Lectoraat Cybersafety NHL Hogeschool & Politie Academie Jaarverslag 2011 Prof. dr. W.Ph. Stol november 2012
Inhoud: 1. Inleiding... 1 2. Missie, ambitie en doelen... 1 2.1 Missie en ambitie... 1 2.2 Doelen... 1 3. Directe bijdrage aan onderwijs... 2 3.1 Vertrekpunten... 2 3.2 Geleverde directe bijdrage aan het onderwijs... 2 4. Professionalisering van docenten... 5 4.1 Vertrekpunten... 5 4.2 Bijdrage aan professionalisering van docenten... 6 5. Kennisdiensten voor het beroepenveld... 7 5.1 Vertrekpunten... 7 5.2 Realisatie van kennisdiensten voor het beroepenveld... 7 6. Kenniscirculatie... 8 6.1 Vertrekpunten... 8 6.2 Realisatie aangaande kenniscirculatie... 8 7. Positionering van de NHL als kennisinstituut... 11 7.1 Vertrekpunten... 11 7.2 Bijdrage aan positionering van NHL als kennisinstituut... 11 7.3. Pers en Politiek... 12 8. Begroting... 13 8.1 Vertrekpunten... 13 8.2 Realisatie begroting 2011... 13 9. Conclusies en aandachtspunten... 14 Bijlage 1: staat van baten en lasten 2011 (realisatie)... 15
1. Inleiding Op 1 september 2008 startte aan de NHL Hogeschool (NHL) het lectoraat Cybersafety. Het lectoraat bestond aan het einde van dit verslagjaar (2011) dus drie jaar en vier maanden. Het lectoraat Cybersafety is deels een doorontwikkeling van het lectoraat Integrale Veiligheid (2004-2008). In dat lectoraat was Veiligheid en technologie één van de hoofdlijnen met daarbinnen weer bijzondere aandacht voor het thema veiligheid in cyberspace (cybersafety). Signalen uit het werkveld wezen op een groot kennistekort aangaande dit thema, tegelijk maakte een marktverkenning duidelijk dat er bijzonder weinig onderzoekers waren die zich op dit thema toelegden. In 2008 koos de NHL er voor zich te profileren op de speerpunten livability & creative technologies. In het thema Cybersafety komen beide speerpunten tot uitdrukking. Immers, veiligheid in de digitale wereld heeft zowel te maken met leefbaarheid als met nieuwe technologietoepassingen. Ook gezien vanuit NHL-beleid was Cybersafety derhalve een goede keuze voor een nieuw lectoraat. In dit jaarverslag komen aan de orde: bijdrage van het lectoraat Cybersafety aan het onderwijs (paragraaf 3), bijdrage aan de professionalisering van docenten (4), uitvoering van kennisdiensten voor het beroepenveld (5), kenniscirculatie (6), de positionering van de NHL als kennisinstituut (7), en de begroting 2010 (8). Eerst echter, bij wijze van achtergrondschets, een paragraaf over de doelen zoals vastgelegd bij de start van het lectoraat. 2. Missie, ambitie en doelen 2.1 Missie en ambitie Het lectoraat Cybersafety heeft als maatschappelijke missie bij te dragen aan de veiligheid in cyberspace, in het bijzonder in de Nederlandse context. Het lectoraat verzorgt haar bijdrage middels hoogwaardig, onafhankelijk en praktijkgericht veiligheidskundig onderzoek ten gunste van het veiligheidsonderwijs en de veiligheidspraktijk. Veiligheidskunde is de wetenschap die zich bezig houdt met het beschrijven en begrijpen van veiligheidsproblemen en van het functioneren van verbanden waarin mensen samenwerken aan veiligheid. Het onderzoek is onafhankelijk in die zin dat conclusies uit onderzoek uitsluitend gebaseerd zijn op onderzoeksbevindingen verkregen aan de hand van wetenschappelijke criteria. Het lectoraat wil aan het einde van de lectoraatsperiode in Nederland op het gebied van cybersafety een toonaangevend veiligheidskundig kennisnetwerk zijn en mede daardoor de NHL een sleutelpositie laten innemen in het netwerk van veiligheidskundige kennisinstituten. In de loop van de lectoraatsperiode verwerft het lectoraat zich een solide positie in het netwerk van internationale instituten, hetgeen blijkt uit een internationaal relatienetwerk, samenwerking en publicaties. 2.2 Doelen Het lectoraat Cybersafety werkt aan haar missie aan de hand van vier hoofddoelen: 1. Invulling geven aan een consistent onderzoeksprogramma Cybersafety. 2. Realiseren van een structurele, substantiële bijdrage aan het NHL-onderwijs, ten gunste van het onderwijsniveau en de praktijkgerichtheid ervan. 3. Realiseren van een kennisbijdrage aan de beroepspraktijk. 4. Positioneren van de NHL als kennisinstituut voor veiligheid in nationale en internationale relatienetwerken van kennisinstituten en in het praktijkveld. 1
3. Directe bijdrage aan onderwijs 3.1 Vertrekpunten Bij de start van het lectoraat is over het leveren van een bijdrage aan het onderwijs vastgelegd: Het lectoraat moet bijdragen aan de kwaliteit van het NHL-onderwijs. Middels toegepast onderzoek van wetenschappelijke kwaliteit werkt het lectoraat aan kennisvermeerdering in het vakgebied Veiligheidskunde, zodanig dat studenten direct zelf die kennis opdoen of dat de opgedane kennis toegankelijk is voor overdracht aan studenten: a. Studenten participeren in het onderzoeksprogramma van het lectoraat. b. Docenten die aan de NHL onderwijs verzorgen, participeren in het onderzoeksprogramma van het lectoraat (professionalisering). c. Het lectoraat initieert de ontwikkeling van veiligheidsonderwijs. Zo ontwikkelde het lectoraat de minor Cybersafety en kwam de afstudeerrichting Cybersafety tot stand. d. Het lectoraat publiceert onderzoeksbevindingen of overzichtsstudies in artikelen en boeken. Er wordt gewerkt aan een boek Cybersafety: an Introduction, behorend bij de minor Cybersafety, volgens een vergelijkbaar concept als het door het lectoraat IV reeds gepubliceerde Basisboek Integrale Veiligheid en het boek Inleiding Criminaliteit en Opsporing (Stol e.a. 2006; Stol en Van Wijk 2008). Het lectoraat werkt aan de kwaliteit van het onderwijs door daaraan zelf een directe bijdrage te leveren (onderwijs geven, studenten begeleiden bij stage en/of afstuderen, en ontwikkelen van onderwijsprogramma s) en op twee manieren langs indirecte weg: professionalisering van docenten en het schrijven van onderwijsmateriaal (kenniscirculatie). Deze paragraaf gaat verder over de directe bijdrage. De professionalisering komt aan bod in paragraaf 4, de kenniscirculatie in paragraaf 6. 