Pestprotocol 1
Inhoudsopgave Verschil plagen en pesten (blz. 2) Vormen van pesten (blz. 3) Waaraan herken je een kind dat gepest wordt? (blz. 4) Kinderen met problemen zijn lastig op te sporen (blz. 5) Wat doe je als een kind wordt gepest? (blz. 6 t/m 9) Pesten?? Nee!! (blz. 10 en 11) Tips voor kinderen die gepest worden (blz. 12) Tips voor kinderen die pesten (blz. 13) Tips voor alle kinderen (blz. 14) Digitaal pesten (blz. 15 t/m 17) Wist je dat? (blz. 18) Boekenlijst + Wie? Wanneer? Waarom? (blz. 19) Bijlagen Pestprotocol voor de kinderen Handtekeningenblad Wie? Wanneer? Waarom? 2
Verschil plagen en pesten Plagen mag wel, pesten niet. Maar wanneer is het nog plagen en wanneer wordt het pesten? Wat is plagen? Bij plagen is er sprake van incidenten. Plagen gebeurt vaak spontaan. Het duurt niet lang en is onregelmatig. Bij plagen zijn de kinderen gelijk aan elkaar; er is geen machtsverhouding. De rollen liggen niet vast: de ene keer plaagt de één, de andere keer plaagt de ander. Plagen gebeurt zonder kwade bijbedoelingen en is daarom vaak leuk, plezierig en grappig. Bij plagen loopt de geplaagde geen blijvende psychische en/of fysieke schade op en is hij/zij in staat zich te verweren. Wat is pesten? Iemand wordt getreiterd of is het mikpunt van pesterijen als hij of zij herhaaldelijk en langdurig blootstaat aan negatieve handelingen verricht door één of meerdere personen. Bij pesten is het ene kind sterker en het andere kind zwakker. Het is steeds hetzelfde kind dat wint en hetzelfde kind dat verliest. Vaak gebeurt pesten niet één keer, maar is het gepeste kind steeds weer de klos. Het sterkere kind, de pester, heeft een grotere mond en anderen kijken tegen hem of haar op. De pester heeft geen positieve bedoelingen; wil pijn doen, vernielen of kwetsen. Het gepeste kind voelt zich eenzaam en verdrietig. Hij of zij is onzeker en bang. 3
Vormen van pesten Ze kiezen je niet met gym. Je mag niet meedoen. Niemand wil naast je zitten. Er wordt niet naar je geluisterd. Ze maken je belachelijk. Je wordt uitgelachen. Ze maken grapjes over je. Je krijgt duwen en porren. Je wordt geslagen of geschopt. Je wordt uitgescholden. Ze pakken je spullen af. Ze maken je spullen kapot. Ze roddelen over je. Je wordt opgewacht of achtervolgd. Ze discrimineren je. Je wordt bedreigd. Je moet meedoen met seksspelletjes. Je wordt aangeraakt of betast. Je wordt bedreigd of uitgescholden tijdens het chatten Zie: digitaal pesten (blz. 16, 17 en 18). Overeenkomsten bij pesterijen De daders zijn sterker, ouder of met meer. Het pesten is tegen je zin, maar je kunt het niet stoppen. Het gebeurt vaker dan één keer, soms weken of maanden lang. Het gebeurt meestal zo dat volwassenen het niet merken. Je hebt verdriet en pijn. Het pesten maakt je angstig of bang. 4
Waaraan herken je een kind dat gepest wordt? Angst om naar school te gaan Last krijgen van nare dromen Concentratiestoornissen Vertoont afwijkend gedrag Vertoont provocerend gedrag Lichamelijke klachten zoals buikpijn, hoofdpijn of misselijkheid Somber zijn Claimgedrag Onecht Gedraagt zich vreemd blij Reageert erg agressief Doet overdreven Voldoet aan eisen pesters (klusjes doen, geld geven, snoep) Is het lievelingetje van de leerkracht. Als de leerkracht aardig is voor de leerling, gaat het de leerkracht helpen. Reageert onzeker en denkt: wat moet die van mij, ze gaan me vast weer pesten. Voelt zich onzeker over de gedachte of hij/zij wel of niet gepest zal worden. Heeft gebrek aan zelfvertrouwen Is depressief Worstelt met zijnsvragen. Ik wou dat ik dood was. Denkt: niemand begrijpt mij Denkt: ik vind mijzelf stom Ik ben niet aardig Ik ben niet belangrijk Ik voel mij hulpeloos Iedereen moet mij aardig vinden Denkt: mensen houden niet van mij Niemand zal mij missen Ik voel mij niet trots Met mijn ouders kan ik moeilijk praten Ik ben niet te vertrouwen (De neiging om geen verantwoordelijkheid te nemen, maakt dit type kind onbetrouwbaar, en niet aanspreekbaar op eigen gedrag.) 5
