Meltdown in Mitrovica: achtergrond

Transcriptie

1 De achtergronden bij het Mitrovica - dilemma gebaseerd op de werkpraktijk van IKV Pax Christi. Dit document is onderdeel van het project Ben jij Baas? 2012 Alice O educatie in wereldperspectief SAMENSTELLING: Daniël van Middelkoop TECHNISCHE REALISATIE EN VORMGEVING WEBSITE: Bureau 1811: INFORMATIE: Alice O, Gerard Lommerse: alice@aliceo.nl / Daniël van Middelkoop: info@danielvanmiddelkoop.nl / Het project Ben jij Baas? is mogelijk gemaakt met financiële steun van het Ministerie van Buitenlandse Zaken.

2 Je gaat naar Kosovo om samen met je collega en samenwerkingspartner CBM te werken aan vrede en toenadering tussen de Kosovo Serviërs en Albanezen. Maar waarom zijn die spanningen er eigenlijk, en wat is er gebeurd tijdens de Kosovo oorlog? Het Kosovo conflict Kosovo is een gebied in Zuidoost Europa, beter bekend als de Balkan. Kosovo grenst aan Servië, Montenegro, Macedonië en Albanië. Kosovo is voor Serviërs erg belangrijk. Ze zien het gebied als het centrum van hun beschaving, religie en cultuur. Maar in Kosovo wonen niet zo heel erg veel Serviërs meer. Meer dan 90 procent van de bevolking bestaat uit Albanezen, die Kosovo als hun gebied van oorsprong beschouwen. In het noorden van Kosovo vormen de Serviërs wel de meerderheid van de bevolking. De Servische en Kosovaarse regering maken allebei aanspraak op het grondgebied van Kosovo. Serviërs zien Kosovo als onderdeel van Servië. Albanezen zien Kosovo als onafhankelijk land. Deze uiteenlopende claims zorgen vaak voor problemen tussen beide bevolkingsgroepen. De spanningen in Kosovo namen toe in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Servië en Kosovo waren in die periode onderdeel van Joegoslavië, en Kosovo was een zelfstandige provincie binnen deelrepubliek Servië. In 1989 moest Kosovo haar zelfstandigheid echter opgeven, onder druk van de latere Servische president Slobodan Milošević. Tienduizenden Albanezen raakten hun werk kwijt, het Albanese onderwijs werd afgeschaft en het parlement werd naar huis gestuurd. Dit zorgde ervoor dat de Albanese bevolking in verzet kwam. In eerste instantie was het verzet geweldloos. Dit geweldloze verzet had echter weinig effect. De populariteit van de UÇK, het Bevrijdingsleger van Kosovo dat aanvallen uitvoerde op de politie en andere Servische doelwitten, nam eind jaren negentig snel toe. Servië besloot met geweld op te treden tegen de UÇK. In 1998 escaleerde dit in een oorlog, waarbij de mensenrechten op grote schaal zouden worden geschonden. Niet alleen strijders, maar ook burgers werden doelwit van Servische regeringsacties. Grote vluchtelingenstromen kwamen op gang. Nadat onderhandelingen en politieke druk op het Servische regime van Milošević niets hadden opgeleverd, besloot de NAVO in te grijpen. In maart 1999 startte de NAVO met bombardementen in Servië en Kosovo. De etnische zuiveringen werden in eerste instantie echter voortgezet. Meer dan een half miljoen Kosovaarse Albanezen sloegen op de vlucht. Na 78 dagen capituleerde Servië en tekende het regime in Belgrado een wapenstilstand. Kosovo kwam onder bescherming en bestuur van de Verenigde Naties te staan. Albanese vluchtelingen keerden vervolgens massaal terug naar Kosovo, terwijl Serviërs als gevolg van wraakmoorden juist massaal op de vlucht sloegen of zich terugtrokken in beschermde enclaves. De oorlog kostte uiteindelijk aan meer dan mensen het leven. Kosovo verklaarde zich na mislukte onderhandelingen in 2008 eenzijdig onafhankelijk van Servië. Kosovo werd daarbij gesteund door een groot aantal landen, waaronder Nederland. Het conflict tussen Servië en Kosovo is daarmee echter niet opgelost. Servië erkent de onafhankelijkheid namelijk niet. Onder druk van de EU zijn Kosovo en Servië sinds 2011 weer in gesprek om tot een oplossing te komen.