3.2 Geleverde directe bijdrage aan het onderwijs De door het lectoraat Cybersafety in 2011 geleverde bijdrage aan het NHL-onderwijs bestaat uit: het begeleiden van studenten bij stage en/of afstuderen; het meewerken van NHL-studenten aan onderzoek van het lectoraat; het geven van gastcolleges tijdens NHL-onderwijsprogramma s die worden verzorgd door docenten; het ontwikkelen en/of verzorgen van NHL-onderwijsprogramma s. In 2011 begeleidde het lectoraat de volgende studenten bij hun stage en/of afstudeeropdracht: Roosma, H., student Integrale Veiligheid Onderzoek naar informatiebeveiliging bij de Gemeente Groningen. Carbo, J. (2011). De inzet van sociale media bij de opsporing van loverboys en handel in drugs en illegale medicijnen. Haarlem: Politie Kennemerland (afstudeerscriptie). Das, M. (2011). Afstudeerscriptie Integrale Veiligheid. Openbaar Ministerie: verhogen van het veiligheidsbewustzijn om de risico s op informatiebeveiligingsincidenten te beperken. Leeuwarden: NHL (afstudeerscriptie) Dijk, van T. (2011). Kommer en kwel in het hotel? De veiligheidsrisico s voor en veroorzaakt door jongeren in Habbo. Leeuwarden: NHL (afstudeerscriptie). Hoekstra, W. (2011). Een veilige internetomgeving voor jongeren uit de behandelgroepen van Jeugdhulp Friesland. Leeuwarden: NHL (stageverslag). Hoorn, van der R.S. (2011). Verspreiding kinderporno - Kinderspel. Leeuwarden: 2
NHL (afstudeerscriptie). Kuilder, E. (2011). De inzet van sociale media bij de opsporing van loverboys en handel in drugs en illegale medicijnen. Haarlem: Politie Kennemerland (stageverslag). Vos, B.J. de & Doorn, A.G. (2011). Watching trends to see the future: Het verzamelen, borgen en verspreiden van trendinformatie. Leeuwarden: ING (stageverslag). In 2011 werkten de volgende studenten mee aan onderzoek dat het lectoraat uitvoerde voor opdrachtgevers uit het werkveld: Wendy Hoekstra, student masteropleiding Pedagogiek, project mediawijsheid bibliotheken ZO-Fryslân Tanya van Dijk, student IV, studeerde af op een onderzoek naar de onveiligheid in het Habbo hotel een virtuele wereld voor jongeren. Remco van den Hoorn, student IV, studeerde af op een onderzoek naar de werkwijze van politie en justitie bij minderjarige verdachten van kinderporno. In het kader van de minor Cybersafety 2010-2011 begeleidde het lectoraat de volgende groepjes studenten die werkten aan de volgende onderwerpen: Loverboys. Drie studenten, Eline Kuilder (Integrale Veiligheid), Ilona van der Leer en Marijke van Lunteren (beide van de Politie Academie) deden onderzoek naar loverboys en social media en de mate van voorlichting daarin. Cyberpesten (1). Twee studenten, Nathalie de Wit (Integrale Veiligheid) en Marjolein van Koelen (Integrale Veiligheidskunde), deden onderzoek naar de mogelijkheden en bereidheid van jongeren om melding te doen van cyberpesten. Cyberpesten (2). Vier Integrale Veiligheid studenten, Jeroen Veenstra, Jorrit Siderius, Thomina de Vries en Emiel Woortman, deden onderzoek naar de integrale aanpak van cyberpesten. Cyber Warfare. Een deeltijdstudent Integrale Veiligheid, Jasper van Haren, deed een verkennend onderzoek naar de wijze waarop de VS, de NAVO en Nederland omgaan bij cyber warfare conflicten in het verleden, heden en de toekomst. Twitterende Politie. Vijf Forensic Science studenten, Robin Holtrop, Marijke Damsma, Martin Baar, Marjon van Slageren en Bart Driessen, deden onderzoek naar het twittergebruik van de politie en de mogelijke noodzaak voor richtlijnen. Exotische dieren. Vier Forensic Science studenten, Marloes Velsma, Feyke Stadt, Melanie Coenraadts en Stephanie van Zoelen, deden onderzoek naar de illegale handel in exotische dieren op internet. Digitale Winkeldief. Twee deeltijdstudenten Integrale Veiligheid, Dick Dreves en Ina van der Wal, deden onderzoek naar de mogelijkheden van het tonen van beelden van winkeldieven op social media. Haatzaaien (1). Vijf studenten, Dennis Vellinga, Rianne Hummel, Lisette Bel, Anke van der Kooi (allen Integrale Veiligheid) en Quintijn de Boer (Informatica) deden onderzoek naar rechts-extremistisch haatzaaien middels social media. Haatzaaien (2). Twee deeltijdstudenten Integrale Veiligheid, Tamara Nieuwenburg en Melani Boumans, deden onderzoek naar de rol van social media in de voorlichting van haatzaaien door gemeente en politie. 3