Kinderen met problemen zijn lastig op te sporen. Veel van de kinderen die met problemen kampen worden over het hoofd gezien. Waarom zeggen kinderen die gepest worden vaak niets? Hoe komt dat? - Uit schaamte: gepest worden past niet bij de verwachtingen die de ouders van het kind hebben. - Uit angst dat de pesterijen zullen verergeren of nog meer in het geheim zullen plaatsvinden. Zeker als de pester dat 'beloofd' had. - Uit angst dat de ouders in paniek raken, het naar buiten brengen, nog meer onrust veroorzaken, met oplossingen aankomen die het alleen maar erger maken. - Het kind vindt dat gepest worden normaal is. Het is er van jongs af aan mee bekend. Vaak zijn het de ouders, broers, vrienden die zich er schuldig aan maken. Het kind weet niet beter. Het hoort er gewoon bij. - Het kind denkt dat het zelf schuld heeft, het zelf heeft uitgelokt. Zeker als anderen, de meelopers, de toeschouwers en de opvoeders je daarin bevestigen. - Het kind heeft zichzelf een verdedigingsmechanisme aangeleerd. Het kind ondergaat zo veel dat het zijn gevoelens buiten werking stelt. - Het kind denkt of hoopt dat het wel een keer zal ophouden. - Uit angst niet geloofd te worden. Volwassenen - ouders en leerkrachten - nemen niet altijd serieus wat het kind zegt, luisteren half, bagatelliseren of ontkennen het. 6
Wat doe je als een kind wordt gepest? Elke leerling heeft recht op een veilige schoolomgeving en de school doet er alles aan om dat te bewerkstelligen. Om pesten te stoppen moeten er maatregelen genomen worden. In eerste instantie naar de pester en de gepeste toe. Maar ook de groep, de ouders en de leerkracht(en) moeten hierbij betrokken worden. Bij het bestrijden van pesten wordt meestal uitgegaan van de vijfsporen-aanpak. De vijf-sporenaanpak 1. Hulp aan het gepeste kind Zorg dat je niet meteen in alle emoties tot handelen over gaat zodra een leerling iets over pesten vertelt. Luister naar het kind en stel vragen. Doe dit zorgvuldig! Doe onderzoek. Laat merken dat je wilt helpen, maar doe nog niets! Bespreek dan samen met de leerling wat hij/ zij al heeft gedaan om het pesten te stoppen. Zoek een manier om het pesten te stoppen, maar doe niets buiten de leerling om, want juist daar zijn veel leerlingen zo bang voor. Kijk of je het zelf kunt waarnemen. Bedenk samen de volgende stap: 'wat gaan we er nu samen aan doen?' Zie: Tips voor kinderen die gepest worden (blz. 13). 2. Begeleiding / hulp aan de pester Spreek de pester aan en maak hem duidelijk dat hij moet stoppen met het pesten. Maak de pester bewust van het effect van zijn gedrag. Bespreek met de pester wat pesten voor een ander betekent (rollenspel). Help het kind om op een positieve manier om te gaan met andere kinderen. Leer het kind om zich aan de regels en afspraken te houden. Afhankelijk van de ernst van het pesten kan een straf worden uitgedeeld. Contact opnemen met de ouders is één van de mogelijkheden. Zie: Tips voor kinderen die pesten (blz. 14). 3. Mobiliseren van de rest van de groep Maak de groep bewust waarom regels belangrijk zijn en waarom kinderen zich aan regels moeten houden. Maak ze bewust van hun rol van meeloper of toeschouwer. Een pester kan alleen bestaan met de hulp van meelopers. Die rol is niet altijd even duidelijk. Houd dit goed in de gaten. Probeer inzicht daarin te krijgen. Het is voor kinderen (en ook voor volwassenen) lastig om niet in de rol van meeloper te vervallen. Zoek samen met de kinderen naar oplossingen: hoe wordt het in de groep fijn? Wanneer voelt iedereen zich veilig? 7