3 Mitrovica en het CBM Je bent in Mitrovica om samenwerkingspartner CBM bij te staan in een belangrijk overleg. Maar wat doet CBM eigenlijk, en waarom steunt IKV Pax Christi de projecten van deze organisatie in Mitrovica? Mitrovica is een stad in het noorden van Kosovo. Voor de oorlog was Mitrovica een mijnstad die bekend stond om zijn levendige rockscene. Maar de oorlog eind jaren negentig heeft van Mitrovica een verdeelde stad gemaakt. Hierdoor ontstond de scheiding tussen het noorden en het zuiden. De rivier de Ibar vormt de scheidslijn tussen de twee stadsdelen. Ten noorden van de rivier de Ibar wonen voornamelijk Serviërs onder lokaal Servisch bestuur dat politiek en financieel gesteund wordt vanuit Belgrado. Servië en de meeste Serviërs in Kosovo erkennen de onafhankelijkheid van Kosovo niet. In het noorden van Kosovo, waar voornamelijk Serviërs wonen, heeft de Kosovaarse regering dan ook niet veel te vertellen. Ten zuiden van de rivier wonen voornamelijk Albanezen die onder het gezag van de Kosovaarse regering in Pristina staan. Mitrovica wordt internationaal gezien als de hotspot in Kosovo omdat hier de spanningen tussen de twee etnische groepen van tijd tot tijd uitmonden in geweld. Sinds 2001 is Community Building Mitrovica (CBM) in de stad actief, opgericht door lokale burgers en IKV Pax Christi. IKV Pax Christi ondersteunt CBM financieel, maar ook met advies en contacten en door de uitvoering van gemeenschappelijke activiteiten. CBM heeft werknemers van verschillende etniciteiten en is aan beide kanten van de rivier actief. CBM wil van Mitrovica een veilige plaats maken en via contact en dialoog een brug slaan tussen de bevolkingsgroepen. De gezamenlijke interesses en belangen van de bevolking staan daarbij voorop. De activiteiten van CBM richten zich op de alledaagse problemen waar de bevolking van Mitrovica tegen aanloopt zoals een gebrek aan voorzieningen voor de jeugd, slechte infrastructuur, een ontoegankelijke overheid en niet goed functionerende gezondheidszorg. De activiteiten staan open voor alle etnische gemeenschappen die de stad kent: Albanees, Servisch, Roma, Turks, Bosniak en anderen. Gedurende de jaren heeft CBM veel vertrouwen gewonnen onder de bevolking van Mitrovica. CBM is er voor alle bewoners van Mitrovica en kiest bewust geen partij. Dat is niet eenvoudig. Extremisten en nationalisten aan beide kanten van de rivier zien het open staan voor andere etnische groepen en werken aan dialoog als heulen met de vijand. De politieke tegenstellingen stellen het werk van CBM en haar medewerkers dan ook vaak voor een uitdaging. De brug van Mitrovica Serviërs en Albanezen staan tegenover elkaar op de centrale brug die het noorden en zuiden van Mitrovica verbindt. Het is niet de eerste keer dat de brug het toneel is van confrontaties. De brug staat symbool voor het conflict en de scheiding tussen Serviërs en Albanezen in Kosovo. De rivier de Ibar vormt de grens tussen de gebieden waar deze groepen wonen en de brug vormt een belangrijke verbinding tussen deze gebieden. De brug in het centrum van Mitrovica is al meerdere malen het toneel geweest van rellen. In 2004 kwam het er tot etnische rellen nadat drie Albanese kinderen waren verdronken in de rivier de Ibar. Het gerucht ging dat de kinderen door Serviërs de rivier in gejaagd waren. Een grote menigte van woedende Albanezen demonstreerden en probeerden de brug over te steken naar het Servische deel van de stad. Ze werden opgewacht door Serviërs aan de andere kant van de brug. De NAVO vredesmacht KFOR kwam toen tussenbeide en blokkeerde de brug, zodat het niet tot een nog grotere confrontatie tussen de groepen kwam. Wel vielen er tijdens deze rellen vier doden en vele gewonden. Als gevolg van die confrontatie braken op andere plaatsen in Kosovo en in Servië ook gevechten en gewelddadigheden uit. Met name de Servische gemeenschap in Kosovo was het doelwit. Het eindresultaat: 19 doden, honderden gewonden, duizenden vluchtelingen, en tientallen vernielde religieuze gebouwen en woningen.

