Jaarboek Sport & Strategie Publicaties editie 2014/2015 Veilig sportklimaat Hoofdstuk 7 David Romijn In lijn met de ontwikkeling in de afgelopen jaren verschoof het onderzoeksthema Veilig sportklimaat wederom een stukje op naar behoud van plezier. Dit was in 2014 mede ingegeven door de brede integrale aanpak van het beleidsprogramma Naar een veiliger sportklimaat. Veel meer nog dan de sporter(s) zelf, zijn de actoren die daar direct en indirect omheen staan, van bestuurders tot trainers/coaches en van bondsmedewerkers tot toeschouwers, onderwerp van onderzoek en beleid. Veiligheid gemeten In 2014 verscheen de rapportage VSK Monitor 2014. Voortgangsrapportage Actieplan Naar een veiliger sportklimaat (Romijn et al., 2014). De monitor beschrijft de ontwikkelingen in het beleidsprogramma Naar een veiliger sportklimaat en de voortgang, het bereik en de betekenis van de activiteiten en maatregelen op dit gebied. Dit vindt plaats op basis van diverse bronnen (registraties van betrokken partijen, vragenlijsten onder betrokken doelgroepen, expertinterviews en externe bronnen). De belangrijkste conclusie luidt dat het VSK-programma behoorlijk in 66
II Publicaties 67 FOTO: MIKE STIJGER
Jaarboek Sport & Strategie Publicaties editie 2014/2015 ontwikkeling is. Het bereik van het programma, in termen van maatregelen, productafname en betrokkenheid, neemt toe. Daarnaast stellen de onderzoekers vast dat het programma met twee nieuwe pijlers rond ouders en ketenaanpak flexibel inspeelt op de wens vanuit de bonden. Daarmee is het programma minder topdown geworden. Op basis van de beschikbare bronnen kan (nog) niet worden vastgesteld wat het effect hiervan is op het sportklimaat. Hoe houden we het leuk? In toenemende mate is er aandacht voor de dreiging van matchfixing. In de rapportage The odds of match fixing. Facts & figures on the integrity of certain sports bets (Van Rompuy, 2015) stelt de auteur vast dat de meest voorkomende vorm van matchfixing de beïnvloeding van de uiteindelijke winnaar is, in sommige gevallen gecombineerd met het verschil in doelpunten. Kleine side bets zoals een eerste overtreding of gele kaart komen nauwelijks voor, omdat de opsporingstechnieken hier ongewoon hoge inzetten direct zouden herkennen. Daarnaast vindt de auteur ook geen empirisch bewijs voor een verhoogd risico wanneer live gewed kan worden. Hij beschrijft dat de nationale competities, in veel gevallen op het hoogste niveau, het meest vatbaar zijn voor ongeoorloofde beïnvloeding, meer nog dan internationale competities en toernooien. Naast de wetenschappelijke interesse is er een groeiende tak van onderzoeksjournalistiek op dit onderwerp. Onder meer de Volkskrant en Voetbal International besteden met regelmaat aandacht aan deze thematiek. De Volkskrant toonde in januari 2015 voor het eerst aan dat wedstrijden in de Nederlandse eredivisie gemanipuleerd zijn (Van Dongen, M. & Feenstra, W., De toneelstukjes van Willem II tegen Ajax en Feyenoord. Matchfixing eredivisie, de Volkskrant, 17 januari 2015). Op basis van dit artikel deed de KNVB aangifte. Regels, richtlijnen en interventie geëvalueerd Ondanks de soms acuut oplaaiende aandacht vanuit de media zijn overlast en geweld van supporters rondom het betaald voetbal al jaren stabiel, volgens de auteurs van Raak geschoten? Een onderzoek naar de werking van maatregelen tegen geweld en overlast rondom het betaald voetbal (Ferwerda et al., 2014). Het voetbalveiligheidsbeleid in Nederland kent op geaggregeerd niveau 64 maatregelen. Dat lijkt een hoog aantal, maar de auteurs signaleren dat vrijwel alle maatregelen bruikbaar en inzetbaar zijn. Supporters en professionals van betrokken partijen denken nagenoeg hetzelfde over nut en noodzaak van de beschikbare maatregelen. De auteurs tekenen op dat supporters en professionals eveneens gelijk denken over de bron van de problemen: de harde kernen en notoire ordeverstoorders. Ze geven aan dat deze groep nauwelijks wordt aangepakt. Het rapport verklaart dit enerzijds 68
door angst en een gebrek aan lef bij betaaldvoetbalorganisaties en gemeenten en anderzijds door gebrek aan prioriteit en capaciteit bij politie en justitie. Het belangrijkste advies dat de onderzoekers in deze geven is een landelijke aansturing van de lokale aanpak. De onderzoekers stellen vast dat er onder zowel supporters als professionals draagvlak is voor een stevige persoonsgerichte aanpak. De full-contact vechtsport kent een dubbel etiket. Enerzijds wordt de kracht van de maatschappelijke functie erkend, anderzijds steken de geweldsincidenten en vermeende banden met criminele activiteiten steeds weer de kop op. Dit was voor het Ministerie van VWS reden om NOC*NSF te vragen om te komen tot een breed gedragen plan van aanpak voor een gereguleerde en goed georganiseerde vechtsportsector. De auteurs van de Eindrapportage regulering full contact vechtsporten (Koolwijk et al., 2014) beschrijven in deze rapportage een plan van aanpak met zes maatregelen en de aandachtspunten die bij de implementatie hiervan een rol spelen. Ze stellen vast dat het pakket van maatregelen alle facetten van de vechtsportwereld bestrijkt, en dat daarmee regulering een samenspel is. Daarom pleiten de onderzoekers voor een gelijktijdige invoering