Boeren en tuinders van de Liemers Ondernemend, gevarieerd en waardevol De landbouwvisie is opgesteld door het bestuur van LTO Noord afdeling De Liemers, met ondersteuning van Harrie Vreman en Hille Kraak, belangenbehartiging LTO Noord.
DE LIEMERS
Landbouwvisie de Liemers 1. Aanleiding De Liemers is een regio met circa 250 landbouwbedrijven. Een gebied met 7400 ha vruchtbare grond en veel verschillende sectoren. In hoofdzaak melkveehouderij maar ook tuinbouw, akkerbouw en intensieve veehouderij. Qua veebezetting is de Liemers een extensief landbouwgebied. LTO Noord afdeling de Liemers wilde een actueel inzicht krijgen in de wensen en ontwikkelingsmogelijkheden van de agrarische ondernemers in de Liemers. Hiervoor is aan Projecten LTO Noord opdracht gegeven een uitgebreide enquête samen te stellen en te verwerken. De enquête is financieel mogelijk gemaakt door LTO Noord Innovatiefonds, Rabobank de Liemers en LTO Noord-afdeling de Liemers. De enquête is schriftelijk verspreid onder alle boeren en tuinders, zowel leden als niet-leden. De respons was hoog: 40% van de aangeschreven boeren en tuinders stuurden de enquête terug. Zowel qua verdeling binnen het gebied als over de sectoren is de respons als representatief te beoordelen. De resultaten van de enquête kunnen worden bekeken op de website www.liemers.ltonoord.nl. Genoeg toekomst voor de suikerbietenteelt in de Liemers; loonbedrijf Sloot uit Aerdt investeerde in deze nieuwe bietenrooier.
2. Enkele conclusies uit de enquête a. De komende 10 jaren is meer dan 80 % van de bedrijven van plan op de huidige locatie te blijven. b. Afgelopen 5 jaar heeft 65% van de bedrijven een omvangrijke groei gerealiseerd. c. 51% van de aan de enquête deelgenomen- ondernemers is jonger dan 50 jaar. d. Meer dan 70% van de ondernemers geeft aan agrarische activiteiten als hoofdberoep te hebben. e. Belangrijkste onderwerpen voor ondernemers zijn: - ontwikkelingsruimte op bouwblok en passende inrichting - versterken van de agrarische structuur - duurzame energie producten - vergroten van kennis en (innovatief) ondernemerschap in de landbouw - op landbouw afgestemd waterpeil De meeste agrarische bedrijven in de Liemers zijn melkveehouderijen, gevolgd door akkerbouw en intensieve veehouderijen. Dit zijn veelal grondgebonden bedrijven. De glastuinbouw en de fruitteeltsector hebben in de Liemers een behoorlijk aandeel. Ook kent de intensieve veehouderij in de Liemers krachtige agrarische bedrijven. Hoofdtak overig fruitteelt vleesvee/schapen glastuinbouw intensieve veehouderij akkerbouw/vollegrondgroenten melkveehouderij 7% 5% 10% 10% 15% 15% 37% 0% 10% 20% 30% 40% Van de agrarische ondernemers ziet meer dan 70% een redelijk tot goed economisch perspectief.