4 Veiligheidsbeleid IKV Pax Christi Je moet een beslissing nemen over het nemen van risico s in een gevaarlijke situatie. Wat kan je het beste doen in zo n situatie, en welk beleid hanteert IKV Pax Christi in zulke situaties? IKV Pax Christi medewerkers werken vaak in een gevaarlijke omgeving. IKV Pax Christi doet wat ze kan om voor de veiligheid van haar medewerkers te zorgen, maar kan geen garanties bieden. De uiteindelijke verantwoording voor veiligheid ligt bij de medewerkers zelf. Vaak is in geval van (dreiging van) geweld de werknemer de enige die een goede inschatting kan geven van het gevaar en beslissingen kan nemen. IKV Pax Christi medewerkers vertrouwen daarbij ook op het oordeel van de lokale samenwerkingspartner. Als voorbereiding krijgen medewerkers die het veld ingaan een veiligheidstraining. Ook staan er een aantal richtlijnen in het veiligheidsbeleid van IKV Pax Christi. Zo moeten rellen en menigtes gemeden worden en moet de medewerker indien mogelijk bij dreiging binnen blijven. De organisatie gaat uit van twee belangrijke principes: 1. Persoonlijke veiligheid staat voorop, medewerkers moeten het gevaar niet opzoeken. 2. Het principe van proportionaliteit : zijn de genomen risico s het waard genomen te worden, wanneer ze afgewogen worden tegen de belangen van IKV Pax Christi en haar samenwerkingspartners? Als de werknemer een situatie als gevaarlijk inschat, moet hij of zij contact op nemen met het hoofdkantoor. In overleg kan dan worden besloten om veiligheidsmaatregelen te nemen of de reis helemaal te stoppen. Officieel neemt IKV Pax Christi geen verantwoordelijkheid voor de veiligheid van samenwerkingspartners. Wel worden partners gesteund als ze in de problemen komen. Afhankelijk van de situatie gebeurt dit via lokale bemiddeling, de internationale gemeenschap, ambassades of in uitzonderlijke gevallen via publieksacties zoals een brievenactie. CBM heeft geen formeel veiligheidsbeleid. Maar ook bij CBM staat persoonlijke veiligheid van medewerkers voorop. CBM medewerkers moeten daarom ook zelf een inschatting maken van het gevaar in bepaalde situaties. Met name het oversteken naar de andere kant van de stad kan gevaarlijk zijn. Zo kunnen Servische medewerkers bedreigd worden door Servische extremisten als ze de brug oversteken naar het hoofdkantoor van CBM in het zuiden van de stad. Dat risico is groter ten tijde van etnische spanningen. Daarom steken medewerkers ten tijde van spanningen vaak de brug niet over. Het conflict rond de grensposten Je informeert je goed over het conflict dat oorzaak is voor de spanningen op de brug. Wat is er in werkelijkheid gebeurd rond de grensposten en hoe is het zover gekomen? Servië erkent Kosovo niet en weigert sinds 2008 de export en doorvoer van goederen van Kosovo naar Servië. Dit is de Kosovaarse overheid al lange tijd een doorn in het oog. De onderhandelingen hierover tussen Servië en Kosovo lopen in de zomer van 2011 op niets uit. Kosovo besluit hierop om ook de import van Servische goederen te stoppen aan de grens. Om het invoerverbod te handhaven, proberen Kosovaarse speciale politie-eenheden de grensposten in Brnjak en Jarinje in het noorden van Kosovo over te nemen. Tot dan toe werden die gemonitord door de Europese EULEX politiemacht. Dit leidt