Natuurbehoudsrecht: onderdelen SOORTGERICHT NATUURBELEID natuur vogels jacht riviervisserij CURSUS aanvullend HORIZONTALE MAATREGELEN Natuurwetgeving GEBIEDSGERICHT NATUURBELEID natuur bos landschap Natuurmanagement Basis Deel natuurdecreet KWANTITEIT incl. ruimtelijke kwaliteit ruimtelijke ordening randvoorwaarden KWALITEIT milieukwaliteit milieuhygiëne Het Natuurdecreet 1973: Wet op het Natuurbehoud 1980: regionalisering Natuurdecreet 21/10/1997, BS 10/01/1998 Project wetsintegratie: geïntegreerd Natuurdecreet (waarin bepalingen Bosdecreet zijn opgenomen) Het Natuurdecreet Algemene doelstelling van het natuurbeleid (Art. 6 ND): Het beleid inzake natuurbehoud en de vrijwaring van het natuurlijk milieu is gericht op de bescherming, de ontwikkeling, het beheer en het herstel van de natuur en het natuurlijk milieu, op de handhaving of het herstel van de daartoe vereiste milieukwaliteit en op het scheppen van een zo breed mogelijk maatschappelijk draagvlak Krachtlijnen Hiërarchie der normen horizontale maatregelen (altijd en overal geldig): zorgplicht en integratiebeginsel uit het ND vrijwaren ecologische milieukwaliteit: stand-still principe gebiedsgericht natuurbeleid: maatregelen voor het veilig stellen van natuurgebieden (VEN / IVON / natuurreservaten / speciale beschermingszones) soortgericht natuurbeleid: maatregelen gericht op de instandhouding van soorten Europese richtlijnen Beschermings- en instandhoudingsmaatregelen Speciale Beschermingszones (SBZ) Ruimtelijke ordening Maatregelen Natuurdecreet 1
Geïntegreerd beheer Geïntegreerd beheer Natuur: de levende organismen, hun habitats, de ecosystemen waarvan zij deel uitmaken en de daarmee verbonden uit zichzelf functionerende ecologische processen, ongeacht of deze al dan niet voorkomen in aansluiting op menselijk handelen, met uitsluiting van de cultuurgewassen, de landbouwdieren en de huisdieren. Natuurelement, natuur in de bebouwde omgeving Beheer van natuurterreinen geïntegreerd beheer waarbij rekening gehouden wordt met: de ecologische functie de economische functie de sociale functie Park, bos, natuurreservaat, bosreservaat,... natuurterrein Privaat terrein <-> openbaar terrein Natuurdomein: terrein in beheer van het agentschap Horizontale maatregelen Horizontale maatregelen Zorgplicht: Art.14 Natuurdecreet Iedere natuurlijke persoon of rechtspersoon die manueel, met mechanische middelen of bestrijdingsmiddelen en met vaste of mobiele geluidsbronnen ingrijpt op of in de onmiddellijke omgeving van natuurlijke en deels natuurlijke habitats of ecosystemen, op waterrijke gebieden, op natuurlijke en halfnatuurlijke vegetaties, op wilde inheemse fauna of flora of trekkende wilde diersoorten of hun respectieve habitats of leefgebieden, of op kleine landschapselementen, en die weet of redelijkerwijze kan vermoeden dat deze habitats, ecosystemen, waterrijke gebieden, vegetaties, fauna, flora of kleine landschapselementen daardoor kunnen worden vernietigd of ernstig geschaad, is verplicht om alle maatregelen te nemen die redelijkerwijze van hem kunnen worden gevergd om de vernietiging of de schade te voorkomen, te beperken of indien dit niet mogelijk is, te herstellen. Zorgplicht int kort: Iedereen moet altijd en overal zorg dragen voor de natuur! Dit geldt eveneens ten aanzien van wie opdracht geeft tot de hiervoor bedoelde ingrepen. Zorgplicht: Art.14 Natuurdecreet Vlaamse Regering kan codes goede natuurpraktijk vaststellen = richtlijnen voor goed beheer goed beheer = beheer zodanig