Marktonderzoek Brabantse Netwerkbibliotheek Digitaal lezen, informatie en privacy 1
Colofon In opdracht van: Uitgevoerd door: Cubiss, 2013 Advies: Frank Huysmans, WareKennis 2
Inhoud 1 Inleiding... 5 3 1.1 Aanleiding... 5 1.2 Doel... 5 1.3 Relevantie... 6 1.4 Methode... 6 1.5 Opzet van het rapport... 8 2 Van papier naar scherm: voorlopers en volgers... 9 2.1 De overgang van papier naar scherm... 9 2.2 Voorlopers en volgers op de digitale lezersmarkt...10 2.3 Segmentatie...11 3 Profielen...13 De romantische lezer...15 De informatiezoeker...16 De niet-geïnteresseerde...18 De zakelijke lezer...19 De werkende ouder...20 De multitasker...22 De digitale plezierlezer...23 4 Bezit en gebruik van media...25 4.1 Apparaten in een huishouden...25 4.2 Informatie zoeken op internet...28 4.3 Activiteiten op internet...32 4.4 Sociale media...33 4.5 Vrienden en volgers...34 5 Lezen...36 5.1 Lezen van papier en beeldscherm...36 5.2 Digitaal lezen...38 5.3 Leesvoorkeuren...41 5.4 Lezen als vrijetijdsbesteding...43 5.5 Bezit versus gebruik...44 5.6 Advies over boeken...46 5.7 Leesdoelen...46 5.8 De voordelen van ebooks...48 5.9 Advertenties en streaming ebooks...50 6 Apps en nieuwe producten...52
6.1 App de Bibliotheek...52 6.2 Nieuwe apps rondom lezen...53 Belangstelling voor apps naar doelgroep...54 6.3 Een nieuwe schrijfplaats...57 7 Privacy en mediabewustzijn...59 7.1 Zoekmachines...59 7.2 Wachtwoorden...60 7.3 Privacy-instellingen...61 7.4 Bereidheid tot het delen van persoonlijke gegevens...62 8 Bibliotheekgebruik...63 8.1 Lidmaatschap...63 8.2 Bezoekers...63 8.3 Gebruik van de bibliotheek...64 8.4 Redenen om de bibliotheek niet te gebruiken...66 9.1 Huidig gebruik en verwachtingen voor de toekomst...70 Totale groep...71 Romantische lezer...72 Informatiezoeker...73 Niet-geïnteresseerde...74 Zakelijke lezer...75 Werkende ouder...76 Multitasker...77 9.2 Samenvattend: gebruik nu en in de toekomst...79 4
1 Inleiding Dit rapport is het verslag van het marktonderzoek dat in 2012 is uitgevoerd in opdracht van de Brabantse Netwerkbibliotheek. 1.1 Aanleiding Bibliotheken staan onder druk door teruglopend gebruik en afnemende maatschappelijke relevantie. De huidige tijd staat in het teken van enorme veranderingen onder invloed van technologisering, globalisering, de groeiende invloed van de media en het ontstaan van nieuwe netwerken. Deze ontwikkelingen raken aan de kerntaken van de bibliotheek, met name op het gebied van lezen en informatie. De digitalisering van informatie heeft het gedrag van de consument ingrijpend veranderd. Om te kunnen inspelen op deze veranderingen hebben bibliotheken behoefte aan actuele, betrouwbare informatie over consumentengedrag op het gebied van lezen en informatie. Het vergroten van de waarde van de bibliotheek voor de individuele gebruiker wordt steeds belangrijker, doordat lidmaatschap geen vanzelfsprekendheid meer is. Ook is een blik in de nabije toekomst van belang voor het bedenken van aansprekende dienstverlening gericht op verschillende typen gebruikers. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat er een grote groep niet-gebruikers van de bibliotheek bestaat met deels dezelfde behoefte aan informatie en vermaak als bibliotheekleden (Cubiss, 2008). Deze mensen gebruiken andere kanalen dan de bibliotheek om in hun behoeften te voorzien. Ze hebben genoeg te besteden en gemak staat voorop, dus zij zullen eerder klant zijn van Bol.com dan van de bibliotheek. Vaak weten zij niet wat de bibliotheek te bieden heeft. 1.2 Doel Het onderzoek levert informatie op over consumententrends op het gebied van lezen en informatie. Op basis van deze informatie worden verschillende groepen gevormd die zich van elkaar onderscheiden in hun leesgedrag en informatiebehoefte. Daarmee kan de bibliotheek een gericht aanbod doen van producten en diensten waarmee ze zich kan positioneren als interessante partner voor zowel bestaande als nieuwe gebruikers. De centrale vraag is welk type gebruiker heeft behoefte aan welke producten en diensten op het gebied van lezen en informatie? 5
1.3 Relevantie De verzamelde data zijn geschikt voor een segmentatie naar gebruikerstypen, waarmee een beeld wordt geschetst van verschillende groepen op basis van de behoefte aan lezen en informatie. Het is mogelijk dat bibliotheken met vergelijkbare werkgebieden en doelgroepen gezamenlijk een strategie bepalen om de voor hen relevante doelgroepen te benaderen. Ook kunnen individuele bibliotheken de uitkomsten van het onderzoek gebruiken om hun beleid af te stemmen op hun eigen doelgroepen. Het onderzoek geeft geen informatie op het niveau van individuen. Voor het benaderen van bepaalde segmenten wordt een beroep gedaan op de creativiteit van individuele bibliotheken zij weten het beste in hun eigen omgeving waar bepaalde typen gebruikers te vinden zijn - via scholen, wijkorganisaties, sportclubs, theatervrienden et cetera. 1.4 Methode Vragenlijst In aansluiting op de keuze van het Brabantse bibliotheeknetwerk spitst het onderzoek zich toe op consumentengedrag op de twee gebieden die voor bibliotheken relevant zijn, te weten lezen en informatie. Er is gebruik gemaakt van een online panel voor het invullen van een enquête. De steekproef is een afspiegeling van de Brabantse bevolking van 18 jaar en ouder. Dat betekent dat de verdeling naar geslacht, leeftijd en opleidingsniveau lijkt op de samenstelling van de populatie. De thema s voor het onderzoek zijn bepaald op basis van literatuuronderzoek naar mediagebruik, informatiebehoefte en (digitaal) leesgedrag. Daarnaast zijn vragenlijsten uit eerder uitgevoerd marktonderzoek (ook buiten de bibliotheeksector) bekeken. Ook zijn gesprekken gevoerd met enkele professionals op het gebied van lezen, digitale ontwikkelingen en marketing. Een adviesgroep bestaande uit professionals uit vier bibliotheken heeft gedurende het onderzoekstraject meegedacht over de inhoud van de vragenlijst en ideeën voor nieuwe diensten en producten bedacht. Op basis hiervan zijn de volgende onderwerpen vastgesteld: - Cultureel gedrag en maatschappelijke participatie - Bezit en gebruik van media en apparatuur - Deelname aan online sociale netwerken - Informatiebehoefte - Interesse in (digitaal) lezen - Lidmaatschap en gebruik van de bibliotheek - Privacy - Belangstelling voor producten en diensten van de bibliotheek Dataverzameling en respons 6
Via het online burgerpanel van Intomart GfK is gekozen voor een representatieve steekproef uit de bevolking van Brabant. Een panel is een vaste groep van mensen die zich bereid heeft verklaard om op (on)regelmatige basis mee te doen aan onderzoek. Het voordeel van verspreiding via een online burgerpanel is dat er op voorhand diverse achtergrondgegevens bekend zijn waardoor er aan de steekproefeisen kan worden voldaan. De respons is over het algemeen hoog doordat mensen zich aan een panel hebben verbonden. De dataverzameling vond plaats gedurende twee weken in juni 2012. Achtergrondkenmerken steekproef Totaal Leeftijd 16-19 jaar 4% 20-29 jaar 17% 30-39 jaar 16% 40-49 jaar 20% 50-64 jaar 26% 65+ jaar 18% Geslacht Man 49% Vrouw 51% Opleiding Lager onderwijs 3% VMBO basis of kader 9% Mavo, Mulo, VMBO theor.leerweg 15% HAVO/VWO 12% MBO 26% HBO / post-hbo 26% WO 10% Dagelijkse bezigheid Zelfstandige 5% Loondienst 58% Vrijwilliger 6% Niet-werkend 31% Aantal personen huishouden 1 19% 2 39% 3 16% 4 18% 5 of meer 9% 7
Uren werkzaam per week < 8 uur 8% 8-11 uur 6% 12-18 uur 10% 19-24 uur 13% 25-30 uur 7% 31-35 uur 10% 36 uur of meer 47% 1.5 Opzet van het rapport Hoofdstuk 2 geeft een schets van de ontwikkeling van een digitale lezersmarkt. In hoofdstuk 3 laten we zien welke doelgroepen op basis van het onderzoek onderscheiden worden. In de daaropvolgende hoofdstukken worden de bevindingen nader uitgesplitst naar doelgroep. Hoofdstuk 4 gaat over het bezit en gebruik van media en informatie en over online sociale netwerken. In hoofdstuk 5 staat het leesgedrag centraal: wie zijn actieve lezers, wat zijn populaire genres, wie leest er digitaal en om welke redenen, en wat is de toegevoegde waarde van ebooks ten opzicht van het papieren boek? Hoofdstuk 6 gaat over mogelijke apps en producten rondom lezen en schrijven. Hoofdstuk 7 beschrijft hoe de verschillende groepen omgaan met hun persoonlijke gegevens en wachtwoorden op internet. Hoofdstuk 8 geeft de verhouding leden en niet-leden per groep, en gaat dieper in op het gebruik dat deze groepen maken van de bibliotheek. In hoofdstuk 9 staat beschreven welke toegevoegde waarde het publiek ziet voor de bibliotheek, nu en in de nabije toekomst. 8