tot angst en woede bij de lokale Servische bevolking. Die woede mondt uit in onrust en rellen en uiteindelijk de dood van een Kosovaarse politieagent en vier gewonden. De grenspost bij Jarinje wordt in brand gestoken. Als reactie op de onrust en om verdere escalatie te voorkomen, neemt de NAVO vredesmacht KFOR de controle over de grensposten tijdelijk over. In september 2011 wordt met hulp van de EU een overeenkomst bereikt over het douaneconflict en neemt EULEX samen met de Kosovaarse douane de controle bij de grensposten over. Dit leidt echter opnieuw tot problemen, want volgens de Serviërs was de aanwezigheid van Kosovaarse douane niet de afspraak. De Serviërs protesteren tegen deze maatregel door het oprichten van wegblokkades. Onder andere de brug in Mitrovica is het toneel van wegblokkades en rellen die volgden. In de zomer van 2012 is de centrale brug nog steeds geblokkeerd met een berg zand. Wel heeft Servië met Kosovo en de EU een overeenkomst getekend die uiteindelijk gezamenlijke grenscontroles mogelijk moeten maken.

5 Het multiculturele vrouwencentrum Door de problemen rond het vrouwencentrum staat je terugreis naar Nederland ter discussie. Maar wat doet het vrouwencentrum eigenlijk en wat willen ze bereiken? Miners Hill Women Centre ligt in Miners Hill, een gemengde wijk in Noord-Mitrovica. Ongeveer honderd vrouwen van verschillende etnische achtergronden bezoeken het centrum en nemen deel aan de activiteiten. De voornaamste doelen van het centrum zijn: - vertrouwen opbouwen, een gemeenschap vormen en dialoog en contact faciliteren. - informatie geven over seksueel en huiselijk geweld en psychosociale hulp bieden. - praktische vaardigheden vergroten door trainingen, workshops en seminars. - voorlichting geven over gezond leven. - culturele excursies in Kosovo organiseren. Ook is het centrum een ontmoetingsplek voor kinderen. Kinderen met verschillende etnische achtergronden kunnen hier in een veilige en stimulerende omgeving leren samenspelen. Miners Hill Women Centre is een succes. De vrouwen tonen een grote mate van solidariteit in tijden van crisis en hebben het centrum open weten te houden in tijden van politieke onrust en een (tijdelijk) gebrek aan fondsen. CBM richt naar het model van Miners Hill ook andere multi-etnische vrouwengroepen op in Mitrovica. De EU en de NAVO in Kosovo Er wordt een lunch georganiseerd door de EU waar je mogelijk heen gaat. De EU speelt in Kosovo een belangrijke rol. Naast de EU is ook de NAVO in Kosovo actief. De NAVO leidt de internationale vredesmacht Kosovo Force (KFOR) die de vrede en veiligheid bewaakt in Kosovo. KFOR steunt daarnaast de ontwikkeling van professionele, democratische en multi-etnische veiligheidsstructuren in Kosovo. Bij het uitvoeren van de missie wordt samengewerkt met de VN, de EU en andere internationale actoren. KFOR werkt onder VN mandaat en is ontstaan in Er is geen einddatum voor het mandaat vastgesteld. Begin 2012 leverden 29 landen troepen voor KFOR, waaronder Nederland met een bijdrage van minder dan 10 mensen. In 2012 bestaat de KFOR vredesmacht uit een kleine 6000 man. De EU probeert vrede en stabiliteit in Kosovo te bevorderen, en heeft verschillende rollen en taken in het gebied. De EU missie bestaat uit de volgende onderdelen: - De