De relatie tussen tuchtrecht en strafrecht bij de KNVB

Transcriptie

1 De relatie tussen tuchtrecht en strafrecht bij de KNVB Inleiding Recente gevallen laten zien dat de scheidslijn tussen tuchtrecht en strafrecht in de sport kleiner wordt. Er is terecht- steeds meer aandacht voor zaken op het gebied van seksuele intimidatie, excessen en matchfixing. In de ideale situatie versterken tuchtrecht van de sportbond en strafrecht elkaar. Dit veronderstelt afstemming en samenwerking tussen de sport en de overheid. In de praktijk blijkt echter dat er over en weer de nodige onbekendheid bestaat en dat contact moeilijk tot stand komt. In de omgang met bijvoorbeeld excessen - ernstig wangedrag op en rond de sportvelden- is bestraffing middels alleen het tuchtrecht niet voldoende. In die gevallen komt ook het strafrecht in beeld. De politie, het Openbaar Ministerie en eventueel de rechter krijgen een rol in het bestraffen van de dader. Aan de hand van door de KNVB opgebouwde kennis en ervaring beschrijven we in dit artikel de relatie tussen het tuchtrecht en het strafrecht in het geval van excessen. De KNVB is van alle sportbonden de bond die de meeste tuchtuitspraken per jaar uitvaardigt. Daarbij vinden de meeste strafbare feiten in de sport plaats tijdens of rondom voetbalwedstrijden. De KNVB weet dus als geen ander op welke manier tuchtrecht en strafrecht elkaar kunnen versterken en hoe beide procedures op een soms onwenselijke manier door elkaar kunnen lopen. De relatie tussen tuchtrecht en strafrecht Sportbonden kennen hun eigen vorm van rechtspraak, de tuchtrechtspraak. In de tuchtregels van de bonden is vastgelegd hoe wordt omgegaan met gedrag dat in strijd is met de regels en het beleid van de betreffende sportbond. Naast de tuchtregels vormen ook de uitspraken van de tuchtrechters een rechtsbron voor wat binnen een bond wel of niet wordt getolereerd. Door de bank genomen geven de tuchtregels en de uitspraken van tuchtcolleges voldoende houvast om leden van de bond op gepaste wijze te bestraffen. Als we het hebben over de relatie tussen het tuchtrecht en het strafrecht in de sport hebben we het feitelijk over de verhouding tussen enerzijds de tuchtcolleges van de sportbonden of het Instituut Sportrechtspraak (ISR) en anderzijds de politie, het Openbaar Ministerie (OM) en de rechterlijke macht. Er bestaat geen regelgeving die deze verhouding beschrijft of die iets zegt over strafrecht in de sport. Het OM is verantwoordelijk voor de opsporing en vervolging van strafbare feiten. Als zich rondom de sportbeoefening een strafbaar feit voordoet, wordt de verdachte als er tenminste aangifte wordt gedaan- volgens het gewone strafrecht vervolgd en eventueel berecht. Het gaat dan meestal om (dreiging van) geweld tegen personen. 1

2 Een hoofdrol voor voetbal De KNVB is van alle sportbonden de bond die de meeste tuchtuitspraken per jaar uitvaardigt. Bovendien vinden de meeste strafbare feiten in de sport plaats tijdens of rondom voetbalwedstrijden. We kunnen dus wel stellen dat de voetbalsport een hoofdrol speelt in de discussie over het voorkomen en bestraffen van excessen. Het voetbal wordt al jaren regelmatig opgeschrikt door excessen, die vaak breed uitgemeten worden in de media. Het was in 2011 aanleiding voor de KNVB om tot een nieuwe aanpak van excessen te komen. Een belangrijk onderdeel van die nieuwe aanpak is het zwaarder straffen van excessief verbaal en fysiek geweld. De zwaardere straffen komen tot stand door een verhoging van de strafmaat en de invoering van minimumstraffen. Bovendien komt de nieuwe aanpak ook tot uiting in het versnellen van de behandeling en het verbeteren van waarheidsvinding. Zaken