Cursussen Luuk Sengers geeft de volgende cursussen, workshops en trainingen: Overtuigend schrijven Leer goede brieven, rapporten en voorstellen schrijven. Breng je ideeën helder onder woorden - en overtuig! Eventueel aan te vullen met presentatietraining (power point) en coaching op de werkplek. De deelnemers leren een aantal technieken om hun ideeën (of verzamelde informatie) concreet en overtuigend te formuleren. Daarna worden diverse structuren uitgeprobeerd om een verhaal op te bouwen. Ook grammatica en spelling komen aan bod. Doelgroep: wetenschappers, beleidmakers, bestuurders, managers e.a. Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 1
Creatief schrijven Het is een fabeltje dat mensen geen tijd meer nemen om te lezen. Artikelen en (non-fictie) boeken die goed geschreven zijn, worden nog steeds verslonden. Hoe breng je spanning, levendigheid en structuur in lange verhalen? Deze training gaat in op technieken die zijn ontleend aan de Angelsaksische traditie van literary journalism of New Journalism, een stijl die heel nuttig is gebleken om ingewikkelde onderwerpen op een prettig leesbare manier te presenteren. Een onthullend verhaal is nog iets ingewikkelder dan een normaal lang artikel. Moet de onthulling aan het begin, waar deze de meeste aandacht trekt, maar met het risico dat de lezer de rest van het artikel niet meer wilt lezen? Of bewaren we het vuurwerk beter tot het einde? Wat kunnen we leren van de succesvolste en spraakmakendste onderzoeksverhalen van afgelopen jaren? Doelgroep: journalisten die achtergrondartikelen of boeken willen schrijven. Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 2
Record keeping (kennismanagement) In deze training wordt gedemonstreerd hoe je eenvoudig documenten, websites, interviews (geluidsopnames) en aantekeningen op de pc kunt opslaan en terugvinden. Waarom? Omdat wat op de harde schijf staat makkelijk doorzoekbaar is en met andere researchers kan worden gedeeld. Bovendien kunnen in softwareprogramma s als Excel verbanden worden gelegd tussen de snippers verzamelde informatie, bijvoorbeeld tussen citaten en de bronnen waaruit deze afkomstig zijn. Een belangrijk onderdeel is het digitale dossier, een speciaal voor onderzoeksjournalisten ontwikkelde database. De database is gebaseerd op Excel en op (vrijwel) alle computers te gebruiken. Met behulp van het digitale dossier leg je eenvoudig alle stappen van je speurtocht vast. In de database worden bronnen, documenten, vragen en aantekeningen verzameld volgens een vooraf ingevoerde structuur die het later eenvoudig maakt om alle feiten en citaten in een tekst te gieten. Voordelen van het digitale dossier: Snel inzage in de status van het onderzoek (welke vragen nog moeten worden beantwoord, welke bronnen nog moeten worden geraadpleegd) Alle deelnemers aan het onderzoeksproject beschikken over dezelfde informatie, wat samenwerken makkelijker maakt Alle aantekeningen zijn snel terug te vinden Alle citaten en feiten in het uiteindelijke artikel of onderzoeksverslag zijn eenvoudig te herleiden tot hun bronnen, wat de betrouwbaarheid en controleerbaarheid vergroot Alle deelnemers krijgen een kopie van het digitale dossier voor gebruik op hun werkplek. Doelgroep: wetenschappers, beleidmakers, rechercheurs, researchers e.a. Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 3
Onderzoeksjournalistiek Je wilt iets tot op de bodem uitzoeken, maar je hebt weinig tijd? Deze cursus Onderzoeksjournalistiek rekent af met het vooroordeel dat research altijd tijdrovend en duur is. Met een slimme aanpak en goede software is het mogelijk in korte tijd onthullende feiten te vinden. Heb je wérkelijk geen tijd om iets uit te zoeken? Of weet je eigenlijk niet hoe je de schaarse tijd het beste kunt benutten? Met hulpmiddelen zoals hypotheses, checklisten, toolboxen, documentenzoekers, zoekmachines, desktopsearchers, spreadsheets, factsheets en databases speuren we in deze praktische cursus in rap tempo systematisch naar relevante feiten. En niet