De achtergronden bij het Tanzania - dilemma gebaseerd op de werkpraktijk van IKV Pax Christi. Dit document is onderdeel van het project Ben jij Baas? 2012 Alice O educatie in wereldperspectief SAMENSTELLING: Daniël van Middelkoop www.aliceo.nl TECHNISCHE REALISATIE EN VORMGEVING WEBSITE: Bureau 1811: www.bureau1811.nl INFORMATIE: Alice O, Gerard Lommerse: alice@aliceo.nl / 06 21537848 Daniël van Middelkoop: info@danielvanmiddelkoop.nl / 06 2714 3101 Het project Ben jij Baas? is mogelijk gemaakt met fi nanciële steun van het Ministerie van Buitenlandse Zaken.
In dit scenario word je voor keuzes gesteld die geïnspireerd zijn op de keuzes die medewerkers van de organisatie Gered Gereedschap moeten nemen. In hun werk zorgen ze ervoor dat mensen in ontwikkelingslanden zelf een bestaan kunnen opbouwen. Dat doen ze door gereedschap te doneren, waarmee iemand zelf een vak kan leren en geld kan verdienen. In dit document lees je hoe de organisatie zijn werk doet, en de achtergronden bij de keuzes. Wat doet Gered Gereedschap? Gered Gereedschap werd in 1982 opgericht, toen een groep enthousiaste vrijwilligers de eerste inzamelactie van gereedschap uitvoerde. Inmiddels is het een landelijke vrijwilligersorganisatie bestaande uit 300 inzamelpunten en 30 werkplaatsen waar in totaal zo n 500 vrijwilligers actief zijn. Het hoofdkantoor en de centrale werkplaats bevinden zich in Amsterdam. Gered Gereedschap zet zich in voor mensen ver weg en dichtbij. Dichtbij huis richt de organisatie zich op actieve maatschappelijk betrokkenheid en duurzaam hergebruik van gereedschappen. Ver weg ondersteunt Gered Gereedschap technische scholen en startende ondernemers in ontwikkelingslanden. Zij beschikken vaak niet over het gereedschap dat nodig is om de eigen talenten te benutten. Gered Gereedschap vindt dat iedereen recht heeft op een zelfstandig bestaan en is er van overtuigd dat mensen zelfstandigheid prefereren boven hulpverlening van buitenaf. Gered Gereedschap stelt hen in staat een technisch beroep te leren of uit te oefenen. Dat doet ze door het inzamelen, herstellen en verzenden van gereedschappen en aanverwante goederen. Via de 300 inzamelpunten zamelt de organisatie gereedschap in. In de werkplaatsen wordt het ingezamelde gereedschap vervolgens door vrijwilligers opgeknapt en verzendklaar gemaakt. De inzamelpunten en werkplaatsen worden ondersteund door het landelijk kantoor en de centrale werkplaats. Zij zorgen voor de beoordeling van aanvragen, logistiek, landelijke PR, donateur- en fondswerving en technische en organisatorische ondersteuning van inzamelpunten en werkplaatsen.
Gereedschap: wel of niet te redden? Gered Gereedschap stimuleert mensen en bedrijven om hun gebruikte gereedschappen niet zomaar weg te gooien maar in te leveren ter ondersteuning van vakmensen in ontwikkelingslanden. Door deze inzameling belandt er minder gereedschap op de afvalberg en krijgen de projectpartners van Gered Gereedschap de beschikking over goed gereedschap. Gered Gereedschap is wel van mening dat niet alles wat je kunt inzamelen ook daadwerkelijk zinvol is om op te sturen. Ontwikkelingslanden zijn geen gratis opvang voor afval waar wij zelf geen weg mee weten. Gered Gereedschap wil mensen zelfredzaam maken. Een schoolbank opsturen kan zinnig zijn maar nog zinniger is het wanneer mensen lokaal in staat worden gesteld om eigen schoolbanken te produceren. De zorg voor kwalitatief goede spullen is daarbij heel belangrijk. Alle gereedschappen worden volgens vaste kwaliteitseisen geselecteerd en opgeknapt. Elk stuk gereedschap wordt beoordeeld en alleen het beste gereedschap komt in aanmerking voor hergebruik. Zo zorgt Gered Gereedschap er voor dat de projectpartners goed en duurzaam gereedschap ontvangen. Dat moet ook wel, want aan het verzenden van gereedschap zijn kosten verbonden en die kosten moeten in verhouding staan tot de waarde van de zending. Gered Gereedschap beperkt zich tot de inzameling van handgereedschap, elektrisch handgereedschap, werkplaatsmachines, naaimachines en direct verwante goederen (zoals accessoires, werkkleding, gereedschapskisten en dergelijke). Gereedschap opknappen Ingezameld gereedschap wordt in dertig werkplaatsen in Nederland opgeknapt voor verzending naar het buitenland. Vrijwilligers maken een eerste grove sortering waarbij het gereedschap naar soort wordt uitgesorteerd (tangen bij de tangen, zagen bij de zagen, enz.). Hierna volgt een fi jne sortering waarbij het ingezamelde gereedschap op kwaliteit wordt beoordeeld. Alleen de beste gereedschappen komen in aanmerking voor hergebruik. Deze gereedschappen worden door de vrijwilligers van Gered Gereedschap opgeknapt zodat ze direct bruikbaar zijn, lang mee gaan en er weer mooi uit zien. In de praktijk betekent dit dat alle metalen delen worden ontroest, alles scherpe delen worden geslepen en alle houten delen worden geschuurd. Daarnaast worden alle mechanische of draaiende delen geïnspecteerd en waar nodig en mogelijk opgeknapt. Elektrisch gereedschap wordt streng getest en waar nodig van nieuwe snoeren of koolborstels voorzien. Ook naaimachines en werkplaatsmachines worden grondig opgeknapt.
