1 Beleid Informele zorg Mantelzorgbeleid 2014-2015 Vrijwilligersbeleid 2014-2015 ONTWIKKELDOCUMENT Bijgesteld beleid van 2005 door; Werkgroep informele zorg Vastgesteld door MT d.d. november 2014
Voor het opstellen van dit beleid is in maart 2014 gestart in de organisatie met een inventarisatie van de behoefte aan diverse vormen van informele zorg. Informatie is opgehaald zowel bij cliënten als medewerkers, i.s.m. de Centrale Cliëntenraad onder de noemer van Samenwerken met mantelzorgers en vrijwilligers. 2 De Hervorming van de langdurige zorg en de trend van een samenleving die overgaat van een verzorgingsstaat in een participatiesamenleving zijn hierbij belangrijke, richtingbepalende factoren. Daarbij stimuleert de overheid met wet- en regelgeving het langer thuis wonen. De professionele zorg zal daarbij een meer aanvullende rol krijgen op wat de omgeving, ook wel de informele zorg, van een zorgvrager zelf kan doen en al doet. Ontwikkeldocument Dit beleidsdocument is een ontwikkeldocument. Het beleid Informele Zorg ZONL krijgt de komende maanden verder vorm, mede ook door input vanuit het onderzoek van de NHL in opdracht van de Centrale Cliëntenraad ZONL. 2015 zien wij als een transitiejaar, waarin ook informele zorg een belangrijk aandachtsgebied zal zijn. Het Beleid informele zorg is opgedeeld in twee onderdelen; mantelzorgbeleid en vrijwilligersbeleid, die nauw met elkaar samenhangen. Mantelzorgbeleid Mantelzorgers zijn partners, ouders, familieleden, vrienden die aan hun naaste met een chronische ziekte of handicap meer dan alledaagse zorg verlenen, vaak al lange tijd en intensief. Dat geeft degenen, die zorg en hulp nodig hebben de mogelijkheid om langer en beter in hun eigen omgeving te wonen en daardoor te blijven participeren in hun eigen vertrouwde sociale netwerk. Overheidsbeleid Mantelzorg heeft een duidelijke plaats in het overheidsbeleid gekregen. De komende jaren zal er een groter beroep op mantelzorgers worden gedaan, waardoor het belang van een hoogwaardige ondersteuning van mantelzorgers nog groter wordt. Om overbelasting van de mantelzorger te voorkomen is het zaak om de informele en de professionele zorg beter met elkaar te verbinden en te laten samenwerken. Mantelzorgers en zorgvrijwilligers houden het langer vol als ze weten dat: - ze goede ondersteuning krijgen - goed toegerust zijn; - kunnen rekenen op rugdekking als dit nodig is. Familie en mantelzorger worden betrokken bij het opstellen van het zorgplan en hebben zelf de regie in wat zij nodig hebben. Samen bepalen ze waaruit die hulp kan bestaan, zowel intra- als extramuraal. De zorgaanbieder is er verantwoordelijk voor dat medewerkers hier naar kunnen handelen. Uitgangspunt is dat zorgprofessionals de mantelzorger als gelijkwaardige partner bij de zorg gaan beschouwen.