alleen naar droge feiten, maar ook naar interessante personages en spannende gebeurtenissen die van het onderzoek een meeslepend verhaal maken. Inleiding Wat is onderzoeksjournalistiek? De kenmerken, een korte geschiedenis, de stromingen, de verschillen tussen Europa en de VS. Onderzoekshypothese Journalisten reageren meestal op gebeurtenissen. Ze schrijven op wat ze zien, horen of lezen. Ze interviewen betrokkenen naar aanleiding van gebeurtenissen die gisteren in het nieuws waren. De onderzoekende journalist heeft het moeilijker. Hij probeert iets te onthullen dat nog géén nieuws is. Hij loopt, kortom, op het nieuws vooruit. En dat maakt het vinden van feiten een stuk moeilijker. Want: Hoe kun je iets zoeken als je niet weet hoe het eruit ziet? De onderzoekende journalist kan wél proberen zich een voorstelling te maken van de gebeurtenissen die hij wilt onthullen. De techniek die hem daarbij kan helpen is: hypotheses maken. Een hypothese is een zo concreet mogelijk antwoord op de vraag: Wat wil je eigenlijk onderzoeken? Wat wil je aantonen? Een goede hypothese geeft richting aan je onderzoek en bakent het onderzoek af. Ze zorgt er ook voor dat iedereen die bij het onderzoek betrokken is vanaf het begin op één lijn zit over de richting en het doel van Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 4
het onderzoek. Tenslotte roept een goede hypothese automatisch de goede vragen op. Uit die vragen volgen vanzelf de bronnen die nodig zijn voor de beantwoording. En de bronnenlijst geeft een indicatie van de tijd die nodig is om het onderzoek te doen. Kortom: uit een goede hypothese volgt een goede planning. Hoe formuleer je een hypothese die: a) relevant is voor je publiek / opdrachtgever; b) leidt naar nieuwe ontdekkingen (onthullingen); en c) zó concreet is dat alle elementen ervan daadwerkelijk onderzoekbaar zijn? Investigative interviewing Het vragenlijstje is het belangrijkste instrument van de onderzoeker. Een goede vraag lokt een goed antwoord uit. De praktijk van de (onderzoeks- )journalistiek en van politieverhoren heeft een standaard vragenlijst opgeleverd die in elk onderzoek als basis kan dienen. Je leert dat de belangrijkste vragen in de gereedschapskist van de researcher niet zijn: wie, wat, waar, wanneer, hoe en waarom, maar: Wie telde? Wie noteerde? En: Wie keek toe? Verder in deze module aandacht voor trucs om effectief te interviewen: niet voor de gezelligheid, maar met een concreet doel. Investigative interviewing: interviewen om feiten te verifiëren. Hoe stimuleer je mensen om de waarheid te vertellen? En dat zo levendig en gedetailleerd mogelijk? Wat doe je als iemand niet wil antwoorden? Hoe kun je zien of iemand glashard liegt? De technieken die worden behandeld, zijn afkomstig van bedreven interviewers: onderzoeks journalisten, rechters/advocaten en politie rechercheurs. Follow the paper trail Volg het papierspoor. Vraag je van elke gebeurtenis af: wat wordt daarvan op papier vastgelegd? Een handig stappenplan helpt je het papierspoor te reconstrueren. Het doel is snel betrouwbare bronnen te vinden (documenten gelden doorgaans als de betrouwbaarste bronnen). We gaan niet alleen op zoek naar voor de hand liggende documenten zoals krantenartikelen, studies, boeken, vakbladen, nieuwsbrieven en websites (zogenaamde secundaire Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 5
bronnen ), maar ook naar documenten die minder goed toegankelijk zijn, omdat ze nog niet zijn gepubliceerd, zoals verslagen, dagboeken, processtukken, inspectierapporten, financiële bescheiden (rekeningafschriften, leveringsbonnen etc.), persoonlijke aktes (geboorteakte, rijbewijs, diploma), eigendomsbescheiden (bijvoorbeeld inschrijving bij de Kamer van koophandel en/of kadaster), archieven en databanken (zogenaamde primaire bronnen ). In de cursus leer je snel documenten vinden op internet door een webhunt. Ook wordt uitgelegd hoe je de betrouwbaarheid van documenten kan toetsen en hoe je papieren documenten kunt interviewen om