BOUW- EN AANNEMINGSBEDRIJF LOKHORST B.V. VERKORT JAARVERSLAG 2013 BETROKKEN BOUWERS
STUDENTENPAVILJOEN CAMPUS WOUDESTEIN, ROTTERDAM OPDRACHTGEVER: ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM INHOUD Voorwoord 3 Directieverslag 5 Resultaten 2013 6 & 7 Accountantsverklaring 8 Nawoord 11 38 APPARTEMENTEN MOTORHUIS & MELKFABRIEK, IJMUIDEN OPDRACHTGEVER: AWV EIGEN HAARD 2
VOORWOORD 2013: Verwarrend, uitdagend, positief! In het voorwoord, gepubliceerd in ons verkorte jaarverslag 2012, sprak ik mij uit over een verwarrend en hoopvol 2013. Ook het Economisch Instituut voor de Bouw ( EIB ) gaf in haar publicatie Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013 geen aanknopingspunten tot herstel en reden tot euforie stemming. Helaas is dit bewaarheid geworden en hebben we in de bouwkolom een mager jaar achter de rug. Snel vergeten en de rug rechten is het credo voor 2014. Gelukkig geeft het EIB nu wel aanknopingspunten om weer aan herstel en groei van de bouwproductie te denken. Matig in 2014 maar de komende jaren explosief. De bouw wordt weer een groeimarkt. De vraag rijst alleen of de bouwkolom deze groeiende productie in capaciteit kan verwerken of dat de koude sanering en verdringing op de arbeidsmarkt zijn tol zullen gaan eisen. Ook minister Dijsselbloem laat ons weten dat het tij gekeerd is. Nederland klimt uit de recessie! In 2014 is zelfs sprake van groei (0,75%) en de vooruitzichten voor 2015 zijn positief (1,5%). Het begrotingstekort blijft onder de door Brussel opgelegde 3%. Reden te meer om positief en enthousiast van start te gaan. Lokhorst Bouw en Ontwikkeling heeft ook in 2013 haar stabiliteit als betrokken bouwer voor u en dankzij u, als opdrachtgever en partner in de keten, waar kunnen maken. Als solvabele partner, financieel gezond en met meer dan voldoende liquide middelen, hebben wij onze omzetdoelstelling en rendementsverwachting in 2013, weer overtroffen. Wij zijn er samen met u in geslaagd de omzet ten opzichte van 2012 te laten groeien. De marges staan onder druk maar ook dit jaar zijn wij weer in staat geweest om, dankzij een gezonde orderportefeuille, een positief bedrijfsresultaat te bewerkstelligen. De verwachting voor 2014 wordt, gezien de huidige marktomstandigheden en ondanks de euforische voorspellingen, door mij voorzichtig ingeschat. Ook wij zullen geconfronteerd worden met de stagnerende markt. Transitiejaar is het codewoord voor 2014. Kleinschalige ontwikkelingen in de woningmarkt en geringe aanwas op de kantorenmarkt zijn nog steeds merkbaar en herkenbaar. Toch hebben wij voor u weer aansprekende werken in 2013 kunnen opleveren. Niet in de laatste plaats omdat wij ons proces volgens het Nieuwe Bouwen hebben kunnen perfectioneren, maar ook omdat het met u als opdrachtgever en onze team creators een vernieuwend jaar is geweest. Aansprekende woningbouwprojecten (b.v. De Heelmeesters Amsterdam, Motorhuis en Melkfabriek IJmuiden, Zorgwoningen Heemskerk, studentenhuisvesting Mozaïek Wonen Gouda), onderwijshuisvestingsprojecten (b.v. Driestar Educatief Gouda, Studentenpaviljoen Erasmus Universiteit Rotterdam, Dr. Willem Dreesschool Den Haag, Brede school Agora en Pascal College Zaandam) en kantoor- en retailprojecten (b.v. kantoor SNS REAAL Alkmaar en winkelcentrum Akerpoort II Amsterdam), zijn daarvan het visuele bewijs! De orderportefeuille 2014 is uitdagend en gevarieerd. Een multifunctioneel sportcentrum in Zaandam, nieuwbouw en restauratie/renovatie Nationaal- Lucht en Ruimtevaartlaboratorium Amsterdam, conceptwoningen Heemskerk en wederom een aantal onderwijshuisvestingsvraagstukken, geven aanleiding om dit jaar met veel vertrouwen tegemoet te zien. Ook de vernieuwing en participatie in projecten als de Stroomversnelling, nul op de meter woning en financiering middels woningpacht zijn innoverende onderwerpen waar wij ons op zullen richten en waar