3 In de overeenkomst Zorginkoop 2013 wordt de voorwaarde gesteld dat in het Zorgleefplan wordt vastgelegd welke afspraken er zijn gemaakt met de mantelzorger, evenals de eventuele hulp die de mantelzorger aanvullend op de door de zorgaanbieder geleverde zorg kan en wil bieden. Het ontbreken van een mantelzorger moet expliciet in het Zorgleefplan vermeld staan. Ook de gemeentelijke overheid betrekt mantelzorgers bij het vaststellen van de indicatie (de kanteling en het keukentafelgesprek). Mantelzorgers moeten zelf op tijd ondersteuning krijgen. Of vervangende zorg voor de persoon waarvoor ze zorgen. Daarnaast heeft de professional zoals de wijkverpleegkundige een signaalfunctie, om overbelasting van de mantelzorger te signaleren. 1 op de 8 werknemers combineert werk met mantelzorg. Het kabinet wil de mogelijkheden om arbeid en zorg te combineren verbeteren. De minister van VWS bekijkt met andere partijen of het project werk en mantelzorg kan worden voortgezet. De overheid en sociale partners kijken naar mogelijkheden om het zorgverlof te verruimen en arbeidstijden flexibeler te maken. Visie op Betrokken zorg In de visie op Betrokken zorg van Zorggroep Oude en Nieuwe Land zien wij de mantelzorger als deskundige in het zorgproces van hun naaste en sluiten wij daar met professionele zorg op aan, waarbij het uitgangspunt is om de zorg zo uit te voeren zoals de zorgvrager en mantelzorger dat aangeven. Medewerkers werken vanuit de context van de mantelzorger. Zij stellen hun kennis en kunde ter beschikking. Een voorbeeld In de teamvergadering is heftige discussie en min of meer wat strijd over de wijze waarop medeweerkers bij de cliënt omgaan met het feit dat de cliënt zelf de trap op wil lopen om boven te slapen. Door een aantal medewerkers wordt dit als onverantwoord gezien, anderen vinden dat cliënt en mantelzorger dat dan samen maar zo moeten doen. Vanuit Betrokken zorg gaat het niet om de discussie in het team, maar om de behoefte van de cliënt en diens mantelzorger. In deze situatie gaat het er om dat wij met onze kennis en kunde de cliënt helpen op welke wijze hij zo geholpen is dat hij boven kan slapen. De houding van dat gaat u niet lukken en dat vinden wij onverantwoord, veranderen in mooi, als u dat wilt gaan we samen proberen dit mogelijk te maken op een manier die voor het beste past. Het gaat er niet om of een team het met elkaar eens is. De mantelzorger en cliënt is de maat. Om vanuit Betrokken zorg te kunnen handelen is het nodig dat de organisatie voldoende ruimte biedt om bestaande afspraken in het zorgproces los te laten, zoals bijvoorbeeld dat alle contacten via de EAV-er lopen. Medewerkers hebben de vrijheid om flexibel om te gaan met protocollen, mits zij de kaders kennen hoe dit binnen wet- en regelgeving verantwoord is. Bij de Zorggroep is een actief beleid om elkaar aan te spreken op professioneel handelen, waaronder ook de aandacht voor mantelzorgers valt. De relatie tussen de medewerker en de mantelzorger leidt tot een betere samenwerking. Voor de medewerker geldt dat zij tijd moet hebben/maken om hier aan te werken. Wij betrekken mantelzorgers bij het opstellen van het Zorgleefplan. Zo blijft de kennis en kunde van de mantelzorger behouden wanneer professionele zorg om de hoek komt kijken.
4 Een ideaal plaatje De mantelzorger mag van Zorggroep Oude en Nieuwe Land verwachten dat er aandacht en zorg is voor zijn/haar welzijn. Het maakt geen verschil of iemand intra- of extramuraal woont. De medewerker herkent wanneer een mantelzorger betrokken is en gaat met hem/haar in gesprek over de rol van de mantelzorger. De wijze van zorg voor de naaste sluit daar op aan. Medewerkers weten maatwerk te leveren voor mantelzorgers, door praktische ondersteuning, informatie en aandacht te geven. Voor mantelzorgers zijn medewerkers van de Zorggroep een inspiratie bron om samen de grenzen op te zoeken van de mogelijkheden bij de verzorging van hun naaste. Het is