Motie lokale financiën Unaniem goedgekeurd door de Algemene Vergadering van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG vzw) Mechelen, 13 juni 2013 Financieel draagvlak lokale besturen daalt zienderogen De Vlaamse gemeenten en OCMW s worden vandaag en de komende jaren geconfronteerd met zware financiële uitdagingen, zoals de enorme stijging van de pensioenuitgaven, de gevolgen van de financieel-economische crisis, de bedragen die ze nog moeten investeren in waterzuivering, de bijkomende verplichtingen voor politie en brandweer, de aantasting van de dividenden uit energieparticipaties, de afwenteling van budgettaire ingrepen door andere overheden, de financiële gevolgen van een reeks maatschappelijke uitdagingen, enz. De middelen en reserves waarover de lokale besturen beschikken om aan deze bijkomende uitgaven en afnemende ontvangsten het hoofd te bieden, volstaan absoluut niet om drastische ingrepen te voorkomen, want de budgetten en meerjarenplannen moeten in evenwicht blijven. Gemeenten en OCMW s vrezen dan ook dat ze niet anders zullen kunnen dan de dienstverlening zwaar terugschroeven, personeel afdanken of niet vervangen, patrimonium verkopen, de prijs van de dienstverlening optrekken, de belastingen verhogen en de investeringen fors reduceren. De hele samenleving dreigt daardoor de sociale, economische en maatschappelijke gevolgen te ondervinden van de financiële malaise op lokaal vlak. De Vlaamse gemeenten en OCMW s, verenigd op de Algemene Vergadering van de VVSG op 13 juni in Mechelen, eisen daarom het volgende van de centrale overheden: Een blijvende stijging van het Gemeentefonds met minimum 3,5% per jaar, gekoppeld aan een evaluatie van de huidige verdeelcriteria. De indexering van de premies voor gesubsidieerde contractanten. Zekerheid over de toekenning van rioolsubsidies over een langere termijn. Geen extra uitgaven voor personeel in het sectoraal akkoord 2014-2019. Ingrepen die de pensioenfactuur betaalbaar maken en houden en medefinanciering van de lokale pensioenuitgaven. Een snelle evolutie naar een 50/50-verhouding in de financiering van de brandweer. De invoering van een voorschottensysteem voor de aanvullende personenbelasting. Een vrijwaring van de gemeentelijke dividenden uit energieparticipaties. Het niet afwentelen van federale en Vlaamse budgettaire ingrepen op de lokale besturen en het compenseren van de effecten van federale of Vlaamse maatregelen. De Vlaamse gemeenten en OCMW s vragen de VVSG om hierover op korte termijn het debat aan te gaan met de federale en de Vlaamse regering. Motie lokale financiën - 1/6
1 Oorzaken van de huidige problemen De Vlaamse gemeenten en OCMW s worden geconfronteerd met de samenloop van een reeks omstandigheden met elk op zich negatieve gevolgen voor de lokale financiën. Het gaat duidelijk niet over een probleem voor één groep besturen. Integendeel, alle gemeenten en OCMW s worden ermee geconfronteerd. Meer concreet gaat het om de volgende elementen: De pensioenuitgaven voor statutaire medewerkers, die de lokale besturen helemaal zelf moeten financieren, zullen door het toenemende aantal gepensioneerden en de vergrijzing de komende jaren spectaculair toenemen. Concreet komt er van nu tot 2018 elk jaar tussen de 80 en de 110 miljoen euro pensioenuitgaven bij, wat een pak meer is dan de verwachte (maar nog onzekere) jaarlijkse stijging van het Gemeentefonds (goed voor ruim 75 miljoen euro per jaar). De economische crisis tast de inkomsten uit de personenbelasting (jaarlijks 1,7 miljard euro) aan en doet nieuwe vastgoedinvesteringen stilvallen, met negatieve gevolgen voor de inkomsten uit de opcentiemen onroerende voorheffing (1,9 miljard euro). De vergrijzing plaatst gemeenten en OCMW s voor bijkomende uitdagingen op het vlak van infrastructuur voor ouderen en allerhande diensten aan huis. De recente stijging van het geboortecijfer verplicht een aantal gemeenten en OCMW s om op korte termijn te investeren in bijkomende capaciteit in de kinderopvang en in het basisonderwijs. De Europese saneringsverplichtingen voor oppervlaktewater betekenen dat de Vlaamse gemeenten van nu tot 2027 nog jaarlijks ruim 800 miljoen euro moeten investeren in de uitbreiding en instandhouding van het rioleringsstelsel, terwijl de drinkwaterheffing ten hoogste 330 miljoen euro opbrengt en de Vlaamse subsidies niet meer dan 110 miljoen euro per jaar bedragen. De federale overheid wil haast maken met de hervorming van de brandweerdiensten, maar