Directie Inwoners Ingekomen stuk D4 (PA 2 december 2009) Werk & Inkomen Openingstijden: maandag t/m vrijdag 08.30-17.00 uur Aan de gemeenteraad van Nijmegen Mariënburg 30 6511 PS Nijmegen Telefoon (024) 329 92 22 Telefax (024) 329 25 11 E-mail gemeente@nijmegen.nl Postadres Postbus 1065 6501 BB Nijmegen Giro 874880 Datum 10 november 2009 Onderwerp Evaluatie Noodfonds 2008-2009 Ons kenmerk 09.0025523 Datum uw brief Contactpersoon Austin van Gaal Doorkiesnummer 024-3299848 Geachte leden van de raad, In december 2007 heeft uw Raad voor 2008 en 2009 100.000 per jaar beschikbaar gesteld voor het opzetten van een Noodfonds om uithuiszettingen en afsluitingen van gas, water en licht te voorkomen. Hierbij bieden wij u de evaluatie van het Noodfonds aan. Samenvatting resultaten In bijgevoegde evaluatie is, naast een korte omschrijving van het doel, een korte kwantitatieve en kwalitatieve terugblik gegeven van het Noodfonds. De belangrijkste en opvallendste resultaten zijn: het Noodfonds is vanaf 1 september 2008 operationeel. De afstemming en implementatie heeft langer geduurd dan voorzien, door het ontbreken van capaciteit bij het Meldpunt Bijzondere Zorg en Bureau Schuldhulpverlening/GKB+ 1 ; van september 2008 tot augustus 2009 zijn 33 uithuiszettingen en afsluitingen van gas, water en elektriciteit voorkomen; in deze periode is 79.473,32 verstrekt uit het Noodfonds; de gemiddelde hoogte van de verstrekking was 2.408; 82% van de verstrekkingen is ingezet om afsluiting van energie te voorkomen; een eenduidige kosten-baten afweging is op grond van de beschikbare gegevens niet te maken, omdat de maatschappelijke effecten (baten) niet zijn te kwantificeren; 1 De verlate start hebben we in de beantwoordingsbrief naar aanleiding van raadsvragen SP over het Noodfonds gecommuniceerd (08.0032755). www.nijmegen.nl
Gemeente Nijmegen Directie Inwoners Werk & Inkomen Vervolgvel 1 Het Noodfonds wordt door Meldpunt Bijzondere Zorg en Bureau Schuldhulpverlening/GKB+ als een wenselijk, aanvullend instrument ervaren. Met het Noodfonds kan bij een dreigende afsluiting van gas/water/energie en/of uithuiszetting snel en adequaat gehandeld worden. Wij zijn op basis van de resultaten en ervaringen bij Meldpunt Bijzondere Zorg en Bureau Schuldhulpverlening/GKB+ voornemens het Noodfonds te continueren. Uit de resultaten en gesprekken met beide uitvoerende organisaties komen een aantal aanbevelingen: het Noodfonds nogmaals (en uitgebreider) bij woningcorporaties onder de aandacht brengen, zodat extra uithuiszettingen voorkomen kunnen worden; bij een schuld boven de 3.000 een extra toets inbrengen, waarbij gekeken wordt naar bewuste verwijtbaarheid en recidive (calculerend gedrag); onderzoeken of het mogelijk is om schuldeisers een schikkingsvoorstel te geven waarbij een deel van de schuld betaald wordt uit het Noodfonds; het Noodfonds ook in te zetten voor heraansluitingen; het Noodfonds niet uitbreiden voor andere specifieke (nood)situaties om de doelstelling en financiële beheersbaarheid van het Noodfonds te bewaren. Begin december 2009 bieden wij uw Raad het Bestedingsplan Minimabeleid/Schuldhulpverlening 2010' aan, met het voorstel het Noodfonds te continueren. In het bestedingsplan kunt u een integrale afweging maken en op basis van bovenstaande resultaten budget beschikbaar stellen voor continuering van het Noodfonds in 2010. In dit voorstel nemen we de aanbevelingen uit de evaluatie over. Hoogachtend, College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester, De Secretaris, mr. Th.C. de Graaf P. Eringa www.nijmegen.nl