Donateurs Vele duizenden mensen ondersteunen Gered Gereedschap jaarlijks door het inleveren van hun gebruikte gereedschappen. Deze donateurs zijn van groot belang, net als degenen die de organisatie fi nancieel ondersteunen. Zonder mensen die gereedschap inleveren kan Gered Gereedschap immers geen gereedschap leveren aan scholen en ondernemers in het buitenland. En ook zonder fi nanciële steun kan de organisatie niet functioneren. Het verschepen van gereedschap kost nu eenmaal ook geld. Het is voor Gered Gereedschap belangrijk dat mensen vertrouwen hebben en houden in de organisatie. Immers, wanneer een donateur twijfelt aan het doel of de werkwijze van de organisatie, dan zal hij of zij daar minder snel een bijdrage aan willen leveren. Tegelijkertijd zijn er ook grenzen. Niet alle wensen van donateurs moeten of kunnen worden gerealiseerd. Hoe aardig bedoeld ook: verroest gereedschap wordt nooit verstuurd. Gered Gereedschap vindt het belangrijk om de keuzes die hierin gemaakt worden goed uit te leggen. Botweg weigeren en zeggen: gaat u maar weg met uw oude gereedschap werkt natuurlijk niet. Precies uitleggen wat wel en niet hergebruikt kan worden en waarom helpt vaak al een heleboel. Wilt u weten hoe u kunt helpen? Door donatuer te worden of een project op te starten, kijk op: www.geredgereedschap.nl De keuze voor een partnerorganisatie Gered Gereedschap wil een bijdrage leveren aan de verbetering van het technisch onderwijs in ontwikkelingslanden. Dat doet ze door zowel nieuwe als bestaande technische scholen te ondersteunen. Elke maand ontvangt de stichting bijna vijftig aanvragen voor gereedschap van technische scholen, ontwikkelingsorganisaties en ondernemersprogramma s. Bij alle projecten is een lokale organisatie of school betrokken die zelf het initiatief neemt om een aanvraag in te dienen. De vraag van de organisatie of school staat dus voorop. Scholen komen meestal met Gered Gereedschap in contact via mond-tot-mond reclame, lokale en internationale publicaties, Nederlandse ontwikkelingsorganisaties en vertegenwoordigers. Zodra het contact gelegd is, ontvangen alle aanvragende organisaties een vragenlijst (in Engels, Frans, Spaans of Nederlands) en een algemene informatiefolder over het werk van Gered Gereedschap. Met hulp van de vragenlijst kan vervolgens een aanvraag worden ingediend. Gered Gereedschap vraagt organisaties een schets te geven van doelstelling, omvang en werkwijze en vraagt ook een gedetailleerd plan m.b.t. het gereedschap. Voor welk doel is gereedschap nodig? Wat voor soort gereedschap en hoeveel? Daarnaast worden referenties opgevraagd en wordt uitgebreid stil gestaan bij de ontvangst. Hoe kan de organisatie douaneprocedures doorlopen en de gereedschappen vervoeren naar de eindbestemming? De aanvraag wordt beoordeeld door de medewerkers op het hoofdkantoor van Gered Gereedschap. Vrijwilligers checken de aanvraag op volledigheid, stellen zonodig extra vragen, checken referenties en bepalen of de aanvraag aan de criteria van Gered Gereedschap voldoet. Als dat allemaal in orde is, wordt tot slot gekeken of Gered Gereedschap de gevraagde goederen kan leveren, de eindbestemming zonder risico kan bereiken en de verschepings- en opknapkosten kan fi nancieren.