Economische perspectief 19% 9% 31% Goed Goed tot redelijk Redelijk 37% 4% Matig Slecht Groei vindt plaats in de vorm van investeringen in gebouwen, mechanisatie en automatisering. Daarnaast werden/worden grond en productierechten aangekocht. Invloedsfactoren op de toekomst van bedrijven zijn volgens de geënquêteerden vooral: Markt- en prijsontwikkeling (39%) Mest- en overig milieubeleid (24%); Natura 2000, ammoniakemissie, stankcirkels, mestwetgeving, lozingsbesluit Ruimtelijke ordeningsbeleid (17%) - bouwblokgrootte - bestemmingsplan - verkrijgen vergunningen voor bouw energie-/biogasinstallaties - doortrekken A15 / A12 - aanleg industrieterrein Infrastructuur zoals de Betuwelijn heeft soms grote invloed op agrarische bedrijfsvoering
3. Vertrouwen in de toekomst De Liemers kent vitale landbouwbedrijven met goede toekomstmogelijkheden en verwachtingen in bijna alle delen van de agrarische sector. De meeste ondernemers zijn positief over de toekomst en durven te ondernemen. De volgende ontwikkelingswensen zijn actueel: A. Energie Kilmaat en energieneutraal produceren: dat kan door biovergisting, zonnepanelen, windenergie en warmteterugwinning in de tuinbouw en daarnaast door op bedrijfsniveau energiebesparende maatregelen toe te passen. Bij de agrarische ondernemers blijkt duidelijk de wens om bovenstaande te realiseren. Er zijn initiatieven voor windenergie in het Duivense Broek en in Angerlo. Mestscheiding en biovergisting op bedrijfsniveau zijn in een uitvoerend stadium evenals het toepassen van zonnepanelen op schuren. Gemeenten kunnen door vergunningverlening deze initiatieven stimuleren. B. Vrijkomende Agrarische Bebouwing (VAB) Met het beleid voor vrijkomende agrarische bebouwing wordt beoogd: - nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen ruimtelijk in te passen - ruimtelijke kwaliteit van het landelijk gebied te verbeteren - bevorderen dat gebouwen in het buitengebied, die hun huidige functie verliezen of hebben verloren op een goede wijze kunnen worden hergebruikt - leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit van het buitengebied bevorderen - tegemoet te komen aan de behoefte aan wonen en werken in het buitengebied Dit alles uiteraard zonder de bestaande bedrijven daarbij te hinderen in hun ontwikkeling. LTO Noord afdeling de Liemers onderschrijft het belang van een goede regeling voor vrijkomende agrarische gebouwen en pleit daarom, Liemersbreed, voor de invulling van het VAB-beleid zoals door de gemeente Zevenaar wordt voorgesteld, met maatwerk voor de tuinbouw. C. Bouwblok Agrarische ondernemers kiezen voor gezinsbedrijven. Er is duidelijk behoefte aan opschaling. Ook de economische wet geeft aan dat, met gelijkblijvende opbrengstprijzen, door opschaling kostenreductie kan worden gerealiseerd. Ook energiemaatregelen zoals biovergisting op bedrijfsniveau vraagt ruimte, evenals dierenwelzijn. Een groter bouwblok is wenselijk. Gemeenten kunnen, door een zachte lijn om het bouwblok heen, deze vergroting mogelijk maken. Door maatwerk te leveren kunnen landschappelijk betere oplossingen gekozen worden.
Investeren in welzijn van deze biggen; vraagt wel voldoende ruimte om te mogen bouwen D. Natuurontwikkeling In ons gebied kennen we twee agrarische natuurverenigingen, namelijk Vereniging Streekbeheer Rijnstromen en de Natuurvereniging Het Duivense Broek. Agrarische ondernemers zijn lid van deze verenigingen om het flora- en faunabeheer vorm te geven. Een goede communicatie met Wildbeheereenheden is daarvoor noodzakelijk. Gemeenten en waterschap kunnen door landschapsbeheerplannen nog duidelijker aangeven waar hun prioriteiten liggen. Door een goed overleg tussen de agrarische natuurverenigingen en gemeenten en waterschappen kunnen praktische doelen worden bereikt, zoals invulling openstelling schouwpaden, onderhoud dijken, invulling overhoeken van de gemeenten, weidevogelbeheer en onderhoud bomen. Door deze landschapsontwikkelingsplannen (LOP) kan de regio ook fondsen aantrekken voor groene en blauwe diensten. Van groot belang daarbij is ook dat overeenkomsten met agrariërs zekerheid voor de toekomst bieden. LTO Noord kiest voor meer dialoog met de agrarische natuurverenigingen, gemeenten, waterschappen, wildbeheereenheden om groene en blauwe diensten invulling te geven. E. Grondmobiliteit/Kavelruil/Waterhuishouding De verkaveling wordt door meer dan de helft van de bedrijven als goed beoordeeld. Van de veldkavels is 90% goed te bereiken. In sommige gevallen is verbetering mogelijk door openstellen van rondwegen voor landbouwverkeer. Gronden zijn nodig voor agrarische producten, aankopen voor natuur wordt niet wenselijk geacht. De meeste ondernemers zijn tevreden met de waterhuishouding. Peilbeheer in de Rijnstrangen is voor de meeste agrarische ondernemers zorgelijk te noemen.. Maairegiem van sloten moet nog beter. Er is ook een betere afwatering nodig bij weersextremiteiten. LTO Noord zal het bovengenoemde onderwerp waterhuishouding wederom bij WRIJ (Waterschap Rijn en Ijssel) aan de orde stellen.