Politieopleiding. Vijf studenten Integrale Veiligheid, Marlous Haasnoot, Dennis Flisijn, Ernst Sprenger, Jorrit Lepstra en John van der Molen, deden onderzoek naar de kennis die bij de politie nodig is om social media in te kunnen zetten voor opsporingsdoeleinden. In het kader van de minor Cybersafety 2010-2011 hebben de volgende studenten (begeleidt door het lectoraat) de volgende rapportages opgeleverd: Arends, G. & Stoker, A. (2011). Samenwerking tegen de verspreiding van kinderpornografie via het internet. Leeuwarden: NHL (minor Cybersafety). Boer, P., Bolhuis, C., Arndt, J., Roest, F. & Monsma, J. (2011). Politie en de opsporing online. Leeuwarden: NHL (minor Cyebrsafety). Dijk, T. van, Reitsma, T., Roosma, H., Schaap, G. & Wanders, M. (2011). Ik surfte, ik kocht, en werd geflest: een onderzoek naar de werkwijze van veilingfraudeurs en het veiligheidsbeleid van Nederlands grootste advertentiesites. Leeuwarden: NHL (minor cybersafety). Harteveld, N., Sluis, M. van der & Wal, M. van der (2011). Jongeren en profielsites: Het plaatsen van seksueel getinte foto s. Leeuwarden: NHL (minor cybersafety). Kuilman, T., Vegt, J. van der, Veen, P. van der & Drent, J. (2011). Transacties via webwinkels (on)veilig? Leeuwarden: NHL (minor cybersafety). Meijerman, B., Scholte, R., Slatina, D., Spoor, W. & Velde, J. van der (2011). Verkennend onderzoek naar beleid inzake internetveiligheid op middelbare scholen in Noord-Nederland: Ondernemen middelbare scholen in Noord-Nederland het een en ander in het kader van veilig internetten? Leeuwarden: NHL (minor cybersafety). Vries, S. de, Zwieten, F. van, Bakker, H., Louissen, A. & Stomp, M. (2011). Aard en omvang cybercrime 2010: Onderzoek naar de aard en omvang van cybercrime onder midden en klein bedrijf uit Groningen. Leeuwarden: NHL (minor cybersafety). In 2011 werkten aldus 65 NHL-studenten mee aan onderzoek dat als kennisdienst of vooronderzoek voor opdrachtgevers uit het werkveld werd uitgevoerd. In 2011 verzorgde het lectoraat de volgende gastcolleges tijdens NHLonderwijsprogramma s die werden verzorgd door NHL-docenten: Bij de opleiding Bedrijfskundige Informatica. Titel gastcollege: Een inleiding in cybercrime Bij de opleiding Marketing Management. Titel gastcolege: Een inleiding in cybercrime De projectleider van het project Jongeren en Cybersafety verzorgde op 28 maart 2011 een gastcollege aan alle vierdejaarsstudenten van de opleidingen MER (Management, Economie en Recht) en P&A (Personeel en Arbeid). De projectleider van het project Jongeren en Cybersafety opende op 22 juni 2011 met een presentatie het NHL debat over Jongeren en Sociale Media geopend. Colleges in het kader van de minor Cybersafety (3e en 4e jaars studenten): Startbijeenkomst Inleiding Cybercrime Uitleg onderzoeksopdracht 4
Jeugd & Cybersafety (1): seksualiteit, gaming en virtuele diefstal Jeugd & Cybersafety (2): cyberpesten Het schrijven van een essay Inleiding Recht & ICT Techniekfilosofie & Gedragsregulering Politie & Bestrijding van cybercrime Internet & Criminologische theorieën Beschermende maatregelen Diverse gastcolleges/lezingen verzorgd door de lector, o.a.: 20-01-2011: bij de Politie Academie, een gastcollege over Cybersafety voor de opleiding recherchekundige (niveau 5) met afstudeerrichting Forensische of Digitale Opsporing (DO). 31-01-2011: bij UT een gastcollege over politie en cybercrime, ihb de bestrijding van kinderpornografie. 15-03-2011: lezing over Cybersafety bij de opleiding Informatica (NHL) 05-04-2011: bij Platform Cybercrime (Intensiveringsprogramma Cybercrime Openbaar Ministerie) een presentatie over Cybercrime 07-04-2011: bij TNO Delft een lunchlezing over het filteren en blokkeren van kinderporno op het internet 12-04-2011: gastspreker bij Denktank Internetstrategie van het KLPD 20-05-2011: gastspreker bij Denktankdag politie Amsterdam-Amstelland over informatiebeleid 30-05-2011: college 1 e jaarsstudenten van de opleidingen Technische Bedrijfskunde en Bedrijfskundige Informatica van de NHL over Cybersafety en Innovatie 23-09-2011: college Technologie bij de minor Cybersfety (NHL) 10-10-2011: lezing in Gimborn (D) voor International Police Association (IPA) over politie en cybercrime. 13-10-2011: Presentatie Kennisdag Opsporing van regiopolitie Noord-en Oost Gelderland 17-11-2011: lezing bij NGI-jaarcongres (Platform voor ICT Professionals) 13-12-2011: gastcollege voor de moldule Community Safety van de opleiding Integrale Veiligheid (NHL). De directe bijdrage aan het onderwijs omvat in 2011 ook het ontwikkelen en het in de ontwikkelfase verzorgen van onderwijs. In 2011: ontwikkelde en verzorgde het lectoraat de minor cybersafety 2011/2012; startte het lectoraat in samenwerking met de Donau Universität Krems (Oostenrijk) de ontwikkeling van een Masterpogramma met als werktitel: MSc. Social Media Practice & Cybersafety. 4. Professionalisering van docenten 4.1 Vertrekpunten Bij de start van het lectoraat is over het leveren van een bijdrage aan de professionalisering van docenten vastgelegd: Docenten die aan de NHL onderwijs verzorgen, participeren in het onderzoeksprogramma van het lectoraat (professionalisering), zie ook par. 3.1. 5
