Uitvoeringsprogramma Gezondheidsnota 2013/2014
Beste lezers, Voor u ligt het uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid 2013 2016. De focus van ons lokaal gezondheidsbeleid ligt op het bevorderen van een gezonde leefstijl. Belangrijk aangrijpingspunt is in dit kader preventie. Dat betekent inzet op een goede informatievoorziening en het scheppen van voorwaarden om inwoners te ondersteunen bij hun keus voor een gezonde leefstijl. Dit Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid 2013-2014 hoort bij de kadernota Lokaal Gezondheidsbeleid 2013-2016 van de gemeente Oost Gelre. Tweejaarlijks beschrijven wij in een uitvoeringsprogramma hoe we de komende jaren concreet gaan werken aan de geschetste kaders en speerpunten van het lokaal gezondheidsbeleid. De speerpunten uit de nota die wij in dit uitvoeringsprogramma verder uitwerken zijn: Overgewicht, diabetes, depressie, roken, overmatig alcohol gebruik en seksuele gezondheid. Hierbij richten wij ons specifiek de volgende groepen: 1 Jeugd 2 Kwetsbare groepen zoals ouderen en mensen met een beperking. In 2013 en 2014 gaan we met de volgende thema s aan de slag: Informatievoorziening: 1. Bekendheid Centrum Jeugd en Gezin (CJG) vergroten Gezonde leefstijl: 1. Tegengaan van overmatig alcoholgebruik 2. Meer ondersteuning voor jongeren met depressieve gevoelens 3. Tegengaan van overgewicht door het inzetten van buurtsportcoaches Ik wens u veel leesplezier toe, Paul Wentink Wethouder Welzijn, sport, economische zaken en werkgelegenheid
Thema 1: Bekendheid Centrum Jeugd en Gezin (CJG) vergroten Omschrijving: Ouders maken nog weinig gebruik van ons CJG Eind 2011 is ons CJG van start gegaan en eind 2012 is onze nieuwe coördinator gestart. Vanuit de stuurgroep met uitvoerende organisaties en de klankbordgroep van ouders kwam het signaal dat het CJG nog weinig bekend is. Dit blijkt ook uit de volgende cijfers: - we hebben 4651 gezinnen met kinderen in Oost Gelre. - 271 ouders zijn lid van de nieuwsbrief CJG - 52 ouders hebben in 2012 een vraag via e-consult gesteld - 93 ouders hebben in 2012 telefonisch een vraag gesteld (zie bijlage 1: tabel 1 en 2). Wat gebeurt er al: Wat gaan we extra doen: Beoogde effecten: SMART omschreven doelstellingen Indicatoren: Betrokken partijen: Financiering: Bekendheid vergroten via social media Tegenwoordig maken veel mensen gebruik van social media (Facebook, Twitter) en is dit een goede manier om de bekendheid van ons CJG te vergroten. Daarom hebben we een CJG Oost Gelre account aangemaakt op zowel Facebook als Twitter. Op Facebook hebben we 23 likes en op Twitter 269 followers. Bekendheid CJG vergroten en het CJG blijvend onder de aandacht brengen We gaan via werkgroepen met CJG-partners activiteiten uitvoeren rondom de thema s uit de jeugdagenda. Deze activiteiten brengen we onder de aandacht via social media. Ook komt er een nieuwsbrief voor scholen (met een promotiepakket) en professionals met een praktische en heldere uitleg over het CJG. Door de bekendheid van het CJG te vergroten kunnen we meer ouders naar ons toe te trekken en de nodige hulp bieden die aansluit bij de vragen over opvoeden en opgroeien. Stijging van het gebruik/bezoek van ons CJG (nieuwsbrief, e-consult, telefoon, Facebook en Twitter) van 20 % ten opzichte van 2012. Cijfers 2013 (nieuwsbrief, e-consult, telefoon, Facebook en Twitter) van de CJG nieuwsbrieven, informatie & advieslijn en e-consult. Alle partners die samenwerken in het CJG, klankbordgroep ouders De kosten worden gedekt uit ons CJG budget.