F. Verbreding Landbouw Op 43% van de agrarische bedrijven vinden niet-agrarische activiteiten plaats. Het grootste deel hiervan is op dit moment agrarisch natuurbeheer. Het merendeel van de geïnteresseerde ondernemers heeft een voorkeur voor duurzame energie als niet agrarische neventak, gevolgd door groen / blauwe dienst en agrarisch natuurbeheer. Een goede tweede is directe afzet van het eigen product door huisverkoop, verwerking of door afzet via derden. De helft van de ondernemers die verder willen in de verbreding noemen directe afzet als richting (Streekproductenorganisatie Liemers Trots ). Appelplukdag bij het Gelders Eiland; goed voor fruitteler en bezoekers 4. Landbouw Economisch Instituut Uit het rapport Schaalvergroting in de land- en tuinbouw (februari 2011) van het LEI blijkt dat de groei van landbouwbedrijven, vanwege economische motieven, al jaren aan de gang is. Dit zal de komende jaren ook nog zeker het geval zijn. Een autonoom verlopend proces, waaraan niet kan worden ontkomen. Het aantal dieren per bedrijf of het aantal hectare kassen zal stijgen. Grotere gezinsbedrijven hebben een hogere arbeidsproductiviteit, zijn moderner ingericht en de gezondheid en het welzijn van dieren is gelijk of beter dan op kleinere bedrijven. Tevens investeren grotere gezinsbedrijven ook eerder in milieumaatregelen, waardoor een deel van het ammoniakprobleem wordt verminderd.
5. Conclusie De Liemers blijkt een krachtig landbouwproductiegebied waarin verschillende kansrijke sectoren zijn. Deze diversiteit tekent de Liemers maar met name de ondernemerszin. Het aantal ondernemers dat hun bedrijf verwacht voort te zetten, is hoog. Het aantal bedrijven dat de laatste 5 jaar grote investeringen hebben gedaan evenzeer. Het is nu belangrijk deze bedrijvigheid weer in het vizier te krijgen van bewoners en het lokaal bestuur. Er is een duidelijke wil van agrarische ondernemers om door te ontwikkelen en met investeringen hun bedrijven op peil te houden. Er blijft ruimte nodig voor het optimaliseren van de hoofdtak. Ruimte op het bouwblok vormt een essentieel onderdeel. Goede verkaveling en ontwatering dragen bij aan optimale bedrijfsvoering. Verbredingsactiviteiten komen steeds meer voor. Agrarisch natuurbeheer, duurzame energie, investeren in vrijkomende agrarische bebouwing of directe afzet van eigen produkten zijn enkele voorbeelden. Verbreding uit de eigen streek geeft ondernemers kansen en verbindt bewoners en ondernemers met elkaar. Samenwerking tussen boeren, tuinders, mkb en lokaal bestuur verdient steun en creëert mogelijkheden voor de zozeer gewenste streekbranding. LTO Noord afdeling de Liemers nodigt gemeenten, provincies en waterschap uit voor een gesprek voor een vitale inrichting van ondernemingen en landschap. Een aantrekkelijk buitengebied begint met een dynamische en krachtige landbouw! LTO Noord afdeling de Liemers www.liemers.ltonoord.nl
Deze landbouwvisie is tot stand gekomen met financiële steun van: - Rabobank de Liemers - Innovatiefonds LTO Noord waarvoor we beide partijen bijzonder erkentelijk zijn. We zijn Plattelandshuis Achterhoek en Liemers erkentelijk voor haar deskundige advies en ondersteuning bij de organisatie.