Leren lezen, schrijven en budgetteren bij de Voedselbank 1. Karakteristieken Voor kansloze laaggeletterden, zoals bezoekers van voedselbanken, is de stap naar het ROC vaak groot. Om deze stap te vergemakkelijken wordt in Helmond aan bezoekers van de lokale Voedselbank een opstapcursus gegeven die behalve vaardigheden op het gebied van lezen en schrijven ook competenties bijbrengt met betrekking tot budgettering en sociale vaardigheden. De werving van de cursisten geschiedt hoofdzakelijk door een ambassadeur alfabetisering en door vrijwilligers van de Voedselbank. Doordat deze vrijwilligers zeer dicht bij de doelgroep staan en er veelvuldig en intensief contact mee hebben, slagen zij er beter in om die te overreden aan de cursus deel te nemen. 2. Wie geven het onderwijs? Een docente van ROC Ter AA en een deskundig vrijwilliger van de Voedselbank. 3. Wie volgen het onderwijs? Bezoekers van de Voedselbank en andere kansarme laaggeletterden. Bij de start in februari 2005 waren er negen deelnemers. Dit aantal groeide in de loop van het jaar aan tot 16. Daarvan gaan er thans (oktober 2006) 7 of 8 door met de cursus. In verband met de verhuizing van de Voedselbank naar een grotere locatie wordt de cursus momenteel bij het ROC Ter AA verzorgd. Binnenkort zal er echter weer een vervolg op de nieuwe locatie plaatsvinden waarbij naar verwachting ook weer nieuwe deelnemers zich zullen aanmelden. 4. Wie zijn er nog meer bij betrokken? Een ambassadeur alfabetisering van Stichting Belangenbehartiging Alfabetisering, die tevens vrijwilliger is bij ROC Ter AA. Een ROC-medewerker die verantwoordelijk is voor de werving van cursisten. Toeleiders: vrijwilligers van de Voedselbank, Inloopcentrum, Humanitas, Ruilwinkel, casemanagers van gemeentelijke sociale diensten en maatschappelijk werk. Gemeente Helmond en overige financiers. 5. Wat zijn de leerdoelen? - leren lezen en schrijven; - sociale vaardigheden; - competenties op het terrein van budgettering; - ontwikkeling van zelfvertrouwen, zelfbewustzijn en gevoel van eigenwaarde; - groepsvorming, het kunnen leggen van sociale contacten; - burgerschapscompetenties, zoals de post lezen, formulieren invullen, brieven schrijven, de krant lezen, teletekst en de ondertiteling van de TV lezen; - op termijn: deelname aan een reguliere cursus educatie op het ROC.
6. Methodiekbeschrijving De werving via de Voedselbank maakt deel uit van een breder wervingsplan, dat onderscheid maakt tussen doelgroepen, aantallen, vindplaatsen, contactpersonen bij instellingen, etc. Belangrijk bij de werving is dat men goed inspeelt op belangen (van deelnemers en toeleiders) en dat men het vertrouwen van de cursist wint: Werven gaat het best aan de koffietafel. Een ROC-docent die komt werven geloven ze niet, maar de kleuterleidster geloven ze wel. Sommige cursisten worden toegeleid door een dertigtal instellingen waarmee het ROC samenwerkt o.a. in het kader van het ESF-Equal-project Ticket to the Future. Loketambtenaren en ook bedrijven en de Rotary worden goed voorgelicht. De lokale ambassadeur alfabetisering speelt daarbij een belangrijke rol. Fundamenteel voor het welslagen van de werving is dat de directie van het ROC, de gemeente en de overige instellingen in het netwerk achter het project staan en bereid zijn om er hun nek voor uit te steken. De cursus is ingebed in een brede benadering van leren: Er wordt bijvoorbeeld ook een naaicursus of een kookcursus aangeboden als daar vraag naar is, of praktische thema s als budgettering. Vrijwilligers die aan het loket van een welzijnsorganisatie ouderen adviseren, krijgen hiervoor ook een cursus. Huurders die moeten verhuizen en een huis van een