Kinderen kunnen in het proces een actieve rol vervullen. Zie: Tips voor alle kinderen (blz. 15). 4. Achtergrondinformatie en adviezen voor leerkrachten Informeer de leerkrachten en de rest van de schoolorganisatie en andere betrokkenen over pesten als algemeen verschijnsel en over de aanpak ervan in de eigen groep en de eigen school. In iedere groep en in het archief is het pestprotocol aanwezig en de leerkrachten en intern begeleiders zijn op de hoogte van de inhoud ervan. 5. Achtergrondinformatie en adviezen voor de ouders en opvoeders Geef informatie en advies over pesten en de manieren waarop pesten kan worden aangepakt. Samenwerking tussen school en ouders om het pestprobleem aan te pakken. Enkele suggesties *Klassengesprekken Houd in de klas algemene gesprekken over pesten (Dit kan naar aanleiding van een voorleesboek over pesten). Wat is pesten, hoe ontstaat pesten, wat zijn de gevolgen van pesten en wat kun je als klasgenoot doen om te helpen? Vergelijkbare thema s als kindermishandeling, geweld en oorlog kunnen gebruikt worden om een discussie te starten en een bewustwordingsproces op gang te brengen. *Onderzoek Voer een onderzoekje uit (of de kinderen) wat iedereen vindt van pesten. Is het een probleem, moet de school er wat aan doen, moeten de kinderen het vertellen aan de leerkracht als er gepest wordt, vertellen de kinderen het aan de ouders? etc. Laat de kinderen de schoolresultaten bekend maken. Het inventariseren van de mate waarin kinderen elkaar pesten is ook een mogelijkheid. *Sociogram Een sociogram geeft inzicht in de plaats van een leerling in de groep. Kinderen zonder vrienden/vriendinnen lopen een grotere kans gepest te worden. Een sociogram kan in de klas gemaakt worden. *Groepssamenstelling Als het nodig is, zet dan kinderen op een andere plaats in de klas. Beïnvloed de groepssamenstelling zodat de kans op negatieve interacties zo klein mogelijk wordt. 8
*Toezicht Pesten komt veel voor op plekken buiten het klaslokaal. Daar is toezicht heel belangrijk. Als de school pesten op alle fronten wil bestrijden, dan is het gewenst dat de leerkrachten in alle schoolpauzes toezicht houden over het hele schoolplein. Pesten gebeurt vaak op plaatsen waar je het niet direct ziet. *Goed pedagogisch klimaat. Pesten ontstaat als kinderen frustraties oplopen. Door veiligheid te bieden en door de verwachtingen niet te hoog op te schroeven t.a.v. leerprestaties krijgen kinderen de steun die zij nodig hebben. Zorg voor een fijne sfeer in de groep. *Schoolbrede afspraken en beleid maken rondom pesten Een samenvatting van dit pestprotocol wordt opgenomen in de schoolgids. *Teamoverleg en nascholing over de ontwikkeling van het schoolklimaat. Dit is van groot belang, want het gaat niet alleen om bestrijding van het probleem maar vooral om preventie! Zie volgende punt. *Samenwerkend /coöperatief leren. Het gebruik van andere pedagogisch-didactische werkvormen werkt stimulerend op het vertonen van positief, sociaal gedrag en attitudes van leerlingen. Samenwerkend leren en coöperatief leren zijn voorbeelden van werkvormen waarbij sociale verantwoordelijkheid bevorderd wordt,waar mogelijk passen we dit toe. *Bevorderen van samenwerking tussen de leerlingen. Onderzoeken geven aan dat waar