worden sneller afgehandeld, doordat bij excessieve overtredingen de verkorte procedure van toepassing is. Tuchtorganen doen binnen enkele weken uitspraak. Ten slotte is reglementair vastgelegd dat tuchtcommissies dit soort zaken altijd mondeling onderzoeken. Met deze maatregelen maakte de KNVB duidelijk dat zij zich niet wil neerleggen bij de aanwezigheid van excessen en dat zij hard wil optreden tegen iedereen die de voetbalsport met excessen schade toebrengt. Inmiddels lijkt de aanpak zijn vruchten af te werpen. Ten opzichte van het vorige seizoen daalde het aantal excessen in het seizoen met tien procent en kwam het totale aantal onder de vierhonderd. Verschillen tussen tuchtrecht en strafrecht In beginsel staan het tuchtrecht in de sport en het strafrecht los van elkaar. De tuchtrechter hoeft in principe geen rekening te houden met ontwikkelingen in het strafproces. De meeste sportbonden hebben een eigen tuchtreglement waarin regels zijn opgenomen ten aanzien van het aanhangig maken van een tuchtzaak, de formele vereisten, bewijsmiddelen, bewezenverklaring, vrijspraak, strafmaat et cetera. Vrijspraak in een strafrechtprocedure heeft dan ook geen rechtstreeks effect op de uitspraak in de tuchtprocedure en andersom. Het tuchtrecht en het strafrecht vinden elkaar niet altijd even gemakkelijk. Daar waar ze met elkaar verstrengeld raken, worden de verschillen snel merkbaar. De belangrijkste verschillen zijn: 1. Verschillende bevoegdheden Het dossier in een strafzaak kan aanzienlijk meer informatie bevatten dan het dossier in een tuchtzaak. Het OM heeft in principe ongelimiteerd toegang tot de gegevens die de sportbonden in hun systemen en dossiers hebben opgeslagen. Andersom is dat niet het geval; sportbonden hebben geen recht op inzage in dossiers van het OM. Sinds 2003 mag het OM wel persoonsgegevens over een individuele strafzaak aan de KNVB verstrekken. Dit in het kader van het voorkomen en opsporen van strafbare feiten of met het oog op het handhaven van de orde en veiligheid. De KNVB kan op basis van die gegevens de betreffende persoon (in geval hij lid is van de KNVB) uitsluiten van het bijwonen van voetbalwedstrijden en/of een geldboete opleggen. Deze regel is in de praktijk nagenoeg altijd van toepassing op hooligans uit het betaald voetbal, maar kan in principe ook bij tuchtrechtelijke vervolging van gewone sporters worden gehanteerd. 2. Andere procedures Een ander belangrijk verschil tussen het tuchtrecht en het strafrecht is dat een tuchtprocedure een aanzienlijk kortere looptijd heeft dan een strafprocedure. Daardoor volgt een uitspraak in een strafprocedure vrijwel altijd na een uitspraak van een tuchtorgaan van de sportbond. In veel gevallen weet een sportbond niet eens dat er aangifte is gedaan en dat het incident ook een strafrechtelijk vervolg krijgt. In de gevallen waarin de sportbond hiervan wel op de hoogte is, wordt de tuchtzaak soms bemoeilijkt als de verdachten nog vastzitten. Zij kunnen dan niet tegelijkertijd door de sportbond gehoord worden. 2

3 3. Strafmaat Hoewel het OM steeds strengere straffen eist voor geweld tegen officials, is het uiteindelijk aan de rechter om de straf uit te spreken. Het is moeilijk om te analyseren of er een verband bestaat tussen uitspraken in het tuchtrecht en in het strafrecht. Binnen de KNVB heeft men het gevoel dat het tuchtrecht een dempende werking kan hebben op de uiteindelijk door de strafrechter opgelegde straf. De bond beschouwt dat als onwenselijk. Het lijkt er op dat rechters een eventuele tuchtstraf regelmatig in hun oordeel over de strafmaat meenemen. De zwaarste straf die de KNVB kan uitspreken is die van royement of