snel antwoord te vinden op je vragen. Reporting for facts en reporting for story Een 'vervelende' bijkomstigheid van spitten is: het levert véél informatie op en vaak ook droge informatie. Hoe maak je de feitenbrij inzichtelijk en aantrekkelijk? Daarom moeten juist onderzoeksjournalisten heel goed nadenken over elementen die níets met feiten of onthullingen te maken hebben, maar álles met spanning en beeld. Om later niet met lege handen te staan, is het zaak al in de researchfase op zoek te gaan naar personages, plaatsen, voorwerpen en gebeurtenissen die het uiteindelijke verhaal spanning en zeggingskracht verlenen. In de Amerikaanse vakliteratuur wordt bijvoorbeeld onderscheid gemaakt tussen:reporting for facts: zoeken naar bewijsmateriaal; feiten voor de onderbouwing van het betoog en reporting for story: zoeken naar beeldmateriaal; feiten die het verhaal verlevendigen Deze en andere succesvolle technieken worden behandeld. Hoe transformeer je je research tot een spannend en overtuigend verhaal? De Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB) Een beroep op de WOB is een krachtig instrument. En soms de enige manier om gevoelige documenten of data van de overheid en overheidgelieerde organisaties (zelfstandige bestuursorganen - ZBO's) boven tafel te krijgen. Maar het is geen makkelijk instrument. Alles is openbaar, tenzij... Het wemelt van de uitzonderingsbepalingen. Leer de valkuilen herkennen en omzeilen in je WOB-verzoek. Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 6
(Dit onderdeel wordt verzorgd door docent Roger Vleugels) Geavanceerd zoeken op internet Bekwaam jezelf in het doelgerichter en sneller opdiepen en beoordelen van informatie op het web. Leer welke domeinnaam dubieus is, ontdek verborgen gegevens in broncode en bepaal van elke webpagina wanneer de informatie is gepubliceerd. Leer werken met Alexa, speciale linkcommando's in Google en spoor de maker van een website op. Hoe kun je doelgericht personen zoeken op het web? Maak kennis met handige databases, sociale netwerken, speciale telefoonboeken en andere bronnen. En hoe vind je snel de juiste documenten? Verder in deze cursus: Het leven voorbij Google. Het klinkt prachtig: met Google vind je ruim 24.000.000.000 bronnen. Toch is dat nog maar een fractie van het web. Leer op eigen kracht het verborgen web vinden. (Dit onderdeel wordt verzorgd door docent Henk van Ess) Werken met lijsten en cijfers (in Excel) Hoe kopieer je omvangrijke tabellen en lijsten van websites op je pc? Hoe verschoon je ze van gruis en hoe kun je ze verder bewerken met Excel? Hoe maak je nieuws op basis van Excelsheets. Leer ranglijsten maken en rekenen met Excel. (Dit onderdeel wordt verzorgd door docent Peter Verweij) Features schrijven In dit onderdeel komen technieken aan bod die zijn ontleend aan de Angelsaksische traditie van literary journalism of New Journalism, een stijl die in Nederland nog weinig wordt onderwezen, maar heel nuttig is gebleken om ingewikkelde onderwerpen op een prettig leesbare manier te presenteren.een onderzoeksverhaal is bovendien net iets ingewikkelder dan een 'normaal' lang artikel. Er wordt iets in onthuld en dat stelt de schrijver voor een moeilijke keus: moet de onthulling aan het begin, waar deze de meeste aandacht trekt, maar met het risico dat de lezer de rest van het artikel niet meer wilt lezen? Of bewaart hij het vuurwerk tot het laatst? Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 7