4.2 Bijdrage aan professionalisering van docenten In 2011 namen zes NHL-docenten structureel deel aan de minor Cybersafety: Tanya van Dijk, Sander Hupkes, Jurjen Jansen, Rutger Leukfeldt, Mark Ros, Wouter Stol, Sander Veenstra, Marika Toutenhoofd. Na toekenning van de RAAK-subsidie voor het onderzoek Jeugd en Cybersafety in 2009 is Joyce Kerstens voor haar volledige werktijd benoemd tot projectleider van dat onderzoek, tevens haar promotieonderzoek. Daarmee draagt het lectoraat bij aan de NHL-doelstelling om te komen tot een hoger percentage gepromoveerde medewerkers. Deze benoeming impliceert wel dat Joyce Kerstens niet meer als docent beschikbaar is voor de reguliere onderwijsplanning. Wel blijft ze haar aandeel leveren aan het onderwijs in de vorm van het begeleiden van studenten (stage, afstuderen) en het verzorgen van colleges in het kader van de minor Cybersafety en het deeltijdprogramma Cybersafety. Verder is de lector in 2011 lid van het dagelijks bestuur van het landelijk Netwerk van Samenwerkende Kennisinstellingen voor Veiligheid, het SKV-netwerk (www.skvnetwerk.nl). Het in het SKV-convenant vastgelegde doel van het SKV-netwerk is de verdere professionalisering van veiligheid als vakgebied. Daartoe initieert en faciliteert het SKV-netwerk verschillende activiteiten, waar onder: Landelijk Overleg Onderwijs Integrale Veiligheid (LOO-IV); Tijdschrift voor Veiligheid (TvV, www.bju.nl); Nederlandse Vereniging voor Integrale Veiligheid (www.nviv.nl); Basisboek Integrale Veiligheid (www.coutinho.nl); digitaal studielandschap behorend bij het basisboek IV (in ontwikkeling); Publicatiereeks Veiligheidsstudies (www.bju.nl); meetings (symposia / conferenties); een bundel voor onderwijs met hoofdstukken over onderzoek door docenten van lectoraten op veiligheidsgebied (in voorbereiding). Langs deze weg draagt het lectoraat bij aan de (landelijke) professionalisering van docenten op het vakgebied van veiligheid. Docenten van verschillende hogescholen worden met elkaar in contact gebracht en onderlinge kennisuitwisseling wordt gestimuleerd (bv. LOO-IV, meetings, redactiewerk voor TvV, publicatiereeks en studielandschap); kennis over het vakgebied wordt gebundeld en komt zo ter beschikking voor de docenten (TvV, Basisboek IV, publicatiereeks) en docenten worden gestimuleerd tot zelf publiceren (TvV, Basisboek, bundel). Los van het SKV-netwerk startte het lectoraat het Cybersafety Research and Education Network (CyREN; www.cybersafety.nl). Dit netwerk is primair een ontmoetingsplaats voor docenten en professionals op het gebied van Cybersafety. Docenten en onderzoekers van kennisinstellingen vinden elkaar en het beroepenveld vindt hier de experts op Cybersafety-gebied. CyREN biedt een website met een overzicht van deelnemende kennisinstellingen op het vlak van Cybersafety. Ook in 2011 onderhield het lectoraat dit netwerk. In het kader van het onderzoeksprogramma Jongeren & Cybersafety is een daarop aanvullend kennisnetwerk opgebouwd: CyREN-Jeugd. CyREN- Jeugd is een netwerkorganisatie van allerlei mensen die zich beroepsmatig bezighouden met het bevorderen van de veiligheid voor kinderen en jongeren in cyberspace. De kennispartners van CyREN komen uit verschillende organisaties, uit verschillende beroepsgroepen en uit verschillende wetenschappelijke disciplines (www.cyren-jeugd.nl). Onder CyREN-vlag organiseert het lectoraat mini-symposia rond verschillende 6
thema s. In 2011 organiseerde het lectoraat op 13 oktober 2011 een CyRENnetwerkbijeenkomst over trends in cybersafety met presentaties over actuele ontwikkelingen in cybersafety onderzoek: Joyce Kerstens (senior onderzoeker lectoraat Cybersafety) presenteerde de eerste resultaten van een vierjarig onderzoeksprogramma naar de (on)veiligheid van jongeren op internet. Miranda Domenie (onderzoeker lectoraat Cybersafety) presenteerde de resultaten van het eerste landelijke slachtofferonderzoek naar cybercrime in Nederland. Naast het bovengenoemde omvat professionalisering ook diverse activiteiten die lectoraatsleden ondernemen in hun rol als onderzoeker. Te denken valt aan het bezoeken van congressen en netwerkbijeenkomsten, aan werkbezoeken en natuurlijk het opdoen van ervaring met onderzoek. 5. Kennisdiensten voor het beroepenveld 5.1 Vertrekpunten Bij aanvang van het lectoraat is over het leveren van kennisdiensten aan het beroepenveld opgenomen dat het lectoraat invulling geeft aan een consistent onderzoeksprogramma Cybersafety en dat zij een kennisbijdrage levert aan de beroepspraktijk. Het begrip kennisbijdrage is wat breder dan kennisdiensten, want dat laatste begrip verwijst enkel naar onderzoek in opdracht van (betaald door) het werkveld. Het begrip kennisbijdrage omvat ook onbetaalde activiteiten, zoals bijvoorbeeld een expertmeeting onder CyREN-vlag. In de financiële paragraaf van de startnotitie staan drie geldstromen onderscheiden voor de financiering van het lectoraat: een eerste geldstroom welke bestaat uit een bijdrage vanuit het NHL-budget; een tweede geldstroom welke bestaat uit (bijvoorbeeld RAAK) subsidies die het lectoraat verwerft voor onderzoek in de lijn van haar onderzoeksprogramma; en een derde geldstroom welke bestaat uit inkomsten die het lectoraat verwerft middels opdrachtonderzoek. De eerste geldstroom wordt niet gebruikt voor het financieren van een compleet onderzoek. Wel wordt de eerste geldstroom gebruikt voor acquisitie van tweede en derde geldstroom, en wordt de eerste geldstroom gebruikt voor het realiseren van vooronderzoek (bv. op het gebied van Jeugd en Cybersafety) en het cofinancieren van onderzoek (bv. het onderzoek De E-fraudeur). De derde geldstroom gaat steeds zoveel mogelijk om onderzoek in de lijn van het onderzoeksprogramma. Het onderzoeksprogramma van het lectoraat Cybersafety kent drie lijnen: trends en patronen in cybercrime; jeugd en cybersafety; bedrijf en cybersafety. 5.2 Realisatie van kennisdiensten voor het beroepenveld Binnen de eerste onderzoekslijn voerde het lectoraat in 2011 verschillende opdrachtonderzoeken uit (derde geldstroom onderzoek): Onderzoek naar online handel in (il)legale cultuurgoederen. In opdracht van Ministerie van OC&W. Onderzoek naar gebruik social media voor opsporing van loverboys en van handel in geneesmiddelen en drugs. In opdracht van Regiopolitie Kennemerland. Evaluatie e-learning cybercrime en ontwikkeling naslagwerk Intake. In opdracht van Programma Aanpak Cybercrime. 7