2 Van papier naar scherm: voorlopers en volgers 2.1 De overgang van papier naar scherm Digitalisering heeft een enorme invloed op onze informatiesamenleving. Uitgevers van kranten, tijdschriften en andere media hebben zich in rap tempo moeten aanpassen aan een nieuw tijdperk. Voor bibliotheken is de meest opvallende verschijningsvorm van digitale content het ebook. Het mediaconsumptiepatroon verandert, met name bij de jeugd. Twee- en driejarigen zijn al aan de ipad we lezen meer van het scherm, we zappen meer, en met name jongere generaties zijn meer beeldgericht dan tekstgericht. Er vindt een verschuiving plaats naar mobiel internet. We spreken van de connected consumer, die altijd en overal toegang heeft tot informatie en sociale media via zijn telefoon of tablet. Intussen wordt er volop gespeculeerd over de gevolgen van de digitalisering op het leesgedrag. Voor bibliotheken is dit met name relevant, omdat lezen en de uitleen van boeken de belangrijkste reden zijn voor mensen om gebruik te maken van de bibliotheek. Wat is de toegevoegde waarde van digitaal lezen? Welke waarden van het papieren medium gaan er verloren in de digitale vorm? Zo zijn er mensen die beweren dat het lezen van een beeldscherm ten koste gaat van het vermogen tot diep dus geconcentreerd en langere tijd aan een stuk lezen. Hillesund (2010) onderzocht de gevolgen van digitaal lezen en maakt onderscheid tussen continu en discontinu lezen, waarbij de laatste vorm vooral slaat op digitaal lezen. Wordt ons leesgedrag socialer als gevolg van het altijd connected zijn en de integratie van sociale media in ons hele leven en onze vrijetijdsbesteding? Hoe gaan mensen om met het overvloedige aanbod aan informatie dat altijd en overal beschikbaar is en wat is de prijs en de waarde van gratis informatie? Voor de bibliotheek zijn enkele zaken met name van belang. Ten eerste de verandering in het zoeken leengedrag in bibliotheken als gevolg van het ebook (Zickuhr et al 2012). Ten tweede de distributie van ebooks, een keten waarin feitelijk elke schakel tussen auteur en lezer overbodig is geworden. Ten derde de opkomst van nieuwe business modellen, die niet enkel meer voorbehouden zijn aan de traditionele spelers in de boekenmarkt. 9
2.2 Voorlopers en volgers op de digitale lezersmarkt Veranderingen in mediagebruik gaan langs wegen van geleidelijkheid. De verspreiding van innovaties is een sociaal proces met voorlopers en volgers. Voorlopers zijn mensen die geïnteresseerd zijn in (technologische) vernieuwingen. Zij zijn voor de volgers vaak een vraagbaak voor deze nieuwigheden (Huysmans en De Haan 2010). Everett Rogers, Diffusion of Innovations Bron: http://commons.wikimedia.org/wiki/file:plc.gif Voorlopers: gadgetfreaks én veellezers De adoptie van het digitale boek wijkt in sociaal opzicht wat af van wat bij de verspreiding van computers, internet en mobiele telefoons te zien was. Daar waren het steevast jongeren, mannen en hoogopgeleiden die voorop liepen. Ouderen, vrouwen en laagopgeleiden behoorden tot de volgers (Robinson 2003; De Haan 2003; Huysmans en De Haan 2010). Bij het digitale lezen zien we een ietwat afwijkend patroon. Hier zien we bij de voorlopers een combinatie van twee groepen: de groep veellezers en de groep gadgetfreaks. Laatstgenoemden hebben als drijfveer vooral het willen uitproberen van nieuwe apparatuur, terwijl de veellezers gedreven worden door de liefde voor het lezen. Vandaar dat het profiel van de digitale boekenlezer wat afwijkt van dat van de media-innovator in het algemeen. Die lezer is, althans voor zover die van een e-reader met e-ink-scherm leest (en niet van een tablet, laptop of smartphone) relatief vaak vijftigplusser en ook vrouwen zijn er in de (lichte) meerderheid. Pixellezers voldoen wel aan het innovatorprofiel: ze zijn relatief jong en mannen zijn onder hen in de meerderheid. Beide groepen zijn relatief hoog opgeleid (Witte 2011; Witte en Van Nood 2012). Huysmans en De Haan (2010: 84-131) hebben laten zien dat de groepen die in Nederland voorop lopen bij de adoptie van digitale (media)technologie voldoen aan het geijkte profiel: eerder jong dan oud, eerder man dan vrouw, eerder hoog- dan laagopgeleid, eerder rijk dan arm en eerder met dan 10
zonder een betaalde baan. Daar komt bij dat innovators en early adopters niet alleen in bezit en gebruik van digitale technologie, maar op veel meer terreinen actiever zijn dan de volgers. Zo interesseren ze zich voor een breed palet aan onderwerpen en zijn ze fervente cultuurbezoekers. Opmerkelijk is dat innovators bij het lezen van papieren boeken en dagbladen juist een achterstand laten zien (voor early adopters geldt dat niet). Het gegeven dat gadgetfreaks tot de voorlopers bij het digitale lezen behoren, heeft al met al meer te maken met hun fascinatie voor nieuwe apparatuur, die tot een vroegtijdige aanschaf heeft geleid, dan met hun liefde voor het lezen. We kunnen het digitale lezen, in deze groep voornamelijk van tablets, laptops en smartphones, duiden als een bijproduct van hun voorliefde voor technische innovaties. Waar de vrouwelijke leesvoorkeur duidelijk uitgaat naar boeken, verkiezen mannen de krant en houden de seksen elkaar qua leestijd min of meer in evenwicht (Huysmans en De Haan 2010). Dat ouderen een groter deel van hun mediatijdbudget aan boeken, kranten en tijdschriften besteden dan jongeren heeft voor een belangrijk deel te maken met de mediamix waarmee ze als kinderen en jongeren zijn opgegroeid. Jongere generaties groeien op met een heel divers palet aan media waarin de audiovisuele en (voor de jongste generaties) de digitale media beeldbepalend zijn. Hun ouders en grootouders lazen in hun jeugd meer boeken, omdat er minder concurrentie was voor het lezen (zie Huysmans en Hillebrink 2008). Onder jongere generaties zien we nog steeds scheidslijnen naar opleidingsniveau terug. Het ligt in de lijn der verwachting dat voor mensen die graag (en divers) lezen, het relatieve voordeel van een e-reader groter is. Ze kunnen makkelijk veel boeken op het apparaat kwijt, hebben altijd een behoorlijke bibliotheek bij zich en kunnen iets (niet genoeg, vinden velen; Witte en Van Nood 2012) op de aanschafprijs besparen. 2.3 Segmentatie Met segmentatie kunnen we het publiek opdelen in doelgroepen op basis van wensen en behoeften, achtergrondkenmerken, waarden, et cetera. Voor elke doelgroep is een andere product-marktcombinatie te maken. Per doelgroep kan een andere boodschap gecommuniceerd worden via de op de doelgroep afgestemde kanalen. In dit onderzoek zijn de respondenten ingedeeld naar specifieke segmenten op basis van overeenkomsten op een aantal kenmerken die relevant zijn voor het al of niet gebruik maken van de bibliotheek. Het betreft hier leesgedrag en leesvoorkeuren (waaronder digitaal), informatiezoekgedrag, cultureel uitgaansgedrag en het gebruik van sociale media. Uit de analyses bleek dat er zeven onderscheiden groepen waren op basis van deze gedragskenmerken. De groepen bleken tevens voldoende onderscheidend naar sociaal-demografische en geografische achtergrond: kenmerken 11
zoals geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, huishoudgrootte, dagelijkse bezigheid en de mate van stedelijkheid van het woongebied. De segmentatietechniek die in dit onderzoek is gebruikt is hiërarchische clusteranalyse. Op basis van overeenkomsten en verschillen tussen respondenten wordt het optimale aantal segmenten vastgesteld. Optimaal in de zin van interne homogeniteit en externe heterogeniteit: respondenten die tot hetzelfde segment behoren, moeten onderling zo sterk mogelijk op elkaar lijken en ten opzichte van andere segmenten juist zo sterk mogelijk verschillen (Glorieux en Vandenbroeck, 2006). 12
3 Profielen Segmentatie Met segmentatie kunnen we het publiek opdelen in doelgroepen op basis van wensen en behoeften, achtergrondkenmerken, waarden, et cetera. Voor elke doelgroep is een andere product-marktcombinatie te maken. Per doelgroep kan een andere boodschap gecommuniceerd worden via de op de doelgroep afgestemde kanalen. In dit onderzoek zijn de respondenten ingedeeld naar specifieke segmenten op basis van overeenkomsten op een aantal kenmerken die relevant zijn voor het al of niet gebruik maken van de bibliotheek. Op basis van leesgedrag, vrijetijdsbesteding en informatiebehoeften zijn zeven groepen onderscheiden, te weten de romantische lezer, de informatiezoeker, de niet-geïnteresseerde, de zakelijke lezer, de werkende ouder, de multitasker en de digitale plezierlezer. Ze worden hier kort getypeerd. Gebruik van de bibliotheek door de doelgroepen romantische informatie- niet- zakelijke werkende multitask digitale lezer zoeker geïntere lezer ouder er plezierlez sseerde er Lid 29% 36% 11% 20% 33% 37% 51% Geen lid, wel iemand 16% 17% 17% 25% 32% 22% 21% anders in huishouden Niet-lid 55% 47% 72% 56% 36% 41% 53% Bezoek nooit bibl. 59% 46% 81% 64% 41% 39% 55% 1 3 keer per jaar 15% 22% 11% 29% 22% 26% 18% 4 6 keer per jaar 5% 7% 3% 7% 11% 12% 8% meer dan 6 keer per jaar 21% 24% 1% 10% 26% 23% 19% 13