Evaluatie Noodfonds 2008-2009 Gemeente Nijmegen, Directie Inwoners Oktober 2009
Inleiding In december 2007 heeft de Raad ingestemd met het opzetten van een Noodfonds om uithuiszettingen en afsluitingen van gas, water en licht te voorkomen. Voor het Noodfonds heeft de Raad voor 2008 en 2009 100.000 per jaar beschikbaar gesteld. We starten met een korte terugblik op de doelstelling van het Noodfonds. We vervolgen met de resultaten en een samenvatting van de interviews met de betrokken uitvoeringsorganisaties Bureau Schuldhulpverlening/GKB+ (BSHV) en Meldpunt Bijzondere Zorg (MBZ). We eindigen met een conclusie over de wenselijkheid van voortzetting en doen enkele aanbevelingen bij voortzetting. Wat willen we bereiken met het Noodfonds? 'Doel is om mensen die dreigen afgesloten te worden van gas, elektra en/of water, of dreigen uit huis gezet te worden, een beroep te laten doen op het Noodfonds. Een beroep op dit Noodfonds is niet mogelijk indien er een voorliggende voorziening aanwezig is, of indien er sprake is van fraude en/ of overlast. Aan dit beroep op het Noodfonds zijn strikte voorwaarden verbonden.' 1 Naast het snel oplossen van de crisissituatie dient een verstrekking uit het Noodfonds bij te dragen aan een duurzame verbetering van de situatie voor de klant. De belangrijkste voorwaarden voor een verstrekking uit het Noodfonds zijn: - de klant is verplicht zich aan de afspraken van het plan van aanpak te houden; - alleen klanten die bereid zijn om het verplichte traject te doorlopen komen in aanmerking voor het Noodfonds; - indien de klant zich niet aan de contractafspraken houdt, moet de klant de lening terugbetalen. Wat hebben we bereikt met het Noodfonds? Het Noodfonds is vanaf 1 september 2008 operationeel. De afstemming en implementatie heeft langer geduurd dan voorzien, door het ontbreken van capaciteit bij het MBZ en BSHV. De verlate start hebben we in de raadsbrief van 18 december 2008 gecommuniceerd 2. De verlate start is in het aantal resultaten in 2008 zichtbaar. Verstrekkingen Voorkomen zijn 2008 tot augustus 2009 afsluitingen energie 8 19 afsluitingen water 0 3 huis uitzetting 0 3 Totaal verstrekkingen 8 25 82% van de verstrekkingen uit het Noodfonds is ingezet om afsluiting van energie te voorkomen. Daarbij is de meerderheid van de verstrekkingen uit het Noodfonds ten goede gekomen aan alleenstaanden of gehuwden zonder kinderen (zie bijlage 1). 1 Raadsbrief 4 december 2007, zie opsomming uitgangspunten en voorwaarden in bijlage 2 2 Beantwoordingsbrief naar aanleiding van raadsvragen SP over het Noodfonds (08.0032755)
Bij de start gingen we uit van een gemiddelde schuld van 2.500 zodat wij 40 huishoudens per jaar kunnen helpen. De gemiddelde hoogte van de verstrekking in 2008 was 1.663 in 2009 3.083 Over de gehele periode was de gemiddelde verstrekking 2.408. Gemiddeld zijn er 2 nieuwe crisismeldingen per week. Daarnaast ontstaan er regelmatig crisissituaties bij klanten die al in een schuldhulpverleningstraject zitten. Inschatting is dat bij 20 tot 25% van alle trajecten schuldhulpverlening een afsluiting of uithuiszetting dreigt. Al deze crisissituaties zijn direct opgepakt om een afsluiting of uithuiszetting te voorkomen. Vaak lukt het om afsluiting te voorkomen door uitstel te krijgen op grond van landelijke en lokale convenanten. Dan is een verstrekking uit het Noodfonds niet noodzakelijk. De afgelopen twee jaar zijn enkele belangrijke (NVVK 3 -) convenanten afgesloten, onder andere met waterbedrijf Vitens. Wij maken veelvuldig gebruik van convenanten, waardoor het Noodfonds bij de meeste crisismeldingen niet aangesproken