Een onderzoeksverhaal stelt hoge eisen aan spanning en opbouw. Wat kunnen we leren van de succesvolste en spraakmakendste onderzoeksverhalen van afgelopen jaren? Juridische valkuilen Welke gevaren kleven er allemaal aan onderzoeksjournalistiek? Hoe voorkom je juridische claims? Hoe ga je om met kwetsbare bronnen? Tot hoever kun je verantwoordelijken onder druk zetten? Recordkeeping In dit onderdeel wordt gedemonstreerd hoe je eenvoudig documenten, websites, interviews (geluidsopnames) en aantekeningen op de pc kunt opslaan en terugvinden. Waarom? Omdat wat op de harde schijf staat makkelijk doorzoekbaar is en met andere researchers kan worden gedeeld. Bovendien kunnen in softwareprogramma s als Excel verbanden worden gelegd tussen de snippers verzamelde informatie, bijvoorbeeld tussen citaten en de bronnen waaruit deze afkomstig zijn. Een belangrijk onderdeel is het digitale dossier, een speciaal voor onderzoeksjournalisten ontwikkelde database. De database is gebaseerd op Excel en op (vrijwel) alle computers te gebruiken. Met behulp van het digitale dossier leg je eenvoudig alle stappen van je speurtocht vast. In de database worden bronnen, documenten, vragen en aantekeningen verzameld volgens een vooraf ingevoerde structuur die het later eenvoudig maakt om alle feiten en citaten in een tekst te gieten. Voordelen van het digitale dossier: Snel inzage in de status van het onderzoek (welke vragen nog moeten worden beantwoord, welke bronnen nog moeten worden geraadpleegd) Alle deelnemers aan het onderzoeksproject beschikken over dezelfde informatie, wat samenwerken makkelijker maakt Alle aantekeningen zijn snel terug te vinden Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 8
Alle citaten en feiten in het uiteindelijke artikel of onderzoeksverslag zijn eenvoudig te herleiden tot hun bronnen, wat de betrouwbaarheid en controleerbaarheid vergroot Alle deelnemers krijgen een kopie van het digitale dossier voor gebruik op hun werkplek. Gebruikte literatuur: Brant Houston, Len Bruzzese en Steve Weinberg, The Investigative Reporters Handbook. A Guide to Documents, Databases and Techniques, vierde druk, 2002 Bill Kovach en Tom Rosenstiel, The Elements of Journalism: What Newspeople Should Know and the Public Should Expect, 2001 Robert S. Boynton, The New New Journalism. Conversations with America s best nonfiction writers on their craft, 2005. Philip Meyer, The Vanishing Newspaper. Saving Journalism in the Information Age, 2004 Brant Houston, Computer-Assisted Reporting. A practical Guide, IRE Daniël Van Nijlen en Bartel Volckaert, Sprekende cijfers. Technieken voor Computer Assisted Reporting, Universitaire Pers Leuven, 2005 Doelgroep: journalisten Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 9
Researchtechnieken De cursus behandelt vijf moderne technieken (waaronder Computer- Assisted Research) om snel en doeltreffend informatie te verzamelen en te presenteren. De cursus is bedoeld voor journalisten, researchers en andere professionals die voor hun werk regelmatig (snel) iets moeten uitzoeken. De modules hangen met elkaar samen en behandelen het researchtraject van de eerste vraag tot het laatste antwoord. De eerste techniek zoomt in op de onderzoeksvraag: Wat wil je precies uitzoeken? Een goede onderzoeksvraag (hypothese) is de basis van een accurate planning en de garantie dat er geen tijd verloren gaat aan irrelevante details of zijpaden. De tweede techniek is een stappenplan voor het vinden van allerhande bruikbare documenten: officiële publicaties, zoals studies en rapporten, maar ook zogenaamde primaire documenten, die nog niet zijn gepubliceerd, zoals dagboeken, rekeningen etc. De derde module is een korte les in effectief interviewen. Een goede vraag lokt een goed antwoord uit. Welke vragen zijn bewezen effectief en daarom onmisbaar om de waarheid boven tafel te krijgen? En hoe kun je zien of iemand liegt? De vierde module, recordkeeping, behandelt diverse programma s om grote hoeveelheden informatie overzichtelijk te bewaren op de pc. Eén van die programma s is het Digitale Dossier, dat researchers (en hun leidinggevenden) in staat stelt de voortgang van een researchproject te volgen. Research is geen doel op zichzelf. Het doel van alle onderzoeksinspanningen is meestal om anderen met de uitkomsten te overtuigen of te motiveren. In het laatste onderdeel, presenteren, worden succesvolle modellen behandeld voor het schriftelijk en mondeling presenteren van onderzoeksresultaten. Hoe maak je van een (droge) feitenbrij een overtuigend verhaal? Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 10