Achtergrondkenmerken van de doelgroepen romantische informatie niet- zakelijke werkende multitasker digitale lezer -zoeker geïnteress lezer ouder plezierlezer eerde N 1242 801 908 740 496 514 668 % 23% 15% 17% 14% 9% 10% 12% -19 jaar 1,0% 3% 6% 6% 7% 2% 1% 20 29 5% 23% 21% 27% 21% 22% 10% 30-39 9% 17% 17% 17% 34% 21% 13% 40 49 16% 19% 19% 25% 22% 25% 20% 50-64 33% 26% 23% 23% 13% 23% 28% 65 + 36% 13% 14% 4% 4% 8% 28% Man 38% 46% 49% 72% 41% 56% 48% Vrouw 62% 54% 51% 28% 59% 44% 52% t/m MAVO 45% 17% 44% 6% 9% 8% 28% HAVO VWO 34% 40% 40% 40% 40% 34% 39% t/m MBO HBO / WO / + 21% 43% 16% 16% 51% 59% 34% Alleenstaand, 4% 12% 12% 20% 12% 12% 6% hv < 35 jaar Alleenstaand, 20% 13% 16% 10% 9% 8% 17% hv > 34 jaar Gezin, 2+ pers 56% 50% 44% 36% 23% 43% 54% Gezin, jongste 3% 8% 9% 6% 25% 13% 7% kind 0-5 jaar Gezin, jongste 8% 9% 9% 12% 22% 14% 9% kind 6-12 jaar Gezin, jongste kind 13-17 jaar 9% 9% 11% 15% 9% 9% 9% Loondienst 40% 62% 56% 77% 76% 70% 44% Zelfstandige 3% 6% 5% 8% 6% 8% 3% Vrijwilliger 9% 5% 6% 2% 2% 3% 9% Niet werkzaam 49% 27% 33% 13% 17% 19% 44% 14
De romantische lezer Veel vijftigers en zestigers Eenpersoons en tweepersoonshuishoudens Liefhebbers van streekromans en romantische lectuur Lezen van papier Koken, reizen, gezondheid en tuinen Goede doelen, vrijwilliger in de zorg Meer vrouwen Vrijetijdsbesteding In deze groep zijn niet veel mensen cultureel actief. Men gaat hooguit een paar keer per jaar naar het theater. Hetzelfde geldt voor bioscoop en museumbezoek. Concerten en festivals bezoekt men nauwelijks. Ongeveer een derde doet vrijwilligerswerk, vaak in de zorg. Online De romantische lezer is niet vaak online, en heeft meestal geen smartphone of tablet. Als ze internet gebruiken dan is dat voornamelijk voor sociale netwerken. Hyves is na Facebook het grootste netwerk bij deze groep. De romantische lezer heeft een kleine kring van contacten op deze netwerken, meestal maximaal vijftig vrienden of volgers. Lezen: print of digitaal De romantische lezer leest vooral van papier: boeken, tijdschriften en kranten leest men om de actualiteit bij te houden. Ook leest bijna de helft van de romantische lezers zeer frequent romans. De groep die vanaf papier leest voor werk en/of studie is veel kleiner dan gemiddeld. Digitale boeken, tijdschriften of kranten leest men nog weinig, en niet frequent. Ook ter ontspanning leest deze groep vrijwel niet digitaal. Als het wel gebeurt, dan gebruikt men daarvoor de e-reader. Voordelen van ebooks ziet men vooral voor als men op reis gaat. De romantische lezer heeft over het algemeen geen weet van allerlei toepassingen zoals de integratie van beeld en geluid of de aanpassing van het leesscherm en lettertype. Interesse in boeken Zes op de tien romantische lezers leest romans ter ontspanning. Informatieve boeken gaan vooral over koken, reizen, gezondheid en tuinen. De romantische lezer heeft geen uitgesproken voorkeur voor het kopen of lenen van gedrukte boeken. Een op de vier romantische lezers die afgelopen maand een boek lazen heeft dat boek bij de bibliotheek gehaald. 15
Privacy Vier op de tien romantische lezers past nooit de privacy-instellingen van internetdiensten aan. Vaker dan andere groepen weten zij ook niet dat dat kan. Ook is een beperkte groep zich er niet van bewust dat zoekmachines hun opdrachten opslaan om gericht te kunnen adverteren. Bibliotheekgebruik In minder dan de helft van deze huishoudens is een bibliotheekpas aanwezig. Romantische lezers die de bibliotheek bezoeken komen om boeken te lenen. Ze zijn er niet op uit om andere mensen te ontmoeten en ze komen meestal alleen. Een derde wil wel ter plekke informatie opzoeken of inzien en een klein aantal komt speciaal voor een lezing of tentoonstelling naar de bibliotheek. Niet-gebruikers uit deze groep zijn meestal mensen die weinig meer lezen of hun boeken kopen of elders vinden. Waarde van de bibliotheek De waarde van de bibliotheek zit voor de romantische lezer vooral in het aanbieden van materialen en de vrije toegang tot informatie. Als gevraagd wordt naar de toegevoegde waarde in de nabije toekomst, vindt men het boekenaanbod en vrije informatie belangrijk. Het belang van ontmoeting, activiteiten en debat voor de bibliotheek neemt in de toekomst af, volgens deze groep. De informatiezoeker Gemiddeld tot hoger opgeleid Twintigers en vijftigers Veel tweepersoonshuishoudens Veel bibliotheekgebruikers Cultuur en sport Brede interesse Gevarieerd leesmenu Papierlezer Vrije tijd en interesses De informatiezoeker is cultureel actief: een kwart komt minstens vier keer per jaar in de bioscoop. Daarnaast bezoekt men het theater, musea en concerten. De informatiezoeker is ook sportief: een kwart is lid van een sportclub en een op de tien is actief als vrijwilliger bij de sportclub. Ook heeft een kwart van hen een abonnement op de sportschool. De informatiezoeker is een gretige lezer die kranten leest voor het bijhouden van actualiteiten en die over verschillende onderwerpen wil lezen. Op internet zoekt de informatielezer vooral naar producten en diensten. Ook informatie over vakantie en reizen, cultuur en boeken is zeer gewild. 16
Internet en sociale media Informatiezoekers zijn vooral georiënteerd op de traditionele media zoals papieren kranten, boeken en tijdschriften. Ze zijn niet veel online. De helft van de informatiezoekers heeft een smartphone, een spelcomputer en interactieve televisie in huis, wat ongeveer gemiddeld is voor de Brabander. Informatiezoekers die wel online zijn, gebruiken internet vooral om te shoppen en om film of muziek te streamen. Qua sociale netwerken staat vooral Facebook hoog op de lijst: zes op de tien heeft een Facebook-account en ze hebben er veel vrienden. Ook Hyves heeft nog veel gebruikers onder de informatiezoekers. Een ander sociaal netwerk dat ze gebruiken is LinkedIn: een derde heeft daar een online profiel aangemaakt. Lezen: print of digitaal De informatiezoeker is meer dan gemiddeld geïnteresseerd in spannende boeken, literatuur en reisboeken. Tips voor leesmateriaal komen van familie, vrienden of collega s. Ook leest men recensies in de media om een boek te kiezen. De informatiezoeker is nog zeer trouw aan het lezen vanaf papier. Dit doet deze groep vooral om de actualiteit bij te houden en voor het plezier. Deze groep leest ook meer dan gemiddeld om meer te weten over specifieke onderwerpen. De kleine groep die wel digitaal leest, gebruikt daarvoor de vaste pc of laptop voor studiedoeleinden, actualiteiten en specifieke onderwerpen. Voor digitaal lezen ter ontspanning gebruikt de informatiezoeker de e-reader, vooral om te lezen als men op reis is. De e-reader biedt voordelen vooral voor het aanpassen van het weergavescherm. Andere toepassingen van ebooks worden nauwelijks gebruikt. Bibliotheekgebruik De informatiezoeker maakt meer dan gemiddeld gebruik van de bibliotheek: er zijn in deze groep meer mensen met een eigen bibliotheekpas en de bezoekfrequentie is hoger dan gemiddeld. De nietgebruikers geven meestal als reden dat ze hun materialen liever zelf kopen. Ook geeft men vaker dan anderen aan dat de openingstijden niet passen of dat de boeken die zij zoeken niet in de collectie zitten. Waarde van de bibliotheek De waarde van de bibliotheek zit voor de informatiezoeker vooral in de beschikbaarheid van materialen en de vrije toegang tot informatie. Ook denkt men dat het bieden van werkplekken met internet een belangrijkere taak wordt van de bibliotheek. Er is vrij veel belangstelling voor exposities en lezingen. De ontmoetingsfunctie wordt in de toekomst belangrijker denkt men. 17