kinderen samenwerken en verantwoordelijkheid dragen voor hun handelen en functioneren op school, er in verhouding minder gepest wordt dan wanneer daar geen mogelijkheden voor wordt geboden. Samenwerken zorgt voor betere leerprestaties, voor meer acceptatie onderling, meer positief gedrag tegenover elkaar. Het vergroot behulpzaamheid en minder vooroordelen. De kinderen hebben elkaar nodig om tot een goed resultaat te komen. De verschillen tussen hen kunnen positief werken, ze leren die verschillen te respecteren. *Groepsoverdracht. Informeer elkaar over kinderen die gepest worden (b.v. tijdens leerlingbesprekingen, groepsbesprekingen en ook bij de groepsoverdracht), ook al is het pesten maar een enkele keer voor 9
gekomen. Beschrijf ook de rollen van de andere leerlingen in MI formulier en ParnaSsys. *Maak gebruik van rollenspel, jeugdliteratuur, jeugdjournaal, projecten, etc. om hiermee het probleem goed onder de aandacht te brengen en te houden. Wekelijks In de groep de week evalueren. Praat over positieve- zaken en minder positieve zaken die zijn voorgevallen. Geef de kinderen de ruimte om wat te vertellen over de week. Goed gedaan De methode Goed Gedaan is ingezet. Een vast thema wordt besproken en hieruit wordt de regel van de maand gemaakt. SOVA trainingen. Voor leerlingen die extra ondersteuning nodig zijn op het gebied van de sociale emotionele ontwikkeling worden er SOVA trainingen aangeboden. Deze training is altijd in groepsverband, en gebaseerd op de methode AB. 10
Pesten?? Nee!! De volgende regels worden elk jaar, aan het begin van het jaar in de groep besproken. Regelmatig wordt er aandacht geschonken aan de regels. Niet alleen als er aanleiding voor is, maar op willekeurige momenten worden de regels herhaald. Elke maand wordt een extra regel centraal gezet en opgehangen. Deze regel wordt evt. i.s.m. de kinderen van groep 7/8 uitgezocht. De pleinregels en de schoolregels worden gehanteerd, ze staan op doc.leerkracht. In de groep zijn regels opgesteld, ze staan in de groepsmap. Time-out plek: buiten de bank, binnen een eigen plek in de klas. Geen discussie aangaan ( lik op stuk beleid ), meteen de time-outplek inzetten. 11
1 Pas op je woorden* 2 Iedereen hoort erbij* 3 Luister goed naar elkaar Als een ander 'NEE' of 'STOP' zegt, dan stop ik ook echt of ik doe een stap terug. 4 Iedereen is anders! Ik behandel anderen met respect. 5 Handen thuis* Ik gebruik geen geweld om mijn zin te krijgen en mijn ruzies op te lossen. 6 Help een ander 7 Kom je er samen niet uit? Ga dan naar je meester of juf!! 12
Als de regels in de groep besproken zijn, zet elk kind zijn naam op het daarvoor bestemde blad. Dat betekent dat alle kinderen het ermee eens zijn en zich aan de regels proberen te houden. 13
Tips voor kinderen die gepest worden Praat er met iemand over die je vertrouwt. Een ander kind dat het begrijpt of een volwassene. Misschien is dat niet meteen de oplossing, maar het kan wel opluchten! Het is goed om het wel tegen je ouders te zeggen. Zij moeten ook meehelpen om het pesten te stoppen. Je kunt ook over pesten bellen met de kindertelefoon (0800-0432), gratis en voor niets! Zeg het ook tegen je meester of juf. Bedenk dat het nooit jouw schuld is dat je gepest wordt. Niemand heeft het recht om een ander te gaan pesten. Probeer tegen de kinderen die je pesten te zeggen dat je het niet leuk vindt en dat ze ermee moeten stoppen. 14