hoeft te worden. Het Noodfonds is mede opgericht om de meest schrijnende multi-probleemsituaties integraal aan te kunnen pakken. MBZ heeft met het Noodfonds enkele zorgmijders geholpen en naar zorg toegeleid. Het grootste deel van het Noodfonds kwam niet ten goede aan de groep zorgmijders. Levert het Noodfonds altijd een oplossing? Als klanten, na een geslaagd beroep op een convenant, wederom premies/huur niet betalen, is alleen het Noodfonds een laatste redmiddel. We schatten in dat de komende jaren hierdoor vaker een beroep op het Noodfonds zal worden gedaan. Maar ook het Noodfonds biedt in een beperkt aantal gevallen geen oplossing, namelijk als: - de klant niet meewerkt om het inkomen structureel op orde te krijgen; - de klant iedere vorm van hulpverlening van BSHV of MBZ weigert. Houden klanten zich aan de hulpverleningsafspraken? Schuldhulpverleningstrajecten hebben regelmatig een doorlooptijd van enkele jaren. De meeste verstrekkingen uit het Noodfonds vonden plaats in 2009. Het is daardoor lastig om, op basis van de huidige gegevens, conclusies te verbinden of klanten zich duurzaam aan hulpverleningsafspraken houden. Tot op heden is het hulpverleningstraject bij één klant beëindigd omdat de klant zich bij herhaling niet aan de afspraken hield. 3 Vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren, voorheen de Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet
Is er terugbetaald op de verstrekte lening? Tot op heden is er niets terugbetaald. Een lening uit het Noodfonds kan worden kwijtgescholden, bijv. na drie jaar goed gedrag, om de welwillende klanten een schuldenvrij perspectief te bieden. Een aantal klanten zit, na een verstrekking uit het Noodfonds en door begeleiding van BSHV, in een minnelijke schuldregeling of WSNP-traject. De verstrekking uit het Noodfonds draagt zo bij aan een schuldenvrije toekomst, maar uiteraard komt in een WSNP- of minnelijke schuldregeling maar een (klein) deel van de lening terug. Eén van de voorwaarden voor een verstrekking uit het Noodfonds is het nakomen van de afspraken in het (schuld)hulpverleningstraject. Komt de klant de afspraken niet na, dan moet hij de lening terugbetalen. Door de aanwezigheid van veel andere schulden, wordt weinig tot niets terugbetaald. Kan er een eenduidige kosten-baten afweging gemaakt worden? Tussen september 2008 en augustus 2009 is 79.473,32 verstrekt uit het Noodfonds (zie bijlage 1). De baten zijn moeilijk financieel in beeld te brengen; het gaat om de kostbare tijd die professionals kunnen inzetten om gezinnen te helpen in plaats van op zoek te gaan naar vervangende woonruimte of heraansluiting te regelen. De verplichte trajecten hebben op termijn belangrijke maatschappelijke effecten op de gezinsleden, maar zijn niet te kwantificeren. Hoe hebben we de klanten bereikt? Het Noodfonds is onder de aandacht gebracht bij lokale fondsen, de relevante gemeentelijke organisatieonderdelen en bij alle Nijmeegse hulpverleningsorganisaties aangesloten bij het Platform Schuldhulpverlening. Directe communicatie met de burgers heeft bewust niet plaatsgevonden. Enerzijds om geen verkeerde verwachtingen te scheppen; niet iedereen met een betalingsachterstand komt voor het Noodfonds in aanmerking. Anderzijds om mogelijk calculerend burgerschap te voorkomen. Het lage aantal verstrekkingen in 2008 verklaren we allereerst door de late start. Daarnaast heeft het tijd nodig om het Noodfonds bekend te maken bij de vele professionals van verschillende organisaties. In 2009 zijn de aanmeldingen via (hulpverlenings)organisaties in de minderheid. Veruit de meeste