De niet-geïnteresseerde Lager of middelbaar opgeleiden Vaak uitkering of pensioen Tieners, twintigers en vijftig-plussers Vooral eenpersoons en tweepersoons huishoudens Weinig belangstelling voor lezen en cultuur Voorkeur voor informatieve lectuur Vrije tijd en interesses De niet-geïnteresseerden zijn niet bijzonder cultureel actief. Ze gaan wel geregeld naar de bioscoop. Als ze de bibliotheek al bezoeken dan is dat hooguit een enkele keer per jaar. Musea, concerten en festivals bezoeken ze nauwelijks. Sommigen brengen incidenteel een bezoek aan het theater. Sport staat evenmin bovenaan op hun prioriteitenlijstje. Zeer weinigen zijn lid of vrijwilliger van een maatschappelijke, politieke of religieuze organisatie. Internet en sociale media Op internet zoekt de niet-geïnteresseerde vooral naar informatie over bedrijven. Er is een kleine groep niet-geïnteresseerden die frequent bezig is met sociale netwerken, online shoppen, en het downloaden en streamen van media. Hyves wordt wat meer gebruikt dan gemiddeld. LinkedIn gebruikt men daarentegen een stuk minder dan gemiddeld. Lezen: print of digitaal De niet-geïnteresseerde is niet zo n lezer. Niet vanaf papier en ook niet digitaal. Als ze al digitaal lezen dan is dat vooral om de actualiteit bij te houden, meestal op de PC en/of laptop. Qua leesvoorkeuren valt op dat de niet-geïnteresseerde veel minder dan anderen spannende boeken en literatuur leest. De voorkeur gaat eerder naar informatieve boeken. De niet-geïnteresseerde houdt minder vast aan het gedrukte boek. Als er interesse is in lezen, dan zal het voor de niet-geïnteresseerde niet zo n probleem zijn om over te stappen op het digitale aanbod. Overigens kennen weinigen de mogelijkheden van ebooks, zoals interactiviteit, multimedia en het aanpassen van de weergave. Privacy De groep die zich er niet van bewust zijn dat zoekmachines het zoekgedrag gebruiken om advertenties op aan te passen, is wat groter dan gemiddeld. Ook deelt men vaker het wachtwoord met anderen en past men minder vaak de privacy-instellingen van internetdiensten aan. Vaker dan andere groepen weten zij ook niet dat dat kan. 18
Bibliotheekgebruik De niet-geïnteresseerden zijn meestal geen lid van de bibliotheek en evenmin is er in huis een bibliotheekpas aanwezig. De meerderheid van de niet-geïnteresseerden komt nooit in de bibliotheek. Meestal is dat omdat ze geen interesse in lezen hebben. Het liever zelf kopen van materialen is in juist veel mindere mate een reden om de bibliotheek niet te bezoeken. De zakelijke lezer Vooral twintigers en veertigers Hoger opgeleid Vaak studerend Leest voor werk, studie, actualiteiten Betaalde baan, vaak full time Zelfstandig ondernemers Meer mannen De zakelijke lezer is over het algemeen een gemiddeld tot hoger opgeleide twintiger, veertiger of vijftiger. Mannen zijn oververtegenwoordigd. De meeste mensen in deze groep hebben betaald werk en er zijn meer zelfstandig ondernemers dan in de andere groepen. De zakelijke lezer werkt meestal full time en vaak in de financiële dienstverlening. Degenen die geen betaalde baan hebben, zijn meestal student. Vrije tijd en interesses In deze groep vinden we relatief weinig echte theater- of museumbezoekers. Incidenteel komen ze wel in het museum, theater of concertzaal. De zakelijke lezer komt vrij vaak in de bioscoop. Verder is de zakelijke lezer vrij sportief: men is vaak lid van een sportclub of sportschool. Internet en sociale media Van alle groepen is de zakelijke lezer het meest een voorloper op het gebied van sociale netwerken, vooral voor zakelijk gebruik. LinkedIn en Twitter gebruikt hij het meest. Zowel op Facebook als Twitter en LinkedIn heeft hij veel volgers. Lezen: print of digitaal De zakelijke lezer leest vooral digitaal voor het werk of de studie. Hij heeft een smartphone en een tablet, maar de e-reader laat hij links liggen. Via de smartphone en de tablet houdt hij de actualiteiten bij. 19
Interesse in boeken Hij wil ter ontspanning wel eens een spannend boek lezen. Verder is hij vooral geïnteresseerd in nonfictie. Daarbij gaat zijn belangstelling vooral uit naar computers, auto s en motoren. Verder leest de zakelijke lezer ook wat meer science fiction of fantasy boeken en juist minder romantische boeken en streekromans. De zakelijke lezer zal zijn boeken eerder kopen dan lenen bij de bibliotheek, ook als het gaat om ebooks. Interessante mogelijkheden die ebooks bieden zijn multimedia en het aanpassen van de weergave op het scherm. Bibliotheekgebruik Weinig zakelijke lezers lezen boeken voor hun plezier. Als ze wel van lezen houden, zijn ze eerder een boekenkoper dan een lener. Er zijn maar weinig zakelijke lezers lid van de bibliotheek. De zakelijke lezer heeft in grote mate het internet gevonden als alternatief voor de bibliotheek. Men is op internet vaak bezig met het streamen of downloaden van content zoals muziek en films. Apps Zakelijke lezers die wél lid zijn van de bibliotheek maken bovengemiddeld gebruik van de app De Bibliotheek. Ook heeft de zakelijke lezer veel belangstelling voor andere toepassingen, vooral wanneer ze hem voorzien van leesadvies en achtergrondinformatie. Toekomst van de bibliotheek De zakelijke lezer ziet de bibliotheek vooral als een plek om boeken te lenen. Vrije toegang tot informatie vindt de zakelijke lezer ook belangrijk, evenals de toegang tot digitale databanken. Daarnaast heeft hij vooral interesse in werkplekken met internet. In de nabije toekomst is beschikbaarheid van boeken en vrije toegang tot informatie onverminderd van belang. Daarnaast neemt het belang van lezingen, exposities en andere activiteiten waarbij men mensen kan ontmoeten toe. De werkende ouder Veel dertigers, ook twintigers en veertigers Veel gezinnen met schoolgaande kinderen Vaak in loondienst Veel part timers Meer vrouwen dan mannen Gemiddeld tot hoger opgeleid Veel studerenden 20
Vrije tijd De werkende ouder gaat graag naar de bioscoop en soms naar het theater. Ook bezoekt men wel eens een museum. De vrijetijdsbesteding van de werkende ouder wijkt nauwelijks af van het gemiddelde in Brabant. Internet en sociale media Internet gebruikt de werkende ouder om online film en muziek te bekijken of beluisteren. Ook maakt men veel gebruik van sociale netwerken zoals Hyves en Facebook. Lezen: print of digitaal Het papieren boek is bij deze groep nog populair, onder andere om uit voor te lezen aan de kinderen. Ook voor werk of studie leest de werkende ouder meer dan gemiddeld van papier. Ongeveer twee derde deel van de werkende ouders leest daarnaast ook digitaal, vooral voor werk of studie en nauwelijks voor het volgen van de actualiteit of specifieke interesses. Qua bezit van apparatuur bevindt de werkende ouder zich in de middenmoot: vaker dan gemiddeld heeft men een smartphone. Vaak is er een spelcomputer in huis, en in een derde van de huishoudens is een tablet aanwezig. De groep die leest van een e-reader doet dat vooral om boeken te lezen ter ontspanning en minder voor het voorlezen van kinderboeken. Interesse in boeken Spannende boeken zijn favoriet. In mindere mate leest de werkende ouder ook romantische en literaire boeken. De belangstelling voor opvoeding is meer dan gemiddeld. Verder heeft men vooral interesse in koken en gezondheid. Boeken over reizen of vakantie zijn minder populair. Apps Eén op de tien werkende ouders heeft een eigen weblog, en een op de tien schrijft in de vrije tijd. Mocht de bibliotheek een nieuwe dienst gaan aanbieden in de vorm van een schrijverscommunity, dan heeft een derde van deze amateurschrijvers daar wel belangstelling voor, met name als er een digitaal platform wordt geboden. Ongeveer de helft van de werkende ouders die lid zijn van de bibliotheek heeft interesse in de app De Bibliotheek. Verder vindt men het interessant als er een app zou zijn die leesadvies en inspiratie geeft. Ook ziet men voordelen in een app rondom het voorlezen van kinderboeken. Bibliotheekgebruik De groep grijze leden (wel een bibliotheekpas in huis maar zelf geen lid) is bij de werkende ouders vrij groot. Veel werkende ouders bezoeken de bibliotheek met hun kinderen. Wie geen gebruik maken van de bibliotheek geven vaak als reden dat men materialen liever zelf koopt of dat men geen tijd heeft om de bibliotheek te bezoeken. Ook vinden ze dat de boeken die ze zoeken vaak uitgeleend zijn. 21
