Studienamiddag 15 juni tien jaar na de Vlaamse Wooncode de kinderschoenen ontgroeid?

Studienamiddag 15 juni 2009 Lokaal woonbeleid in Vlaanderen: tien jaar na de Vlaamse Wooncode de kinderschoenen ontgroeid?

De gemeente: centrale rol in het woonbeleid Aangeduid als coördinator en eindverantwoordelijke voor het lokaal woonbeleid spilfunctie in de uitvoering ervan Vrijheid om binnen de decretaal vastgelegde grenzen een eigen huisvestingsbeleid te ontwikkelen En beschikt hiertoe over een aantal instrumenten

Wat doet de gemeente met die opdracht en die instrumenten? Geen beeld van het lokaal woonbeleid in de praktijk Noch over de rol van de OCMW s bevraging bij de Vlaamse gemeenten en OCMW s Informatie noodzakelijk voor activeren en ondersteunen LWB evalueren en bijsturen instrumentarium Informatienood leeft ook bij de provincies i uitgegroeid tot een interbestuurlijk project

Onderzoeksmethode Webbevraging via website bouwen&wonen Voordeel: bevraging op maat Minpunt: de complexiteit Applicatie en programmering: 2MPACT Lancering en opvolging respons: de provincies in de periode : november 2006-april 2007

Hoge antwoordrespons 86% gemeenten (aantal=264) 75% OCMW s (aantal=230)

II. RESULTATEN helicopterbeeld van het lokaal woonbeleid in de praktijk 1. De organisatie van het woonbeleid 2. De regie van het woonbeleid 3. Lokaal woningkwaliteitsbeleid 4. Wooninfo en woondiensten 5. De OCMW s en wonen

1. De organisatie van het woonbeleid Wat doet de gemeente wel en niet? Globale taken uit het woonbeleid % 1. Informatie en advies over wonen 92 2. Handhaven van de woningkwaliteit 88 3. Stimuleren sociale woonprojecten en opvolging g lopende projecten 4. Toekennen van eigen woonpremies 46 64 5. Ontwikkelen eigen woonbeleid 40 6. Aanbieden doorgangs-, crisis- of noodwoningen of opvang voor daklozen 7. Uitbouwen beleidsnetwerk wonen en de coördinatie van het woonbeleid 8. Occasioneel zelf uitvoeren van sociale woonprojecten 41 24 23 Gemiddeld aantal taken per gemeente 4,2

1. De organisatie van het woonbeleid Wat doet de gemeente wel en niet? Taken die veel vergen qua mankracht, kwalificaties en middelen komen minder aan bod zoals Eigen soc. woonprojecten en crisisaanbod Beleidsmatig werk + West- en Oost-Vlaamse gemeenten nemen gemiddeld meer taken op

1. De organisatie van het woonbeleid Taken uit het woonbeleid in het organigram? Wonen wordt opgenomen samen met één of meerdere andere beleidsthema s in één dienst Ruimtelijke ordening en stedenbouw (+ milieu, openbare werken ) Taken voor wonen gespreid over meerdere gemeentediensten Aantal % 173 65 152 62 23 Eén huisvestingsdienst of woondienst 30 11 Wonen gaat samen met RO en stedenbouw (73%) zelden met welzijn of sociale zaken (16%)

1. De organisatie van het woonbeleid Taken uit het woonbeleid: wie voert ze uit? Personeelsinzet voor wonen 42% heeft 0 VTE voor wonen 14% heeft 1 of meer VTE voor wonen Eén op tien gemeenten zegt over voldoende d geschikt personeel te beschikken om de taken uit het woonbeleid uit te voeren Anderzijds: wél relatief hoog op de politieke agenda, meestal wél een schepen voor wonen aangeduid

1. De organisatie van het woonbeleid Taken uit het woonbeleid: wie voert ze uit? Personeelsinzet voor wonen Aandeel gemeenten met personeel voor wonen Antw Vl-Br B W-Vl O-Vl Limburg b 50 43 63 74 62 Centrum- Kleine Overgangs- Platte- Stedelijke steden steden gebied land rand 100 76 51 52 53