van alle maatregelen. Het eerdergenoemde VSK-programma loopt inmiddels drie jaar. Gerelateerde onderdelen en interventies worden daarmee steeds meer onderwerp van (kritische) evaluatie. Een voorbeeld hiervan is de interventie Er is meer te winnen: coachen op sociaal gedrag. In de rapportage Win-win voor trainer en jeugdsporter?! (Elfring et al., 2014) beschrijven de onderzoekers dat deze interventie vooral bijdraagt aan een groeiend bewustzijn van juist gedrag onder de deelnemende trainers. Tegelijk stellen de auteurs ook vast dat er desondanks nauwelijks sprake was van een wezenlijk andere houding of rolopvatting van diezelfde trainers. De betrokken kinderen merken wel dat hun trainer meer complimenten maakt. Cruciale succesfactor voor de leeropbrengsten van de cursus is de cursusdocent. II Publicaties Blik vooruit In het licht bezien van de massale media-aandacht voor thema s als geweld op en om het sportveld en seksuele intimidatie, is er eigenlijk opvallend weinig aandacht vanuit de wetenschappelijke wereld voor de thematiek rond een veilig sportklimaat. Drie jaren VSK hebben daar nog weinig verandering in gebracht. Een belangrijke overeenkomst van de actuele onderzoeken op dit thema is de toegenomen component van evaluatie. Dit geldt zowel voor wet- en regelgeving op landelijk of mondiaal niveau (matchfixing) en voor de combinatie van lokaal en nationaal beleid (regulering vechtsport) als voor de beoordeling van interventies op individueel niveau ( Er is meer te winnen ). Voor 2015/2016 zal deze toename van monitoring en evaluatie alleen maar groter worden. De verwachting is dat in de VSK Monitor 2015 de eerste effecten van 69
Jaarboek Sport & Strategie Publicaties editie 2014/2015 drie jaar VSK-programma duidelijk zichtbaar moeten worden, zodat de politiek zich kan buigen over hoe het na 2016 verder moet met het programma en met dit thema. In dat licht helpt het ook dat eind 2015 de beschrijving van de VSK-producten door NISB te verwachten is. Tot slot spreekt op 28 oktober Nicolette Schipper-van Veldhoven haar rede van het lectoraat Sportpedagogiek uit aan Hogeschool Windesheim. Ook daarin zal naar verwachting ruimhartig aandacht zijn voor de sociale veiligheid van de Nederlandse sport. Publicaties Elfring, M., Hilhorst, J., Vliet, A. van, Hekker, R. & Jacobs, F. (2014). Win-win voor trainer en jeugdsporter?! De ervaren effecten, succesfactoren en verbeterpunten van de interventie Er is meer te winnen: coachen op sociaal gedrag. Ede: Kennispraktijk. Ferwerda, H., Ham, T. van, Appelman, T. & Bremmers, B. (2014). Raak geschoten? Een onderzoek naar de werking van maatregelen tegen geweld en overlast rondom het betaald voetbal. Arnhem: Bureau Beke. Koolwijk, M. van, Lagendijk, E. & Egdom, H. van (2014). Eindrapportage regulering full contact vechtsporten. Regulering vechtsport is samenspel. Arnhem: NOC*NSF. Romijn, D., Kalmthout, J. van & Breedveld, K. (2014). VSK Monitor 2014. Voortgangsrapportage Actieplan Naar een veiliger sportklimaat. Utrecht: Mulier Instituut. Rompuy, B. Van (2015). The odds of match fixing. Facts & figures on the integrity risk of certain sport bets. Den Haag: T.M.C. Asser Instituut/ASSER International Sports Law Centre. Masterscripties Achterhof, B. (2014). Aansprakelijkheid voor gedrag van derden in het betaald voetbal. Kunnen BVO s aansprakelijk gehouden worden voor het gedrag van hun supporters?. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam, Rechtsgeleerdheid. Elshof, F. (2014). Seksuele intimidatie in de sport. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam, Rechtsgeleerdheid. 70
Jaarsma-Romkema, A. (2015). Bestuurlijke invloed op voetbalagressie. Een onderzoek naar de bestuurlijke invloed op de reductie van fysiek en verbaal geweld op en naast het voetbalveld bij amateurvoetbalclubs. Groningen: Wagner Group, Sport Management Institute, EMBA Sport Management. Linden, M.P.G. van der (2014). Stadium Security. A study on the influence of the tensions which arise when creating and implementing safety policy during football matches in the Amsterdam ArenA. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam, Culture, Organization and Management. Schimmelpennink, I. (2014). Je kunt een kind opbeuren, maar ook onder een grasmat stoppen! Een kwalitatief onderzoek naar hoe betrokkenen denken dat ouders een bijdrage kunnen leveren aan het creëren van een veilig sportklimaat. Utrecht: Universiteit Utrecht, Sportbeleid en Sportmanagement. Vaane, J. (2014). Ongewenst gedrag op de voetbalvereniging. Een onderzoek naar de samenhang tussen sociale bindingen en de mate van ongewenst gedrag bij amateurverenigingen. Utrecht: Universiteit Utrecht, Vraagstukken van beleid en organisatie. Verhoeven, J. (2015). Is een Yid hetzelfde als een Superjood? Een sociaalwetenschappelijke blik op het beleid aangaande voetbal gerelateerd antisemitisme in de hoogste profdivisies in Nederland en Engeland. Utrecht: Universiteit Utrecht, Multiculturalisme. Wierema, T. (2014). Scheids, what the fuck doe je nou? Een kwalitatief onderzoek naar de relatie tussen dominante mannelijkheid en verbaal geweld tegen scheidsrechters in het amateurvoetbal. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam, Sociologie. II Publicaties 71