klanten voor het Noodfonds melden zich rechtstreeks of zijn al in begeleiding bij BSHV. Samenvatting interview; wat zijn de ervaringen bij Bureau Schuldhulpverlening/GKB+? De ervaringen bij BSHV met het Noodfonds zijn positief. Klantmanagers schuldhulpverlening maken regelmatig gebruik van het Noodfonds voor nieuwe klanten én klanten die zij in begeleiding hebben. Sterke punten van het Noodfonds zijn de mogelijkheid om een individuele afweging te maken, snel te handelen en dat het Noodfonds voor iedereen beschikbaar is. Aandacht wordt wel gevraagd voor bewuste verwijtbaarheid en recidive van de schulden; beiden zijn momenteel geen criterium om een verstrekking te weigeren, alleen woninggerelateerde fraude en wangedrag. In uitzonderingsgevallen kan ook het Noodfonds geen soelaas bieden. Een verstrekking uit het Noodfonds biedt een uitweg in een crisis, maar er moet daarna wel een basis zijn voor de toekomst. De klant accepteert een hulpverleningstraject en kan toekomstige vaste lasten betalen. In enkele gevallen is
er onvoldoende inkomen aanwezig voor de vaste lasten (bv door het niet willen aanvragen van een uitkering of de aanwezigheid van een illegale partner). Verstrekking uit het Noodfonds vindt dan niet plaats. Bij de start van het Noodfonds is uitgegaan van een gemiddeld bedrag van 2.500, zodat 40 personen per jaar geholpen kunnen worden. De praktijk leert dat dit een reële inschatting is, maar dat er incidenteel ook zeer hoge schulden zijn. De hoogste verstrekking in 2009 is bijna 12.000. Het Noodfonds heeft een plafond van 100.000 en wordt steeds bekender, waardoor het gebruik toeneemt. We willen voorkomen dat het fonds vroeg in het jaar, na enkele grote verstrekkingen, leeg is. BSHV stelt voor om bewuste verwijtbaarheid en recidive (calculerend gedrag) als uitsluitingscriteria toe te voegen bij alle aanvragen, zodat een goede besteding van gemeenschapsgeld wordt gegarandeerd. Als de nieuwe uitsluitingscriteria bij alle aanvragen worden toegepast, kan met het Noodfonds huisuitzetting en afsluiting niet voorkomen worden, als deze gezinnen zelf een (schuld)hulpverleningstraject hebben beëindigd. Voorgesteld wordt om, bij continuering van het Noodfonds alleen bij de hogere verstrekkingen (boven 3.000) bewuste verwijtbaarheid en recidive (calculerend gedrag) als uitsluitingscriteria toe te voegen. Samenvatting interview; wat zijn de ervaringen bij Meldpunt Bijzondere Zorg? De ervaringen bij MBZ met het Noodfonds zijn positief. Bij het MBZ zijn in de periode oktober 2008 tot en met juli 2009 zo n tien verzoeken voor het Noodfonds binnengekomen. Deze hebben niet allemaal tot een verstrekking geleid, omdat: - een beroep gedaan kon worden op een convenant; - de klant reeds was afgesloten; - de klant niet wilde meewerken aan een hulpverleningstraject; - een verstrekking geen uitzicht gaf op een duurzame oplossing. De verzoeken kwamen binnen via intermediairs, waarbij de Diaconie en Inter-Lokaal, en in mindere mate NIM en Iriszorg (hulpverlening) de verwijzers zijn. Er zijn geen verzoeken ingediend vanuit woningcorporaties. Over het Noodfonds is met enige terughoudendheid gecommuniceerd naar schuldeisers om te voorkomen dat de aanwezigheid van een Noodfonds in Nijmegen een extra beroep vanuit schuldeisers oproept. De klanten die een verstrekking krijgen uit het Noodfonds houden zich tot nu toe behoorlijk goed aan de voorwaarden, gezien de geschiedenis van veel van deze klanten. Zij hebben vaak lange tijd geen hulp aanvaard en hebben moeite om zich aan afspraken te houden. Intensieve en langdurige begeleiding is noodzakelijk om de klanten aan de afspraken te houden. Door de verstrekking uit het Noodfonds is de uitgangspositie voor hulpverlening aanzienlijk beter. Verloedering kan voorkomen worden, de neerwaartse spiraal wordt onderbroken. Tevens kan de tijd en energie direct in het gezin gestopt worden in plaats van het regelen van crisisopvang of heraansluiten van gas/water/licht. Of het Noodfonds mensen overhaalt hulpverlening te accepteren, is de vraag. Er blijft een groep die van een Noodfonds gebruik wil maken om hun schuldenlast te
