Nieuwe vragen n.a.v. de hoge sterfte in de Willem Arntsz Hoeve tijdens de Duitse bezetting Dr. Cecile aan de Stegge en Drs. Marco Gietema 10 juni 2016, De Basis, Doorn
Opbouw 1. Eerder onderzoek naar 1940-1945 2. Het onderzoek naar de Willem Arntsz Hoeve 3. Sterfte in de Willem Arntsz Hoeve Nederland 4. Welke nieuwe vragen roept de sterfte op? 5. Wat weet de bevolking in Nederland NIET? 6. Waarom is dit NU belangrijk?
Eerder onderzoek 1940-1945: Nationaal een surplus van 9.000 overleden psychiatrische patiënten Periode Overleden patiënten 1940-1945 16.781 1939-1940 9.444-16.781-9.444 = + 7.337 Gedeporteerde Joden vanuit psychiatrische ziekenhuizen 1.400 à 1.500 7.337 + 1.500 = 9.000 overleden patiënten
Gedwongen evacuatie van 8.000 patiënten t.g.v. de Atlantikwall overbevolking in gastinrichtingen
1943-1944: Razzia s op joodse patiënten + vaak passief verzet: 1400 à 1500 slachtoffers
2. Het onderzoek naar de Willem Arntsz Hoeve Waarom? Argwanende familieleden Eerste check: Inderdaad hogere sterftecijfers dan Jaarverslag vermeldde Goede geneesheer-directeur op last van NSB vervangen door nazigezinde geneesheer-directeur Deze betoont zich niet geïnteresseerd in de patiënten
Klimaat: besef van alarmerende berichten over Duitsland bezorgdheid neemt toe
Methode van onderzoek Historisch onderzoek door Marco Gietema en o.g.: Tellen van sterfte; opvragen en analyseren van doodsoorzaken Context in de Hoeve reconstrueren op basis van archiefmateriaal Gedetailleerd onderzoek naar de machtswisseling aan de top, mede op basis van info uit CABR dossiers Getuigen en nabestaanden zoeken Samenwerking met experts m.b.t. Hongerwinter en historische demografie
De sterfte als vertrekpunt Overlijdensregister als basis en dit afzetten tegen getallen in Jaarverslagen WA Stichting Discrepanties controleren aan: Opname- en ontslagregisters Persoonskaarten Evacuatielijsten Medische verklaringen na overlijden Enkele patiëntendossiers van evacué s Informatie van nabestaanden
Sterfte op terrein Willem Arntsz Hoeve 1944-1945 Instelling Totaal aantal patiënten in Hoeve per 1-1-40 Evacués arriveren op datum Overleden in de laatste 2 jaar van WO II (1944 en 1945) Willem Arntsz Hoeve 957 400 Duin& Bosch komt erbij Provinciaal Ziekenhuis Santpoort komt erbij 254 Midden Juni 1942 532 78 Midden Januari 1943 201 Meer & Bosch 65 Diverse momenten 24
Sterfte in Willem Arntsz Hoeve landelijke sterfte in Hongerwinter (info van NIDI/CBS) 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Verloop van de sterfte per maand in de Willem Arntsz Hoeve in 1944 en 1945 vergeleken met alle sterfgevallen in Nederland van 15 jaar of ouder in dezelfde periode. Index: het aantal in januari 1944 = 100 WA Hoeve Steden west Ruraal west Rest NL
Was hier sprake van opzet? Argumenten pro: Op alle niveau s in de organisatie, in het bestuur, in de stad en in de Provincie zaten nationaal - socialistisch denkende mensen Na de machtswisseling bleven gerichte maatregelen om patiënten te redden uit Argumenten contra: De sterfte was hoog in alle psychiatrische inrichtingen; ook zonder nationaal - socialisten in de leiding Alleen de allerzwakste mensen zaten nog in inrichtingen sterfte was haast onvermijdelijk zonder extra hulp van buitenaf
Aantal overleden patiënten gedurende de Hongerwinter in andere psychiatrische inrichtingen Inrichting Groot Graffel Warnsveld Endegeest Oegstgeest Maasoord Rotterdam WA Hoeve Den Dolder Totaal aantal aanwezige bewoners Overleden in de maanden oktober - december 1944 Overleden in de maanden januari-mei 1945 Totaal aantal overleden in Hongerwinter Ca. 1250 59 187 246 (20%) Ca. 550 29 119 148 (27%) Ca. 1100 47 306 353 (32%) Ca. 1600 123 357 480 (30%)
De NOS onthulde op 25-1-2015 nieuwe cijfers van NIOD en NIDI: In Nederland zouden tijdens de Hongerwinter op nationaal niveau ca. 20.000 mensen zijn overleden, van wie aan 8.300 mensen door de arts die hun lijk schouwde als primaire doodsoorzaak uithongering (of i.d.) werd toegekend Wij vermoeden: Dat zich onder die laatste groep een onevenredig hoog aantal psychiatrische patiënten moet bevinden
5. Welke nieuwe vragen roept deze sterfte op?
1. Zat er een patroon in de wijze waarop de Duitse bezetter de Nederlandse psychiatrische inrichtingen dwars zat? 2. Wat was de rol van Nederlandse nationaal-socialisten? 3. Was de sterfte vooral in de gastinrichtingen of in alle inrichtingen hoog? Hoe kwam dat? 4. Hoe hoog was de sterfte in de niet-westelijke gebieden? 5. Wat waren de belangrijkste doodsoorzaken? 6. Waarom hebben nabestaanden massaal gezwegen? 7. Waarom zwegen de professionals? 8. Waarom is de hoge sterfte nadien niet door de Inspectie, de GGz zelf of door historici onderzocht en/of geëvalueerd?
4. Wat weet de Nederlandse bevolking allemaal niet over deze sterfte?
Hoeveel, waar en vanaf wanneer precies werden sanatoria en inrichtingen bezet of in beslag genomen? Met welk argument of doel? Seyss-Inquart liet een Delfts blauwe tegel bakken van het in juni 1940 reeds gevorderde Hoofdgebouw van Vrederust te Halsteren
In hoeveel/welke directies wisten Obermedizinalrat G. Reuter en Provinciale Beauftragten te infiltreren? Met welk argument of doel?
Hoeveel psychiatrische patiënten en mensen met een beperking werden het slachtoffer van de honger en slechte hygiëne in de psychiatrie?
In hoeveel functionerende inrichtingen vond rond de bevrijding ernstig militair geweld plaats? Wie waren de slachtoffers?
6. Waarom vinden wij dit belangrijk? Eerherstel voor vergeten slachtoffers Correcte informatie aan nabestaanden Bewustwording van professionals en bestuurders Waarschuwing voor de samenleving, hoe kwetsbaar mensen zijn, wanneer zij onzichtbaar worden voor de mensen die van hen houden Argument voor meer zichtbaarheid en participatie