dat de bestaande natuurwaarden niet achteruit gaan: stand-still Omzendbrief 10 november 1998: Omzendbrief LNW/98/01 betreffende algemene maatregelen inzake natuurbehoud en wat de voorwaarden voor het wijzigen van vegetatie en kleine landschapselementen betreft volgens het besluit van de Vlaamse regering van 23 juli 1998 tot vaststelling van nadere regels ter uitvoering van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu Natuurtoets: integratiebeginsel (Art. 16 ND) zorg voor milieu en natuur moet zich uitstrekken in alle geledingen van de overheid Art. 16 = Vermijden van vermijdbare schade bij vergunningsplichtige activiteiten vergunning weigeren / voorwaarden kennisgeving of melding kennisgever toont aan dat geen vermijdbare schade kan ontstaan [én leeft code van goede natuurpraktijk na] OF overheid gaat dit na indien vermijdbare schade kan ontstaan overheid deelt dit aangetekend mee binnen voorziene wachttermijn 2
Natuurbeheerplannen (Art. 16 bis - duodeciesnd) Kan opgemaakt worden voor een terrein dat beheerd wordt of zal worden ten behoeve van het natuurbehoud Bevat Verkenningsnota: algemene beschrijving, globaal kader voor ecologische, economische en sociale functie, werkplan inventarisatie Inventaris: beschrijving bestaande toestand Beheerdoelstellingen: visie en doelstellingen Beheermaatregelen Wijze van opvolging/monitoring Geldt voor een periode van 24 jaar Bij goedkeuring: gepubliceerd in BS Natuurbeheerplannen (Art. 16 bis - duodecies ND) Bij opmaak natuurbeheerplan onderscheid types natuurterreinen: Type 1: behouden van de aanwezige natuurkwaliteit Type 2: bereiken van een hogere natuurkwaliteit Over minstens ¼ opp. minstens 1 natuurstreefbeeld Multifunctionele doelstellingen Type 3: bereiken van de hoogste natuurkwaliteit (mits voldoende opp.) Over volledige opp. (min. 90%) minstens 1 natuurstreefbeeld Sociale en economische functie kunnen, als ecologische niet in gedrang komt Type 4: erkend natuurreservaat (mits voldoende opp.) Afhankelijk van de gekozen doelstellingen voor de realisatie van de ecologische functie SBZ IHD: (maximaal streven naar) type 3 of 4 Natuurbeheerplannen (Art. 16 bis - duodeciesnd) Verschillende terreintypes (bos, open ecotopen, park) kunnen in 1 beheerplan, maar een beheerplan met 1 terreintype kan ook. Verschillende eigenaars en eigenaarscategorieën (openbaar, privé) kunnen in 1 beheerplan, maar een beheerplan voor 1 eigenaar kan ook. Verschillende ambities kunnen in 1 beheerplan, maar een beheerplan met 1 ambitie kan ook. Voor alle natuurdomeinen maakt ANB een natuurbeheerplan op Natuurbeheerplannen (Art. 16 bis - duodeciesnd) Ambitie is keuze, behalve minimum type 2: ANB + openbare eigenaars Privé: VEN en SBZ Beheerplan niet verplicht, behalve: ANB Openbare eigenaars IHD Wel nodig subsidies of reservaat Beheerplan = werkinstrument = verbintenis Subsidie: afhankelijk van ambitie, niet van type beheerder Natuurbeheerplannen (Art. 16 bis - duodeciesnd) De Vlaamse Regering stelt voor de vier types van terreinen de nadere criteria vast waaraan het beheer, bepaald in een natuurbeheerplan, moet voldoen. Criteria geïntegreerd natuurbeheer Gestoeld op de bestaande criteria duurzaam bosbeheer (CDB) maar ruimer toepassingsgebied Voor type 1 terreinen moet het beheer voldoen aan: instandhouding van de aanwezige natuurkwaliteit en het natuurlijk milieu en naleving van de zorgplicht Voor type 2, 3 en 4 terreinen moet het beheer voldoen aan de CGN. Criteria Geïntegreerd Natuurbeheer: CGN Waar van toepassing? - In natuurterreinen Hoe toepassen? - Op een redelijke en technische verantwoorde wijze, zonder dat op elk ogenblik en op elke plaats van het terrein aan elk van de criteria voldaan moet zijn. Gegroepeerd in thema s (ecologisch, sociaal en economisch) Vormen een leidraad bij de opmaak van een natuurbeheerplan en bij het daaruit volgende beheer van het betreffende terrein. 3