duidelijk dat medewerkers van de Zorggroep onderling hun handelen afstemmen en naadloos op elkaar aansluiten. Ook als alles lekker loopt in het zorgproces erkennen medewerkers dat een gesprekje met de mantelzorger als helpend wordt ervaren en het gevoel van aanwezigheid en professionaliteit bevestigd. Mantelzorgondersteuning De Zorggroep kent verschillende vormen van mantelzorgondersteuning, zoals: praktische hulp zoals maaltijdvoorziening, huishouden, inzet vrijwilliger en cursussen informatie en advies, over verloop ziektebeeld en/of regelingen e.d. professionele ondersteuning, zorg en verpleging e.d. emotionele ondersteuning, inzet vrijwilliger omgaan met levensvragen of omgaan met overbelasting en gesprekspartner zijn vormen van respijtzorg, flexibele (dag)activiteiten en kortdurend verblijf als onderdeel van de intake wordt gevraagd wat de mantelzorger nodig heeft, om te kunnen blijven doen wat deze al doet of zo mogelijk kan doen. Door de drempel voor het gebruik van het brede dienstenpakket laag te maken en te houden draagt Zorggroep Oude en Nieuwe Land vaak ongemerkt en schijnbaar onbedoeld bij aan mantelzorgondersteuning, ook als er geen geïndiceerde zorg aan huis geleverd wordt. Voor het samenspel tussen mantelzorger en professionele zorg is een aantal voorwaarden belangrijk. Speerpunten van beleid opgehaald uit de mantelzorgmiddagen 5 en 12 maart 2014: Medewerkers van Zorggroep Oude en Nieuwe Land herkennen de mantelzorger in een zorgsituatie en besteden daar aandacht aan, ook als de mantelzorger elders woont. Mantelzorg ondersteuning laat zich niet enkel organiseren in activiteiten als bv lotgenoten contact of familiebijeenkomsten. Achter de voordeur en in de huizen daar is de mantelzorg en moet de medewerker de verbinding zoeken. Meer in contact blijven met de familie in het dagelijks binnenlopen dan alleen op formele momenten of als er iets mis gaat Medewerkers weten op welke manier zij mantelzorgers kunnen ondersteunen, omdat zij de context van de cliënt kennen, die medewerkers aanvullen met hun kennis en kunde. Stel de vraag: Hoe kunnen wij helpen, zodat u het wel aan kunt? Medewerkers zijn in staat om samen te werken met de mantelzorger en hem/haar als deskundige in het zorgproces te zien. Niet alleen probleem bespreken in het team met collega s, maar met de cliënt en diens mantelzorger en daarnaar luisteren. De mantelzorger vraagt het meest om zekerheid, vertrouwen dat als ik je nodig heb als professional dat je er dan bent. De bevoegdheid doet er niet toe, het mag iedereen zijn als ik er maar op kan vertrouwen. Het gaat om houding en gedrag van de medewerkers en ook om informatie, duidelijkheid en heldere, herkenbare afspraken en richtlijnen. De mantelzorger helpen om hulp uit het eigen netwerk te organiseren, waarbij de mantelzorger de regie heeft.
5 Uitvoering van beleid De CCR heeft een notitie geschreven waarin zij duidelijk aangeven dat ze het belangrijk vinden dat er beleid ontwikkeld wordt, waarin mantelzorg en vrijwilligerszorg nadrukkelijk aandacht krijgen en er afspraken worden gemaakt over de plaats en de rol van de informele zorg(ers). In onderlinge samenspraak wordt het beleid voor uitvoering vastgesteld. Zorggroep Oude en Nieuwe Land zet het open scholingsaanbod in om haar medewerkers te trainen in mantelzorgondersteuning. Zoals herkennen van mantelzorg(er) en het voeren van een gesprek met de mantelzorger. Bij het inwerken van medewerkers wordt aandacht voor de mantelzorger onderdeel van het programma en ook bij de inhuizing op de locaties wordt de aandacht voor de mantelzorg nadrukkelijk meegenomen. De mantelzorger voelt dat wij hem/haar waarderen en zullen ondersteunen om de eigen regie te houden. Medewerkers van de Zorggroep zien wanneer zij informatie en advies moeten geven en helpen met praktische zaken, zoals o.a. instructie bij hulpmiddelen en informatie over het ziekteverloop. Mantelzorgers worden door medewerkers van de Zorggroep