wij u als relatie mee kunnen bedienen. Ik zie het jaar 2014, als voorbode van economisch herstel waarin wij tevens ons 80-jarige bestaansrecht vieren, met veel vertrouwen tegemoet. Energieneutraal bouwen en duurzaamheid staan in het teken van een natuurlijke samenwerking. Een gezonde financiële basis, liquiditeit en solvabele weerstand weerspiegelen ook dit jaar weer onze betekenisvolle Graydon PD-rating. Wij blijven uw BETROKKEN BOUWER die innoveert en investeert in een proactieve samenwerking met één gezamenlijk doel: waarde toevoegen aan een levensvatbare en energieneutrale bouwsector. Ing. D.H. (Dirk) van Meegdenburg Directeur BETROKKEN BOUWERS
REGIO HOOFDKANTOOR SNS REAAL, ALKMAAR OPDRACHTGEVER: NS STATIONS ONTWIKKELBEDRIJF REGIO HOOFDKANTOOR SNS REAAL, ALKMAAR OPDRACHTGEVER: SNS REAAL N.V. GEERT GROOTE COLLEGE, AMSTERDAM OPDRACHTGEVER: STICHTING VOOR VOORTGEZET VRIJESCHOOLONDERWIJS NOORD-HOLLAND 4
VAN DE DIRECTIE ALGEMEEN Lokhorst Bouw en Ontwikkeling heeft wederom een jaar achter de rug waar de directie tevreden kan zijn over het behaalde resultaat. Ondanks het feit dat de marktomstandigheden in de bouwsector erg zorgelijk zijn, de markt (nog steeds) krimpt en de (prijs-) concurrentie hevig is, is Lokhorst er in geslaagd de hoogste omzet in haar bestaan te behalen. Het bedrijfsresultaat is onder druk van de concurrerende (dalende) rendementen in de bouwproductie ten opzicht van 2012 substantieel gedaald. Gedurende het 2 e kwartaal van 2013 en verder zijn er maatregelen ontwikkeld en genomen met betrekking tot het bestendigen van de continuïteit, management en winstgevendheid van Lokhorst. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is en blijft een speerpunt van Lokhorst. Naast de sponsoring van lokale initiatieven op het gebied van sport, cultuur en opleiding hebben de medewerkers van Lokhorst persoonlijk deelgenomen aan het mede door Lokhorst gesponsorde evenement Ven24Cancer. De bedrijfsbegroting van 2014 en verder is door ons op basis van de huidige marktontwikkelingen en -vooruitzichten opgesteld. In deze plannen is het onvermijdelijk om verdere efficiency en/of organisatorische maatregelen door te voeren in alle disciplines teneinde het algemene kostenniveau gedekt te krijgen en houden in overeenstemming met het toekomstige lagere omzetniveau. Liquiditeitsratio (current ratio) is in 2013 gestegen naar 1,6 (2012: 1,3) en blijft daarmee solide. RISICOBEHEERSING Grip op kasstromen is een belangrijk thema. Het liquiditeitsrisico wordt beheerst door permanente aandacht voor het werkkapitaal en het periodiek opstellen van liquiditeitsscenario s. Lokhorst heeft diverse maatregelen genomen om de risico s met betrekking tot de reputatie van de onderneming, integriteit, fraude en compliance te beheersen. Lokhorst is aangesloten bij de Stichting Beoordeling Integriteit Bouwbedrijven (SBIN). Alle medewerkers zijn geïnformeerd inzake de werking en strekking van deze code. In het bedrijf is een toezichthouder aangewezen om de naleving van deze gedragscode te bewaken en te bevorderen. De jaarrekening van Lokhorst wordt door onafhankelijke externe accountants gecontroleerd. Verder is er een procuratieschema waarin de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden zijn vastgelegd. Op grote of risicovolle projecten wordt een analyse uitgevoerd met betrekking tot uitvoeringsrisico s en aansprakelijkheidsrisico s. Naast deze specifieke maatregelen zijn het met name de open cultuur en een transparante samenwerking die kenmerkend zijn voor Lokhorst. SOCIAALBELEID In 2013 zijn er gemiddeld 76 (2012: 83) personen werkzaam geweest binnen Lokhorst. Het ziekteverzuim is in 2013 gedaald ten opzichte van het jaar 2012. Het ziekteverzuim binnen Lokhorst blijft met 3,85% (2012: 4,50%) ruim onder het landelijk gemiddelde. ONTWIKKELINGEN EN VOORUITZICHTEN We zitten in een krimpende markt, waar