Erkenning als natuurreservaat (Art. 16 ter-quindeciesnd) Om erkend te worden als natuurreservaat (type 4 = type 3 dat erkend werd als natuurreservaat), moet een terrein aan de volgende voorwaarden voldoen: voldoen aan het toetsingskader voor Vlaamse natuurreservaten voldoende ruime schaal Erkenning vestigt publiekrechtelijke erfdienstbaarheid van duurzaam gebruik en langdurig beheer van het terrein als natuurreservaat op het terrein. Natuurreservaten: verbodsbepalingen (Art. 35) rust verstoren, sportactiviteiten gemotoriseerde voertuigen constructies plaatsen (ook tijdelijk) dieren verstoren, vangen of doden planten wegnemen of beschadigen opgravingen of exploitaties materialen afval storten, bemesten (uitz. begrazing) vuur maken, waterpeil wijzigen bestrijdingsmiddelen gebruiken op geringe hoogte overvliegen Bepalingen inzake natuureducatie en doelgroepen Regionale landschappen (Art. 54) Duurzaam samenwerkingsverband tussen maatschappelijke en bestuurlijke actoren. Bevordert in hoofdzaak het streekeigen karakter, de natuurrecreatie, het recreatief medegebruik, de natuureducatie, het draagvlak voor natuur en het beheer in uitvoering van het Natuurdecreet. Provincies bevoegd voor erkenning, subsidiëring en opvolging Bosgroepen (Art. 54 bis) Duurzaam samenwerkingsverband tussen terreinbeheerders. Responsabiliseert en stimuleert in hoofdzaak de beheerders van terreinen met het oog op duurzaam invullen van de ecologische, economische en/of de sociale functie via het geïntegreerd beheer in uitvoering van het decreet. Provincies bevoegd voor erkenning, subsidiëring en opvolging Bijkomende instrumenten tekstvak Natuurbehoudsrecht: onderdelen SOORTGERICHT NATUURBELEID aanvullend natuur vogels jacht riviervisserij HORIZONTALE MAATREGELEN GEBIEDSGERICHT NATUURBELEID natuur bos landschap randvoorwaarden 23 KWANTITEIT incl. ruimtelijke kwaliteit ruimtelijke ordening KWALITEIT milieukwaliteit milieuhygiëne 4
Het Vlaams ecologisch netwerk Gebaseerd op eilandtheorie (Mc Arthur en Wilson): geïsoleerde natuurgebieden = eilanden in een cultuurzee Natuur is hoofdfunctie Het Vlaams ecologisch netwerk Deelgebieden: GEN: Grote Eenheden Natuur (actuele waarde) GENO: Grote Eenheden Natuur in Ontwikkeling (potentiële waarde) Doelstelling: 125.000 ha VEN tegen 20/1/2003 (5 jaar na inwerkingtreding ND, de teller stond op 0)!... Realisatie voortaan gekoppeld aan RUP s Het Vlaams ecologisch netwerk: Eind 2015: 91.897 ha afgebakend (74%) Reglementaire bepalingen: de VEN-verboden voor alle grondgebruikers (Art. 25 ND of Art. 6 Maatregelenbesluit) Gebruik meststoffen: volgens Mestdecreet 1991 verbod bestrijdingsmiddelen (behalve uitz. volgens Mestdecreet 1991) ontheffing in donkergroene gebieden ten bate van beroepslandbouw! verbod wijziging vegetatie of KLE, tenzij individuele ontheffing verbod reliëfwijziging verbod wijzigen hydrologie verbod wijzigen structuur waterlopen Reglementaire bepalingen: de VEN-verboden voor alle grondgebruikers (Art. 25 ND of Art. 6 Maatregelenbesluit) Verbod kunstmatig zaaien, aanplanten of introduceren van nietinheemse planten (uitz. volgens beheerplan / cultuurgewassen op cultuurgronden / laanbeplantingen met populieren / hoogstamboomgaarden / cultuurhistorische redenen) Verbod afwijken van Criteria Duurzaam Bosbeheer (tenzij volgens bosbeheerplan) Scheuren van permanent grasland Strandvisserij met warrelnetten Ontheffing op verbod: algemeen of individueel Algemene ontheffingen: op woon- of bedrijfspercelen van een vergunde, hoofdzakelijk vergunde of vergund geachte woning of bedrijf m.b.t. werken aan zonevreemde constructies en bedrijven wijzigingen aan waterloop t.b.v. natuurontwikkeling ontginningen in ontginningsgebied normale gebruik en onderhoud van wegen, leidingen, enz. 5
Ontheffing op verbod: algemeen of individueel Individuele ontheffingen: koppeling met regeling zorgplicht (art.14 ND) / vermijden onvermijdbare en onherstelbare schade in VEN (art.26bis) / passende beoordeling SBZ (art.36ter) koppeling met stdbk. vergunning: positief advies ANB = ontheffing indien vergunning advies (mét vwdn.) heeft overgenomen ontheffing geen natuurvergunning nodig procedure: Maatregelenbesluit Voorkómen van onvermijdbare en onherstelbare schade in VEN: overheid mag geen toestemming of vergunning verlenen voor activiteit die onvermijdbare en onherstelbare schade aan natuur in het VEN kan veroorzaken = verscherpte natuurtoets. indien melding of kennisgeving voor activiteit vereist is: overheid vraagt advies ANB indien wel onvermijdbare & onherstelbare schade: overheid deelt dit (aangetekend) mee binnen wachttermijn voorzien in wetgeving inzake kennisgeving etc. of binnen 30 d na verzending aanvraag. Termijn verstreken zonder bericht overheid: start activiteit MAAR activiteit kan toch worden toegestaan of uitgevoerd als geen alternatief bestaat en om dwingende redenen van groot openbaar belang, m.i.v.redenen van sociale of economische aard. onvermijdbare maar herstelbare schade alle schadebeperkende en compenserende maatregelen nemen Vl.Reg. oordeelt over dwingenderedenen van groot openbaar belang m.i.v. redenen van sociale of economische aard onvermijdbare onherstelbare schade Gebiedsgericht natuurbeleid: IVON Gebiedsgericht natuurbeleid: IVON Integraal Verwevings- en Ondersteunend Netwerk (IVON) IVON = geheel van gebieden waarin de adm. overheid zorgt draagt voor het behoud van de aanwezige natuurwaarden, maatregelen neemt ter bevordering en versterking van de natuurwaarden, alsook stimulerende maatregelen neemt ter bevordering van de biologische diversiteit MAAR: landbouw en bosbouw binnen daartoe bestemde gebieden niet regelen (enkel beheerovereenkomsten) natuur heeft nevenfunctie Integraal Verwevings- en Ondersteunend Netwerk (IVON) Natuur heeft nevenfunctie IVON bestaat uit: Natuurverwevingsgebieden (NVWG) Natuurverbindingsgebieden (NVBG) Doelstelling: 150.000 ha NVW tegen 20.01.03! 2009: 1.529 ha afgebakend (1%) 6
Oefening 6 Oefening 6 Een landbouwer bezit twee percelen hooiland gelegen in het VEN (bestemming buffergebied op het gewestplan). Om de productiviteit te verhogen wil hij ze omzetten naar graasland voor zijn koeien. Ze zijn groot genoeg om er een tiental beesten enkele maanden te laten grazen. Aan de zuidkant van het perceel staat een rij grote populieren. De boer vreest dat ze door hun schaduwwerking de grasgroei gaan vertragen en wil ze kappen. Midden in het perceel ligt een kleine poel die is ontstaan toen in de Tweede Wereldoorlog een V-1 neerstortte. Het is nu wel tijd geworden om deze poel dicht te gooien, vindt de boer. Mag de landbouwer de geplande werkzaamheden