Slachtofferonderzoek Cybercrime. (Van welke cybercrimes worden burgers in Nederland slachtoffer en welke factoren spelen een rol bij slachtofferschap?) In opdracht van het KLPD en het PAC samen. Resulteert in een tussen- en eindrapportage. Afhandeling van aangiften cybercrime in de strafrechtketen. (Wat gebeurt er met dergelijke aangiften nadat de politie ze heeft opgenomen?) In opdracht van het landelijke parket van het OM en het PAC. Resulteert in een rapport. De tweede onderzoekslijn bestaat uit het (tweede geldstroom) RAAK-project Jeugd en Cybersafety. De partners in het consortium investeren in het onderzoek in de vorm van hun inbreng in uren. Dat kan worden beschouwd als een derde geldstroom in natura. Binnen de derde onderzoekslijn zijn in 2011 activiteiten ontplooid om daaraan invulling te geven middels opdrachtonderzoek. Er was overleg: (1) met de Regionale Platforms Criminaliteitsbeheersing (RPC s) over een onderzoek naar MKB en slachtofferschap cybercrime en (2) met de bancaire sector over onderzoek naar de veiligheid van het digitale betalingsverkeer. 6. Kenniscirculatie 6.1 Vertrekpunten Twee manieren om kennis te circuleren is het verzorgen van lezingen en het publiceren van artikelen in vakbladen en wetenschappelijke tijdschriften alsmede het publiceren van boeken of hoofdstukken daarin. 6.2 Realisatie aangaande kenniscirculatie Het lectoraat verzorgde in 2011 verschillende lezingen voor het werkveld: - 20 januaro 2011: lezing voor studenten aan de Politieacademie. - 25 januari 2011: lezing voor netwerkpartners uit politiekorpsen, van het politie Programma Aanpan Cybercrime (Almere); - 05 april 2011: lezing voor het platform Cybercrime van het Openbaar Ministerie (te Utrecht). - 07 april 2011: lunchlezing voor medewerkers van TNO Delft, over politie en cybercrime (te Delft). - 12 april 2011: lezing voor de denktank internetstrategie van het Korps Landelijke Politiediensten (te Driebergen). - 20 mei 2011: Digitale Expertise dag van regiokorps Amsterdam Amstelland. Titel presentatie: Cybercrime: stand van zaken. - 16 en 17 juni: Jaarlijks congres van de Nederlandse Vereniging voor Kriminologie (NVK). Het lectoraat verzorgde twee sessies met elk twee presentaties. Sessie 1 ging over Cybercrime en sessie 2 ging over Jongeren en digitale veiligheid. - 29 juni 2011: lezing CEPOL conferentie (politie) over politie en cybercrime (te Madrid). - 17 oktober 2011: lezing voor het Nederlands Genootschap voor Informatiebeveiliging (NGI), te Hilversum. - 13 oktober 2011: lezing over politie en cybercrime tijdens korpsbijeenkomst Politie Gelderland Midden (te Schaarsbergen) - 13 oktober 2011: Presentatie op het CyREN-symposium te Utrecht Trends in Cybersafety. Titel presentatie: Slachtofferschap van cybercrime onder burgers in 8
Nederland. - 17 oktober 2011: Workshop barrieres op Skimming (Programma Aanpak Cybercrime). - 7 december 2011: Workshop tijdens de Kerckebosch studiedag te Amersfoort: Internet Surveillance, Onderzoek en Opsporing. Titel workshop: Cybercrime: Waar hebben we het over (bij de politie). - 12 oktober 2011: Onderwijsseminar Breda: Nationale Veiligheid & Cyber. Een onderzoeker was aanwezig als lid van de Virtuele Veiligheidsraad (VVR). I.h.k.v. het project Jongeren en Cybersafety: - De projectleider was op 16 maart 2011 als extern deskundige aanwezig bij een bijeenkomst over Jeugd & Cybersafety voor de korpschefs van de Nederlandse politie in Warnsveld. - Onderzoekers van dit project hebben twee presentaties gegeven tijdens de Landelijke Studiedag voor docenten in de Communicatiewetenschappen (LOCO) te Zwolle op 5 april 2011. De eerste presentatie ging over Cyberpesten: Een kritische analyse van wetenschappelijke literatuur en de tweede presentatie ging over Jongeren in cyberspace: Online risico s van sociale media. - De projectleider heeft op 10 mei 2011 tijdens een bijeenkomst van de GGD Friesland een presentatie gegeven aan schoolartsen, verpleegkundigen en orthopedagogen over de risico s van online seksuele activiteiten door jongeren. - De projectleider heeft 11 mei 2011 een gastcollege verzorgd voor studenten van de opleiding Forensic Sciences van het Van Hall Instituut voor de module Inleiding Criminaliteit en Opsporing. - De projectleider was op 18 mei 2011 gastspreker op het Medilex congres te Utrecht met als onderwerp Pesten 2.0. - De projectleider was op 26 mei 2011 gastspreker op het congres over Internetsurveillance (Studiecentrum Kerkebosch) te Bunnik. - Onderzoekers van dit project hebben tijdens de consortiumbijeenkomst in juni te Leeuwarden, de voorlopige resultaten gepresenteerd aan de