het herstel van de bouwsector voorzien wordt gedurende 2015 en verder. De verwachtingen voor 2014 zijn somber als het gaat om bouwproductie en rendement. Het jaar 2014 zal gekenmerkt worden als een transitiejaar waarbij er ongecontroleerde scherpe prijsconcurrentie is welke zal leiden tot verder stagnerende en dalende winstmarges. De focus van de directie en management ligt bij het zekerstellen en het continueren van de orderportefeuille en het monitoren van liquiditeit. De verwachtingen van het EIB zijn dat de bouwsector in 2015 enorm aantrekt waarbij de woningbouwproductie zal groeien met 10%. In de periode opvolgend is de verwachting dat de bouwproductie zal groeien met gemiddeld 4% per jaar tot 2019. Alles bij elkaar genomen is de directie van Lokhorst voorzichtig optimistisch voor 2014 en de jaren daarna. Gezien de aanhoudende onzekerheden en voorzichtigheid onder opdrachtgevers zullen wij in 2014 wederom voor een uitdaging staan welke wij niet uit de weg zullen gaan. Ons 80-jarig bestaan zullen wij op gepaste wijze vieren. Wij hebben vertrouwen in de toekomst van ons bedrijf en verwachten voor de toekomst goede resultaten te halen in een lastige markt door als directie en personeel te blijven investeren in ons bedrijf. Beverwijk, 24 februari 2014 Directie Bouw- en Aannemingsbedrijf Lokhorst BV BETROKKEN BOUWERS
Samengevatte Balans per 31 december 2013 (na winstbestemming) in duizenden euro s per 31 december 2013 per 31 december 2012 Vaste activa 414 541 Vlottende activa Onderhanden werk 1.100 1.100 Vorderingen 6.664 6.931 Liquide middelen 14.997 22.881 22.761 30.912 Vlottende passiva Kortlopende schulden 14.267 23.304 Werkkapitaal 8.494 7.608 8.908 8.149 Garantievermogen 8.668 7.909 Voorzieningen 240 240 8.908 8.149 Samengevatte winst-en-verliesrekening over het boekjaar 2013 in duizenden euro s 2013 2012 Bruto marge 400 1.468 Bedrijfslasten * 110 373 Bedrijfsresultaat 510 1.095 Financiële baten en lasten 503 526 Resultaat voor belastingen 1.013 1.621 Belastingen 254 416 Nettowinst 759 1.205 * Dekking Algemene kosten is in mindering gebracht op de bedrijfslasten. 6
Kengetallen in duizenden euro s tenzij anders is vermeld 2013 2012 2011 2010 Vlottende activa * 17.984 19.020 15.910 11.396 Vlottende passiva * 9.489 11.413 9.447 7.571 Liquiditeitsratio (current ratio) 1,90 1,67 1,68 1,51 Eigen vermogen 8.668 7.909 6.704 3.938 Totaal vermogen * 18.397 19.562 16.392 11.708 Solvabiliteit eigen vermogen in % * 47,12% 40,43% 40,90% 33,64% Netto omzet 61.744 56.475 60.611 39.572 waarvan: Woningbouw 17.072 35.383 36.614 11.703 Utiliteitsbouw 44.672 21.092 23.997 27.869 Medewerkers totaal 76 83 86 77 Direct 28 33 36 31 Indirect 48 50 50 46 * het negatieve saldo van de onderhanden projecten is in mindering gebracht op de vlottende activa. De samengevatte balans, winst-en-verliesrekening en het overzicht met kengetallen zijn ontleend aan respectievelijk herleid van de jaarrekening 2013, gedateerd 24 februari 2014. De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en de stellige uitspraken van de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving, die uitgegeven zijn door de Raad voor de Jaarverslaggeving. BETROKKEN BOUWERS
DE HEELMEESTERS, AMSTERDAM OPDRACHTGEVER: BOUWINVEST DEVELOPMENT B.V. DE HEELMEESTERS, AMSTERDAM OPDRACHTGEVER: BOUWINVEST DEVELOPMENT B.V. 21 ZORGWONINGEN BOURGONDIËSTRAAT, HEEMSKERK OPDRACHTGEVER: STICHTING PHILADELPHIA ZORG 8