Thema 2: Tegengaan van overmatig alcoholgebruik Omschrijving: Inzetten op alcoholmatiging blijft nodig Uit het E-MOVO onderzoek van 2011 * blijkt dat het alcoholgebruik bij de tweedeklassers (13- en 14 jarigen) afgenomen is ten opzichte van 2007. Bij de vierdeklassers (16- en 17 jarigen) is er geen afname van het alcoholgebruik en is het aantal bingedrinkers (5 glazen alcohol of meer per gelegenheid) zelfs toegenomen. Ook het aantal jongeren dat in het ziekenhuis is opgenomen door overmatig alcoholgebruik is gestegen. En tot slot blijft het aantal jongeren dat alcohol gebruikt hoger dan in de andere Achterhoekse gemeenten. Bovendien blijkt dat alcohol voor jongeren onder de 16 nog erg makkelijk verkrijgbaar is. Uit een mysteryguest onderzoek dat in 2011 en in 2012 is uitgevoerd (door Nuchter, een kenniscentrum voor leeftijdsgrenzen) blijkt dat de Drank- en Horecawet in onze gemeente niet goed wordt nageleefd als het gaat om de verkoop aan jongeren onder de 16 jaar. Alcohol is in onze gemeente gemakkelijk verkrijgbaar voor jongeren onder de 16 jaar (bij zowel cafetaria s, horecagelegenheden, slijterijen, sportkantines en supermarkten). Uit uitkomsten van het mysteryguest onderzoek (najaar 2012) naar naleving van de leeftijdsgrenzen blijkt dat handhaving nodig blijft. Binnen de gemeente Oost Gelre voldoet 25% van de 65 plussers en 35% van de 19 t/m 65 jarigen niet aan het advies voor alcoholgebruik van de Gezondheidsraad (d.w.z. niet meer dan twee glazen alcohol per dag voor mannen en niet meer dan één glas per dag voor vrouwen). * E-MOVO = Elektronische MOnitor en VOorlichting Wat gebeurt er al: Wat gaan we extra doen: We voeren ons hokken- en ketenbeleid uit We zetten onze huidige aanpak voort. In 2011 waren de eerste keetkeuringen en informatiebijeenkomsten. Het vraagt tijd en zorgvuldigheid om vertrouwen te winnen van de jongeren om in de keet te mogen komen en de voorlichting te kunnen houden. Hierdoor is het niet gelukt om alle kernen in 2012 te bezoeken, daar gaan we in 2013 mee verder. Bevorderen dat instellingen als IrisZorg voorlichtingen en trainingen blijven geven Instellingen als IrisZorg geven al voorlichtingen op scholen aan ouders, leerlingen en leerkrachten. We sturen ze aan om dit zoveel mogelijk integraal te doen; partners verzorgen dus zoveel mogelijk samen de voorlichting en combineren de thema s waarover ze voorlichting geven (zoals veilig vrijen, assertiviteit). Ook bevorderen we de partners om trainingen te blijven organiseren voor intermediairs (zoals jeugdzorg, onderwijs en sociaal cultureel werk) om alcoholgebruik van jongeren te signaleren en dit bespreekbaar te maken. Bevorderen dat er peers ingezet worden bij voorlichtingsactiviteiten We vragen instellingen als IrisZorg om peers in te zetten bij voorlichtingsactiviteiten. Dit zijn leeftijdsgenoten. Inzetten van peers bij voorlichting wordt steeds meer toegepast. Jongeren nemen sneller een boodschap aan als die gegeven wordt door iemand met wie ze zich kunnen identificeren, met wie ze een zekere band hebben. Ze worden actief betrokken bij de voorlichting, ze krijgen een opleiding en worden begeleid. Goed getrainde peers zijn zelf ook een authentieke bron voor de media. De peers gaan na deelname aan acties meestal zelf wel minder drinken. Handhaven op verstrekken alcohol aan jongeren onder de 16 jaar (via Drank- en Horecawet) Alcohol is in onze gemeente gemakkelijk verkrijgbaar voor jongeren onder de 16 jaar (bij zowel cafetaria s, horecagelegenheden, slijterijen, sportkantines en supermarkten). Door een wijziging van de Drank- en Horecawet in 2012 zijn gemeenten verantwoordelijk geworden voor de handhaving. De handhaving op de Drank- en Horecawet wordt binnen de gemeente Oost Gelre ingevuld met 0.7