trekt hiervoor veel te weinig middelen uit. Bovendien worden de gemeenten niet actief betrokken bij de discussie over het nieuwe brandweerstatuut. De federale dotatie voor de lokale politie evolueert onvoldoende mee met de stijgende uitgaven (Salduzwet, meer blauw op straat, handhaving verkeersveiligheid, pensioenlasten), waardoor de gemeentelijke dotaties alsmaar toenemen. De Vlaamse overheid weigert al jaren om de subsidies voor gesubsidieerde contractuelen (ca. 200 miljoen euro per jaar) zelfs maar te indexeren, waardoor gemeenten en OCMW s een steeds groter deel van de loonlasten zelf moeten dragen. De Vlaamse overheid zet slechts schoorvoetend en met een lange overgangsperiode stappen om te komen tot een gelijke subsidiëring van de kinderopvang tussen lokale besturen en vzw s. In de thuiszorg is er zelfs geen begin van aanzet om de kloof tussen zeer lage financiering van de poetsdiensten en klusjesdiensten van de lokale besturen via gesubsidieerde contractuelen en de betere financiering van de aanvullende thuiszorg en diensten logistieke hulp van de vzw s te dichten. De inkomsten die gemeenten halen uit dividenden worden steeds meer aangetast. Naast de vereffening van de Gemeentelijke Holding (ruim 50 miljoen euro verlies voor de Vlaamse gemeenten) is er de permanente druk om de energieprijzen (en dus ook Motie lokale financiën - 2/6
de vergoeding van het door gemeenten in de netten geïnvesteerde kapitaal) te verlagen. Bovendien vrezen de gemeenten dat ze een deel van de Vlaamse subsidies voor groene stroom zelf zullen moeten betalen, omdat de oplopende kosten ervan onvoldoende in de nettarieven zullen mogen worden doorgerekend in het verkiezingsjaar 2014 en op het moment dat deze bevoegdheid ten gevolge van het Vlinderakkoord van het federale naar het regionale niveau verschuift. Ook de Europese Commissie vindt trouwens dat de distributienettarieven omlaag moeten. De veralgemeende invoering van de beleids- en beheerscyclus vanaf 2014 brengt een pak extra kosten mee (nieuwe software, opleidingen personeel, aanpassing allerhande systemen), maar confronteert lokale besturen ook met strengere evenwichtscriteria die eenmalige meevallers of opgebouwde overschotten niet meerekenen. Het Gemeentefonds is de voorbije jaren wel telkens met 3,5% gestegen, maar de Vlaamse regering wil of kan geen enkele garantie geven voor de periode tot 2019. Nochtans moet de lokale meerjarenplanning wel zo ver lopen. We moeten er ook rekening mee houden dat de groei van 3,5% per jaar niet betekent dat alle individuele gemeenten een dergelijk groeicijfer kennen. De bankencrisis heeft financiële instellingen een stuk kritischer gemaakt ten opzichte van leningen aan lokale besturen, waardoor de aangerekende marges stijgen, er minder leningenvolume beschikbaar is en de leningtermijnen korten worden, wat de financiering van investeringen moeilijker en duurder maakt. Andere overheden durven hun eigen budgettaire problemen al eens afwentelen op de lokale besturen. Zo verplichtte de nieuwe manier van Vlaamse subsidiëring van investeringen in zorginfrastructuur de gemeenten en OCMW s om zelf de volle 100% van het investeringsbedrag te financieren, tegenover slechts 40% voorheen. De subsidie wordt voortaan gespreid over twintig jaar uitbetaald, maar het totale bedrag is lager dan wat de besturen voorheen kregen. De federale overheid kan haar budget sturen door een tragere inkohiering van de personenbelasting, maar brengt daarmee tegelijk de gemeenten in thesaurieproblemen. Andere overheden nemen geregeld maatregelen met effecten op lokale besturen, zonder compensatie van de bijkomende kosten. Het Vlaamse archiefdecreet en de strengere federale werkloosheidsreglementering zijn hiervan voorbeelden. Gemeenten beschikken over onvoldoende juridisch waterdichte instrumenten om de belastingdruk billijk te spreiden over burgers en bedrijven, waardoor ze geregeld met rechtszaken worden geconfronteerd. Het Vlinderakkoord betekent niet dat middelen (bv. voor werk of zorg) die nu vanuit de federale overheid naar de gemeenten en OCMW s stromen, dat ook nog in dezelfde mate zullen doen van zodra de Vlaamse overheid hiervoor bevoegd wordt. Lokale besturen worden geconfronteerd met een pak maatschappelijke uitdagingen (dreigende dualisering en armoede, verkleuring, gezinsverdunning, klimaatproblematiek, vraag naar een leefbaar en aangenaam publiek domein, ) die stuk voor stuk aanleiding geven tot bijkomende uitgaven en investeringen. Motie lokale financiën - 3/6