Hypothesetechniek Een hypothese is een zo concreet mogelijk antwoord op de vraag: Wat wil je eigenlijk onderzoeken? Wat wil je aantonen? Het maken van een goede onderzoekshypothese is een kunst. Een groot voorstellingsvermogen is slechts het begin. Hoe zorg je bovendien dat je hypothese: a) relevant is voor je publiek / opdrachtgever; b) leidt naar nieuwe ontdekkingen (onthullingen); en c) zó concreet is dat alle elementen ervan daadwerkelijk onderzoekbaar zijn? Een goede hypothese (of vraagstelling) geeft richting aan je onderzoek en bakent het onderzoek af. Ze zorgt er ook voor dat iedereen die bij het onderzoek betrokken is vanaf het begin op één lijn zit over de richting en het doel van het onderzoek. Tenslotte roept een goede hypothese automatisch de goede vragen op. Uit die vragen volgen vanzelf de bronnen die nodig zijn voor de beantwoording. En de bronnenlijst geeft een indicatie van de tijd die nodig is om het onderzoek te doen. Kortom: uit een goede hypothese volgt een goede planning. Follow the paper trail Volg het papierspoor. Vraag je van elke gebeurtenis af: wat wordt daarvan op papier vastgelegd? Een handig stappenplan helpt je het papierspoor te reconstrueren. Het doel is snel betrouwbare bronnen te vinden (documenten gelden doorgaans als de betrouwbaarste bronnen). We gaan niet alleen op zoek naar voor de hand liggende documenten zoals krantenartikelen, studies, boeken, vakbladen, nieuwsbrieven en websites (zogenaamde secundaire bronnen ), maar ook naar documenten die minder goed toegankelijk zijn, omdat ze nog niet zijn gepubliceerd, zoals verslagen, dagboeken, processtukken, inspectierapporten, financiële bescheiden (rekeningafschriften, leveringsbonnen etc.), persoonlijke aktes (geboorteakte, rijbewijs, diploma), eigendomsbescheiden (bijvoorbeeld inschrijving bij de Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 11
Kamer van koophandel en/of kadaster), archieven en databanken (zogenaamde primaire bronnen ). In de cursus leer je snel documenten vinden op internet door een webhunt. Ook wordt uitgelegd hoe je de betrouwbaarheid van documenten kan toetsen en hoe je papieren documenten kunt interviewen om snel antwoord te vinden op je vragen. Investigative interviewing Het vragenlijstje is het belangrijkste instrument van de onderzoeker. Een goede vraag lokt een goed antwoord uit. De praktijk van de (onderzoeks- )journalistiek en van politieverhoren heeft een standaard vragenlijst opgeleverd die in elk onderzoek als basis kan dienen. Je leert dat de belangrijkste vragen in de gereedschapskist van de researcher niet zijn: wie, wat, waar, wanneer, hoe en waarom, maar: Wie telde? Wie noteerde? En: Wie keek toe? Verder in deze module aandacht voor trucs om effectief te interviewen: niet voor de gezelligheid, maar met een concreet doel. Investigative interviewing: interviewen om feiten te verifiëren. Hoe stimuleer je mensen om de waarheid te vertellen? En dat zo levendig en gedetailleerd mogelijk? Wat doe je als iemand niet wil antwoorden? Hoe kun je zien of iemand glashard liegt? De technieken die worden behandeld, zijn afkomstig van bedreven interviewers: onderzoeksjournalisten, rechters/advocaten en politie-rechercheurs. Recordkeeping In dit onderdeel wordt gedemonstreerd hoe je eenvoudig documenten, websites, interviews (geluidsopnames) en aantekeningen op de pc kunt opslaan en terugvinden. Waarom? Omdat wat op de harde schijf staat makkelijk doorzoekbaar is en met andere researchers kan worden gedeeld. Bovendien kunnen in softwareprogramma s als Excel verbanden worden gelegd tussen de snippers verzamelde informatie, bijvoorbeeld tussen citaten en de bronnen waaruit deze afkomstig zijn. Een belangrijk onderdeel is het digitale dossier, een speciaal voor researchers ontwikkelde database. De database is gebaseerd op Excel en op Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 12