Beoogde effecten: SMART omschreven doelstellingen FTE. De werving loopt op dit moment en we werken daarbij samen met de gemeenten Berkelland en Winterswijk. Minimumleeftijd alcoholverkoop verhogen Het kabinet heeft besloten om vanaf 1 januari 2014 de minimumleeftijd voor alcoholverkoop te verhogen naar 18 jaar. Wij ondersteunen het landelijk advies om het drankgebruik door jongeren zo lang mogelijk uit te stellen, dit wil zeggen zo lang mogelijk na de wettelijke 18 jaar. Procesgroep ouderen en alcohol mijn Zorg! IrisZorg Preventie heeft een netwerkbijeenkomst georganiseerd om met andere betrokkenen; ervaringsdeskundigen, mantelzorgers, vrijwilligers en professionals te bespreken of en hoe we de zorg rondom ouderen en alcohol in de Achterhoek kunnen optimaliseren. Gemeente Oost Gelre is namens de acht Achterhoekse gemeenten aangesloten bij deze procesgroep. We zetten in op een verdere afname van (overmatig) alcoholgebruik onder jongeren en maken ouders en aanbieders bewust van hun verantwoordelijkheden om alcoholgebruik tegen te gaan. We willen dat jongeren minder jong, minder vaak en minder veel alcohol drinken. En we willen jongeren bewust maken van hun eigen rol en verantwoordelijkheid bij alcohol- en drugsgebruik, en hen leren om hier afspraken over te maken met vrienden. Ook willen we ouders bewust maken van hun verantwoordelijkheid bij het alcoholgebruik van hun kinderen. En we willen dat aanbieders van alcohol zich bij het verstrekken van alcohol houden aan de leeftijdsgrens van 16 jaar. De procesgroep ouderen en alcohol mijn Zorg! komt eind 2013 met aanbevelingen voor gemeentelijk beleid. Aandachtspunten zullen zijn: het versterken van het lokaal netwerk rondom de ouderen, waardoor vroeg signalering mogelijk is. Informatie voorziening naar ouderen uitzetten/verbeteren en in het inzetten van ervaringsdeskundigen. In 2013/ 2014 zijn er in elke kern voorlichtingssessies gegeven aan jongeren en ouders over gezondheid en veiligheid in hokken en keten. In 2013/ 2014 zijn er peers ingezet bij diverse voorlichtingsactiviteiten, zoals de voorlichtingsavonden bij de hokken en keten. In 2013/ 2014 is er een afname van de verkrijgbaarheid van alcohol aan jongeren onder de 18 merkbaar. In 2015* blijft het aantal tweedeklassers dat alcohol gebruikt dalen. In 2015 gaat het aantal vierdeklassers dat alcohol gebruikt dalen. In 2015 neemt het aantal bingedrinkers af ten opzichte van 2011. In 2013 is er een advies voor gemeentelijk beleid beschikbaar vanuit de procesgroep ouderen en alcohol mijn Zorg! Indicatoren: * Dit kunnen we pas meten in 2015, zie indicatoren In het najaar van 2011 is er een E-MOVO onderzoek gehouden door GGD Noord- en Oost-Gelderland. Het E-MOVO onderzoek wordt om de vier jaar gehouden, het volgende E-MOVO onderzoek wordt in 2015 gehouden. Hieruit moet een afname van het gebruik van alcohol onder jongeren blijken ten opzichte van het vorige E-MOVO onderzoek. Tijdens de bijeenkomst over de nieuwe horecawet is bekendgemaakt dat in 2013 geen mysteryguest onderzoek zal plaatsvinden maar pas in 2014. Wel gaan we in 2013 verenigingen ondersteunen bij de gevolgen van de nieuwe wet: we bieden IVA cursussen (Instructie Verantwoord Alcohol schenken) voor barmedewerkers aan. De gemeente gaat voor 60 barvrijwilligers deze cursus bij Iriszorg inkopen in 2013. We willen in 2014 een nieuw mysteryguest onderzoek laten uitvoeren waaruit moet blijken dat minder aanbiedersalcohol verstrekken aan jongeren onder de 16 dan in 2012. Betrokken partijen: Jongeren, ouders, het jongerenopbouwwerk, Iriszorg, GGD Noord- en Oost- Gelderland, brandweer, eigenaren hokken en keten, aanbieders alcohol (horeca, winkeliers, sportclubs), Plattelandsjongeren.nl.