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: de directie van Lokhorst Bouw en Ontwikkeling B.V. De in dit verslag op pagina 6 tot en met 7 opgenomen samengevatte jaarrekening, bestaande uit de samengevatte balans per 31 december 2013 en de samengevatte winst-en-verliesrekening over 2013 met bijbehorende toelichtingen, is ontleend aan de gecontroleerde jaarrekening van Lokhorst Bouw en Ontwikkeling B.V. te Beverwijk over 2013. Wij hebben een goedkeurend oordeel verstrekt bij die jaarrekening in onze controleverklaring van 24 februari 2014. Desbetreffende jaarrekening en deze samenvatting daarvan, bevatten geen weergave van gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden sinds de datum van onze controleverklaring van 24 februari 2014. De samengevatte jaarrekening bevat niet alle toelichtingen die zijn vereist op basis van Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW). Het kennisnemen van de samengevatte jaarrekening kan derhalve niet in de plaats treden van het kennisnemen van de gecontroleerde jaarrekening van Lokhorst Bouw en Ontwikkeling B.V. Verantwoordelijkheid van de directie De directie van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opstellen van een samenvatting van de gecontroleerde jaarrekening in overeenstemming met de grondslagen zoals beschreven op pagina 7 van de toelichting. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de samengevatte jaarrekening op basis van onze werkzaamheden, uitgevoerd in overeenstemming met Nederlands Recht, waaronder Standaard 810, "Opdrachten om te rapporteren betreffende samengevatte financiële overzichten". Oordeel Naar ons oordeel is de samengevatte jaarrekening in alle van materieel belang zijnde aspecten consistent met de gecontroleerde jaarrekening van Lokhorst Bouw en Ontwikkeling B.V. voor het jaar geëindigd op 31 december 2013 in overeenstemming met de grondslagen zoals beschreven in de toelichting. Amsterdam, 10 april 2014 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. Origineel ondertekend door: J.P.C. Pannekeet RA PricewaterhouseCoopers Accountants N.V., Thomas R. Malthusstraat 5, 1066 JR Amsterdam, Postbus 90357, 1006 BJ Amsterdam T: 088 792 00 20, F: 088 792 96 40, www.pwc.nl PwC is het merk waaronder PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. (KvK 34180285), PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V. (KvK 34180284), PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. (KvK 34180287), PricewaterhouseCoopers Compliance Services B.V. (KvK 51414406), PricewaterhouseCoopers Pensions, Actuarial & Insurance Services B.V. (KvK 54226368), PricewaterhouseCoopers B.V. (KvK 34180289) en andere vennootschappen handelen en diensten verlenen. Op deze diensten zijn algemene voorwaarden van toepassing, waarin onder meer aansprakelijkheidsvoorwaarden zijn opgenomen. Op leveringen aan deze vennootschappen zijn algemene inkoopvoorwaarden van toepassing. Op www.pwc.nl treft u meer informatie over deze vennootschappen, waaronder deze algemene (inkoop)voorwaarden die ook zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Amsterdam. BETROKKEN BOUWERS
DRIESTAR EDUCATIEF EN STUDENTENHUISVESTING, GOUDA OPDRACHTGEVER: DRIESTAR EDUCATIEF EN MOZAÏEK WONEN DRIESTAR EDUCATIEF, GOUDA OPDRACHTGEVER: DRIESTAR EDUCATIEF KOOPCENTRUM AKERPOORT, AMSTERDAM OPDRACHTGEVER: LIBERTY REAL ESTATE B.V. 10
NAWOORD Veranderingen. Welke weg ligt voor ons open? Het jaar 2013 was een historisch jaar voor Lokhorst Bouw en Ontwikkeling. Nooit hebben wij een hogere omzet gerealiseerd dan in het afgelopen jaar. Het grootste deel van de omzet kwam dit jaar voort uit utiliteitswerken, in het bijzonder onderwijshuisvesting. Maar in deze huidige markt hebben wij te maken met veranderingen. Wat betekent dit voor onze onderneming in de komende periode? Van welke ervaringen kunnen wij gebruik maken om succesvol te blijven en kunnen onze vernieuwingen hierbij een rol spelen? Veranderingen zullen elkaar steeds sneller opvolgen. Dit is een gegeven en hier zal geen einde aan komen. Het aanbod in de markt, de gestelde eisen en uitgangspunten, de marktpartijen, de samenhang tussen partijen, de processen en de manier van communiceren zijn veranderd en zullen blijven veranderen. Lokhorst Bouw en Ontwikkeling zal hierop moeten anticiperen willen wij bestaansrecht