gezien als samenwerkingspartner in de zorg van hun naaste. Daarbij overheersen niet alleen de protocollen voor zorg maar het gevoel van eigenwaarde voor de mantelzorger en cliënt. Medewerkers ondersteunen en bevestigen de keus van de cliënt en mantelzorger om het op de eigen manier te doen en zij zijn er als dat nodig is. De mantelzorgers kunnen vertrouwen op de afspraken die wij met hen maken. Van de medewerkers in de zorg (ZONL) mag verwacht worden dat zij zich met hun zorg niet alleen richten op de cliënt, maar ook op zijn/haar mantelzorger(s), in het algemeen op het zorgnetwerk van de cliënt. Dan gaat het om (individuele) bejegening en aandacht, maar ook om informatie, betrokken worden bij afspraken over de zorg voor de cliënt, diverse vormen van ondersteuning, respijtzorg, contacten met andere mantelzorgers en een contactpunt voor vragen. Zorggroep Oude en Nieuwe Land wil duidelijkheid bieden aan mantelzorgers en cliënten over verwachtingen, ontwikkelingen, mogelijkheden en grenzen betreffende de zorgverlening. In een Plan van aanpak informele zorg, juli 2014, zijn de speerpunten verder uitgewerkt in acties, tijdspad en resultaat. Samenwerking zorgprofessional en mantelzorgers in cijfers van Mezzo 40% van de zorgprofessionals is (nog) niet voorbereid op de toekomst waarin meer wordt samengewerkt met mantelzorgers. Mantelzorgers vinden in 63% van de zorgsituaties dat de samenwerking beter kan. Zorgprofessionals waren beduidend positiever over de samenwerking dan de mantelzorgers. 7% van de zorgprofessionals vindt dat elkaar op de hoogte houden niet goed gebeurt. Mantelzorgers zeggen echter dat dit in 22% van de situaties niet goed gaat. 89% van de zorgprofessionals vindt dat zij signaleert wanneer een mantelzorger de zorg niet meer aan kan. Slechts 59% van de mantelzorgers vindt dat de professional dit goed kan inschatten. 44% van de mantelzorgers in een thuissituatie is tevreden over het contact met de zorgprofessionals. In zorginstellingen is dit 22%.
6 Vrijwilligersbeleid Onze inzet is een bijdrage te leveren aan een samenleving waarin mensen zich om elkaar bekommeren Vrijwilligers bij Zorggroep Oude en Nieuwe Land verrichten onbetaald en onverplicht werk in georganiseerd verband ten behoeve van anderen die zorg en ondersteuning nodig hebben en met wie ze bij de start geen persoonlijke betrekking hebben. Zorggroep Oude en Nieuwe Land werkt vanuit haar visie op Betrokken zorg en daarin zijn vrijwilligers van grote betekenis om de cliënt/bewoner en diens context te ondersteunen en versterken. Vrijwilligers zijn een belangrijke schakel in de zorg- en welzijnsdiensten zowel voor bewoners intramuraal, bij ondersteuning in groepsverband (helpen bij activiteiten, uitjes, vervoer) als aan individuele cliënten in de thuissituatie. Het gaat naast zorg van goede kwaliteit om welbevinden, participatie en woonplezier. Inzet van vrijwilligers draagt bij aan het langer thuis kunnen wonen in de eigen omgeving. Voor vrijwilligers zelf biedt vrijwilligerswerk de mogelijkheid zich nuttig te maken en betekenis te geven aan hun leven door zich in te zetten voor anderen. Het biedt hen tevens de kans om sociale contacten en waar van toepassing werkervaring op te doen. Mensen kunnen via vrijwilligerswerk hun talenten benutten en/of ontplooien. Zorggroep Oude en Nieuwe Land helpt bij het matchen tussen cliënt en vrijwilliger. De ondersteuning door een vrijwilliger kan heel praktisch van aard zijn, of ook emotionele ondersteuning. De cliënt en/of diens mantelzorger beslist zelf of hij/zij de inzet van een vrijwilliger op prijs stelt en maakt ook zelf, als dat mogelijk is, de afspraken met de vrijwilliger. Vrijwilligers worden via de welzijnsstichting geworven. Afhankelijk waarvoor vrijwilligers geworven worden wordt naar competenties gekeken. Op elke woonzorglocatie, als ook in de thuiszorg is een vrijwilligerscoördinator actief. In de verschillende verzorgingshuizen en het verpleeghuis