EU diplomaten van de Europese Dienst voor Extern Optreden faciliteren de dialoog die begin 2011 gestart is tussen Kosovo en Servië. De gesprekken moeten leiden tot praktische oplossingen voor de problemen waar burgers mee te stellen hebben door het conflict. - De speciale vertegenwoordiger van de EU is de hoogste EU functionaris in Kosovo. Hij moet politiek leiderschap geven, de EU activiteiten in Kosovo coördineren en de Kosovaarse overheid adviseren, controleren en ondersteunen. Hij staat in Kosovo ook aan het hoofd van het kantoor van de Europese Commissie, dat Kosovo begeleidt in haar toetredingsproces tot de Europese Unie en ontwikkelingsprojecten steunt. - De European Union Rule of Law missie (EULEX) in Kosovo is begonnen in Het is een politie- en justitiemacht die Kosovo controleert, begeleidt en adviseert bij het ontwikkelen van onafhankelijke multi-etnische systemen van de politie, justitie en douane. EULEX heeft een beperkt uitvoerend mandaat op de gebieden van oorlogsmisdaden, corruptie en de georganiseerde misdaad. Begin 2012 heeft EULEX 1377 internationale en 1154 lokale mensen in dienst. De meeste EU lidstaten en Noorwegen, Zwitserland, Turkije, Kroatië en de Verenigde Staten zijn onderdeel van de missie.

6 Achter de schermen Lobbyen of campagne voeren, IKV Pax Christi doet het beide. Maar waarom gebeurt het en wat is het effect ervan? IKV Pax Christi heeft te maken met drie belangengroepen: de politiek, het publiek en de partnerorganisaties. Een van de manieren waarop IKV Pax Christi haar doelen probeert te bereiken is via beïnvloeding van beleid. Daarbij spelen de drie belangengroepen een rol. Via lobbyen kan het politieke debat worden beïnvloed. IKV Pax Christi lobbyt onder andere in Den Haag bij de Nederlandse overheid, in Brussel bij de EU en in New York bij de VN. Door te lobbyen wordt het beleid op informele manier beïnvloed. Dat gebeurt door (regelmatig) te spreken met politici en andere beleidsmakers en ze (proberen) te overtuigen van het belang van een bepaald onderwerp of een bepaalde maatregel. De beste manier om politici te overtuigen is om je in te leven in zijn/haar positie en daarmee tegemoet te komen aan zijn/haar mogelijkheden en belangen. Hoe groot of invloedrijk je bent als organisatie kan daarbij het verschil maken. Het kan daarom helpen om samen op te trekken met andere organisaties. Het geluid van partners die de mening van burgers uit oorlogsgebieden goed verwoorden, telt bij het beïnvloeden van het beleid. Politici en internationale beleidsmakers hebben vaak geen toegang tot burgers uit conflictlanden. Lobbyen namens of samen met lokale vredes- en mensenrechtenactivisten kan dus effectief zijn. Beleidsbeïnvloeding kan ook gebeuren via het publieke debat (krant, tv en openbare discussies). Dat kan ervoor zorgen dat een onderwerp dat eerst bijna geen aandacht kreeg, belangrijk wordt. Ook kan het de toon van het debat veranderen. Ook kunnen terughoudende besluitvormers door de publiciteit ervan overtuigd worden dat er publieke steun is voor de beslissing die hij/zij overweegt. Aan de andere kant kan publieke druk op het verkeerde moment besluitvormers juist afschrikken. Het is voor IKV Pax Christi dus belangrijk om strategisch af te wegen wanneer welke middelen worden ingezet.