Waarde van de bibliotheek De waarde van de bibliotheek zit voor de werkende ouder vooral in het bevorderen van het lezen en het uitlenen van materialen. In contact komen met anderen is geen reden om de bibliotheek te bezoeken. In de toekomst is het uitlenen van boeken om het lezen te stimuleren nog steeds de belangrijkste bestaansreden voor de bibliotheek. Daarnaast denkt de werkende ouder dat het belang van activiteiten en ontmoeting zal toenemen. De multitasker Twintigers, dertigers, veertigers Iets meer mannen hoger opgeleiden Veel gezinnen met schoolgaande of oudere kinderen Veelal in loondienst, soms zelfstandig ondernemer Brede culturele interesse Veel-lezers Maatschappelijk betrokken Veel bibliotheekgebruikers Vrije tijd en interesses De multitasker is een digitale informatiezoeker. Behalve producten en diensten is de multitasker bovenmatig geïnteresseerd in kunst en cultuur. Op cultureel en maatschappelijk vlak is de multitasker van alle markten thuis. Zowel theaters als musea worden vaker dan gemiddeld bezocht. De multitasker is sportief en actief als vrijwilliger in verschillende verbanden. Internet en sociale media Multitaskers zijn online zeer actief, onder meer met het bekijken van filmpjes en het online shoppen. Hun belangrijkste drijfveer is nieuwsgierigheid: ze willen op de hoogte blijven en hebben veelzijdige interesses. Zo bezoeken ze vaker dan anderen websites over boeken. Ze zijn actief op sociale netwerken en hebben daar meer volgers dan de andere groepen. Het zijn voorlopers als het gaat om het uitproberen van nieuwe sociale mediatoepassingen zoals Pinterest en Instagram. Lezen: print of digitaal De multitasker is een gretige lezer, zowel van papier als digitaal. Dit doet men voornamelijk om de actualiteit bij te houden, om meer te weten over specifieke onderwerpen en voor werk of studie. Er zijn veel apparaten in huis, zoals een smartphone en een tablet, die voor diverse doeleinden gebruikt worden. Zo wordt de tablet bijvoorbeeld ook veel gebruikt voor het voorlezen van digitale kinderboeken. 22
Interesse in boeken De multitasker is het meest geïnteresseerd in boeken en vindt vaker dan anderen tips via recensies. Er wordt in deze groep meer gelezen dan gemiddeld. Spannende boeken zijn favoriet, maar ook literatuur leest men graag. Daarnaast houdt de multitasker van science fiction en fantasy en van informatieve boeken, bijvoorbeeld over koken. Voorkeur kopen of lenen: De multitasker heeft een voorkeur voor het kopen van boeken, ook als het gaat om ebooks. Men maakt veel gebruik van de voordelen die ebooks bieden, zoals de integratie van multimedia en het delen van ervaringen via sociale media. Apps De multitasker heeft veel belangstelling voor specifieke apps van de bibliotheek. Behalve interesse voor de app De Bibliotheek vindt men een leesadviezen en achtergrondinformatie interessant. Bibliotheekgebruik Multitaskers maken veel gebruik van de bibliotheek. Ze komen met hun kinderen maar ook om zelf boeken te lenen, of om informatie op te zoeken. Ze hebben redelijk veel belangstelling voor werkplekken met internet. Multitaskers die de bibliotheek niet bezoeken kopen hun boeken liever zelf of halen hun materialen elders vandaan. Ook vindt een aantal van hen dat internet de bibliotheek overbodig heeft gemaakt. Toekomst van de bibliotheek Ook in de toekomst zien multitaskers een belangrijke rol voor de bibliotheek als leesbevorderaar. Ze blijven de bibliotheek gebruiken om boeken te lezen, digitale databanken te raadplegen en werk- of studieplekken te gebruiken. De digitale plezierlezer Weinig jongeren Veel vijftigers en zestigers Veel tweepersoonshuishoudens Veel gepensioneerden Maatschappelijk betrokken 23
Vrije tijd en interesses In zijn vrije tijd gaat de digitale plezierlezer soms naar de schouwburg of naar een museum, en geregeld naar de bioscoop. Meer dan de andere groepen is de digitale plezierlezer betrokken bij een politieke partij, een natuurvereniging of een buurthuis. Men heeft meer interesse in boeken, reizen en cultuur dan gemiddeld in Brabant. Internet en sociale media De digitale plezierlezer is matig actief met sociale media. LinkedIn wordt weinig gebruikt. Op Facebook en Twitter heeft men weinig volgers. Lezen: print of digitaal De digitale plezierlezer leest vooral om de actualiteit bij te houden en gebruikt hiervoor zowel digitale als print media. Zowel voor het lezen van fictie als non-fictie is deze groep vaker digitaal dan gemiddeld. De belangstelling voor apps van de bibliotheek is gemiddeld. Zo heeft een vijfde van de digitale plezierlezers interesse in een app die leesadviezen geeft. Interesse in boeken De digitale plezierlezer heeft een gevarieerde leessmaak. Men leest bij voorkeur spannende boeken, maar ook romantische boeken en literatuur worden veel gelezen. Aanbevelingen vindt men in recensies en in de media. Voorkeur kopen of lenen: De digitale plezierlezer leest natuurlijk vooral digitaal. Ebooks zijn ook handig op reis. Waarde en gebruik van de bibliotheek In deze groep is een kwart zelf lid van de bibliotheek. Bijna de helft van de digitale plezierlezers brengt wel eens een bezoek aan de bibliotheek. Men komt in de bibliotheek om informatie op te zoeken en ter plekke te lezen. Het belang van de bibliotheek zit voor deze groep in het aanbod van materialen en de toegang tot informatie. Meer dan andere groepen vindt men daarnaast digitale databanken belangrijk. Digitale plezierlezers die de bibliotheek niet bezoeken kopen hun boeken liever zelf of halen hun materialen elders vandaan. Ook vindt een aantal van hen dat internet de bibliotheek overbodig heeft gemaakt. 24
4 Bezit en gebruik van media In dit hoofdstuk worden het bezit en gebruik van media beschreven. Het gaat dan over de apparaten die in een huishouden aanwezig zijn, hoe vaak op internet naar informatie wordt gezocht en het gebruik van sociale media. De resultaten zijn uitgesplitst naar de verschillende doelgroepen. 4.1 Apparaten in een huishouden PC en laptop zijn in de meeste huishoudens aanwezig, tablets bij een derde en smartphones in meer dan de helft van de huishoudens. Ongeveer in de helft van de huishoudens staat een spelcomputer en 40% maakt gebruik van interactieve televisie. De e-reader is geen wijdverbreid fenomeen: 13% van het publiek heeft er een. 25
26
27
4.2 Informatie zoeken op internet Informatie zoeken we tegenwoordig vooral via internet, of het nou gaat om consumententests, de aankoop van nieuwe producten, de filmagenda of een gezondheidskwestie. Welke informatie zoeken de verschillende groepen en hoe vaak doen ze dat? In onderstaande figuren is weergegeven welk percentage van de respondenten één of meerdere keren per week op internet naar bepaalde informatie zoekt. 28
29
30
31
4.3 Activiteiten op internet In deze paragraaf wordt per groep weergegeven waaraan zij de meeste tijd besteden op internet. In het algemeen kunnen we een driedeling maken naar content, conversatie en connectie. Het gaat dan om het downloaden, uploaden of streamen van muziek en film (content), het meedoen aan discussies of zelf het gesprek aangaan via een eigen weblog (conversatie), en het onderhouden van sociale contacten (connectie). 32
4.4 Sociale media Behalve bekende sociale netwerken als Facebook, LinkedIn, Twitter en Hyves zijn er nog tal van andere applicaties op internet te vinden voor bijvoorbeeld het delen en weergeven van foto s. Voorbeelden hiervan zijn Foursquare, Instagram, en Pinterest. In deze paragraaf wordt het gebruik van deze sociale netwerken weergegeven. 33
4.5 Vrienden en volgers Facebook, Hyves, LinkedIn en Twitter zijn momenteel de vier grootste sociale netwerken. In de onderstaande figuren is steeds weergegeven per groep hoeveel volgers zij hebben op deze sociale media. 34
35
5 Lezen Welke groepen lezen vooral gedrukte media en in hoeverre dringen de digitale media verder door? Welke genres zijn populair en wat zijn de belangrijkste redenen om te lezen? In dit hoofdstuk gaan we dieper in op leesgedrag en leesvoorkeuren, de voordelen van ebooks, het lenen of kopen van boeken, en andere aspecten van (digitaal) lezen. 5.1 Lezen van papier en beeldscherm Aan de respondenten is de vraag voorgelegd of ze wel eens boeken, tijdschriften of kranten lezen van papier. Hetzelfde is gevraagd voor het lezen vanaf een beeldscherm (digitaal leesmateriaal, inclusief pdf-documenten). Ook is gevraagd aan de papierlezers en aan de beeldschermlezers in hoeverre ze lezen voor bepaalde doeleinden, zoals werk, studie en ontspanning. 36
37
5.2 Digitaal lezen De respondenten die aangaven dat ze digitaal lezen, hebben vragen beantwoord over het gebruik van de tablet, e-reader en andere apparaten, afhankelijk van het doel. De meeste digitale leesactiviteiten vinden plaats op de pc, zowel voor werk en studie als voor specifieke onderwerpen en actualiteiten. De tablet wordt gebruikt om voor te lezen en om zelf te lezen. Lezen vanaf de smartphone betekent vooral gebruikt het bijhouden van actualiteiten. De e-reader is voor het plezierlezen en in geringe mate voor het voorlezen. 38
39
40
5.3 Leesvoorkeuren Uit een lijst met een aantal genres en informatieve categorieën kozen de respondenten maximaal drie opties waar hun voorkeur naar uit ging. Spannende boeken zijn veruit het populairst. 41
42
5.4 Lezen als vrijetijdsbesteding Wie hebben er de voorgaande maand voor hun plezier een of meerdere boeken gelezen? En was dit een gedrukt exemplaar of een ebook? Was het boek gekocht, of geleend in een bibliotheek, of had men het elders vandaan? In totaal hebben zes op de tien respondenten afgelopen maand voor hun plezier een boek gelezen. Dit waren merendeels gedrukte boeken (85% tegenover 7% digitaal. 7% heeft zowel een digitaal als een gedrukt boek gelezen). Het laatst gelezen boek is in bijna de helft van de gevallen een gekocht exemplaar. 20% leende het uit een bibliotheek, 33% verkreeg het via anderen. 43