bouwvereniging via internet moeten zoeken, krijgen een cursus internet, verzorgd door docenten ROC Ter AA, in het kader van Ticket to the future. De intake begint met een gesprek op het trajectbureau van het ROC. (Vroeger ging men op huisbezoek, maar dat is te tijdsintensief). Tijdens het gesprek wordt de cursist gevraagd wat hij wil leren, wat hij al kent, en wat hij nog niet kent. Op basis van zijn antwoorden wordt een persoonlijk ontwikkelingsplan opgesteld. Aan de hand van opdrachten wordt gedurende de cursus getoetst welke elementen van dit plan de cursist al beheerst. Bij de intake wordt er ook een intake-toets afgenomen, die men echter bij laaggeletterden niet een intaketoets noemt. Immers, wanneer men het een toets zou noemen, zouden cursisten erdoor worden afgeschrikt. Gezien de grote verschillen qua niveau en leerbaarheid wordt het onderwijs soms één op één aangeboden. Soms ook wordt er gewerkt in kleine groepjes van deelnemers die min of meer hetzelfde niveau hebben. Er worden geen standaard lesboekjes gebruikt. Ook de methode Sprint is aan de kant gezet: Deze was te docent-afhankelijk. Het alternatief, de methode Alfabeter, bleek te duur. Daarom heeft het ROC eigen modules ontwikkeld, die zijn gebaseerd op bestaande methoden NT-1 en NT-2, en die de terminologie van Sprint aanhouden. De modules kunnen in verschillende volgordes worden doorgewerkt en bevatten veel praktijkoefeningen. Ook wordt cursisten gevraagd om eigen materiaal mee te brengen, waaraan vervolgens opdrachten worden gekoppeld. Toetsing gebeurt tussentijds en informeel, op basis van checklisten; dit omdat een toets slechts een momentopname is en een checklist niet. Bovendien schrikken toetsen de cursisten
af, en zijn er simpelweg geen gestandaardiseerde toetsen voorhanden waarmee men de kleine tussenstapjes tussen KSE-niveau 0 en KSE-niveau 1 kan meten. Bij afronding van een module ontvangen cursisten moduulverklaringen. 7. Dwarsverbanden met andere problematieken - armoedebestrijding; - maatschappelijke participatie, bestrijding van sociaal isolement; - burgerschapsvorming; - schuldhulpverlening. 8. Frequentie van de lessen en duur van het traject Het Voedselbankproject duurt inmiddels anderhalf jaar en wordt jaarlijks geëvalueerd. De cursisten krijgen één keer per week drie uur les. (Bij de reguliere lees- en schrijfcursussen van het ROC is er één of twee keer per week les). Ook zijn er lees- en schrijfcursussen op maat voor medewerkers van bedrijven, zoals vuilverwerkingsbedrijf Blink / SITA, waar op locatie lesgegeven wordt. 9. Leeromgeving Aanvankelijk werd de cursus in de kantine van de Voedselbank gegeven. Doordat de Voedselbank sterk groeide, moest hij verhuizen naar een nieuw gebouw. Aangezien het nieuwe gebouw nog niet af is, is de cursus zoals gezegd tijdelijk verhuisd naar het ROC. De drempel van het ROC bleek voor de nieuwe cursisten te hoog: van de 4 nieuwe cursisten kwam er niet één opdagen. De cursisten die vorig jaar al aan de cursus deelnamen, durfden wél de stap naar het ROC te zetten. Zodra de Voedselbank in zijn nieuwe, grotere onderkomen zit, zal de cursus weer op de Voedselbank worden gegeven, in een nieuw, speciaal voor de lees- en schrijfcursus ingericht lokaal. Dit lokaal is voorzien van computers en heeft verschillende hoeken : voor elke leeractiviteit zijn eigen hoek. De oorspronkelijke gedachte dat de Voedselbank als opstap naar het ROC zou moeten gaan dienen, is inmiddels deels verlaten: De opstap is meer een afstap geworden, van schaalvergroting gaat men naar schaalverkleining. Deze ontwikkeling is in Helmond exemplarisch voor een bredere tendens: de tendens om cursussen zoveel mogelijk dichtbij de mensen te verzorgen, d.w.z. niet in het ROC maar in een meer vertrouwde en veilige omgeving. In het geval van ouderen bieden de wijklocaties van de stichting welzijn ouderen zulk een omgeving. De geschetste tendens sluit nauw aan bij zowel de ontwikkeling naar vraaggericht en marktgericht denken als de filosofie van de WMO. 10. Financieringsbronnen De aanpak van laaggeletterdheid in Helmond (waaronder het project van de Voedselbank) wordt in hoofdzaak gefinancierd uit drie potten:
1) De gemeente Helmond stelt vanuit de WEB-gelden een wervingsbudget beschikbaar dat is geoormerkt in de productovereenkomst. Dit budget ten behoeve van de werving van NT1 is gebaseerd op een wervingsplan dat de doelgroepen aangeeft hoeveel uren er voor de werving nodig zijn en deze uren vertaalt in kosten. 2) Los van dit wervingsbudget is er ook een PAVEM-budget, met daarbinnen een budget voor de werving van laaggeletterde cursisten NT2. 3) Een derde financieringsbron is het ESF Equal-project Ticket to the Future (Europees project met bijdragen van de gemeenten Tilburg, Den Bosch en Helmond). In het kader van Ticket to the Future ontvangen 50 bewoners uit de binnenstad van Helmond die niet in het bezit zijn van een startkwalificatie, een gratis scholingscheque ( leerbon ). Zij worden geworven door sleutelfiguren uit de wijk, en het scholingsaanbod wordt afgestemd op hun vraag. De gemeente betaalt de cursusbijdrage van de deelnemers aan de Voedselbankcursus; dit om de financiële drempel te slechten. De gemeente, de Rotary en de Rabobank financieren de aanschaf van computers. Het energiebedrijf betaalt de energierekening. (De Rabobank en energiebedrijf kwamen met het ROC in contact via de Rotary). 11. Resultaten De cursisten leren beter lezen en schrijven, krijgen zelfvertrouwen, en hebben meer sociale contacten. De vooruitgang hangt af van de individuele cursist: Sommigen doen er een half jaar over, anderen bijvoorbeeld drie jaar. Dit hangt nauw samen met het instapniveau, het leervermogen en het verlangde uitstapniveau. Er zijn plannen om op de Voedselbank nu ook een cursus budgettering en een computercursus te geven. Het contact tussen Voedselbank en Rotary heeft ertoe geleid dat leden van de Rotary vrijwilligerswerk bij de Voedselbank zijn gaan doen. Bovendien zijn er inmiddels met Rotary Helmond afspraken gemaakt over twee doelgroepen laaggeletterden: 1) De Rotary gaat tien grote productiebedrijven ertoe overhalen om hun laaggeletterde medewerkers naar een naar het voorbeeld van Blink / SITA opgezette cursus op de werkvloer te sturen, verzorgd door ROC Ter AA. 2) Samen met de gemeente zet de Rotary zich in voor het opsporen van vroegtijdig schoolverlaters VMBO-MBO, voor het bemiddelen van deze doelgroep naar werk of stage, en voor het doorverwijzen naar het ROC voor aanpak taalachterstand. 12. Contactpersonen Jan-Willem Bouwman (kerndocent, tevens verantwoordelijk voor de werving van cursisten) ROC Ter AA Keizerin Marialaan 2 5702 NR Helmond 0492-507900
jw.bouwman@roc-teraa.nl Martha de Vries (docente van de Voedselbankcursus) 0492-507900 Bronnen: Formulier voor nominatie Nationale Alfabetiseringsprijzen 2005 Groenenberg, Ria, Niet bij brood alleen. Leren via de Voedselbank Helmond, in: Cinoptiek. Magazine over innovatie van beroepsopleidingen, nr. 1, 2006, p. 19-21. Esch, Wil van, e.a., Duurzaam leren en maatschappelijke participatie. CINOP, s- Hertogenbosch, 2006, pp. 35-43. Rol ROC Ter AA in aanpak laaggeletterdheid in Helmond (speech van Jan-Willem Bouwman op 8 september 2006 ter gelegenheid van congres Stichting ABC in Tilburg). Jan-Willem Bouwman, document ROC ter AA: project Alfabetisering via de Voedselbank.