aanvatten? In het VEN gelden verbodsbepalingen: wijziging vegetatie en klein landschapselement (bomen (= KLE), omvormen hooiland naar graasland); reliëfwijziging (dempen poel); Ontheffing maar mogelijke koppeling met SV: het kappen van de populieren; elke reliëfwijziging in RKG is vergunningsplichtig! Positief advies ANB i.h.k.v. SV-procedure: heft VEN-verbod op als de voorwaarden opgelegd door ANB zijn overgenomen i.d. stedenbouwkundige vergunningsvoorwaarden. Natura 2000: de Speciale Beschermingszones (SBZ) Europees gebiedsgericht milieubeleid waaraan lidstaten hun medewerking moeten verlenen Aanpassing Natuurdecreet in 2002: Art. 36bis en 36 ter: afbakening en bescherming SBZ-H en SBZ-V 39 40 NATURA-2000 in Vlaanderen: 166.100 ha SBZ (62 gebieden) in Vlaanderen 12,3% van de oppervlakte van Vlaanderen Vogelrichtlijn Habitatrichtlijn VEN Natura 2000 Art. 36ter ND: beschermingsmaatregelen in SBZ 1: instandhoudingsmaatregelen instandhoudingsdoelstellingen opmaken tegen 2011 -> 2014 2: beschermingsmaatregelen tegen verslechtering natuurkwaliteit habitats en tegen betekenisvolle verstoring soorten 3: passende beoordeling activiteiten die betekenisvolle aantasting van SBZ kunnen veroorzaken 4: betekenisvolle aantasting SBZ vermijden (voorwaarden opleggen) 5: afwijking op 4 6: motiveringsplicht 7
BVR 23 juli 2010 tot vaststelling van gewestelijke instandhoudingsdoelstellingen voor Europees te beschermen soorten en habitats BVR 20 juni 2014 2015 ev Passende beoordeling (Art.36ter 3-6) Waarvan? - vergunningsplichtige activiteit die, - plan of programma dat, afzonderlijk of in combinatie met andere bestaande of geplande activiteiten, plannen of programma s een betekenisvolle aantasting van de natuurkwaliteit van een SBZ kan veroorzaken betekenisvolle aantasting? Een verstoring die meetbare en aantoonbare gevolgen heeft voor de staat van instandhouding van een soort in SBZ bestaat natuurvergunningsplicht! Passende beoordeling nodig? Beslissingstool: www.voortoets.be Vermijden betekenisvolle aantasting Hoe? - betekenisvolle aantasting mogelijk: goedkeuring weigeren - indien dit niet vermeden kan worden: opleggen van voorwaarden Afwijking mogelijk indien (Art.36 ter 5) - geen of geen minder schadelijke alternatieve oplossingen én - dwingende redenen van groot openbaar belang m.i.v. redenen van sociale of economische aard (als SBZ prioritair type habitat/soort alleen redenen i.v.m. menselijke gezondheid, openbare veiligheid of met voor het milieu gunstige effecten in aanmerking). + compenserende maatregelen: evenwaardig, voorafgaand aan aantasting verzekeren instandhouding samenhang SBZ Ter info: Ramsargebieden Conventie van Ramsar Internationale overeenkomst, beoogt bescherming van trekkende watervogels o.a. door het beschermen van hun broed-, pleister- en overwinteringsgebieden. Ramsargebieden = water(vogel)gebieden van internationale betekenis Binnen Vlaamse Gewest: Het Zwin (Knokke-Heist) De Ijzerbroeken in Diksmuide en Lo-Reninge De schorren van de Beneden-Schelde: de schorre (Doel), Galgenschoor (Lillo) en Groot Buitenschoor (Zandvliet) Kalmthoutse heide Vlaamse banken voor de westkust (federaal) 8
Ter Info: Ramsargebieden Ter info: Ramsargebieden Elk land engageert zich om in Ramsargebieden (wetlands) zo goed mogelijk voorkomende populaties van watervogels te beschermen Beschermingsmaatregelen: MER-plicht stedenbouwkundige vergunning jachtwetgeving natuurvergunningsplicht VLAREM bebossen: advies ANB-beleid Eerder passieve bescherming 9