Financiering: Uitvoering hokken- en ketenbeleid: de kosten worden gedekt uit de reguliere ureninzet voor het jongerenopbouwwerk, Uitvoering mysteryguest onderzoek: 2.700,- euro ex btw wordt gedekt uit de middelen openbare gezondheidszorg Uitvoering handhaving Drank- en Horecawet: nog niet bekend. Thema 3: Meer ondersteuning voor jongeren met depressieve gevoelens Omschrijving: De GGD heeft in 2012 onderzoek * gedaan in onze gemeente en in Berkelland naar depressiepreventie bij jongeren. Hierin valt op dat jongeren met depressieve gevoelens veel minder vaak hulp zoeken (3%) dan jongeren zonder depressieve gevoelens (15%). En ongeveer de helft van de jongeren met depressieve gevoelens zoekt hulp bij hun ouders/verzorgers (zie bijlage 1: tabel 3). Van de 19 t/m 65 jarigen heeft 36 % binnen de gemeente Oost Gelre een verhoogd risico op een angststoornis of depressie. * Depressiepreventie jongeren in de gemeente Oost Gelre. Hoe kan depressie bij jongeren nog beter worden voorkómen? Hoe kan de toeleiding naar hulp verbeterd worden? (GGD Noord- en Oost-Gelderland, november 2012). Wat gebeurt er al: Wat gaan we extra doen: Beoogde effecten: SMART omschreven doelstellingen Indicatoren: Betrokken partijen: Financiering: Er is een breed aanbod voor jongeren met een verhoogd risico op depressieve klachten Zo screent GGD Noord- en Oost-Gelderland jongeren op psychosociale problematiek tijden het preventieve gezondheidsonderzoek (PGO). Ook verzorgen partners als de GGD klassikale voorlichting en educatieve activiteiten. Daarnaast heeft ook de school een belangrijke taak in het signaleren en begeleiden van risicojongeren. Het Marianum heeft een goede zorgstructuur met een duidelijke verdeling van taken en verantwoordelijkheden. Het Marianum biedt ook trainingen op het gebied van weerbaarheid en sociale vaardigheden aan. Hulpaanbod voor jongeren met depressieve gevoelens bekender en laagdrempeliger maken Samen met (zorg)aanbieders gaan we ervoor zorgen dat de toeleiding van jongeren met depressieve gevoelens naar het ondersteuningsaanbod verbetert. Daarbij richten we ons op het vergroten van kennis bij de mensen, ouders, scholen en andere intermediairs over het herkennen en begeleiden van jongeren/volwassenen met depressieve gevoelens en op het verlagen van de drempels in de keten voor doorverwijzing. Door de stap tot hulpverlening laagdrempeliger te maken zullen jongeren met depressieve gevoelens makkelijker en sneller zelf om hulp vragen en hun probleem bespreekbaar maken. Zowel ouders als instellingen kunnen hierbij een rol spelen door het onderwerp bespreekbaar te maken en ervoor te zorgen dat het geen taboe thema wordt. We hebben praktische afspraken gemaakt met (zorg)aanbieders en scholen over de manier waarop we: kennis vergroten (bij ouders, scholen en andere intermediairs) over het herkennen en begeleiden van jongeren met depressieve gevoelens drempels kunnen verlagen om hulp te vragen (door jongeren zelf, hun ouders, scholen en andere intermediairs). In 2013 hebben we minimaal één werkbijeenkomst georganiseerd. Marianum, jongeren, ouders, partners CJG. De kosten voor het faciliteren van de bijeenkomsten zijn beperkt en kunnen we bekostigen uit het CJG-budget. Voor de activiteiten zelf is geen extra budget nodig.