verminderen, maar niet geïnteresseerd zijn in enige vorm van hulpverlening. Voordat het Noodfonds wordt ingezet, is de afweging al gemaakt of mensen hulpverlening accepteren. Wellicht is het een mogelijkheid om de schuld voorwaardelijk, of pas na een periode van 3 tot 6 maanden af te betalen, zodat het voor een langere periode als incentive kan worden gebruikt. De voorwaarden van het huidige Noodfonds zijn helder. Het MBZ heeft het Noodfonds ingezet om afsluitingen te voorkomen. De wens van het MBZ is om bij schrijnende situaties ook de kosten voor heraansluitingen uit het Noodfonds te kunnen financieren. Dit voorstel nemen we ter harte. Het MBZ mist, ondanks het Noodfonds, de flexibiliteit om specifieke (nood)situaties op korte termijn op te lossen. Denk daarbij aan: - het ontbreken van leefgeld (in afwachting van een uitkering); - te hoge beslagen op het inkomen. In afwachting van de aanpassing van het beslag kan soms de huur niet betaald worden; - de kosten voor schoonmaak bij vervuiling. Het voorstel van het MBZ om het beroep op het Noodfonds uit te breiden, kost extra geld. Het MBZ oppert dat dit beroep kan worden beperkt door schuldeisers een schikkingvoorstel te geven en maar een deel van de schuld terug te betalen in plaats van het gehele bedrag. Dan kunnen met hetzelfde bedrag meer klanten geholpen worden. Conclusie en aanbevelingen bij voortzetting Deze evaluatie komt vroeg; het Noodfonds loopt, na een vertraagde start, nog maar een jaar. De cijfers van 2009 laten zien, dat na de trage start het Noodfonds goed benut is. De ervaringen van zowel MBZ als BSHV met het Noodfonds zijn positief. Wij stellen, op basis van de gepresenteerde resultaten en ervaringen, voor om het Noodfonds te continueren. Wij doen daarbij de volgende aanbevelingen: - 82% van de verstrekkingen is ingezet om afsluiting van energie te voorkomen. We brengen het Noodfonds nogmaals bij woningcorporaties onder de aandacht, zodat 20 extra uithuiszettingen voorkomen kunnen worden; - om te voorkomen dat het fonds vroeg in het jaar, na enkele grote verstrekkingen leeg is, wordt aan de Raad voorgesteld om bij een schuld boven de 3.000 een extra toets in te brengen. Er wordt daarbij naar bewuste verwijtbaarheid en recidive gekeken (calculerend gedrag); - het Noodfonds zetten we ook in voor heraansluitingen; - onderzoeken of het mogelijk is om schuldeisers een schikkingsvoorstel te geven waarbij een deel van de schuld betaald wordt uit het Noodfonds; - het Noodfonds niet uitbreiden voor andere specifieke (nood)situaties om de doelstelling en financiële beheersbaarheid van het Noodfonds te bewaren.
Financiering Bij de start is financiering voor 2 jaar geregeld. Vanaf 2010 is er geen dekking meer voor continuering van het Noodfonds. In december krijgt de Raad het 'Bestedingsplan Minimabeleid/ Schuldhulpverlening 2010' voorgelegd. Daarin wordt voorgesteld het Noodfonds in 2010 te continueren. De Raad kan met het Bestedingsplan een integrale afweging maken hoe het beschikbare budget voor minimabeleid en schuldhulpverlening in 2010 wordt ingezet.