Het multiculturele vrouwencentrum Door de problemen rond het vrouwencentrum staat je terugreis naar Nederland ter discussie. Maar wat doet het vrouwencentrum eigenlijk en wat willen ze bereiken? Miners Hill Women Centre ligt in Miners Hill, een gemengde wijk in Noord-Mitrovica. Ongeveer honderd vrouwen van verschillende etnische achtergronden bezoeken het centrum en nemen deel aan de activiteiten. De voornaamste doelen van het centrum zijn: - vertrouwen opbouwen, een gemeenschap vormen en dialoog en contact faciliteren. - informatie geven over seksueel en huiselijk geweld en psychosociale hulp bieden. - praktische vaardigheden vergroten door trainingen, workshops en seminars. - voorlichting geven over gezond leven. - culturele excursies in Kosovo organiseren. Ook is het centrum een ontmoetingsplek voor kinderen. Kinderen met verschillende etnische achtergronden kunnen hier in een veilige en stimulerende omgeving leren samenspelen. Miners Hill Women Centre is een succes. De vrouwen tonen een grote mate van solidariteit in tijden van crisis en hebben het centrum open weten te houden in tijden van politieke onrust en een (tijdelijk) gebrek aan fondsen. CBM richt naar het model van Miners Hill ook andere multi-etnische vrouwengroepen op in Mitrovica. Bureaucratie en corruptie Alle landen hebben regels voor het importeren van spullen. Daar horen ook belastingregels bij. Gered Gereedschap heeft in elk land te maken met andere regelgeving en andere belastingheffi ngen. In sommige landen moet bij de import van gereedschap of tweedehands goederen veel importbelasting worden betaald. In andere landen zijn deze goederen juist vrijgesteld van hoge importbelasting. In alle gevallen moeten de ontvangers veel voorwerk doen. De belastingdienst kan vragen om bepaalde registratiedocumenten, om giftcertifi caten of donatieformulieren, om verzekeringspapieren, ontheffi ngen, stempels en wat zij ook maar nodig vindt om de importprocedure uit te voeren. Bij elke importprocedure zijn daarnaast meerdere overheidsinstellingen, instellingen en bedrijven betrokken. Deze instellingen en hun regels (en niet te vergeten openingstijden) zorgen ervoor dat een kleine en onervaren school of organisatie soms door de bomen het bos niet meer ziet. Natuurlijk gaat het soms gewoon goed, maar het kan gebeuren dat elke instelling een ander verhaal vertelt en dat je bij het regelen van de benodigde stempels en papieren telkens van het kastje naar de muur wordt gestuurd. >>
Bureaucratie en corruptie (vervolg) Gelukkig gaat het in veel landen wel volgens het boekje. Dan kunnen zowel Gered Gereedschap als haar partners zich vooraf goed voorbereiden op de vele bureaucratische stappen die moeten worden doorlopen. Maar wanneer zaken niet volgens het boekje gaan, kan het moeilijk worden. Elke hulporganisatie wil natuurlijk dat de hulp op de juiste plek terecht komt en niemand wil daarbij extra geld uittrekken voor bureaucratische procedures of corruptie. Helaas is corruptie vaak niet meteen duidelijk zichtbaar. Wanneer een ambtenaar een donatie vraagt die hij of zij graag in eigen zak wil steken, is het wel duidelijk. Maar in de meeste gevallen gaat het niet zo openbaar of direct. In de praktijk is corruptie vaak een combinatie van onduidelijke procedures, gecombineerd met straffeloosheid. Het is heel erg moeilijk om uit te vinden wat de offi ciële procedures zijn en als je die al weet dan is het moeilijk om je recht te halen. Hierdoor krijgen instellingen, ambtenaren en medewerkers de ruimte om eigen barrières op te werpen. Een onervaren organisatie zit dan in een moeilijke situatie. Niet betalen betekent dat de goederen vast komen te staan. Wel betalen is frustrerend en kost bovendien geld. Bij de rechter je gelijk halen is vaak ook geen optie. Dat kost in veel landen jaren tijd en veel geld. Gered Gereedschap en de partner zetten in zo n geval alles in het werk om alsnog de spullen het land binnen te krijgen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het inschakelen van externe hulp van andere hulporganisaties of internationale instellingen of aan het inschakelen van lokale politieke vertegenwoordigers. Meer