In tegenstelling tot andere Europese landen, wordt in ons land de onderste trap op de socialezekerheidsladder, nl. het leefloon niet volledig gefinancierd door de centrale overheid maar komt het doorgaans voor 50 % ten laste van de lokale besturen, waardoor lokale besturen met een geringe fiscale draagkracht en met veel leefloners op hun grondgebied de rekening twee keer moeten betalen. Door dat systeem draaien de lokale besturen ook budgettair op voor de gevolgen van de strengere werkloosheidsreglementering, die meer mensen richting de OCMW s stuurt. 2 Mogelijke gevolgen De Vlaamse gemeenten en OCMW s hebben de voorbije jaren bewezen dat zij in staat zijn financieel de tering naar de nering te zetten. Ze zijn immers al sinds 1988 verplicht om budgetten in evenwicht in te dienen. Ten gevolge daarvan bedraagt hun aandeel in de totale Belgische overheidsschuld ook slechts 5%, terwijl ze wel goed zijn voor ca. 13% van de overheidsuitgaven en zelfs 50% van de overheidsinvesteringen. De gemeenten en OCMW s willen niet van die evenwichtsverplichting afwijken en zouden hiervoor trouwens ook de toelating niet krijgen van de toezichthoudende overheid. Dus moeten ze op zoek gaan naar methodes om, rekening houdend met alle hierboven geciteerde externe factoren, de uitgaven terug te schroeven en nieuwe inkomsten aan te boren. Ongetwijfeld kunnen lokale besturen hier en daar de efficiëntie van hun handelen nog opdrijven, en de gemeenten en OCMW s zijn ook met die oefening bezig. Verder weten we ook dat de mate waarin de besturen met deze nieuwe financiële uitdagingen geconfronteerd worden verschilt van bestuur tot bestuur, evenals de mogelijkheden waarover ze (bv. door de aanwezigheid van nog wat reserves) beschikken om de eerste schokken op te vangen. Maar voor de grote meerderheid van de Vlaamse lokale besturen zijn de uitdagingen van die aard, dat drastische maatregelen onvermijdbaar worden. Concreet vrezen de gemeenten en OCMW s het volgende: Dat ze om hun personeelskosten onder controle te houden niet anders zullen kunnen dan mensen die het bestuur verlaten niet te vervangen. Dat betekent automatisch schrappen in dienstverlening: minder openingsuren ( s avonds en in het weekend) van loketten, sportfaciliteiten, bibliotheken enz., het sluiten van bepaalde diensten in deelgemeenten of wijken, minder vaak wieden van parken en plantsoenen, minder vaak straten vegen of afval opruimen, minder permanentie bij de politie, enz. Lokale besturen hopen te kunnen vermijden dat in eerste instantie de zwakkere bevolkingsgroepen hiervan het slachtoffer zijn. Dat gemeenten en OCMW s zullen beslissen om vooral onder financiële druk bepaalde activiteiten definitief stop te zetten of af te stoten. Dat roept vragen op wanneer daardoor de gelijke toegang voor iedereen en het pluralistische, nabije en laagdrempelige aanbod van sommige diensten wordt aangetast. Dat lokale besturen noodgedwongen zwaar zullen snoeien in hun investeringen. De Vlaamse gemeenten investeren gemiddeld voor 1,5 miljard euro per jaar, de Vlaamse OCMW s zijn goed voor nog eens 600 miljoen euro investeringen, of samen 2,1 mil- Motie lokale financiën - 4/6
jard euro. Dat betekent dat tussen de 20.000 en de 25.000 arbeidsplaatsen in de privésector (en in eerste instantie de bouw) rechtstreeks samenhangen met de lokale investeringen. Een halvering van die investeringen zet dus mogelijk ruim 10.000 banen op de tocht, naast uiteraard de gevolgen voor de veroudering van het lokale patrimonium (gebouwen, wegen, ). Dat lokale besturen niet anders zullen kunnen dan delen van hun patrimonium te verkopen. Omwille van de financiële druk, dreigt dat onder de werkelijke prijs te moeten gebeuren. Dat gemeenten en OCMW s in hun zoektocht naar extra inkomsten de aan burgers en bedrijven aangerekende kosten voor dienstverlening (via retributies) sterk zullen moeten opdrijven. Die trend is al volop bezig en het ziet ernaar uit dat ook volgend jaar zwembadtickets, huisvuilzakken, identiteitskaarten, enz. duurder zullen worden. Dat gemeenten niet anders zullen kunnen dan ook de belastingen te verhogen. In 2013 waren er al tariefstijgingen van de aanvullende personenbelasting en de opcentiemen op de onroerende voorheffing in een twintigtal Vlaamse gemeenten. Daarnaast zagen we hier en daar ook al andere belastingverhogingen, zoals die op tweede verblijven. De kans is zeer groot dat daar in 2014 tientallen Vlaamse gemeenten bijkomen. 