5.5 Bezit versus gebruik Hebben de boekenlezers een voorkeur voor kopen of lenen? Dat hangt ervan af. Bij gedrukte boeken gaat de voorkeur duidelijk naar het kopen van een boek, hoewel er ook veel mensen zijn die het lenen van een boek verkiezen boven het zelf aankopen. Voor ebooks liggen de verhoudingen geheel anders. De meeste lezers hebben in het geval van ebooks geen voorkeur voor het kopen of het lenen. De groep die een uitgesproken voorkeur heeft voor het zelf aanschaffen van een ebook is even groot als de groep die liever ebooks leent. 44
45
5.6 Advies over boeken Tips over leuke boeken krijgen mensen vooral uit de eigen omgeving van vrienden en familie. Daarnaast lezen mensen recensies, in de krant of op internet. Er zijn maar weinig mensen die tips krijgen via de bibliotheek of de boekhandel. 5.7 Leesdoelen Aan de respondenten die zowel gedrukt als digitaal materiaal lezen is gevraagd om aan te geven of ze een voorkeur hebben voor gedrukte boeken dan wel ebooks wanneer ze: Boeken delen met anderen Boeken (voor)lezen met kinderen Boeken lezen op reis Boeken lezen thuis Over het algemeen gaat de voorkeur uit naar gedrukte boeken. Thuis pakt bijna driekwart van de respondenten een gewoon boek. Ook voor het delen van boeken geeft meer dan de helft de voorkeur aan een gedrukt exemplaar. Voor het (voor)lezen met kinderen geeft vrijwel niemand de voorkeur aan een ebook. Alleen bij het lezen van boeken als men op reis is kiest 29% voor een ebook, maar ook dan geeft nog altijd 57% de voorkeur aan een gedrukt boek. 46
47
5.8 De voordelen van ebooks Digitaal lezen heeft een aantal mogelijkheden die papieren boeken niet hebben. In ebooks, digitale magazines of digitale kranten kan de lezer door de tekst heen bewegen. Vorm en weergave van de tekst kunnen aangepast worden, bijvoorbeeld door het lettertype te vergroten. Aantekeningen maken kan door op het scherm te schrijven met een speciale pen (de stylus), wah e-lezen interessant maakt voor zakelijk gebruik. Verder bieden ebooks de mogelijkheid van een multimediale ervaring doordat bewegend beeld, video, geluid of ingebouwde woordenboeken een aanvulling bieden op de tekst. Ook is het mogelijk om content te delen via sociale media. Ongeveer twee derde deel van de respondenten is bekend met de diverse toepassingen van een ebook. Degenen die de toepassingen kennen, maken het minste gebruik van het delen van ervaringen via sociale media (13%) en het meeste gebruik van het aanpassen van vorm en weergave (32%). Van de andere toepassingen maakt ongeveer één op de vijf Brabanders gebruik. De voordelen van ebooks ziet men vooral in het kunnen aanpassen van vorm en weergave (lettergrootte) dit is voor 22% een reden voor het gebruik van ebooks. Het delen van ervaringen via sociale media (13%) en multimedia-toepassingen (12%) zijn in mindere mate een reden om te kiezen voor ebooks. Overigens vinden mensen die nog niet digitaal lezen de integratie van tekst, beeld, geluid en film (22%) en interactieve toepassingen (21%) het interessantst. 48
49
5.9 Advertenties en streaming ebooks Bij het lezen van ebooks en andere digitale content kan het voorkomen dat er advertenties verschijnen waarvan de inhoud vaak afhangt van eerder zoekgedrag op internet. Aan de digitale lezers is de vraag gesteld wat ze hiervan vinden. Men kon uit de volgende antwoorden kiezen: Maakt me niet uit Vind ik storend maar ik ben niet bereid om meer te betalen voor een versie zonder advertenties. Vind ik storend en ik ben daarom bereid om meer te betalen voor een versie zonder advertenties. Iets meer dan de helft van de respondenten wil wel meer betalen en dan in ruil daarvoor geen advertenties in de kantlijn krijgen. Een kwart van de totale groep maakt het niet uit dat er advertenties verschijnen en de overige 20% vindt de advertenties wel storend, maar wil niet extra betalen om de advertenties niet meer in beeld te krijgen. De verschillen tussen de groepen zijn niet al te groot. Alleen bij de niet-geïnteresseerden liggen de verhoudingen wat anders. Hier is de groep die het niets uitmaakt is een stuk groter en de andere twee groepen zijn wat kleiner. Stel: je betaalt 9,99 per maand om onbeperkt ebooks te kunnen lezen en lenen voor onbepaalde tijd en dan zonder advertenties in de kantlijn. Dit scenario van het streamen van ebooks is aan de respondenten voorgelegd met de vraag of ze hier gebruik van zouden maken. De resultaten worden hieronder visueel weergegeven. 3% van alle respondenten maakt zeker van het aanbod gebruik om onbeperkt ebooks te streamen voor 9,99 per maand, en 19% waarschijnlijk. De overige groep gaat dit niet doen, ruim een derde deel van de totale responsgroep is hier zeker van. De multitasker heeft meer interesse in dit aanbod dan de overige groepen. 50
51
6 Apps en nieuwe producten De bibliotheken hebben een eigen app de Bibliotheek. In dit hoofdstuk is beschreven in hoeverre de bibliotheek-app gebruikt wordt en door wie. Ook is de belangstelling gepeild voor nieuwe toepassingen rondom lezen, in de vorm van apps. De resultaten die hier zijn weergegeven betreffen alleen de respondenten die in het bezit zijn van een smartphone en / of een tablet. Ook hebben de respondenten die in hun vrije tijd verhalen of blogs schrijven, vragen beantwoord over een nieuw op te starten schrijfdienst. 6.1 App de Bibliotheek De vraag of men de app de Bibliotheek heeft geïnstalleerd op de tablet of smartphone is alleen gesteld aan leden van de bibliotheek. 9% van de bibliotheekleden heeft de Bibliotheekapp op de smartphone of tablet. Daarnaast is er een grote groep leden, in bezit van smartphone of tablet, die de app niet gebruikt, maar wel interessant vindt. 52
6.2 Nieuwe apps rondom lezen Aan de respondenten is een aantal nieuwe mogelijkheden voorgelegd die te maken hebben met apps op het gebied van lezen en de bibliotheek. In de analyse zijn alleen de respondenten betrokken die beschikken over een tablet en / of een smartphone. Hierbij gaat het om de volgende apps: Leesadvies-app: Op basis van wat ik al heb gelezen ontvang ik op maat leesadvies Check-app: Een scanner die checkt of ik een boek al heb gelezen Inspiratie-app: Ik ontvang verrassende tips voor boeken waar ik zelf niet aan zou denken Achtergrondinformatie-app: Ik ontvang aanvullende achtergrondinformatie bij een boek Wegwijs-app: biedt me wegwijs in de openbare bibliotheek Voorlees-app: Ik ontvang tips voor verhalen die ik aan mijn kinderen kan voorlezen De respondenten hebben steeds aangegeven of een app interessant voor hun zou zijn. In de onderstaande figuur is onderscheid gemaakt naar leden en niet-leden. 53
Van de bibliotheekleden heeft meer dan de helft belangstelling voor nieuwe toepassingen in de vorm van apps, rondom lezen, bij de niet-leden is dat een derde. Het gaat om toepassingen die mensen helpen bij het maken van een keuze uit het boekenaanbod. De meest interessante functie vindt men een advies op basis van de persoonlijke leessmaak. Ook wil men graag geïnspireerd worden om nieuwe boeken te ontdekken. Voor een app rondom voorlezen en een app die de bezoeker wegwijs maakt in de bibliotheek is weinig belangstelling. Belangstelling voor apps naar doelgroep 54
55
56
6.3 Een nieuwe schrijfplaats Onder de noemer Schrijf Samen is aan de respondenten het volgende idee voorgelegd Schrijf Samen is een verzamelplaats voor recreatieve schrijvers en bloggers in Nederland. Mensen met een gezamenlijke interesse voor het schrijven van verhalen komen hier samen. Samen werken zij aan een verhaal. Dit kan middels korte opdrachten, het samen schrijven aan één verhaal, het redigeren van elkaars teksten, enz. De openbare bibliotheek geeft de schrijvers advies. Deze community wordt digitaal gevormd, maar is onderscheidend omdat er ook bijeenkomsten bij de openbare bibliotheek worden georganiseerd. Allereerst is gevraagd of men in de vrije tijd verhalen, gedichten, of romans schrijft. Vervolgens is gevraagd aan de schrijvers onder hen of ze gebruik zouden maken van een dergelijke schrijfcommunity en of de belangstelling dan met name uitgaat naar een digitale community of ook naar daadwerkelijke ontmoetingen in de bibliotheek of op een andere plaats. Een klein deel van de Brabantse bevolking schrijft in de vrije tijd verhalen of houdt een weblog bij: van de mensen die lid zijn op de bibliotheek leden is dat 10%, van de niet-leden 6%. Een op de drie mensen die schrijven vindt een schrijfplaats een goed idee. 57