ervaren organisaties kunnen door hun ervaring en omgang goed netwerken (weten met wie je van doen hebt), doorzetten (je niet laten afpoeieren) en ze hebben kennis van zaken (instellingen aanspreken op wanprestaties). Daardoor doorlopen ze vaak het importproces gemakkelijker. Daarom vraagt Gered Gereedschap deze ervaren organisaties vaak om ook het gereedschap voor kleinere en minder ervaren organisaties in ontvangst te nemen. Betrouwbare partners Gered Gereedschap doet er alles aan om met betrouwbare partners samen te werken. Door de uitgebreide aanvraagprocedure en het opvragen van referenties worden organisaties waarbij het risico op corruptie groot is snel geïdentifi ceerd. Die organisaties komen dan niet in aanmerking voor steun van Gered Gereedschap. Ook wanneer een aanvraag eenmaal is goedgekeurd houdt Gered Gereedschap de vinger aan de pols. Dat gebeurt onder andere door tussentijdse halfjaarlijkse rapportages van de projecten. Maar uiteraard is het niet mogelijk om alle risico s uit te sluiten. Wanneer er toch problemen ontstaan, zoals in dit geval met het verdwijnen van gereedschap, dan moet Gered Gereedschap de afweging maken of de samenwerking wordt voortgezet. Cruciaal daarbij is de kans op herhaling: zijn er door de partner voldoende maatregelen genomen om herhaling te voorkomen?
Concurrentievervalsing Ooit werd in Afrika het eerste gereedschap ter wereld gemaakt en lange tijd stonden ijzersmeden in zeer hoog aanzien. Helaas wordt er tegenwoordig in Afrika nauwelijks meer goed gereedschap gemaakt. Daarom stuurt Gered Gereedschap dit in sommige gevallen op. Hopelijk komt er ooit een dag dat er in Afrika hoogwaardig gereedschap gemaakt wordt. Dan kan Gered Gereedschap zichzelf opheffen. Gered Gereedschap moet er altijd voor waken dat zij de lokale markt voor gereedschappen niet verstoort. Dat doet ze door in principe geen gereedschap te leveren aan individuen. Ook wordt er geen gereedschap geleverd aan commerciële initiatieven (bedrijven). Soms ondersteunt de stichting wel startende ondernemers met kleine basissets waarmee zij een eigen werkplaatsje kunnen starten. Ruim tachtig procent van het werk van Gered Gereedschap komt ten goede aan technische scholen en ambachtelijke trainingscentra waar jongeren worden opgeleid tot bijvoorbeeld timmerman, automonteur, kleermaker of elektricien. Voor deze scholen is de aanschaf van goed gereedschap heel erg duur. Ook is goed gereedschap soms niet beschikbaar. Veel gereedschap dat op de lokale markt te koop is, wordt geïmporteerd vanuit Azië, is van slechte makelij en alsnog erg duur. Gered Gereedschap beoordeelt aanvragen van scholen ook op de fi nanciële mogelijkheden die zij hebben. Gereedschap is vaak een sluitpost van de begroting, zonder hulp zou er helemaal; geen gereedschap worden aangeschaft. Het is dus niet zo dat door het leveren van gereedschap vanuit Nederland lokale winkels failliet gaan. De school zou zonder hulp uit Nederland technisch onderwijs in theorie geven, zonder gereedschap. Prioriteiten stellen Gemiddeld kloppen er jaarlijks zo n 500 organisaties en scholen en instellingen uit de hele wereld aan bij Gered Gereedschap. Helaas kunnen we niet volledig aan die vraag voldoen. Natuurlijk wil Gered Gereedschap zoveel mogelijk organisaties ondersteunen, maar kwaliteit staat daarbij voorop. Goed gereedschap inzamelen en opknappen kost tijd en geld; zomaar een container extra versturen kan niet zomaar. Dit betekent dat Gered Gereedschap prioriteiten moet stellen. Niet iedereen kan geholpen worden. Wel kan Gered Gereedschap elk jaar wat meer organisaties steunen; de hoeveelheid gereedschap die we kunnen opsturen groeit voorlopig elk jaar. Het is tegelijkertijd ook goed dat niet alles kan. Het dwingt de organisatie om goed na te denken wat te doen: welke school ondersteunen we wel, welke niet? En waarom eigenlijk? Centraal in die afwegingen staat het duurzaam effect. Bij welke school of organisatie heeft het gereedschap een zo groot mogelijke en blijvend effect. In andere woorden: op welke plek weten we zeker dat het gereedschap goed gebruikt gaat worden en veel jonge mensen het gebruiken om een vak te leren?