Technologische communicatiehulpmiddelen voor mensen met taal- en spraakproblemen 20 november 2009 30 jaar revalidatiecentrum AZ Alma Kristel Derde Lic. Logopedie & Audiologie
Inhoud : inleiding & definitie O.C. : Ondersteunde Communicatie aided versus unaided communication niet-technologische vs. technologische communicatiehulpmiddelen technologische communicatiehulpmiddelen : een overzicht bedieningsmogelijkheden & montage conclusie
O.C. = Ondersteunde Communicatie O.C. Ondersteunde Communicatie of A.A.C. Augmentative, Alternative Communication Alle mogelijke manieren / hulpmiddelen met uitzondering van de gesproken taal die men hanteert om boodschappen van de ene naar de andere persoon over te brengen
Definitie Ondersteunde Communicatie Communicatierechten definitie : niet eenvoudig! 'Ondersteunde Communicatie (OC of AAC) bestaat enerzijds uit een persoonlijke ingesteldheid (een houding, een attitude), anderzijds uit praktische methodieken, die tijdelijk of permanent, totaal of gefaseerd, moeten worden ingesteld, om personen die - om wat voor reden dan ook - niet over taal beschikken en/of niet kunnen spreken en hun communicatiepartners, moeten toelaten, binnen hun mogelijkheden, 'boodschappen' uit te wisselen, beter met elkaar te 'praten', elkaar beter te verstaan. Dit gebeurt via het gelijktijdig (simultaan) gebruik van verschillende communicatiekanalen (modaliteiten) en van verschillende betekenisniveaus (niet talig, voortalig en talig) en dit ingebed in een brede en speelse communicatieve basis. Het is noodzakelijk dat deze persoonlijke ingesteldheid en het gebruik van praktische methodieken door alle betrokkenen gehanteerd worden, 24 uur op 24, in een zo normaal mogelijke maatschappelijke context, waarin de persoon met een handicap zoveel mogelijk gezien wordt als een volwaardig burger, met de daarbij horende rechten en plichten, inclusief communicatieve rechten, het uitgangspunt van elke verantwoorde ondersteunde communicatieve begeleiding."
O.C. : wanneer, waarom, wat, hoe? Gesproken taal onmogelijk / ontoereikend Doelstelling: Effectiviteit Efficiëntie Spontaan (communicatiedrang!) Multi-modaal Communicatie: primair! = een recht! Tal van communicatiehulpmiddelen Classificatie Unaided vs aided systemen Niet-elektronische vs elektronische systemen
Waarom technologische (communicatie)hulpmiddelen? Communicatie bevorderen Zelfstandigheid vergroten Mogelijkheden optimaliseren Beperkingen ondersteunen Isolement verbreken Afstand overbruggen Dagelijkse communicatieve handelingen vereenvoudigen: gebruik telefoon, sms, internet, Integratie nastreven Besluit: levenskwaliteit verbeteren
Unaided vs. Aided communication UNAIDED Lichaamstaal Gebaren Mimiek Gebarentalen Gebarensystemen AIDED Voorwerpen Foto s Symbolen Communicatiekaarten Communicatiemap Geschreven taal Letterkaart Communicatietoestel met spraakuitvoer
Niet-technologische (versus technologische) communicatiehulpmiddelen * Motorisch-visuele vormen Lichaamstaal, gebaren, gebarentalen/- systemen * Grafisch-visuele vormen Schrift, foto s, pictogrammen, communicatiebord * Ruimtelijk-tactiele vormen Voorwerpen, Braille * Akoestisch-auditieve vormen (Spraak), Morsealfabet, alarmbel
Technologische communicatiehumiddelen : een overzicht
Indeling technologische comm.hulpmiddelen 1. Communicatiesystemen met digitale spraak - Spraakschakelaars 2. Communicatiesystemen met spraaksynthese - Dynamische systemen - Statische systemen - Tekst-naar-spraak - Dynamische systemen - Oogbesturingssystemen
3. Communicatiesoftware (met spraaksynthese): 4. Stemversterkers
1. Toestellen met digitale spraak Gesproken woorden direct opgenomen in toestel via een microfoon Best vergelijkbaar met opnemen van uw stem op bandrecorder maar de opnames worden bewaard als computerbestandjes binnen het toestel i.p.v. op band. spraakschakelaars (met één of meerdere boodschappen) Statische communicatietoestellen Dynamische communicatietoestellen
Spraakschakelaars zijn heel eenvoudige toestellen,met één knop en met beperkte opnamecapaciteit. Ze zijn ideaal als aandachtstrekker of bij beginnende Ondersteunde Communicatie Voorbeelden: Little Mack, Big Mack, Go Talk Button, Statische communicatietoestellen zijn geschikt voor personen die behoefte hebben aan een beperkt en overzichtelijk communicatiesysteem, voor gebruik in situaties die slechts een beperkte woordenschat vragen. Ook personen die geen grote woordenschat kunnen hanteren, kunnen met deze toestellen geholpen zijn. Voorbeelden:4talk4, GoTalk, Supertalker, Flash,
Dynamische systemen zijn bestemd voor mensen met een wat ruimere woordenschat en inzicht in de opbouw van onze taal (categoriseren), maar die toch geen beroep kunnen doen op communicatie via geschreven taal. Bovendien moet het communicatiehulpmiddel vrij algemeen in het dagelijks leven gebruikt kunnen worden, maar toch nog overzichtelijk en eenvoudig blijven.