58
7 Privacy en mediabewustzijn 7.1 Zoekmachines Negen op de tien personen is zich ervan bewust dat hun zoekopdrachten bewaard worden en dat ze zelf actie moeten ondernemen om hun zoekgeschiedenis te verwijderen. Meer dan de helft van de mensen maakt het niet uit dat hun zoekgedrag wordt opgeslagen, één op de tien vindt het zelfs wel goed. Anderzijds vindt een derde van de mensen het niet fijn dat hun zoekgeschiedenis ergens is terug te vinden. Zoekmachines slaan zoekopdrachten op en gebruiken deze informatie om gericht advertenties te laten zien. Negen op de tien personen is zich ervan bewust dat het opgeslagen zoekgedrag gebruikt wordt voor het gericht aanbieden van advertenties. De verschillen tussen de groepen respondenten zijn niet erg groot. De niet-geïnteresseerden zijn zich hiervan het minst bewust (80%), terwijl van de multitaskers en zakelijke lezers vrijwel iedereen weet dat dit gebeurt. 59
Iets meer dan de helft van de respondenten maakt het niet uit dat zoekmachines op internet de zoekopdrachten opslaan en gebruiken. Ruim een derde deel heeft er wel moeite en de overige 10% vindt het juist goed dat dit gebeurt. Ook hier zijn de verschillen tussen de groepen respondenten niet groot. Het zijn de niet-geïnteresseerden en de digitale plezierlezers die het meest kritisch staan tegenover het gebruik van zoekopdrachten. Bij de informatiezoekers ligt het percentage dat het niet goed vindt een stuk lager. 7.2 Wachtwoorden Ongeveer een kwart van de mensen gebruikt voor verschillende diensten en platforms steeds hetzelfde wachtwoord. De meeste mensen houden hun wachtwoord voor zichzelf. 4% deelt zijn wachtwoord met mensen buiten hun huishouden. Verschillen tussen de groepen respondenten zijn minimaal. 60
7.3 Privacy-instellingen De meeste mensen weten dat ze zelf hun privacy kunnen beschermen door de instellingen op bijvoorbeeld Facebook of andere platforms aan te passen, maar ze doen dit zelden of nooit. Ruim een kwart van de totale groep past wel regelmatig of nog vaker de privacy-instellingen aan 61
7.4 Bereidheid tot het delen van persoonlijke gegevens Stel dat u een gratis smartphone krijgt onder de voorwaarde dat de leverancier inzage krijgt in alle informatie die u zoekt dan wel deelt. Zou u dit aanbod aannemen? Deze vraag is aan de respondenten voorgelegd. De meeste mensen zijn gesteld op hun privacy. Toch is ongeveer een kwart van de mensen bereid om inzage te geven in alle gegevens op hun mobieltje als ze in ruil daarvoor het toestel gratis ontvangen. 62
8 Bibliotheekgebruik 8.1 Lidmaatschap Een op de vier van de ondervraagden is lid van een openbare bibliotheek en een op de vijf is zelf geen lid maar heeft wel een bibliotheekpas in het huishouden. De helft van de respondenten brengt wel eens een bezoek aan de bibliotheek. Veruit de meeste mensen maken gebruik van de bibliotheek om boeken te lenen. Ook zijn er mensen die andere media willen lenen. Er zijn maar weinig mensen die speciaal om mensen te ontmoeten naar de bibliotheek komen, maar er komen wel veel mensen speciaal voor activiteiten die de bibliotheek organiseert. Multitaskers en de informatiezoekers zijn de groepen waarbij het hoogste percentage lid is (36-37%). Van de niet-geïnteresseerden is slechts 11% lid van de bibliotheek. Wanneer gekeken wordt naar het lidmaatschap aanwezig in een huishouden, dan scoort de werkende ouder het hoogst. Bij deze groep is in 65% van de gevallen iemand in het huishouden lid van de bibliotheek. 8.2 Bezoekers De multitaskers brengen het vaakst een bezoek aan een openbare bibliotheek. Ook de werkende ouder komt relatief in de bibliotheek. Van de niet-geïnteresseerden gaat slechts een kwart wel eens naar de bibliotheek. 63
8.3 Gebruik van de bibliotheek Boeken lenen is nog steeds de meest voorkomende activiteit om de bibliotheek voor te bezoeken. 83% van de respondenten die de bibliotheek wel eens bezoeken doet dit om boeken te lenen. Ruim 40% van de bezoekers leent minimaal eens per maand een boek. De andere activiteiten worden veel minder gedaan. Naar de bibliotheek gaan om andere mensen te ontmoeten of om te studeren doet ongeveer een op de tien bezoekers. 64
65
8.4 Redenen om de bibliotheek niet te gebruiken Verreweg de meeste respondenten geven aan dat ze de bibliotheek nooit bezoeken omdat ze geen lid zijn. Verder geeft bijna een derde aan dat ze liever de materialen kopen dan lenen en/of dat men bijna nooit (meer) leest. Bijna een kwart geeft aan op andere manieren aan materialen te komen. Andere redenen zijn internet en geen tijd hebben om de bibliotheek te bezoeken. Voor de niet-geïnteresseerde is niet lezen de belangrijkste reden om geen gebruik te maken van de bibliotheek. Ook de zakelijke lezer en de romantische lezer noemen deze reden meer dan de andere groepen. De informatielezer en de werkende ouder kopen vaker dan anderen. De zakelijke lezer en de werkende ouder hebben vaker dan anderen geen tijd om de bibliotheek te bezoeken. Internet is voor de digitale plezierlezer, de zakelijke lezer en de multitasker een belangrijke reden om geen gebruik te maken van de bibliotheek, en in mindere mate ook voor de werkende ouder. 66
67
68
69
9 Gebruik van bibliotheekdiensten nu en in de nabije toekomst De bibliotheek biedt voor elk wat wils. Wie maken gebruik van welke diensten? In hoeverre gebruiken niet-leden de bibliotheek ook? Wat doen de verschillende groepen nu, en wat verwachten zij van de bibliotheek in de toekomst? 9.1 Huidig gebruik en verwachtingen voor de toekomst Aan de respondenten is gevraagd wat het belang is van de voorzieningen van openbare bibliotheken. De volgende faciliteiten zijn voorgelegd: Stimuleren van het lezen Aanbieden van boeken, tijdschriften en andere materialen Neutraal, niet-commercieel aanbieden van informatie Rustige werkplekken met voorzieningen voor internet Lezingen en tentoonstellingen Discussiegroepen in de openbare bibliotheek Digitale databanken In contact komen met andere mensen Vervolgens is voor dezelfde voorzieningen gevraagd hoe waarschijnlijk het is dat men daarvan in de toekomst nog gebruik blijft maken. In dit hoofdstuk is het huidige gebruik naast de toekomstverwachtingen gezet. Daarbij is behalve een uitsplitsing in de groepen respondenten ook steeds een verschil gemaakt tussen leden en niet-leden van de bibliotheek. Het huidige gebruik staat steeds in de linkerfiguur en de verwachtingen voor de toekomst staan in de rechterfiguur. Om het verschil tussen leden en niet-leden per groep te bekijken, vergelijkt men de bovenste figuren steeds met de onderste figuren. 70
Totale groep Leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst Niet-leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst Het zal niet verbazen dat bibliotheekleden meer belang hechten aan de diverse faciliteiten van bibliotheken dan niet-leden. Het aanbieden van materialen en het stimuleren van het lezen zijn de belangrijkste. De overige faciliteiten zijn minder van belang. Contact met andere mensen en het organiseren van discussiegroepen zijn belangrijk voor een kleine groep mensen, zowel bij de leden als bij de niet-leden. Het beeld van de bibliotheek in de toekomst ziet er voor de meeste mensen ongeveer hetzelfde uit als nu. Het belang van de uitleenfunctie neemt iets af, evenals het belang van de leesbevorderende functie. Daarentegen blijft de vrije toegang tot informatie onverminderd van belang. Verder is het opvallend dat de nadruk op het sociale aspect van de bibliotheek (lezingen, contact, discussie) lijkt toe te nemen in de nabije toekomst. Niettemin blijven activiteiten, lezingen en discussiegroepen iets voor een kleine groep belangstellenden. Het onderscheid tussen leden en niet-leden is in dit geval verwaarloosbaar klein. 71
Romantische lezer Leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst Niet-leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst De romantische lezer vindt vrijwel alle faciliteiten van minder belang dan de gemiddelde respondent. Dit geldt zowel voor de leden als voor de niet-leden. Het verschil tussen de romantische lezer en de totale groep is het grootst als het gaat om het aanbieden van digitale databanken en ook (in wat mindere mate) het aanbieden van materialen. Deze groep verwacht in de toekomst meer gebruik te zullen maken van de verschillende bibliotheekfuncties. Zo neemt het belang van digitale databanken voor deze groep toe, evenals de ontmoetingsfunctie door discussie en lezingen. 72