uitsluiting. Het komt voor dat zelfs deze straf door de bond als onvoldoende wordt beschouwd, zeker in het geval van ernstige excessen. De KNVB pleit er dan ook voor dat strafrechters puur straffen op basis van de overtreding en de strafmaat van bijvoorbeeld tuchtorganen niet laten meewegen in hun uitspraak. De keuze van het juiste podium voor het voeren van een dergelijk pleidooi is van belang, want - gelukkig- kennen we in Nederland de trias politica; het systeem waarbij de uitvoerende, wetgevende en rechtsprekende macht onafhankelijk van elkaar opereren. Wat is een exces? Iedereen kan zich wel iets voorstellen bij wat een exces is. Het voorbeeld van grensrechter Nieuwenhuizen die eind 2012 overleed na door meerdere spelers geschopt en geslagen te zijn, is voor iedereen een overduidelijk exces. De grens is echter niet in alle gevallen even helder te trekken. Gedrag dat in grote steden als normaal wordt beschouwd, kan men in andere delen van het land opvatten als buitenproportioneel. Ook zijn er grote verschillen tussen gedrag bij de verschillende sporten onderling. Om meer grip te krijgen op een goede aanpak van excessen legde de KNVB gelijktijdig met haar in 2011 geïntroduceerde aanpak van excessen vast wat zij onder dit begrip verstaat. De bond vindt dat er sprake is van een excessieve overtreding als er voor, gedurende of na een wedstrijd: - buitensporig fysiek geweld wordt gebruikt tegen een individu of meerdere individuen; - een individu of meerdere individuen ernstig bedreigd worden; - raak gespuwd wordt op een individu of meerdere individuen. Deze kenmerken zijn nog verder gedetailleerd, overigens zonder dat de KNVB de intentie heeft om een uitputtende lijst te maken Actuele ontwikkelingen In het kader van het Actieplan Naar een veiliger sportklimaat wisselen de KNVB, het Openbaar Ministerie, het ministerie van Veiligheid en Justitie en Halt sinds 2013 met elkaar van gedachten over manieren waarop het tuchtrecht en het strafrecht elkaar kunnen versterken. Belangrijke thema s daarbij zijn: Hulplijn en Meldpunt; De rol van Halt in het strafrecht en het tuchtrecht; Een betere uitwisseling van informatie. Hulplijn en Meldpunt Het ministerie van Veiligheid en Justitie en de KNVB zijn in het voorjaar van 2013 gestart met een noodnummer. Deze Hulplijn noodgevallen is bestemd voor acute noodgevallen als vechtpartijen en mishandelingen. Als er na een gewelddadige handeling op of rond het veld behoefte bestaat aan spoedeisende hulp, is dit telefoonnummer beschikbaar. Via de noodlijn is 24 uur per dag, zeven dagen in de week een alarmcentrale bereikbaar, die waar nodig de politie, de KNVB en een ambulance kan inschakelen. 3

4 Ook is er een Meldpunt Wanordelijkheden. Dit is bestemd voor andere voorvallen op en rond het voetbalveld, die mensen willen melden aan de KNVB maar die geen urgentie hebben. Hierbij valt te denken aan zaken als partijdige scheids- en grensrechters, een slechte ontvangst door de gastheer, wangedrag langs de lijn en wedstrijden die net niet uit de hand lopen. Duidelijk is ook dat de aanwezigheid van een wijkagent niet alleen een preventieve werking kan hebben, maar ook van groot belang is voor de aangiftebereidheid. Ten slotte zal binnen de politie en het OM worden gestimuleerd dat aangiften ook richting Halt moeten gaan. De rol van Halt in het strafrecht en het tuchtrecht Voorkomen dat jongeren die een strafbaar feit hebben gepleegd verder crimineel gedrag gaan vertonen, staat centraal bij Halt. Dat gebeurt door direct en grondig in te grijpen. Jongeren worden geconfronteerd met hun gedrag en met de gevolgen daarvan. Ze moeten leren excuus aan te bieden. Ook ouders worden betrokken en