2. Toestellen met spraaksynthese artificiële en d.m.v. speciale software door de computer gegenereerde spraak. geen spraak opgenomen maar door de communicatiesoftware op computer gecreëerd. De zogenaamde computer- of robotstem is de laatste jaren dermate geëvolueerd dat we kunnen spreken van een vloeiende stem die de menselijke stem evenaart. Er zijn bovendien meerdere stemtypes en talen mogelijk. Voorbeelden : Realspeak, Acapella Dynamische systemen Tekst-naar-spraak systemen oogbesturingssystemen
- Dynamische communicatietoestellen : de Tellus familie dynamisch communicatiesysteem: volledig vrije indeling van (duidelijk) LCD-scherm en pagina s spraakuitvoer via spraaksynthese en/of opgenomen spraak gebruik van symbolen en/of tekst, naargelang noden van gebruiker verschillende bedieningsmanieren mogelijk (o.a. via touchscreen, joystick, scanning met 1 of meer schakelaars) verschillende bijkomende opties (bv. infrarood omgevingsbediening, smsof email-module, fotograferen via webcam, ) Windows XP of CE met communicatiesoftware Mind Express en/of Eurovocs Suite Tellus3+, Tellus Mobi, Tellus Smart
- Tekst naar spraaktoestellen Tekstgebaseerde communicatietoestellen werken a.d.h.v. het alfabet. De gebruiker geeft een letter, woord of volledige zin in en laat deze zin zien op het display of uitspreken (via geïntegreerde spraaksynthese) Door gebruik te maken van woordpredictie en voorgeprogrammeerde boodschappen in het geheugen, kan de communicatie versneld worden. Communiceren met deze toestellen vereist een goede leesen spellingsvaardigheid. Voorbeelden: Allora, SpeakOut
- oogbesturingssystemen Hoogtechnologische communicatietoestellen met heel uitgebreide mogelijkheden te bedienen via oogbesturing. Via infraroodzenders en camera worden oogbewegingen omgezet in bewegingen van de cursor op het scherm. De selectie voer je uit d.m.v. knipperen van de ogen of door enkele (milli)seconden naar een bepaald punt te blijven staren ( dwell selectie). Voorbeelden: Tellus3+ met EyeTech TM3, My Tobii P10, Tobii C12 eye
Bediening van communicatietoestellen Vele communicatietoestellen kunnen op verschillende manieren bediend worden (rechtstreeks, via joystick, schakelaars en scanning, ). Samen met de persoon, therapeuten en/of ouders zoeken we naar de bedieningswijze die het best tegemoet komt aan de noden van de persoon en aangepast aan zijn/haar mogelijkheden. Natuurlijk is de zoektocht naar de meest haalbare en comfortabele bediening van even groot belang als de keuze van het communicatietoestel zelf om op een efficiënte manier te kunnen communiceren.
Montage van communicatietoestellen Bovendien wordt individueel bekeken of het toestel al dan niet draagbaar moet zijn, of op welke manier het toestel best gemonteerd kan worden aan de manuele en/of elektronische rolstoel. Enkele voorbeelden : montage via Daessy arm, HMC elektrisch wegzwenkbare arm, kinbesturing,hmc montage aan tafelblad, ingewerkte schakelaars. Dit alles vraagt een sterke individuele benadering en vaak aanpassingen op maat.
3. communicatiesoftware Communicatiesoftware (met spraaksynthese) gebruikt op een pc of geïntegreerd binnen het dynamisch communicatietoestel Mind Express Eurovocs Suite (Keyvit, Skippy, DocReader) Sprint (Plus) en Sprinto (Plus)
4. stemversterkers Een stemversterker is aangeraden voor alle personen die moeilijk verstaanbaar zijn omwille van een gebrek aan kracht en stemvolume bij het spreken, maar met relatief goede articulatorische mogelijkheden. Een stemversterker zorgt ervoor dat de spraak terug tot een normaal stemvolume kan gebracht worden zodat de conversatie makkelijker verloopt. Het grote voordeel van de stemversterker is dat de stembanden niet langer belast worden.
Conclusie : keuze communicatiehulpmiddel: Steeds rekening houden met Communicatiedrang Motorische vaardigheden Visus en gehoor Cognitief en talig functioneren Leeftijd Psychisch bereik Prognose/evolutie Begeleiding Financiële status Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap Patiëntenverenigingen
Conclusie : geschikt communicatiehulpmiddel: Teamwerk Strikt persoonsgebonden benadering (woordenschat!) Kennis beschikbare hulpmiddelen en hun alternatieven Uitproberen ( demo ) in dagelijkse situatie Voortdurend streven naar vernieuwing en verruiming van de (communicatie)mogelijkheden Toepassing van nieuwe technologieën (méér dan enkel directe communicatie) + combinatie omgevingsbediening Blijft evolueren (ifv mogelijkheden, interesses, ): continu proces Belang van de omgeving (klimaat scheppen voor O.C.!) Levenskwaliteit verbeteren
Kristel Derde Lic. in de logopedie & audiologie HMC-nv k.derde@hmc-nv.com www.hmc-nv.com