(vrijwel) alle computers te gebruiken. Met behulp van het digitale dossier leg je eenvoudig alle stappen van je speurtocht vast. In de database worden bronnen, documenten, vragen en aantekeningen verzameld volgens een vooraf ingevoerde structuur die het later eenvoudig maakt om alle feiten en citaten in een tekst te gieten. Voordelen van het digitale dossier: Snel inzage in de status van het onderzoek (welke vragen nog moeten worden beantwoord, welke bronnen nog moeten worden geraadpleegd) Alle deelnemers aan het onderzoeksproject beschikken over dezelfde informatie, wat samenwerken makkelijker maakt Alle aantekeningen zijn snel terug te vinden Alle citaten en feiten in het uiteindelijke artikel of onderzoeksverslag zijn eenvoudig te herleiden tot hun bronnen, wat de betrouwbaarheid en controleerbaarheid vergroot Alle deelnemers krijgen een kopie van het digitale dossier voor gebruik op hun werkplek. Presenteren Research is geen doel op zichzelf. Het doel van alle onderzoeksinspanningen is meestal om anderen met de uitkomsten te overtuigen of te motiveren. Een 'vervelende' bijkomstigheid van spitten is echter: het levert véél informatie op en vaak ook droge informatie. Hoe maak je de feitenbrij inzichtelijk en aantrekkelijk? In dit onderdeel worden succesvolle modellen behandeld voor het schriftelijk en mondeling presenteren van onderzoeksresultaten. Afhankelijk van de cursisten wordt ingegaan op de technieken van rapporten schrijven, artikelen schrijven of presentaties geven, bij voorbeeld met behulp van Powerpoint. Hoe transformeer je een researchopdracht tot een spannend en overtuigend verhaal? Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 13
Mogelijke uitbreidingen De cursus kan worden uitgebreid met (korte) trainingen in het gebruik van drie gespecialiseerde softwareprogramma's voor researchers: - Ucinet: een toonaangevend en relatief eenvoudig programma om relaties tussen personen te visualiseren (sociale netwerk analyse). - Excel: iedereen kent het, maar weinigen gebruiken het ten volle. In de basistraining wordt Excel gebruikt als database programma. Maar Excel was op de eerste plaats bedoeld als rekenprogramma. Hoe kun je grote hoeveelheden data (bijvoorbeeld van internet) downloaden in Excel en fatsoeneren (datacleansing)? En hoe kun je met Excel journalistiek bruikbare berekeningen maken (uitrekenen van trends, gemiddelden, medianen en top 10-lijsten)? Doelgroep: wetenschappers, beleidmakers, rechercheurs, researchers e.a. Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 14
Interviewen (investigative interviewing) Een goede vraag lokt een goed antwoord uit. De praktijk van journalisten en rechercheurs heeft een lijstje doeltreffende vragen opgeleverd. In deze training ligt de nadruk op technieken om effectief te interviewen (investigative interviewing): niet voor de gezelligheid, maar om gebeurtenissen te reconstrueren en feiten te verifiëren. Net als een politierechercheur wil de journalist kunnen controleren of de antwoorden die hij krijgt ook kloppen. Daarvoor gebruiken rechercheurs technieken die journalisten van hen kunnen afkijken. Het interview als - vriendelijk - verhoor. In de training komen aan bod: Hoe krijg je mensen zover te vertellen over zaken die gevoelig liggen? Hoe stimuleer je mensen om zo levendig en gedetailleerd mogelijk een verhaal te vertellen? Hoe stimuleer je mensen om de waarheid te vertellen? Wat doe je als iemand niet wil antwoorden? Of als je vermoed dat de geïnterviewde glashard liegt? Waaraan herken je een leugenaar (deception detection)? Een interview - of een ander gesprek tussen twee mensen - doorloopt meestal een aantal (natuurlijke) stadia: het begint met voorzichtig aftasten (onschuldige informatie vragen), gevolgd door specifieke vragen om zaken op te helderen en eindigt, zo nodig, met een confrontatie, waarbij de geïnterviewde wordt uitgedaagd in te gaan op tegenstrijdigheden in zijn eigen betoog, of op de mening van anderen. Hoe herken je deze verschillende stadia en hoe speel je ze uit? Doelgroep: journalisten e.a. Cursusaanbod van Luuk Sengers Journalistiek 15