betrokkenen in het project. - Onderzoekers van dit project hebben tijdens het jaarlijkse Criminologencongres (universiteit Leiden), op 16-17 juni 2011 een workshop georganiseerd en uitgevoerd met daarin drie presentaties over online risico s op seksueel gebied, over cyberpesten en over cybercriminaliteit. - Onderzoekers van het project hebben in september 2011 de E-Youth Conference in Londen bezocht. Tijdens dit congres hebben zij twee presentaties gehouden en nieuwe contacten gelegd met collega-onderzoekers van diverse universiteiten. - De projectleider heeft op 1-12-2011 een lezing gegeven over jongeren en Cybersafety aan de leden van het Platform Jongeren en Seksualiteit. In dit Platform zitten vertegenwoordigers van de GGD, het COC, Verslavingszorg Noord- Nederland en Fier Fryslân. - Onderzoekers hebben twee lezingen verzorgd over cyberpesten tijdens een landelijk congres Pesten 2.0 te Utrecht. 9
Lector en kenniskringleden realiseerden in 2011: vier publicaties: - Kerstens, J., Veenstra, S. & Jansen, J. (In Press). Youth and Sexually Explicit Internet Material: Exposure and Effects. In: W. Ph. Stol & E.R. Leukfeldt (Eds.) Cybersafety: An Introduction. Den Haag: Boom Juridische Uitgeverij. - Kerstens, J., Jansen, J. & Veenstra, S. (In Press). Risk and Harm of Adolescents Online Contacts. In: W. Ph. Stol & E.R. Leukfeldt (Eds.) Cybersafety: An Introduction. Bussum: Coutinho. - Kerstens, J., Veenstra, S. & Stol, W. Ph. (te verschijnen). Risico s van online seksuele activiteiten voor jongeren: een literatuuronderzoek. In: Timmer, J. & Schoorel B. (Eds.) Onderzoek aan hogescholen: een impressie van veiligheidsonderzoek bij lectoraten. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. - Veenstra, S., Vandebosch, H. en Walrave, M. (in review). Cyberbullying: Defining, understanding and intervening. Insights from empirical research. In: W. Ph. Stol & E.R. Leukfeldt (Eds.) Cybersafety: An Introduction. Den Haag: Boom Juridische Uitgeverij. vijf artikelen: - Stol, W.Ph., E.R. Leukfeldt & M.M.L. Domenie (2011) Internet, Crime and the Police. Journal of Police Studies. 20 (3) 59-81. - Leukfeldt, E.R. & W.Ph. Stol (2011) De marktplaatsfraudeur ontmaskerd. Internetfraudeurs vergeleken met klassieke fraudeurs. In: Secondant 25 (5) 26-31. - Leukfeldt, E.R., M.M.L. Domenie en W.Ph. Stol (2011) Cybercrime is van het volk. Onderzoeksconsequenties voor de beleidsvorming. Secondant. 25 (1) 42-45. - Leukfeldt, E.R., E. de Pauw, M.M.L. Domenie en W.Ph. Stol (2011) Oude wijn in nieuwe zakken? De aard van cybercrime en de implicaties voor de opsporingspraktijk. Panopticon 32 (2) 70-74. - Leukfeldt, E.R., Jansen, J. Domenie, M. & Stol, W.Ph. (article in review). Child pornography, the Internet and juvenile offenders: A study into child pornography offenders, some unexpected findings and their implications. vier onderzoeksrapporten: - Ham, T. van, E.R. Leukfeldt, B. Bremmers, W. Ph. Stol en A. van Wijk (2011) De kunst van het internet. Een onderzoek naar de online illegale handel in cultuurgoederen. De Haag: BJU. - Deze publicatie is tevens in het Engels veschenen: Ham, T. van, E.R. Leukfeldt, B. Bremmers, W. Ph. Stol en A. van Wijk (2011) The art of the Internet. A study into the online illegal trade of cultural goods. De Haag: Boom Lemma Uitgevers. - Leukfeldt, E.R. & W.Ph. Stol (2011) Internetoplichters uitgelicht. E-fraudeurs en klassieke fraudeurs vergeleken. De Bilt / Leeuwarden: Programma Aanpak Cybercrime / NHL Hogeschool. - Kersten, J., Jansen, J. & Veenstra, S. (2011). Jeugd & Cybersafety: [44 schoolspecifieke rapportages voor deelnemende scholen aan het onderzoek]. Leeuwarden: Lectoraat Cybersafety. - Veenstra, S. (2011) Cyberbullying: an explanatory analysis (thesis). Leicester: University of Leicester. Hoofdstuk in boek: - Stol, W.Ph., E.R. Leukfeldt & J.W.M. Kerstens (2011) Cybersafety, in: W.Ph. Stol, C.T. Tielenberg, W.K.F. Rodenhuis, S. Pleysier en J.S. Timmer (red.) Basisboek Integrale Veiligheid. Den Haag: Boom Lemma Uitgevers. 10
Verder droeg het lectoraat nog bij aan de circulatie van kennis middels: - Onderzoeker lectoraat nam zitting in de, door de Atlantische Onderwijscommissie georganiseerde, Virtuele Veiligheidsraad aangaande het onderwijsseminar Nationale Veiligheid & Cyber. Breda: Koninklijke Militaire Academie (12 oktober 2011); - Rutger Leukfeldt nam deel aan de redactie e-banking fraude van politiekennisnet; - Rutger Leukfeldt was betrokken bij de implementatie van de handreiking voor het opnemen van aangiften van delicten met een digitale component binnen Politie Nederland; - reviewen van een artikel voor het Tijdschrift voor Veiligheid; - reviewen van een artikel voor het Tijdschrift voor Criminologie; - lidmaatschap redactieraad van het Tijdschrift voor Veiligheid; - lidmaatschap redactie van Panopticon (B); - lidmaatschap redactie van de reeks Veiligheidsstudies. 