Informatiezoeker Leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst Niet-leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst Zowel de leden als de niet-leden onder de informatiezoekers vinden veel faciliteiten wat belangrijker dan de totale groep. Dat geldt met name voor het aanbieden van materialen en het stimuleren van lezen. Ook hier zien we dat het belang van vrije toegang tot informatie en digitale bronnen onverminderd blijft in de nabije toekomst en dat men verwacht meer gebruik te gaan maken van de ontmoetingsfunctie. 73
Niet-geïnteresseerde Leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst Niet-leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst De niet-geïnteresseerden hechten veel minder belang aan de faciliteiten van de bibliotheek dan alle andere groepen. De grootste verschillen, zowel bij leden als bij niet-leden, zijn er wanneer het gaat over het aanbieden van materialen, het stimuleren van lezen, de digitale databanken en het neutraal aanbieden van info. Het gebruik in de toekomst is bij deze groep nog steeds laag, maar neemt iets toe ten opzichte van het huidige gebruik. 74
Zakelijke lezer Leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst Niet-leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst Het neutraal aanbieden van informatie en de toegang tot digitale databanken is voor de zakelijke lezers (leden en niet-leden) belangrijker dan voor de andere groepen. Voor de niet-leden in deze groep geldt bovendien dat het belang van het aanbieden van materialen en de rustige werkplekken met internet bovengemiddeld is. De zakelijke lezers verwachten in de nabije toekomst minder van deze bibliotheekdiensten gebruik te maken. 75
Werkende ouder Leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst Niet-leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst De niet-leden onder de werkende ouders kennen aan de bibliotheekdiensten meer waarde toe dan niet-leden in het algemeen. Hierbij gaat het vooral om het aanbieden van materialen, maar ook het stimuleren van lezen, het neutraal aanbieden van informatie en digitale databanken. Het stimuleren van lezen leeft ook meer dan gemiddeld onder de werkende ouders die wel lid zijn van de bibliotheek. 76
Multitasker Leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst Niet-leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst De multitasker hecht veel belang aan de verschillende faciliteiten die worden aangeboden door de bibliotheek. Alleen het contact met andere mensen en de discussiegroepen worden amper bovengemiddeld beoordeeld. Aan de overige diensten van de bibliotheek hechten de multitaskers meer belang dan andere groepen. Het verschil is vooral opvallend bij de niet-leden onder de multitaskers. 77
Digitale plezierlezer Leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst Niet-leden: Huidig gebruik van bibliotheekdiensten / Verwacht voor de toekomst Bij deze groep respondenten zijn de verschillen met de andere groepen niet groot als het gaat over het belang van de faciliteiten die door bibliotheken worden aangeboden. Het faciliteren van rustige werkplekken met internet wordt onder de leden van deze groep wat minder belangrijk gevonden en door de leden juist wat belangrijker. Verder vinden de leden onder de digitale plezierlezers de digitale databanken wat belangrijker, bij de niet-leden geldt dat voor het aanbieden van materialen. 78
9.2 Samenvattend: gebruik nu en in de toekomst In de vorige paragraaf hebben we per groep gezien welke bibliotheekvoorzieningen nu van belang zijn, en welke in de toekomst. Daarbij zijn steeds de leden en de niet-leden per groep apart geanalyseerd. In deze paragraaf worden staat de dienstverlening als totaal centraal. Welke diensten worden het meest gebruikt en voor welke producten neemt de belangstelling af? Tot slot wordt het huidige belang per voorziening afgezet tegen het verwachte gebruik in de nabije toekomst, voor de hele groep respondenten als totaal. Stimuleren van lezen De multitasker en de werkende ouder zijn het positiefst over de rol van de bibliotheek als leesbevorderaar. Hierbij gaat het zowel over het belang nu als over het gebruik in de toekomst. De niet-geïnteresseerde daarentegen hecht weinig belang aan het stimuleren van lezen. De informatiezoeker is positiever over het belang van leesbevordering nu dan over het gebruik in de toekomst. Aanbieden van materialen Ook voor de uitleen van materialen zijn de multitasker en de werkende ouder de belangrijkste groepen, zowel wat het huidige belang betreft als het verwachte gebruik in de toekomst. De informatiezoeker, de zakelijke lezer en de digitale plezierlezer zijn eveneens met name geïnteresseerd in de uitleen van materialen, maar verwacht wordt dat het gebruik in de toekomst iets zal afnemen. Niet commercieel aanbieden van informatie Ongeveer de helft van de multitaskers is positief over het belang nu en over het gebruik in de toekomst wat betreft het neutraal aanbieden van informatie. Deze groep is daarmee het positiefst. Vier groepen zijn min of meer gelijk gestemd wat betreft het gebruik in de toekomst, maar denken verschillend over het belang op dit moment. De niet-geïnteresseerde en in mindere mate de romantische lezer zien niet echt een rol voor de bibliotheek wat betreft het neutraal aanbieden van informatie. Werkplekken met internet Wat betreft het belang van en het gebruik van rustige werkplekken liggen de verschillende groepen respondenten redelijk dicht bij elkaar. Het is wederom de multitasker die het positiefst is en de nietgeïnteresseerde die het minste ziet in deze voorziening. Gemiddeld ziet ongeveer drie op de tien respondenten wel wat in het aanbieden van rustige werkplekken met internet door de bibliotheek. Digitale databanken Ongeveer een derde deel van de respondenten hecht belang aan de toegang tot digitale databanken, nu en in de nabije toekomst. Ook hier is het de multitasker die er in positieve zin uitspringt en de niet- 79
geïnteresseerde in negatieve zin, net als de romantische lezer. Deze laatste twee groepen zijn wel positiever over het gebruik in de toekomst dan het belang nu. Contact Het in contact brengen van mensen wordt door de respondenten niet echt gezien als een taak van de bibliotheek, al ziet men het gebruik in de toekomst positiever in dan het belang op dit moment. De groepen liggen zeer dicht bij elkaar, maar ook hier is de multitasker het meest positief. Discussiegroepen Er is weinig animo voor discussiegroepen in de openbare bibliotheek. De groepen respondenten verschillen hierover weinig van elkaar. Wel is het zo dat men voor de nabije toekomst meer verwacht van discussiegroepen. Lezingen en tentoonstellingen Wat vooral opvalt is dat men van lezingen en tentoonstellingen verwacht meer gebruik te maken dan momenteel gebeurt. Wederom springt de multitasker er in positieve zin uit en de niet-geïnteresseerde in negatieve zin. De andere groepen liggen dicht bij elkaar Totaaloverzicht In de onderstaande figuur is het belang dat de totale groep respondenten hecht aan de diverse voorzieningen afgezet tegen het verwachte gebruik ervan in de nabije toekomst. x-as: Hoe belangrijk zijn de voorzieningen voor het huidige gebruik? In de figuur is dit weergegeven als het percentage respondenten dat aangeeft deze voorziening belangrijk of zeer belangrijk te vinden. De schaal loopt van 0 tot 100. y-as: In welke mate zijn de voorzieningen reden om in de toekomst nog gebruik te blijven maken van de bibliotheek? In de figuur is dit weergegeven als het percentage respondenten dat zeker of waarschijnlijk gebruik zal maken van een voorziening, op een schaal van 0 tot 100. 80
Stimuleren van lezen Neutrale informatie Digitale databanken Lezingen tentoonstellingen Werkplekken met internet Aanbieden materialen Discussiegroepen Contact met andere mensen Huidige belang per voorziening afgezet tegen het gebruik in de nabije toekomst In bovenstaande figuur is te zien dat de voorzieningen in drie groepen uiteenvallen: - De uitleen van boeken en andere materialen en het stimuleren van lezen worden als belangrijkste activiteiten voor de bibliotheek gezien, nu en in de toekomst. - Het organiseren van discussiegroepen, het in contact brengen van mensen en het organiseren van lezingen en tentoonstellingen zijn activiteiten voor een beperkte groep geïnteresseerden. - Daar tussen in zitten voorzieningen op het gebied van vrije informatie: het neutraal aanbieden van informatie, toegang bieden tot digitale databanken en het voorzien van werkplekken met internet. Een opvallende verschuiving is te zien bij de minst populaire voorzieningen, zoals discussie en lezingen, waarvan men verwacht in de nabije toekomst meer gebruik te zullen maken. 81