Tips voor kinderen die pesten Als je een geintje uithaalt met een ander, let dan goed op of die dat ook echt leuk vindt. Bedenk grappen die echt leuk zijn, sportief en waar andere kinderen niet de dupe van worden. Om grappen moet iedereen kunnen lachen! Probeer te bedenken waarom jij pest. Als je erachter komt dat je het eigenlijk vervelend vindt dat je steeds kinderen pest, praat er dan eens met iemand over die je vertrouwt. Of: bel de kindertelefoon (0800-0432) Word lid van een leuke club of sportvereniging, waar andere kinderen helemaal niet van jou verwachten dat je steeds de baas speelt of dat je kinderen pest. Als je de baas wilt spelen, betekent dat misschien wel dat je eigenlijk iemand bent die graag wil zorgen voor anderen. Doe ook eens iets goeds voor andere kinderen! Betrek de ander bij de groep, dan hoor je er pas echt bij! Stop met pesten. Als je aardig doet, levert je dat veel meer vrienden op. 15
Tips voor alle kinderen Als je ziet dat er gepest wordt, praat er dan over met de meester of de juf. Dat is geen klikken! Lees eens een boek over hoe jij kan helpen het pesten te stoppen (zie boekenlijst). Doe niet mee als je ziet dat er gepest wordt. Misschien kan je een vriend of vriendin worden met iemand die gepest wordt. Praat er eens met je vrienden of vriendinnen over hoe het pesten, bijvoorbeeld in de klas gestopt kan worden. Vraag je ouders of iemand anders die je vertrouwt om advies over pesten. Probeer lef te hebben en zeg er eens wat van als je ziet dat er gepest wordt. Bijvoorbeeld: Dit is gemeen! of Stop hiermee, dit is niet leuk! 16
Digitaal pesten De digitale wereld kent geen grenzen. Op internet gedragen onschuldige kinderen zich soms als monsters. Een klasgenoot uitschelden, tijdens het chatten vrienden tegen elkaar opzetten, iemand doodwensen in een sms'je of elkaars computers infecteren met een virus zijn vandaag de dag onder kinderen heel gewone praktijken. We noemen dat digitaal pesten. En net als gewoon pesten heeft digitaal pesten in veel situaties ernstige gevolgen. Ouders en leerkrachten hebben dit vaak niet in de gaten en weten niet hoe ze grenzen moeten stellen. Wat kun je doen om het te voorkomen, te stoppen en de pester aan te pakken? 1. Probeer de dader op te sporen Soms is de identiteit van de dader te achterhalen door uit te zoeken van welke computer op school het bericht is verzonden. U gebruikt daarvoor de zogenaamde logfiles van de school-server (centrale computer). Vanzelfsprekend heeft u daar wel (technische) ondersteuning van een ICT-coördinator, systeembeheerder, en/of externe beheerder voor nodig. Roep eventueel de hulp in van een collega, om te kunnen nagaan wanneer het bericht verstuurd is en welke klas op dat moment gebruik maakte van de computers. De stijl van het bericht en eventuele taalfouten kunnen de dader verraden. De dader kan wellicht ook worden gevonden door in de klas te praten over wat er is gebeurd. Het is belangrijk dat de school het pesten wil stoppen. Soms is het niet mogelijk een dader te achterhalen en zit er niets anders op dan het effect te minimaliseren. Dat kan het beste door het slachtoffer op het hart te drukken niet te reageren op hate-mail of andere ongewenste e-mail. 2. Praat met de ouders Als u ontdekt dat een kind digitaal gepest wordt, neem dan contact op met de ouders van de getroffen leerling. Het is goed dat zij weten welke maatregelen ze kunnen nemen. Zo kunt u hen vertellen dat ze hun kind het beste kunnen adviseren om niet te reageren op pest-mail. Als de dader geen respons krijgt, gaat de lol er hopelijk snel vanaf. 3. Blokkeren van mail Sommige e-mail programma s, waaronder Outlook, hebben de mogelijkheid om specifieke afzenders te blokkeren. (In de praktijk komt het erop neer dat berichten die afkomstig zijn van een bepaald adres, automatisch naar de prullenbak verwezen worden.) Verwijs ouders naar onderstaande websites voor meer informatie. Hier wordt ook uitgelegd wat ouders kunnen doen om pest-mail onzichtbaar te maken, 17