als de jongere de Halt- straf naar behoren afrondt, komt hij niet in aanraking met Justitie. Sinds kort speelt Halt ook een rol in het voetbal en helpt zij samen met de KNVB verenigingen bij het creëren van een sociaal en veilig(er) sportklimaat. In 2013 voerde Halt daartoe een pilot sportveiligheidsanalyses uit bij enkele voetbalclubs. Daarnaast onderzoekt Halt of het mogelijk is een sportelement in de reguliere Halt- afdoening in te brengen en ziet zij mogelijkheden voor het invoeren van een tuchtrechtelijke variant op de Halt- straf. Van met name dat laatste heeft Halt hoge verwachtingen. Onder de noemer Interventie Sport en gedrag wordt in het najaar van 2014 gestart met een aantal pilots. Spelers van 12 tot 23 jaar kunnen daarbij, afhankelijk van de aard van het wangedrag, in aanraking komen met Halt. Niet als het gaat om gewone spelovertredingen, maar wel bij eenvoudige mishandelingen, discriminatie en belediging. De interventie wordt dan als voorwaarde gekoppeld aan het voorwaardelijke deel van de tuchtstraf. Als de Halt- interventie succesvol wordt afgerond binnen de sportvereniging, kan de voorwaardelijke straf komen te vervallen. Ook hier worden de ouders erbij betrokken en dient een excuus- of herstelgesprek plaats te vinden met het slachtoffer, dat in dit geval bijvoorbeeld ook de scheidsrechter of de trainer of aanvoerder van het eigen team kan zijn. Voornaamste doel is dat jongeren leren van hun straf. Betere uitwisseling van informatie Naar aanleiding van de dood van de grensrechter Richard Nieuwenhuizen heeft het OM in het voorjaar van 2013 diverse nieuwe maatregelen ingevoerd. De methode ZSM (Zo Snel, Slim, Selectief, Simpel, Samen en Samenlevingsgericht Mogelijk) wordt voortaan toegepast bij geweldsexcessen in de sport en de strafeisen voor agressie en geweld tegen officials in de sport worden verdubbeld. Ook het belang van registratie onder de noemer van geweld in de sport wordt steeds meer onderkend. Binnen het OM wordt uitgezocht of de informatie- uitwisseling tussen het OM en de KNVB beter afgestemd kan worden, waarbij uiteraard wel rekening dient te worden gehouden met de privacywetgeving. De komst van twee loketten, één vanuit de sport en één vanuit het OM die met elkaar gegevens zouden kunnen uitwisselen, kan hierbij helpen. Als laatste mogelijkheid om tot betere informatie- uitwisseling te komen, bekijkt het OM of het mogelijk is de taken van de voetbalofficieren uit te breiden naar het amateurvoetbal. Elk parket van het OM heeft zo n voetbalofficier, die in eerste instantie is aangesteld voor geweldsincidenten door hooligans in het betaalde voetbal. Het parket in Rotterdam voert al incidenteel overleg met het amateurvoetbal op lokaal niveau en neemt daarbij het voortouw. 4

5 Tenslotte Excessen in de sport zullen nooit helemaal verdwijnen. De sport - en voetbal in het bijzonder - is nu eenmaal een afspiegeling van de samenleving. Emoties kunnen hoog oplopen met alle gevolgen van dien. Alle betrokken partijen zijn het er over eens dat excessen in de sport bestreden moeten worden en hebben hierin dus een gezamenlijk belang. Werkdruk, meer prioriteiten, verschil in procedures en privacywetgeving maken het in de praktijk vaak lastig om dezelfde richting op te gaan. Het is daarom hoopgevend dat de KNVB, NOC*NSF, de politie, het OM, het Ministerie van Veiligheid en Justitie en Halt elkaar gevonden hebben, een agenda hebben opgesteld en aan het werk zijn om verbeteringen van de grond te krijgen. Wellicht staat deze samenwerking aan de wieg van een betere wisselwerking tussen tuchtrecht en strafrecht met als doel een effectieve bestrijding van excessen op en rond de sportvelden. 5