7. Positionering van de NHL als kennisinstituut 7.1 Vertrekpunten In de startnotitie van het lectoraat staat: Het lectoraat wil over uiterlijk twee jaar in Nederland op het gebied van cybersafety een toonaangevend veiligheidskundig kennisnetwerk zijn en mede daardoor de NHL een sleutelpositie laten innemen in het netwerk van veiligheidskundige kennisinstituten. In de loop van de lectoraatsperiode verwerft het lectoraat zich een solide positie in het netwerk van internationale instituten, hetgeen blijkt uit een internationaal relatienetwerk, samenwerking en publicaties. Een indicatie voor de positie van de NHL als kennisinstituut is hoe vaak mensen uit het land naar de NHL (i.c. het lectoraat) komen om daar kennis op te doen of relaties te leggen, en hoe vaak de NHL (i.c. het lectoraat) gevraagd wordt om een bijdrage te leveren aan activiteiten van anderen (bv. bijdragen aan boeken, tijdschriften, onderwijs, symposia of expertmeetings). Een andere indicatie is hoe vaak anderen een bijdrage leveren aan dergelijke activiteiten van de NHL. 7.2 Bijdrage aan positionering van NHL als kennisinstituut Aan de positionering van de NHL in het werkveld en in het veld van kennisinstituten dragen alle eerder genoemde activiteiten bij, maar in het bijzonder het realiseren van een onderzoeksprogramma en dan speciaal het publiceren daarover. Daarnaast maakt het lectoraat gebruik van gerichte netwerkactiviteiten: a. Het lectoraat Cybersafety maakt gebruik van en bouwt voort op eerder door het lectoraat IV tot stand gebrachte netwerken: de Nederlandse Vereniging voor Integrale Veiligheid (www.nviv.nl), het netwerk van Samenwerkende Kennisinstellingen voor Veiligheid (SKV-netwerk) en de daarmee verbonden subnetwerken, en het Tijdschrift voor Veiligheid (TvV; www.bju.nl). b. In het Cybersafety Research and Education Network (CyREN) zijn verschillende voor Cybersafety relevante partners bijeengebracht, zowel nationaal als internationaal. c. Het lectoraat verzorgde twee workshops ( sessies ) tijdens het jaarlijkse congres van de Nederlandse Vereniging voor Kriminologie (NVK) op 16 en 17 juni 2011. Sessie 1 ging over Cybercrime en sessie 2 ging over Jongeren en digitale veiligheid. Het lectoraat verzorgde in elke sessie twee presentaties. 11
d. Binnen Nederland ontwikkelde het lectoraat onder meer samenwerking met de Open Universiteit Nederland en vestigde de leerstoel Politiestudies welke leerstoel speciale aandacht geeft aan cybersafety. De leerstoel vergroot de zichtbaarheid van het lectoraat en genereert meer aandacht voor het thema cybersafety, hetgeen blijkt uit vragen en verzoeken die het lectoraat bereiken vanwege het hoogleraarschap. Ook verstevigde het lectoraat de samenwerking met de Politieacademie met als doelstelling het realiseren van een gezamenlijk lectoraat Cybersafety. Herhaaldelijk namen mensen contact op met het lectoraat vanwege de daar aanwezige expertise op het gebied van cybersafety. Dat leidde tot verschillende lezingen en netwerkcontacten (zie hierboven). Diverse keren droegen mensen uit het werkveld en andere onderzoekers bij aan activiteiten vanuit het lectoraat (bv. in de vorm van gastcollege, lezing of hoofdstuk). 7.3. Pers en Politiek In 2010 is er veel aandacht geweest voor het lectoraat vanuit zowel de pers als de politiek. Het is ondoenlijk om elk krantenartikel, alle weblogs, alle interviews voor o.a. tijdschriften, alle radio- en tv programma s waarin aandacht was voor het lectoraat te benoemen. Hier volgt een aantal voorbeelden: Radio, TV, Kranten, tijdschriften en internet: - 08-01-2011: Leeuwarder Courant Burger vaker dupe internetfaude - 12-01-2011: Telegraaf Alarm om ID-fraude. - 12-01-2011: Algemeen Dagblad. Kamervragen Heijnen en Recourt over alarmerende stijging van identiteitsfraude. - 26-01-2011: www.automatiseringsgids.nl Politie weet te weinig van cybercrime. - 26-01-2011: www.security.nl Cybercrime kennis politie schiet tekort. - 04-02-2011: www.socialevraagstukken.nl Aanpak cybercrime beter overlaten aan burgers - 04-03-2011: Volkskrant Gegevens gamers op straat. - 29-03-2011: interview op Radio Fryslân. Het onderwerp: cybersafety in het algemeen. Aanleiding is het nieuws dat 28 maart 2011 verscheen over het eenvoudig kunnen afluisteren van voicemailberichten van politici. - Tijdschrift voor Veiligheid: Boekbespreking Verkenning Cybercrime door dhr. Rudie J.M. Neve (KLPD) - September 2011: Interview Radio Fryslan n.a.v. de hack van DigiNotar en de ellende met de beveiligingscertificaten van overheidswebsites; - September 2011: Radio 1 n.a.v. de in beslagname van 220.000 kinderpornobeelden/films in de zaak Robert M.; - September 2011: BNR Nieuwsradio n.a.v. het Norton rapport over de omvang van de schade door cybercrime. - 30-09-2011: Op SBS6 n.a.v. het verschijnsel dreigtweets. - 29-11-2011: Onderzoek De Kunst van het internet, aangeboden aan de Tweede Kamer. Bijlage bij Kamerstuk 31255 nr. 11-16-12-2011: Phishing nog gevaarlijker. Nederlands Dagblad. - 29-12-2011: Dagblad Trouw Fraudeurs op internet zijn veel jonger, dossier Media en Technologie. 12