bijv. door het installeren van een spamfilter, of door e-mail adressen op een zwarte lijst te plaatsen. www.iksurfveilig.nl Op den duur loont het wellicht de moeite de leerling een nieuw e-mail adres te geven. Vertel uw leerlingen dat ze altijd heel voorzichtig moeten zijn met het doorgeven van hun e-mail adres aan anderen. 4. Naar de politie? Pesten is niet strafbaar, tenzij een kind stelselmatig wordt belaagd. In het laatste geval is er sprake van stalking en kunnen ouders aangifte doen. Ook wanneer het slachtoffer lichamelijk letsel of materiële schade is toegebracht, kan de politie worden ingeschakeld. Zie: http://www.politie.nl/. 5. Zorg dat je zelf genoeg weet over het Internet om te begrijpen waar leerlingen mee bezig zijn. Ga chatten, MSN-en en surfen. Het mooiste zou zijn als u zelf evenveel weet als uw leerlingen. Mocht u onzeker zijn over uw eigen internet-kennis, probeer dan in ieder geval open te staan voor datgene wat leerlingen ú kunnen leren. Ook dat dwingt respect af. 6. Praat met leerlingen over internet over wat ze thuis en op school meemaken.laat ze er enthousiast over vertellen. Vraag hoe ze het vinden en wissel ervaringen uit. Op die manier laat u weten dat u open staat voor hun ervaringen en zullen ze eerder naar u toekomen als het nodig is. 7. Hang vuistregels over wat mag en niet mag naast de PC en praat er met leerlingen over. Leg uit waarom deze regels opgesteld zijn. 8. Laat leerlingen het Diploma Veilig Internet behalen Het Diploma Veilig Internet is bestemd voor scholieren in de bovenbouw van het primair onderwijs en bestaat uit een serie lessen, gevolgd door een toets die leidt tot een diploma. De lessen zijn uitsluitend gericht op veilig internetgebruik, waarbij ook aandacht wordt besteed aan computerverslaving en de houding achter de computer. In acht lessen worden diverse thema s behandeld zoals de gevaren van het verstrekken van privé-gegevens, chatten, e-mailen, downloaden en digitaal pesten. Meer informatie vindt u op www.iksurfveilig.nl. 9. Stimuleer ouders om toezicht te houden op de tijd die kinderen achter de computer doorbrengen en de plaats. Plaats de computer in een openbare ruimte. 18
Houd toezicht. Beperk de tijd dat kinderen achter de computer zitten. 19
Wist je dat In elke klas zes tot acht kinderen wel eens gepest worden? In elke klas wel een kind zit dat een paar keer per week gepest wordt? In het basisonderwijs twee keer zoveel gepest wordt als in het voortgezet onderwijs? Pesten niet alleen in de klas, op het schoolplein, in de buurt, op de sportvereniging plaats vindt, maar dat dat ook via internet of sms kan? Chatten ook wel eens niet leuk kan zijn? Eén van de vijf kinderen heeft last van pesten of schelden bij het chatten. Pesten vaak een schooljaar of langer duurt? Kinderen die pesten onzeker zijn en op een negatieve manier aandacht proberen te trekken? Pesters een vier keer zo grote kans hebben later in crimineel gedrag te komen? Boekenlijst In de orthotheek zijn boeken over pesten/gevoelens aanwezig. Wie? Wanneer? Waarom? Voorvallen worden door de leerkrachten vermeld op het MI formulier en komen in ParnaSsys. Regelmatig worden de formulieren geïnventariseerd door de directeur en kunnen ze besproken worden. Tevens wordt vermeld wat er aan is gedaan. Bijgesteld op: November 2012 Oktober 2013 September 2014 September 2015 September 2016 20