3 De eisen van de Vlaamse gemeenten en OCMW s De Vlaamse gemeenten en OCMW s beseffen dat alle overheden het momenteel moeilijk hebben en (mede onder Europese druk) bijkomende saneringsoperaties moeten doorvoeren. Omdat de lokale besturen op het einde van de overheidsketting zitten, vrezen ze echter het (gemakkelijke) slachtoffer te kunnen worden van federale of Vlaamse ingrepen. Daarom eisen ze het volgende: Dat de Vlaamse overheid politiek garandeert dat de jaarlijkse groei met 3,5% van het Gemeentefonds de hele lokale legislatuur 2013-2018 behouden blijft. Zo kunnen gemeenten en OCMW s met een redelijke graad van zekerheid hun eigen (door de Vlaamse overheid opgelegde) meerjarenplanning 2014-2019 afwerken. Daarnaast moet er een evaluatie komen van de huidige verdeelcriteria van het Gemeentefonds. Dat de Vlaamse overheid de subsidies voor gesubsidieerde contractuelen eindelijk indexeert en werk maakt van een gelijke subsidiëring van publieke en private dienstverlening. Dat de Vlaamse overheid het systeem van de rioolsubsidies aanpast, waardoor individuele gemeenten absolute zekerheid kunnen krijgen over welke subsidiëring ze hiervoor de komende jaren mogen verwachten. Rioolprojecten vergen altijd zeer zware investeringen, o.m. door de ermee gepaard gaande wegenwerken. In deze financieel moeilijke tijden kunnen gemeenten die inspanningen alleen blijven doen als ook de cofinanciering door de Vlaamse overheid verzekerd is. Dat de Vlaamse overheid bij de onderhandelingen over een sectoraal akkoord 2014-2019 voor het personeel van de lokale besturen geen financiële engagementen aan- Motie lokale financiën - 5/6
gaat tegenover de vakbonden die uiteindelijk door de gemeenten en OCMW s moeten worden gedragen. Dat de federale overheid bijkomende maatregelen neemt om de pensioenfactuur betaalbaar te houden. Het gaat dan om het verder stimuleren van langer werken, het milderen van het aantal jaar van non-activiteit die voor de berekening van het pensioen als werkjaar gelden, het beperken van de automatische aanpassing van de pensioenen aan koopkrachtmaatregelen voor de actieven, enz. Dat de Vlaamse en de federale overheid tussenkomen in de financiering van de lokale ambtenarenpensioenen. Zo moet de extra federale financiering voor de pensioenuitgaven voor de politie en voor de ziekenhuizen worden voortgezet en moet ook de Vlaamse overheid hierin eindelijk haar verantwoordelijkheid opnemen. Dat de federale overheid alle meerkosten ten gevolge van de brandweerhervorming (nieuwe normen, statuut brandweerpersoneel, ) ten laste neemt, zodat de al lang beloofde 50/50-financiering over enkele jaren eindelijk kan worden bereikt. Bovendien moeten de werkgevers van de brandweer (de lokale besturen) zelf mee aan tafel zitten om over het statuut te onderhandelen. Dat de federale overheid een voorschottensysteem voor de aanvullende personenbelasting invoert, waardoor het gemeentelijke thesauriebeleid voorspelbaarder wordt en gevrijwaard wordt van de gevolgen van het federaal bewust sturen van de inkohieringen in functie van het eigen budgettaire beleid. Bovendien moet de federale overheid de 1% administratiekosten die ze aanrekent voor de inning van de aanvullende belastingen afschaffen. Dat de Vlaamse en federale overheid aan gemeenten juridisch waterdichte instrumenten geven om de lokale belastingdruk billijk te spreiden over burgers en bedrijven. Dat de Vlaamse en de federale overheid geen maatregelen nemen met een negatieve invloed op de dividenden die gemeenten krijgen als aandeelhouder van de netbeheerders voor elektriciteit en aardgas. Als er moet ingegrepen worden in de energieprijs, dan moet dat het eerst gebeuren door de federale overheid, door het btw-tarief van 21% te verlagen. Dat in het algemeen de Vlaamse en federale overheid in hun eigen budgettaire oefening geen maatregelen nemen met een negatieve impact op de lokale financiën en dat als bijkomende taken en opdrachten aan de gemeenten en OCMW s worden gegeven, de kosten hiervan integraal zouden worden gecompenseerd. Aangenomen op de Algemene Vergadering van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten in Mechelen op 13 juni 2013. Deze motie wordt bezorgd aan: De federale eerste minister Elio Di Rupo en de leden van het federale kernkabinet De Vlaamse minister-president Kris Peeters en de leden van de Vlaamse Regering De voorzitters van de Vlaamse politieke partijen. Motie lokale financiën - 6/6