Onderzoeksbevindingen van het lectoraat speelden in 2011 een rol in het landelijke politieke debat: - 27-05-2011: in landelijk debat over digi-veiligheid. Deze keer maakt Bits of Freedom (BoF) ruim gebruik van de VCN2009 in haar brief aan de zgn Voortouwcommissie Veiligheid en Justitie van de Tweede Kamer. Aanleiding voor de brief is het debat over de National Cyber Security Strategy. https://www.bof.nl/live/wp- content/uploads/bits_of_freedom_-_kamerbriefing_nationale- Cybersecurity_Strategie_270511.pdf Aandacht in de media voor het Raak Pro Project Jeugd en Cybersafety : - 15-01-2011: Friesch Dagblad Ouders zijn te huiverig voor het internet. - 18-05-2011: Leeuwarder Courant Het nieuwe pesten gebeurt online. - 08-10-2011: www.nrc.nl Jongeren vinden maken van seksuele beelden leuk en spannend. - 18.05.2011: Het nieuwe pesten gebeurt online. Leeuwarder Courant. - Kinderen leveren onbedoeld kinderporno voor het internet. www.nrc.nl/nieuws/2011/10/08/tieners-leveren-onbedoeld-kinderporno-voorhet-internet. - 08-10-2011: NRC Weekend Pornosterretjes tegen wil en dank. - 10-10-2011: Een onderzoeker is geïnterviewd over de risico s van online seksuele activiteiten van jongeren voor het tv-programma Hjoed van Omrop Fryslân. - 01-12-2011: Leeuwarder Courant Jongeren onvoorzichtig op internet. 8. Begroting 8.1 Vertrekpunten Er zijn, zoals reeds gememoreerd in paragraaf 5.1, drie geldstromen: een eerste geldstroom welke bestaat uit een bijdrage vanuit het NHL-budget; een tweede geldstroom welke bestaat uit (bijvoorbeeld RAAK) subsidies die het lectoraat verwerft voor onderzoek in de lijn van haar onderzoeksprogramma; en een derde geldstroom welke bestaat uit inkomsten die het lectoraat verwerft middels opdrachtonderzoek. 8.2 Realisatie begroting 2011 Het lectoraat is in 2011 gefinancierd op basis van een mix van de drie geldstromen. Doelstelling van het lectoraat is om minstens 50 procent van de omzet te behalen uit 2e en 3e geldstroom. De totale omzet bedroeg 583.485 euro, waarvan zo n 74 procent uit 2e en 3e geldstroom. Tabel 1 geeft een nadere uitsplitsing naar geldstromen. Tevens bevat de tabel de vergelijkbare gegevens uit 2010. De omzet 2e en 3e geldstroom is t.o.v. 2010 met 200.379 toegenomen. 2011 2010 2009 Euro % vd omzet Euro % vd omzet Euro % vd omzet 1e -stroom 150.118 25,7 170.244 49,3 158.050 40,4 2e -stroom 174.340 29,9 34.103 9,9 121.137 31,0 3e -stroom 259.027 44,4 140.657 40,8 111.851 28,6 Totaal 583.485 100,0 345.004 100,0 391.038 100,0 13
De exploitatie over 2011 laat een negatief saldo zien van 10.405 euro (bijlage 1), wat met name wordt veroorzaakt door de eigen bijdrage op het project Raak Pro Jongeren in Cyberspace. De eerste geldstroom bestaat uit de bijdrage vanuit de NHL, welke is onderverdeeld naar de reguliere bijdrage, de bijdrage leerstoel OU en de plasterkgelden. 9. Conclusies en aandachtspunten Het lectoraat Cybersafety is volop in ontwikkeling en heeft een duidelijk aanwijsbare bijdrage aan het onderwijs en het beroepenveld. Studenten weten het lectoraat goed te vinden, organisaties uit de beroepspraktijk (zoals het ministerie van Justitie, politiekorpsen en landelijke politieprojecten) weten eveneens de weg naar het lectoraat, net zoals andere kennisinstituten die een beroep willen doen op de expertise van het lectoraat. Het gebeurde ook dat regiopolitie Fryslan het lectoraat vroeg om ondersteuning bij een groot opsporingsonderzoek. In 2009 is de basis gelegd voor een NHL-afstudeerrichting Cybersafety, er is een post-hbo cursus Cybersafety ontwikkeld en gegeven. De lector bekleedt sinds juni 2009 aan de OUNL de leerstoel Politiestudies met bijzondere aandacht voor vraagstukken van cybersafety hetgeen de zichtbaarheid van het lectoraat heeft verhoogd. Er is een sluitende begroting. Kortom, op veel punten zijn de ontwikkelingen ronduit positief. Hoewel er geen negatieve ontwikkelingen zijn te melden, zijn er wel drie aandachtspunten: - er zijn bij de opleiding Integrale Veiligheid weinig docenten die de materie inhoudelijk beheersen, zodat het aanbieden van de programma s inzake cybersafety afhankelijk blijft van de inzet van het lectoraat; initiatieven tot kennisoverdracht zijn wel genomen maar hebben wel enig maar nog niet het gewenste effect gehad; uiteraard houdt dit punt ook in 2012 de aandacht; - op twee van de drie onderzoekslijnen (trends en cybercrime; jeugd en cybersafety) zijn substantiële activiteiten ontplooid, op de derde lijn (bedrijf en cybersafety) zijn wel initiatieven genomen maar is nog geen lopend onderzoek; in 2012 dienen dan ook in die richting verdere inspanningen te worden geleverd; - op nationaal gebied heeft de NHL via het lectoraat al erkenning verworven als kennisinstituut inzake cybersafety; er zijn ook internationale samenwerkingsverbanden aangegaan maar juist omdat cybersafety bij uitstek een grensoverschrijdend fenomeen is (en potentiële opdrachtgevers steevast vragen naar kennis over de situatie in het buitenland), dient het internationale netwerk de komende jaren verder te worden verstevigd. 14
Bijlage 1: staat van baten en lasten 2011 (realisatie) Resultaat Lectoraat Cybersafety 2011. B A T E N Begroting Realisatie over/tekort t/m dec. t/m dec. t/m dec. Opbrengsten van derden 181.000 441.022 260.022 Interne baten: Overige 132.463 142.463 10.000 TOTAAL BATEN 313.463 583.485 270.022 L A S T E N Netto loonkosten Caso 390.478 353.319 37.159 Interne loonkosten 136.076-52.899 188.975- Overige personele lasten 20.000 2.151 17.849 Personeel niet in loondienst 41.000 120.349 79.349- Ontvangen uitkeringen - - - Personele lasten 315.402 528.718 213.316- Huisvestingslasten - - - Administratie - 7.245 7.245- Reis en verblijfkosten 15.000 15.960 960- Leermiddelen 8.000 1.728 6.272 Apparatuur en inventaris kosten - 59 59- Overige beheerslasten 5.000 418 4.582 Inkopen - - - Beheerslasten 28.000 25.409 2.591 Afschrijvingen - - - Interne lasten 29.939-39.763 69.701- TOTAAL LASTEN 313.463 593.890 280.426- RESULTAAT - 10.405-10.405-15