II. RESULTATEN 5 delen: 1. De organisatie van het woonbeleid 2. De regie van het woonbeleid 3. Lokaal woningkwaliteitsbeleid 4. Wooninfo en woondiensten 5. De OCMW s en wonen

2. De regie van het woonbeleid Voorwaarden voor een geslaagde regie Pröpper et al. (2004) 1. Het organiseren van samenwerking 2. Het uitzetten van gemeenschappelijke beleidslijnen 3. Verantwoording over het geheel 4. Kennis woonsituatie/overzicht over het geheel In Vlaanderen: gemeentelijke woonraad en gemeentelijk lokaal woonbeleidsplan

2. De regie van het woonbeleid Overleg over wonen in de gemeente voorbije jaar Overleg is meestal ad-hoc 43% niet één keer vergaderd met één of meer bevoorrechte partners uit het woonbeleid 44 gemeenten: gemeentelijke woonraad een overleg- en adviesorgaan waarin belangrijke dossiers en vragen m.b.t. wonen in de gemeente ter bespreking en advies worden voorgelegd aan een brede groep van actoren

2. De regie van het woonbeleid Overleg over wonen in de gemeente voorbije jaar Overleg over wonen het voorbije jaar (% gemeenten) Antw Vl-Br W-Vl O-Vl Limburg 59 39 67 65 53 Kleine steden Centrumsteden Overgangsgebied Platteland Stedelijke rand 92 71 52 52 53 + Oost-Vlaamse gemeenten en centrumgemeenten hebben vaker dan elders een GWR

2. De regie van het woonbeleid Ontwikkelen van een woonbeleid Woonbeleidsplannen 40% zegt een lokaal woonbeleid te ontwikkelen 23 gemeenten hebben een lokaal woonbeleidsplan een door de gemeenteraad goedgekeurd beleidsdocument dat de krachtlijnen en keuzes voor het lokaal woonbeleid weergeeft en hiertoe een tijdsgebonden actieprogramma voorstelt + 30 plannen in de maak vnl. West-Vlaamse gemeenten Maar, niet steeds planningsproces woonactoren en cijfermatige analyse woonsituatie

2. De regie van het woonbeleid Ontwikkelen van een woonbeleid Analyse van de woonsituatie Basisaanbod gemeentelijke statistieken SVR en provinciaal aanbod: gekend bij minder dan de helft v/d gemeenten gebruikt door één op vijf gemeenten; Eén op drie gemeenten: (ook) andere bronnen

3. Lokaal woningkwaliteitsbeleid Kwaliteitsnormering VWC: invoering woningkwaliteitsregeling Centraal: de veiligheids- id gezondheids- en woonkwaliteitsnormen voor élke woning (art.5 VWC) + instrumentarium Lokale overheden: centrale rol in de handhaving ervan + eigen accenten

3. Lokaal woningkwaliteitsbeleid Handhaving van de kwaliteitsnormering Het conformiteitsattest (CA) CA bevestigt de conformiteit van huurwoning of kamer met de kwaliteitsnormen De verhuurder vraagt het CA vrijblijvend j aan bij de gemeente Sinds kort staat ook de strafbaarstelling indien de woning niet aan de kwaliteitsnormen voldoet los van het CA

3. Lokaal woningkwaliteitsbeleid Handhaving van de kwaliteitsnormering Het conformiteitsattest Sinds het bestaan ervan reikte 1 op 5 gemeenten ooit een CA uit voor huurwoningen Centrum steden Kleine steden Stedelijke rand Overgangs gebied = occasioneel gebeuren: bij de helft van de gemeenten is het aantal uitgereikte CA s<5, slechts 7 gemeenten >20 CA s Platteland Totaal 58 29 22 11 16 19 6% v/d gem. CA voor kamers, bijna exclusief (centrum)stedelijk fenomeen

3. Lokaal woningkwaliteitsbeleid Handhaving van de kwaliteitsnormering Het conformiteitsattest (CA) de uitzondering bevestigt de regel bv. Antwerpen (om opgenomen te worden in huurwoningendatabank) en Riemst (verhuurvergunning kamer)

3. Lokaal woningkwaliteitsbeleid Handhaving van de kwaliteitsnormering Ongeschikt-onbewoonbaar verklaringen Woning niet conform de vereisten van stabiliteit, bouwfysica, veiligheid of minimaal comfort: ongeschikt verklaring + veiligheids- of gezondheidsrisico: onbewoonbaar verklaring Doorsnee gemeente had ooit 12 woningen op de inventaris in de periode 1996-2008 (adm. data)

3. Lokaal woningkwaliteitsbeleid Handhaving van de kwaliteitsnormering Ongeschikt- en onbewoonbaar verklaringen Aantal OO ooit op de inventaris 1996-2006 Mediaan Gemid- Mini- Maxidelde mum mum Centrumsteden 406 670 90 3025 Kleine steden 48 67 2 339 (Groot)stedelijke rand 13,5 21 0 970 Overgangsgebied 10 15 0 97 Platteland 7 10 0 88 Frappante verschillen tussen de gemeenten, Kunnen enkel gevolg zijn van verschillen in (pro-) actief woningkwaliteitsbeleid

3. Lokaal woningkwaliteitsbeleid Kwaliteitshandhaving en sociale woningen Recht van voorkoop (RVV) Gemeente, OCMW, shm en VMSW kunnen onder bepaalde omstandigheden een voorkooprecht doen gelden op woningen en percelen om er sociale woningen of kavels te realiseren. Instrument om sociale woningen te spreiden Door één of meerdere buurten te laten erkennen als bijzondere gebied kan de gemeente ook zelf meebepalen waar het RVV kan worden toegepast Instrument t om territoriaal i te differentiëren 15 gemeenten maakten hier gebruik van

3. Lokaal woningkwaliteitsbeleid Kwaliteitshandshaving en sociale woningen Recht van voorkoop (RVV) +/-100 000 keer aangeboden (1998-2007) 39 gemeenten pasten het RVV samen 77X toe meestal eenmalig, als een schakel bij stadsvernieuwing i of dorpherwaardering d Shm s: 330 akten, goed voor 1900 huurwoningen en 500 koopwoningen RVV = géén wijdverspreide noch intensieve toepassing v/h RVV

3. Lokaal woningkwaliteitsbeleid Kwaliteitshandshaving en sociale woningen Sociaal beheersrecht (SBR) Laatste middel om een leegstaande woning of OO woning terug op de markt te brengen indien de eigenaar weigert te renoveren,... Gemeente, OCMW of sociale woonorganisatie kan de woning in beheer nemen, er de nodige werken aan uitvoeren en deze tijdelijk onder het sociaal huurstelsel l verhuren werd enkel toegepast in Antwerpen voor een drietal woningen

4. Wooninfo en woondiensten Het lokaal wooninfo- en dienstenpakket Individueel recht op wonen doen gelden: rechten kennen, toegang tot t informatie en, zeker voor de meest woonbehoeftigen, ook concrete hulp en advies. De gemeente = eerste aanspreekpunt 92% v/d gemeenten geeft wooninfo en advies (in algemene termen gesteld)

4. Wooninfo en woondiensten Het lokaal wooninfo- en dienstenpakket % Info over premies en tegemoetkomingen g van de 96 hogere overheden Info over premies en tegemoetkomingen van de gemeente Administratieve ondersteuning bv. bij aanvraag premie of sociale woning Doorverwijzing, draaischijf voor info 65 Info over sociale huisvesting 64 Basic info; in 17% van de gemeenten blijft het hierbij voor wat betreft wooninfo en woondiensten 81 76

4. Wooninfo en woondiensten Het lokaal wooninfo- en dienstenpakket % Juridische info over woongerelateerde thema's 30 Administratieve ondersteuning bij opmaak juridische documenten,bv. aangetekende brief aan huisbaas Bemiddeling bij conflicten bv. klant en notaris, aannemers, architecten Bemiddeling bij huurachterstal of dreigende uithuiszetting Aandeel gemeenten wordt kleiner naarmate de taken meer expertise en ervaring vragen 27 12 13

4. Wooninfo en woondiensten Het lokaal wooninfo- en dienstenpakket Idem voor het vinden van een huurwoning, optreden bij conflicten bv. tussen huurder en verhuurder, architect en bouwer, woonbegeleiding, crisisopvang vereist mankracht met kennis/ervaring,