Bijlage 1 Resultaten van het Noodfonds Wat hebben we bereikt met het Noodfonds? Voorkomen zijn 2008 tot augustus 2009 afsluitingen energie 8 19 afsluitingen water 0 3 huis uitzetting 0 3 Totaal verstrekkingen 8 25 Wat heeft het gekost? tot augustus 2008 2009 Aantal verstrekkingen 8 25 Aantal klanten 7 22 Totaal verstrekt 11.642,32 67.831,00 Gemiddeld verstrekt per klant 1.663,19 3.083,23 Laagste bedrag 510,57 361,65 Hoogste bedrag 3.029,66 11.910,22 Aan wie is de verstrekking ten goede gekomen? Gezinssamenstelling 2008 tot augustus 2009 Alleenstaande 4 10 eenoudergezin 0 7 echtpaar met kinderen 2 2 echtpaar zonder kinderen 1 3 Totaal klanten 7 22
Bijlage 2 Uitgangspunten en voorwaarden van het Noodfonds Onderstaande uitgangspunten en voorwaarden zijn integraal en ongewijzigd overgenomen uit de raadsbrief van 4 december 2007: Klanten melden zich aan bij het Meldpunt Bijzondere Zorg of bij bureau schuldhulpverlening (SHV). Bureau Schuldhulpverlening neemt het besluit of iemand voor het Noodfonds in aanmerking komt en niet het Meldpunt. Overigens is iemand van bureau Schuldhulpverlening geplaatst bij het Meldpunt. Klanten moeten, waar nodig, onmiddellijk kunnen instromen in een SHV-traject. Het Meldpunt neemt de klant in een zorgtraject 4. De klant tekent daarvoor een contract. De klant is verplicht zich aan het daaruit voortvloeiende plan van aanpak te onderwerpen. Het Meldpunt leidt naar zorg, sluit een contract af met de klant (draagt contract over aan hulpverlener(s)) en monitort volgens afspraak (tot 1 jaar ná afsluiting van het contract). De klant wordt voor wat betreft de schuldhulpverlening gedurende de gehele periode door het bureau SHV gemonitord. Alleen klanten die bereid zijn om het verplichte traject te doorlopen komen in aanmerking voor het Noodfonds. De gemeente kan de schuld rechtstreeks aan de betrokken instelling (energieleverancier, woningcorporatie) voldoen, welke betaling geldt als een renteloze lening aan klant. De verwachting is dat de lening in nagenoeg alle gevallen zal worden kwijtgescholden. Schuldhulpverlening in deze vorm, budgetbeheer en stabilisatietraject, past precies in de nieuwe instrumenten waarover uw raad op 7 februari jl. positief heeft beslist. De lening uit het Noodfonds kan worden kwijtgescholden, bijv. na drie jaar goed gedrag, om de welwillende klanten een schuldenvrij perspectief te bieden. Indien de klant zich niet aan het hem/haar opgelegde traject houdt, dan zal de klant de lening moeten terugbetalen. Het gaat om specifiek te duiden gevallen en het Noodfonds is geen algemene voorziening waaraan iedere Nijmeegse burger een recht kan ontlenen. Er zal aangesloten worden bij de bestaande convenanten met woningbouwcorporaties en energieleveranciers. Fraude mag nooit lonen. Daar waar de schuld of huurachterstand door fraude is ontstaan, dan wel huisuitzetting dreigt ten gevolge van wangedrag, kan geen beroep worden gedaan op het Noodfonds. Slechts bij zwaarwegende ernstige omstandigheden van persoon of gezin, waarvan duidelijk is dat deze niet kan voortduren, kan afgeweken worden van het uitgangspunt bij fraude en wangedrag. Wij verwachten dat het merendeel van de leningen kwijtgescholden worden en bij een klein deel zal de lening meegenomen worden in de totale schuldsanering. 4 Erratum: Het MBZ neemt geen mensen in een zorgtraject, maar leidt de klant toe naar zorg. Het MBZ onderzoekt of een klant in aanmerking kan komen voor een verstrekking van het Noodfonds en bereid de afspraken voor een contract voor.