zijn vrijwilligers actief bij de ondersteuning van welzijnsactiviteiten en in het zelf uitvoeren van activiteiten. Vrijwilligers helpen bij o.a. de maaltijden, koffie en thee momenten. Zij zijn gastvrouw/man in het huis of bij bepaalde activiteiten. In de thuiszorg worden vrijwilligers ingezet bij individuele cliënten voor begeleiding bij gezellige activiteiten, eenvoudige zorgtaken, meegaan naar huisarts, wandeling of winkel e.d. en praktische ondersteuning. Vrijwilligers mogen ook iets terug verwachten van Zorggroep Oude en Nieuwe Land, zoals aandacht, begeleiding, zorgvuldig inwerken, verzekering, attentieregeling en onkostenvergoeding. Met de vrijwilligers die door de Zorggroep ingezet en/of bemiddeld worden sluit de Zorggroep een vrijwilligersovereenkomst af, met daarin afspraken en de klachtenprocedure. De ontwikkelingen in de zorg van minder professionele inzet en meer informele zorg, brengt voor de vrijwilligers een verandering in positie met zich mee. Van ondersteunend aan beroepskrachten vaak bij collectieve activiteiten worden zij partners in zorg en welzijn. Zorg en ondersteuning springen als het ware heen en weer tussen mantelzorgers, mensen uit het sociaal netwerk, vrijwilligers en beroepskrachten uit de zorg en de ondersteunende (welzijns)diensten.
7 Vrijwilligers kunnen taken vervullen die in samenspraak met cliënten, mantelzorgers en beroepskrachten in het cliëntdossier worden vastgelegd. Voorbeelden zijn: - contact en emotionele steun tijdens bezoeken. - helpen bij het voortzetten van hobby s, binnen - en buitenshuis. - praktische ondersteuning, zoals boodschappen doen, mee gaan naar het ziekenhuis. In het ideale model draagt zo ieder in het informele en formele netwerk rondom de cliënt naar vermogen en deskundigheid bij aan de zorgverlening en (welzijns)ondersteuning. Alle partners nemen een gelijkwaardige positie in en er is onderling goede afstemming en samenwerking. De omslag van een concept waarin de beroepsmatige zorg leidend is geweest naar Betrokken zorg waarin de cliënt/bewoner en diens context centraal staat vereist afstemming en samenwerking, ook met informele zorgverleners. In oktober 2013 hebben we op Urk in opdracht van MCC een onderzoek gedaan met als doel: In beeld brengen wat nodig is om formele- en informele zorg (nog) beter met elkaar te laten samenwerken in het realiseren van optimale zorg en welzijn voor chronisch zieken en hun naasten. ZONL en Caritas hebben toen interviews gehouden met: - cliënt zelf - mantelzorger - vrijwilliger - medewerker thuiszorg - medewerker informele zorg (mantelzorgconsulent en coördinator vrijwilligerswerk). Conclusies en aandachtspunten: - De cliënt betrekken bij de communicatie tussen de vrijwilliger en de zorgmedewerker - Door de visie van Betrokken zorg wordt de inzet van een vrijwilliger belemmerd, omdat de medewerkers veel van deze (vrijwillige) klussen zelf doen. - De zorgmedewerkers maken nog onvoldoende gebruik van informele zorg en zij zijn niet altijd op de hoogte van de mogelijkheden van aanwezige informele zorg. - De cliënt en mantelzorger zijn eveneens niet altijd goed op de hoogte van de mogelijkheden, die een vrijwilliger kan bieden in de zorgsituatie. - Inzet informele zorg in de zorgsituatie: wanneer en hoe kan de zorgmedewerker de mogelijke extra ondersteuning door een vrijwilliger aan de orde brengen? - Veel van de cliënten zijn niet (meer) zelf in staat om een aanvraag voor een vrijwilliger te doen: het belang van informatie geven en doorverwijzen! - De vraag doorverwijzen i.p.v. de cliënt! - Meer aandacht voor de wederkerigheid bij de inzet van een vrijwilliger kan en wil de cliënt iets voor de maatschappij/vrijwilliger terug doen? - Het belang van goed georganiseerd vrijwilligerswerk waarin aandacht is voor screening, scholing, achterwacht, etc. - Er is een verschil tussen een ( eenmalig ) klusje door een vrijwilliger te laten doen of een langdurige relatie met elkaar aangaan.