4. Wooninfo en woondiensten Het lokaal wooninfo- en dienstenpakket Rol van de woonwinkels (WW) een laagdrempelig g initiatief met bijzondere e aandacht voor zwakkere bewonersgroepen, dat er zich op richt de woonsituatie van de bevolking te verbeteren door hen te informeren, adviseren, begeleiden en indien nodig door te verwijzen 24 gemeentelijke WW s (waarvan 18 steden) 6 regionale WW s in 35 gemeenten (waarvan 22 plattelandsgemeenten)

4. Wooninfo en woondiensten Het lokaal wooninfo- en dienstenpakket De meerwaarde van de woonwinkel (WW) Qua aanbod: ruimer in gemeenten met een WW voor zowat alle woon(info)diensten Qua benadering: het expliciet laagdrempelige en de bijzondere aandacht voor de zwakkere bewonersgroepen (woonwinkelconcept) + regionale WW genieten van schaalvoordeel l

4. Wooninfo en woondiensten Het lokaal wooninfo- en dienstenpakket Gemiddeld Provincie aantal taken West-Vlaanderen 7,4 Oost -Vlaanderen 7,3 Limburg 6,2 Antwerpen 6,0 Vlaams-Brabant 5,9 Gemiddeld Deelgebied aantal taken Centrumsteden 9,0 Platteland 7,3 (Groot)stedelijke rand 6,6 Kleine steden 6,3 Overgangsgebied 5,6

5. De OCMW s en wonen Private huurmarkt Ondersteuning bij doen nakomen huurdersverplichtingen: 81% verhuurdersverplichtingen: 64% Actieve toeleiding private huurmarkt begeleiding bij het zoeken (1 op 2 OCMW s) afspraken f k met verhuurders (1 op 4 OCMW s) ) hulp verschilt sterk van OCMW tot OCMW Ook wat betreft rechtstreekse financiële steun (huurtoelage bij 1 op 2 OCMW s)

5. De OCMW s en wonen Sociale huurmarkt: afspraken met de sociaal verhuurders Afspraken i.v.m. financiële verplichtingen: Huurwaarborg: 64% SHM, 62% SVK Huurachterstal: 58% SHM, 54% SVK Afspraken woonbeleiding: 35% SHM, 49% SVK Frekwenter bij de West-Vlaamse OCMW s

5. De OCMW s en wonen OCMW als verhuurder of bouwheer 63% v/d OCMW verhuurt woningen 34% realiseerde eigen soc. woonprojecten Grote verschillen naar provincie Het aanbieden van huurwoningen Antw Limb O-Vl Vl-Brt W-Vl totaal 71 32 66 56 72 63 Occasioneel zelf uitvoeren van 33 16 30 29 51 34 sociale woonprojecten

Lokaal woonbeleid in Vlaanderen: de kinderschoenen ontgroeid? Wonen geen volwaardige plaats als beleidsveld in de gemeentelijke organisatie Voorwaarden om te spreken over de gemeente als regisseur van het woonbeleid meestal niet vervuld Instrumenten voor lokaal woningkwaliteitsbeleid worden onderbenut. Frappante verschillen in woningkwaliteitshandhaving tussen gemeenten. Wooninfo en woondiensten en het aanbod van het OCMW is zeer verschillend van gemeente tot gemeente en dat voor een basisrecht als het recht op wonen

Lokaal woonbeleid in Vlaanderen: hier en daar de kinderschoenen ontgroeid West-en Oost-Vlaamse gemeenten komen sterker uit de bevraging dan de overige provincies: trekt de provincie i aan de kar? Breuklijn stad en landelijke gemeenten, maar het woonwinkelverhaal toont dat met de gepaste instrumenten de landelijke gemeenten ook meespelen. plattelandsgemeenten met een actief woonbeleid tonen dat schaalgrootte niet het enige criterium is

Lokaal woonbeleid in Vlaanderen: Beterschap op komst? BVR 21/09/2007 -intergemeentelijke projecten lokaal woonbeleid- speelt in op reële nood en een aantal van de genoemde pijnpunten 100-tal gemeenten betrokken bij de projecten die dit en vorig jaar werden goedgekeurd Afwachten wat deze projecten op het terrein effectief te weeg brengen voor het lokaal woonbeleid