Thema 4: Tegengaan van overgewicht door het inzetten van buurtsportcoaches Omschrijving: Om gemeenten te ondersteunen in het creëren van voldoende sport- en beweegaanbod voor alle inwoners van jong tot oud, investeert het ministerie van VWS in een uitbreiding van combinatiefuncties met extra buurtsportcoaches. Buurtsportcoaches zorgen voor voldoende sport- en beweegaanbod in de buurt voor alle gewenste doelgroepen. Een buurtsportcoach moet gezien worden als een spil, de bindende factor, tussen organisaties en scholen en sporters. Bijvoorbeeld het kennismaken met verschillende sporten door scholieren. Een buurtsportcoach is bij één werkgever in dienst, maar werkt zichtbaar voor twee sectoren. Door het inzetten van buurtsportcoaches wordt de samenhang tussen de sectoren sterker en worden activiteiten beter op elkaar afgestemd. Binnen onze gemeente beweegt 15% van de 4 t/m 11-jarigen minder dan zeven uur per week. Van de middelbare scholieren voldoet 83% niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB). Op grond van die norm moeten jongeren iedere dag één uur ten minste matig intensief bewegen. Ook voldoet 21% van de volwassenen en 39% van de ouderen niet aan de NNGB. Die norm stelt dat volwassenen en ouderen op minimaal vijf, maar bij voorkeur alle dagen van de week, een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit nodig hebben. Binnen de gemeente Oost Gelre heeft 44% van de 19 t/m 65 jarigen overgewicht, van de 65 plussers heeft 58% overgewicht. De doelgroep mensen met een verstandelijke beperking lijkt mee dan gemiddeld te maken te hebben met overgewicht. Deze doelgroep beweegt vaak te weinig. Ouderen met overgewicht lopen een groter risico op ouderdoms gerelateerde ziekten zoals diabetes. Wat gebeurt er al: We hebben de intentie uitgesproken om met ingang van het jaar 2013 5,7 FTE combinatiefuncties te realiseren. Met betrokken beleidsmedewerkers is geïnventariseerd waar de combinatiefuncties een waardevolle bijdrage kunnen leveren in onze gemeente. De nadruk bij de invulling zal liggen op jeugd en kwetsbare groepen zoals ouderen en mensen met een beperking. Ook hebben we extra geïnvesteerd in sportverenigingen, zo ontvangen ze sinds 2011 10 euro extra per jeugdlid, wij zien dit als een extra stimulans. Wat gaan we extra doen: Beoogde effecten: SMART omschreven doelstellingen Indicatoren: In 2013 overleg met potentiele uitvoerders. Eind 2013 start uitvoering. We zetten de buurtsportcoaches met name in voor de doelgroep jeugd en kwetsbare groepen zoals ouderen en mensen met een beperking. Ze dragen dan ook bij aan verschillende doelstellingen op diverse beleidsterreinen o.a.: Het vergroten van een gezonde leefstijl Het verbeteren van de samenhang tussen voorzieningen (de doelgroep en hun buurt) In 2013 zijn er buurtsportcoaches actief binnen de gemeente Oost Gelre. In 2015* stijgt het aantal inwoners dat voldoende beweegt volgens de NNGB* (zoveel uur per week) ten opzichte van 2011. In 2017* stijgt het aantal kinderen (tot 12 jaar) dat voldoende beweegt volgens de NNGB* (zoveel uur per week) ten opzichte van 2013. * Nederlandse Norm Gezond Bewegen In het najaar van 2011 is er een E-MOVO onderzoek gehouden door GGD Noord- en Oost-Gelderland. Het E-MOVO onderzoek wordt om de vier jaar gehouden, het volgende E-MOVO onderzoek wordt in 2015 gehouden. Hieruit moet een afname van overgewicht zichtbaar zijn. In 2009 heeft de GGD de Jeugdmonitor afgenomen (onder ouders met kinderen tot 12 jaar). Ook dit onderzoek wordt elke vier jaar gehouden. Dit jaar gebruiken we als nulmeting en het resultaat van de inzet van buurtsportcoaches moet in de Jeugdmonitor van 2017 zichtbaar zijn.
In januari 2013 heeft de GGD Noord- Oost Gelderland een overzicht uitgebracht met de gezondheidsrisico s per gemeente in de Achterhoek (zie bijlage 3). De onderzoeken worden vierjaarlijks gehouden, deze kunnen we ook als indicator gebruiken om weer over vier jaar een mogelijke afname/toename van overgewicht te meten. Betrokken partijen: Gemeente Oost Gelre, Buurtsportcoach, Maatschappelijke organisaties Oost Gelre (scholen, sportverenigingen, culturele-, welzijns- en gezondheidsinstellingen). Financiering: 5,69 fte 284.500,00 Rijksbijdrage (40%) 113.800 Benodigde cofinanciering (60%) 170.700,00 dit dekken we met de inzet van bestaande middelen (zoals het budget voor jongerenopbouwwerk) en cofinanciering door betrokken partners (bijvoorbeeld in de vorm van ureninzet).