hebben en houden. Wij zullen onze kernwaarden en bedrijfsdoelen steeds tegen het licht moeten houden en spiegelen aan de actuele omstandigheden. Dit alles zonder onze identiteit uit het oog te verliezen. Lokhorst Bouw en Ontwikkeling heeft afgelopen jaar uitdagende projecten gerealiseerd voor diverse opdrachtgevers, allen met hun eigen doelstelling. Het is voor ons zeer belangrijk om te luisteren naar de behoeften van onze opdrachtgevers. Open communiceren en luisteren, zonder daarbij onze eigen bedrijfsvoering uit het oog te verliezen. Op zoek gaan naar de gezamenlijke belangen en van daaruit het project realiseren. Onze betrouwbaarheid is daarbij een vanzelfsprekendheid. Het onderscheidende vermogen van Lokhorst wordt gevormd door onze kernwaarden. Kijkend naar de marktontwikkelingen is de wijze van selecteren en aanbesteden, met de daarbij onderliggende regelgeving snel veranderd. Deze vereist specifieke kennis. Wij hebben onszelf getraind in het nauwkeurig en specifiek benaderen van het aanbesteden. Onze referenties en referentieprojecten zijn van levensbelang geworden. De communicatie is sneller, omvangrijker en meervoudig. Met SharePoint kunnen wij snel en duidelijk veel informatie rangschikken en online beschikbaar stellen. Met ons virtuele 3D modelleerpakket Tekla kunnen wij digitaal hoogwaardig tekenwerk uitwisselen met onderaannemers en leveranciers. Vervolgens kunnen wij het productietekenwerk direct inlezen in ons virtuele 3D model en kunnen wij afwijkingen terugkoppelen. In een vroeger stadium over meer en hoogwaardigere informatie beschikken stelt ons in staat om adequater te reageren op afwijkingen en hierop zowel in tijd als in kosten te anticiperen en het proces te structureren. Administratief hebben wij met Navision een volledig geïntegreerd systeem vanaf de prijsvorming tot en met de nazorg. De werkvoorbereiding hanteert een strak systeem waarbij in Powerproject alle processen samenkomen; gegevensbehoefte, inkoop en voorbereidingsprocessen, keuringsmomenten en de uitgaande betalingstermijnen. Onze eigen CO 2 uitstoot hebben wij nauwkeurig in beeld gebracht. In het komende jaar zullen wij dit geïntegreerd met een deel van onze partners doen, zodat wij transparant de resultaten kunnen terugkoppelen. Ons doel is om het prestatiecertificaat te behalen. Het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is een kernwaarde van onze bedrijfsvoering geworden. Mede door opdrachten in de gemeenten Gouda en Zaandam, hebben wij ons verbonden aan Social Return On Investment. Het bleek dat wij daar al jaren onbewust mee bezig waren. Jonge mensen opleiden, stageplaatsen bieden, iets terug doen voor de maatschappij was voor ons een vanzelfsprekendheid. Inmiddels hebben wij onze initiatieven verder uitgebreid vanuit de overtuiging dat wij iets kunnen bijdragen en kunnen wij de resultaten aan iedereen ter beschikking stellen. Ook sportief onderscheiden wij ons door de inzet en prestaties van ons wielerteam welke tegenwoordig onlosmakelijk verbonden is met ons bedrijf. Wij ondersteunen met dit visitekaartje goede doelen. Het gaat daarbij om het verantwoord omgaan met je gezondheid, samen iets eenvoudigs ondernemen en plezier beleven aan elkaars gezelschap. De kernwaarden van Lokhorst. Verandering houdt ook in meer naar elkaar luisteren. Niet direct vanuit een reeds ingenomen standpunt reageren. Elkaar vertrouwen, minder reserves, transparant kennis en informatie delen en gewoon coöperatief samenwerken! Ing. C. (Cees) Bakhuys Adjunct Directeur BETROKKEN BOUWERS
Als u meer informatie wilt, dan kunt u natuurlijk altijd contact met ons opnemen. U kunt ons bereiken op onderstaand adres of u kunt ons e-mailen: info@lokhorst.nl Postadres Lokhorst bouw en ontwikkeling Postbus 79 1940 AB Beverwijk Bezoekadres Havenstraat 3 1948 NP Beverwijk T. 0251 26 50 00 F. 0251 26 50 50 I. www.lokhorst.nl