Uit de conclusie en aandachtspunten zijn een aantal ideeën en voorstellen ter verbetering van de afstemming en samenwerking naar voren gekomen: - Voldoende aandacht voor het geven van informatie over de inzet van een vrijwilliger, individueel in gesprek gaan hierover. - Bij de inzet van een vrijwilliger, gebruik maken van elkaars deskundigheid: vooral informatie uitwisselen. Ook meer aandacht voor de afstemming bij de intake en kennismaking met de vrijwilliger geen dubbele huisbezoeken doen! - In de zorgsituatie, na zes weken, concreet vragen of de inzet van een vrijwilliger een extra ondersteuning biedt en een aanvulling zou zijn. - Gericht folders over welzijnsactiviteiten en de informele zorg (vrijwilligershulp en mantelzorgondersteuning) uitdelen. - Extreme cliëntsituaties voor afstemming bespreken in het BOS-team/Sociaal wijkteam; zo zijn deze situaties wel in beeld al kan men op dat moment niet altijd met een oplossing komen. - Met cliënten die van alles blijven vragen en ontevreden zijn over de aangeboden hulp, in gesprek blijven. Ook deze cliënten terugkoppelen naar het BOS-team/Sociaal wijkteam. - Gebruik maken van het zorgdossier: a) Bij het levensdomein Participatie gericht invullen of er al een vrijwilliger komt. b) In overleg met de cliënt, de gegevens van de vrijwilliger en zorgmedewerker in het zorgdossier opnemen en deze twee in contact met elkaar brengen. 8
9 Bijlage VRIJWILLIGERSOVEREENKOMST Zorggroep Oude en Nieuwe Land in de persoon van mevrouw/meneer : adres : postcode/woonplaats : telefoon : e-mail : en de vrijwilliger mevrouw/meneer : adres : postcode/woonplaats : telefoon/mobiel : e-mail : geboortedatum : zijn tot de volgende afspraken gekomen Start vrijwilligerswerk : Voor de duur van : Activiteit : Locatie : Contactpersoon voor de vrijwilliger is : Verder is het goed om te weten dat: - De contactpersoon of cliënt/bewoner met u verdere afspraken maakt m.b.t. de dag en het tijdstip waarop u vrijwilligerswerk gaat doen; - De contactpersoon u wegwijs maakt en waar nodig voor begeleiding zorgt; - U werkzaamheden doet die aanvullend zijn op de zorg die verleend wordt en die niet tot de verzorgende en verpleegkundige handelingen behoren, tenzij anders afgesproken wordt; - U werkzaamheden bij activiteiten, welzijn thuis of in de catering vrijwillig verricht, die aanvullend zijn op de professionele inzet; - U een geheimhoudingsplicht hebt, waardoor de privacy van de cliënt/bewoners gewaarborgd wordt; - De attentieregeling van ZONL ook voor vrijwilligers geldt; - U in aanmerking komt voor kilometervergoeding, afhankelijk van afstand van uw woonadres en de plek van inzet. Dit geldt alleen als u buiten de plaats woont waar u ingezet wordt; - De kilometervergoeding bepaald is op basis van het laagste tarief openbaar vervoer; - Wij een W.A.- en Ongevallenverzekering voor u afgesloten hebben; - Schade aan uw voertuig wel onder uw eigen W.A.-verzekering valt; - Wij het op prijs stellen dat u bij opzegging dat 14 dagen van te voren aangeeft. Wij hebben dan voldoende tijd om even stil te staan bij uw afscheid; - Wij open staan voor ideeën en suggesties van vrijwilligers. Bovenstaande is in het kennismakingsgesprek met de vrijwilliger doorgenomen en wordt voor akkoord ondertekend op. De vrijwilliger: Namens Zorggroep Oude en Nieuwe Land Naam: Naam: