Mens en Natuur 2 Cursus Natuurgids

Transcriptie

1 : een problematische verhouding Mens en Natuur 2 Cursus Natuurgids 2 Een voorouder die nooit bestaan heeft To be or not to be part of nature? Evolutie binnen de natuur plaatst de mens niet buiten de natuur

2 Gedetermineerd tot vrijheid? De mens is een diersoort met een unieke impact op de omgeving verantwoordelijkheid Gedetermineerd tot vrijheid? De mens handelt bewust niet steeds volgens ecologische principes de overige natuur is inhumaan Doe ik het of doe ik het niet? Hoe doe ik het? Wat als iemand anders het doet? natuurbehoud staat maatschappelijk ter discussie 5 6 Gedetermineerd tot vrijheid? Luc Ferry (Le nouvel ordre écologique): Nazisme versus kringloopbeweging? Natuur zit tussen de oren Iedere mens heeft een eigen natuurbeeld een cultureel bemiddelde voorstelling van de objectieve natuur 7 8 2

3 Natuur zit tussen de oren natuur als hulpbron wetenschap technologie industrialisering technologische beheersing van natuur als hulpbron voor materiële vooruitgang instrumenteel landbouwhuisdieren duurzame ontwikkeling milieu... arcadische natuur religie kunst vrijetijdscultuur natuurwaardering op basis van culturele, esthetische en morele waarden intrinsiek gezelschapsdieren biodiversiteit natuur Maar: Romantiek is géén tegenbeweging

4 Een definitie mens-inclusief: natuur is alles wat is mens-exclusief: natuur is alles wat uit zichzelf ontstaat, zichzelf ordent en handhaaft, al of niet in aansluiting op menselijk handelen Natuur en milieu: geladen begrippen Scheidingsdenken mens x natuur natuur = tegenwicht voor fouten van de mens? milieu = alles wat de mens fout doet? Stap(je) voor stap(je) Binnen het blanke ras : man versus vrouw Binnen de menselijke soort: de blanke versus de anderen Tussen soorten: de mens versus de andere levensvormen > huisdieren (dierenbescherming) > de wilde natuur (ecosysteem) > het planetaire (ecocentrisme) voor natuurbehoud klassieke natuurbeschermingsvisie (behouden) natuurontwikkelingsvisie (ontwikkelen) functionele natuurvisie (verweven)

5 Eerste visie: behoud van het oude cultuurlandschap, als samenspel van natuur en mens RUSTIG Klassieke natuurbeschermingsvisie sluit aan bij Arcadische natuuropvatting uit de Romantiek én bij de wetenschappelijke natuurbeheervisie de traditionele grondgebruiker leeft in harmonie met natuur; de moderne niet vertrouwdheid ( Bokrijknatuur ; fermettes) dominante strategie in Vlaanderen o.a. wegens ruimtelijke beperktheid Tweede visie: ontwikkeling van natuur, als nieuwe wildernis met een minimum aan menselijke tussenkomst RUIG Natuurontwikkelingsvisie ontstaan rond 1975 in Nederland rond Hoge Veluwe (Harm van de Veen), Oostvaardersplassen (Frans Vera) en grote rivieren ( Plan Ooievaar ) wetenschappelijk gemotiveerd maar romantisch geïnspireerd vreemdheid (cf. thrillers ) beperkte strategie in Vlaanderen o.a. wegens ruimtelijke context

6 Oostvaardersplassen Hoge Veluwe Vlaamse initiatieven: IJzermonding / Benedenschelde / Grensmaas Derde visie: functionele natuur ten dienste van de moderne mens RATIONEEL

7 Functionele natuurvisie ontstaan rond 1975 (landbouwuniversiteit Wageningen) plaatst mens niet tegenover maar in de natuur veiligheid landbouw: in Vlaanderen pas sinds 1999 bosbouw: principes duurzaam bosbeheer infrastructuurwerken (wegen; recreatie) Het postmoderne natuurbehoud? natuurverrijking (?) natuurverarming rivierdalen hoogveen laagveen bos weiland hooiland heide akker laatste tussen-ijstijd (ofwel tot 6000 BP) : oernatuur rond 1875: maximale differentiatie vanaf 1950: natuur onder druk 25 patroon proces integratie Klimaatwijziging? landbouw bosbouw infrastructuur recreatie NATUURBEHEER NATUURONTWIKKELING FUNCT. NATUURVISIE 4. Natuurbeleid SOORTGERICHT NATUURBELEID natuur vogels jacht riviervisserij aanvullend HORIZONTALE MAATREGELEN GEBIEDSGERICHT NATUURBELEID natuur bos landschap randvoorwaarden natuurgerichte normstelling KWANTITEIT incl. ruimtelijke kwaliteit ruimtelijke ordening KWALITEIT milieukwaliteit milieuhygiëne

8 Europese richtlijnen 3.1 Europese richtlijnen beschermings- en instandhoudingsmaatregelen speciale beschermingszones (SBZ) ruimtelijke ordening maatregelen natuurdecreet In mijn gebied is een belangrijke kolonie Rosse vleermuis aanwezig. De eigenaar van het oude loofbos waar ze wonen, wil alle oude bomen kappen. broeden in het voorjaar talrijke weidevogels in de weilanden. Moet de boer rekening houden met hun aanwezigheid bij zijn bedrijfsvoering? Vogelrichtlijn SBZ-Vogelrichtlijn Principe: alle inheemse vogels volledig beschermd

9 3.1.2 Habitatrichtlijn 1992 SBZ-Habitatrichtlijn Voor alle SBZ geldt: alle overheden: instandhoudingsmaatregelen treffen en verstoring vermijden passende beoordeling bij mogelijke betekenisvolle aantasting Bescherming van soorten en habitats In het Belgische deel van de Noordzee werden SBZ-Vogelrichtlijn en -Habitatrichtlijn afgebakend (federale bevoegdheid)

10 3.2 Ruimtelijke ordening In mijn gebied wil een natuurvereniging een begrazingsproject starten. Mogen ze een schuilstal optrekken en omheiningen plaatsen? wil een landbouwer een veedrinkpoel dempen. Mag dit zomaar want er zitten amfibieën in? wil iemand een grote villa bouwen en enkele oude solitaire eiken kappen voor zijn oprit Structuurplanning gewestelijk provinciaal gemeentelijk

11 3.2.2 Ruimtelijke ordening ruimtelijke uitvoeringsplannen (gewestplannen, BPA s) Vl. Gewest provincies gemeenten vergunningplichtige handelingen stedenbouwkundige voorschriften o.a. voor natuur stedenbouwkundige vergunning CBS Stedenbouwkundige vergunning vereist voor: (ver)bouwen en afbreken constructies grote reliëfwijziging Kappen hoogstammige bomen buiten bos ontbossing (alleen in woon- en industriegebieden, verkavelingen, voor werken van algemeen belang, i.f.v. instandhoudingsdoelstellingen SBZ) MAAR: uitzondering voor kleine werken

12 3.3 Maatregelen natuurdecreet In mijn gebied wil men tijdens het broedseizoen een oude boom kappen waarin een Groene specht huist; de boom zou onveilig geworden zijn voor de wandelaars. wil een landbouwer een weiland scheuren om er Koolzaad in te zaaien. Dat levert biobrandstof op. vind ik een dode uil. Het dier is nog helemaal intact. Mag ik het laten opzetten? Zorgplicht (art. 14) Integratiebeginsel (art. 16) altijd en overal van toepassing, voor iedereen! als natuurelementen kunnen worden vernietigd of ernstig geschaad alle redelijke maatregelen nemen om de vernietiging of schade te voorkomen, te beperken of te herstellen Natuurtoets bij vergunning, machtiging, toestemming door overheid = steeds voor natuur minst schadelijke alternatief kiezen

13 3.3.3 Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) Achterliggende idee = eilandtheorie ha voorzien ha gerealiseerd Natuurreservaten onderscheid: Vlaamse natuurreservaten: aangewezen door Vl.Reg. (eigendom of in huur van Vl. Gewest) erkende natuurreservaten: erkend door Vl.Reg. op vraag van eigenaar of beheerder (= natuurvereniging) doelstelling: via een aangepast beheer een natuurstreefbeeld behouden of ontwikkelen (natuur)beheerplan Natuurvergunning Vereist voor: wijziging van vegetatie (in gebieden met volledige of gedeeltelijke natuurbestemming) wijziging van kleine landschapselementen (ook in agrarische gebieden) Code van Goede Natuurpraktijk

14 3.3.6 Ramsargebieden Ramsarconventie 1971: water(vogel)gebieden van internationale betekenis Soortbescherming Soortenbesluit: wanneer de mens een bijzondere impact heeft of wanneer de soort niet gebonden is aan natuurgebieden (cultuurvolgers: zwaluwen, gierzwaluw, ): soortenbescherming (verbodsbepalingen) soortenbehoud (maatregelen en programma s) soortenbeheer (= bestrijding) opvangcentra voor wilde dieren houden van beschermde vogels Maatregelen bosdecreet Multifunctioneel bosbeheer Bos vervult tegelijkertijd meerdere functies: Sociaal (recreatie toegankelijk op boswegen of op fiets- en ruiterpaden) Economisch (houtproductie en jacht) Ecologisch (aanwijzing en erkenning van bosreservaten MAAR: ook natuurreservaten kunnen bos omvatten!) Milieubeschermend (o.a. erosie >)

15 3.4.2 Duurzaam bosbeheer Criteria opgelegd door Vlaamse Regering Van toepassing in alle openbare bossen en in privé-bossen in het VEN Het beheer van privé-bossen wordt steeds meer gevoerd vanuit bosgroepen 4. Wie doet wat? 4.1 Vlaamse Overheid Wie doet wat Vlaamse Overheid 4. Wie doet wat Vlaamse Overheid Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) Integratie van natuur- en bosbeleid + jacht en riviervisserij Centrale diensten in Brussel en provinciale afdelingen in elke provincie Bosmusea en bezoekerscentra Indeling volgens opdrachten: Beheer: gericht op de eigen domeinen (en gemeentebossen enz.); boswachters Beleid: gericht op externe domeinen (kapmachtigingen, vergunning opzetten vogels, enz.); beleidsadviseurs Handhaving: door natuurinspecteurs of boswachters (kleine inbreuken)

16 4. Wie doet wat Vlaamse Overheid Dienst Doelgroepenbeleid en NME: NME-centra Coördinatie NME-beleid Website 4. Wie doet wat Vlaamse Overheid Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: Natuurrapport Wetenschappelijk onderzoek Kenniscentrum Wie doet wat? 4. Wie doet wat - provincies 4.2 Provincies NME: provinciale centra of steunpunten natuurstudie: provinciale koepels beheer van provinciale domeinen Regionale Landschappen: samenwerkingsverband natuurrecreatie als draagvlakvorming

17 4. Wie doet wat? 4. Wie doet wat - gemeenten 4.3 Gemeenten Milieudienst: eerstelijnshulp Gemeentelijke Milieuraad (Mina-raad) Gemeentelijke Commissie voor Ruimtelijke Ordening (GECORO) NME beheer van gemeentelijke domeinen Wie doet wat? 4.4 Verenigingen 67 17