LEIDEN NAAR INTEGRITEIT Onderzoek naar de invloed van leiderschap op integriteit Drs. Karin Lasthuizen k.lasthuizen@fsw.vu.nl VU Onderzoeksgroep Integriteit van Bestuur www.fsw.vu.nl/integriteit
Centrale onderzoeksvraag Hoe en in welke mate beïnvloedt leiderschap de integriteit van een organisatie en haar werknemers?
Conceptueel Model Ethische Cultuur Leiderschapsstijlen Integriteitsschendingen Moreel oordeel
Integriteitsschendingen De kwaliteit van handelen komt niet overeen met de daarvoor geldende morele waarden en normen en de daaruit voortvloeiende wetten en (spel)regels.
Frauderende ambtenaar Winterswijk bestierde zakenimperium 11 september 2008
Wethouder gaf zichzelf vergunning voor verbouwing aan huis 9 december 2006
Baas Zuidas Amsterdam te innig met hoofdverdachte in vastgoedfraude 4 juni 2008
Albayrak wil lekkende IND-ambtenaren straffen 4 november 2008
Gevangenis moet betere werkplek worden 10 september 2008 Gevangenismedewerkers hebben last van ongewenste omgangsvormen als agressie en intimidatie, hoge werkdruk en slechte communicatie tussen leidinggevenden en medewerkers.
Marechaussees ontslagen om integriteit: bezit van kinderporno en harddrugs 20 februari 2008
Commissaris der Koningin rijdt dronken en krijgt boete 23 oktober 2007
Typologie van integriteitsschendingen waargenomen frequentie en moreel aanvaardbaarheidsoordeel Urgente integriteitsproblemen Vaak gesignaleerd en onaanvaardbaar: vriendjespolitiek door leidinggevenden; onfatsoenlijke omgangsvormen onder collega s en in relatie tot klanten; verspilling en wanprestatie tijdens het werk. Specifieke integriteitsproblemen Niet vaak gesignaleerd en onaanvaardbaar: corruptie in de zin van omkoping; bevoordeling door medewerkers; diefstal; oneigenlijk gebruik van bevoegdheden; misbruik en manipulatie van informatie; discriminatie en seksuele intimidatie. Terugkerende integriteitsproblemen Vaak gesignaleerd en aanvaardbaar: organisatiemiddelen en werktijd voor privédoeleinden (fraude). Non-integriteitsproblemen Niet vaak gesignaleerd en aanvaardbaar: belangenverstrengeling door giften en nevenfuncties; wangedrag in de vrije tijd.
Ethische leiderschapsstijlen Voorbeeld leiderschap: zelf het goede voorbeeld geven t.a.v. integriteit en het belang van integriteit en de gewenste waarden en normen uitdragen; Integriteitsgericht leiderschap: een actieve rol aannemen door het onderwerp integriteit met medewerkers te bespreken en door medewerkers die over de schreef gaan te disciplineren.
Vooral chefs pestkoppen vrijdag 17 oktober 2008 AMSTERDAM - Managers blijken soms zelf de grootste pestkoppen. Veel leidinggevenden kunnen blijkbaar niet omgaan met hun macht, waarop ze zich schuldig maken aan het koeioneren van hun personeel.
Ethische Cultuur Helderheid van de regels over de omgang met elkaar en met de organisatiemiddelen; Uitvoerbaarheid ten aanzien van de normen die aan medewerkers worden gesteld; Zichtbaarheid van de wijze waarop medewerkers met elkaar en met bedrijfsmiddelen omgaan; Bespreekbaarheid van morele dilemma s; Sanctioneerbaarheid van (on)ethisch gedrag; Draagvlak onder collega s om zorgvuldig met elkaar en met organisatiemiddelen om te gaan.
Onderzoekspopulatie Politie Midden en West Brabant Enquête Diepte-interviews met sleutelpersonen en documentenanalyse van beleidstukken
Algemene conclusie: wat en hoe het werkt Voorbeeldleiderschap werkt vooral via helderheid op de morele aanvaardbaarheidsoordelen en op deze manier op de waargenomen frequentie van integriteitsschendingen; Integriteitsgericht leiderschap werkt vooral via bespreekbaarheid, sanctioneerbaarheid en draagvlak op de waargenomen frequentie van integriteitsschendingen.
Resulterend model Integriteitsgericht leiderschap Voorbeeld leiderschap Helderheid Moreel oordeel Bespreekbaarheid Sanctioneerbaarheid Draagvlak Integriteitsschendingen
Conclusies 1) Leiderschap is niet het panacee of Eureka concept is zoals algemeen wordt verondersteld. De invloed van leiderschap op de waargenomen frequentie van integriteitsschendingen verloopt veelal indirect via de morele oordelen van medewerkers en de ethische cultuur. Er zijn weinig directe effecten aantoonbaar en deze zijn niet zo sterk als verwacht werd op basis van de theorie.
Conclusies 2) Het blijkt dat organisationele leiderschapsstijlen, namelijk inspirerend leiderschap en resultaatgericht leiderschap, veel minder typen integriteitsschendingen beïnvloeden dan ethische leiderschapsstijlen. M.a.w. leiderschap dat werkt omvat leiderschapsstijlen die speciaal gericht zijn op het bevorderen van integriteit. 2) Voorbeeldleiderschap en integriteitsgericht leiderschap zijn beide effectief, maar de werking verschilt van elkaar.
Conclusies 4) De ethische cultuur beperkt de frequentie van integriteitsschendingen, waarbij de sterkste effecten worden gevonden voor de dimensies bespreekbaarheid, sanctioneerbaarheid en draagvlak. Helderheid over de normen en regels is ook belangrijk, omdat deze dimensie de morele oordelen van medewerkers over de aanvaardbaarheid van schendingen sterk beïnvloedt. 5) De ethische cultuur zelf wordt vooral beïnvloed door de ethische leiderschapsstijlen (voorbeeldleiderschap en integriteitsgericht leiderschap) en veel minder door organisationele leiderschapsstijlen.
Conclusies 6) De morele aanvaardbaarheidsoordelen van medewerkers zijn ook erg belangrijk voor de mate waarin integriteitsschendingen daadwerkelijk lijken plaats te vinden. Als medewerkers integriteitsschendingen onaanvaardbaar vinden, zullen zij minder vaak voorkomen. 7) Het morele oordeel wordt beïnvloed door ethisch leiderschap en door helder te zijn over de normen en regels over de omgang met elkaar en de organisatiemiddelen.
Praktische aanbevelingen a) In leiderschapstrainingen zou niet alleen aandacht geschonken moeten worden aan effectief leiderschap in termen van output en prestaties, maar ook aan ethisch leiderschap. b) Daarnaast zouden in leiderschapstrainingen naast integriteitskwesties ook de rol van voorbeeldleiderschap en integriteitsgericht leiderschap als oplossing voor integriteitsproblemen aan de orde kunnen komen.
Praktische aanbevelingen De resultaten geven tevens het belang van heldere normen en regels ten aanzien van alle typen integriteitsschendingen aan, omdat helderheid van grote invloed is op het morele oordeel van medewerkers over de aanvaardbaarheid van schendingen. c) Daarom zouden er voor alle 10 typen integriteitsschendingen heldere normen of regels moeten zijn. d) En zouden in integriteitstrainingen de regels zelf als startpunt moeten dienen voor de discussie.
Praktische aanbevelingen e) De normen en regels zouden, gezien het belang van voorbeeldleiderschap, op alle niveaus in de organisatie even krachtig moeten gelden. Daarnaast leren medewerkers ook door het observeren van het gedrag van collega s en de consequenties daarvan: wat doen zij en komen zij er mee weg? f) Belonen en straffen, en bespreken en aanspreken, is daarmee niet alleen op een directe wijze van belang, maar ook op een indirecte wijze, mits dit openlijk gedaan wordt en voor iedereen helder is waarom dit zo gedaan is.
Nieuwsgierig? U bent allen van harte uitgenodigd om de openbare verdediging bij te wonen aanstaande donderdag 27 november om 13.45u precies in de Aula van het Hoofdgebouw van de Vrije Universiteit. Neemt U ook een kijkje bij onze stand voor ander onderzoek naar integriteit, veiligheid en good governance en onze deeltijd masteropleidingen Bestuurswetenschappen, Besturen van Veiligheid en Besturen van Maatschappelijke Organisaties.