Bijlage 1 Tabel 1: Statistieken van de nieuwsbrieven CJG Oost Gelre van 2012 Maand Aantal leden Aantal bekeken pagina s Incl. meerdere keren geopend Meest bekeken pagina s Dec-11 153 601 Startpagina www.cjgoostgelre.nl Jan-12 181 545 Cursussen Feb-12 232 496 Cursussen Mar-12 236 414 Welkom? Apr-12 240 684 Nieuws? May-12 245 536 Basisschoolkind Jun-12 247 603 Even voorstellen Sep-12 252 563 Even voorstellen Oct-12 257 632 Zindelijkheid Nov-12 259 567 Even voorstellen Dec-12 262 544 Nachtrust Jan-13 269 573 Dyscalculie Feb-13 271 443 Even voorstellen Vergeleken met omliggende gemeentes die een CJG nieuwsbrief aanbieden hebben wij de meeste leden. Oost Gelre - 272 leden Oude IJsselstreek 272 leden Bronckhorst 164 leden Aalten 124 leden Montferland 124 leden
Tabel 2: Rapportage Informatie en Advies 2012 CJG Hieronder de rapportage informatie en advieslijn over de periode januari t/m december 2012. Het overzicht bestaat uit de adviesvragen en doorgeleide vragen die bij het algemene nummer van Yunio (jeugdgezondheidszorg 0-4 jaar) binnekomen, en de gesprekken die binnenkomen via de lokale nummers van de CJG s. Ochtend Middag Avond Totaal Contact met JGZ 1378 1493 332 3203 Ontwikkeling 170 172 39 381 Vaccinatie 51 77 67 195 Veiligheid 25 38 14 77 Verzorging 147 160 82 389 Voeding (incl. 1132 1403 664 3199 borstvoeding) Ziektebeeld 214 232 180 626 CJG nummer Oost Gelre Algemeen 39 43 5 87 4-23 vraag 2 3 1 6 Totaal 3158 3621 1384 8163 Het bovenste gedeelte van de sheet geeft een beeld van de aantallen gesprekken gevoerd via de Yunio 0900-lijn. Het gaat hierbij om de cijfers van Yunio als totaal. Het is niet mogelijk deze gesprekken per gemeente te presenteren. Lokaal CJG nummer In alle gemeenten ziet Yunio hetzelfde beeld: er wordt nauwelijks gebruik gemaakt van het lokale CJG-nummer. Het Yunio-nummer is bekend en vertrouwd en ouders geven een hoge waardering (9+) aan de adviezen gegeven via deze lijn. Tijdens de recent gevoerde klankbordgesprekken kwam het belang van deze lijn ook naar voren. Vooral bij het eerste kind en in de periode van 0 tot 1 jaar hielp bij het verminderen van onzekerheid.
Tabel 3: Hulpzoekend gedrag van jongeren uit Oost Gelre (klas 2 en 4 VO) met en zonder depressieve gevoelens. (E-MOVO 2011) Bij wie/waar zoek je informatie/hulp als je een probleem hebt dat je niet zelf kunt oplossen? Ouders/verzorgers Broer of zus Andere familieleden Vaste vriend(in) of partner Andere vriend(in) Leraar of docent Leerlingbegeleider of mentor Vertrouwenspersoon op school Schoolmaatschappelijk werk Jongeren zonder depressieve gevoelens 84 % 39 % 19 % 29 % 46 % 16 % 21 % 9 % Jongeren met depressieve gevoelens 46 % 26 % 10 % 26 % 52 % 15 % 17 % 12 % <1 % 1 % Jongerenwerker <1 % 1 % Kindertelefoon 3 % 6 % Huisarts 4 % 6 % Schoolarts of GGDverpleegkundige 1 % 0 % Bureau jeugdzorg 1 % 1 % Hulpverlener 1 % 3 % Internet 14 % 19 % Bibliotheek 2 % 3 % Ik zoek nooit informatie/ hulp 3 % 15 % Bij de vetgedrukte items verschillen de percentages significant.
Bijlage 2: Overzicht gezondheidsrisico s gemeenten Achterhoek