Methode Familiezorg Open communicatie leidt tot minder stress introductie 1 methode familiezorg introductie
Voorwoord Inleiding Het hart van de zorg is daar waar de zorg gegeven wordt, waar kwetsbare families vragen, problemen en wensen hebben. Die families zijn in toenemende mate zelf verantwoordelijk voor hun zorg. De moderne samenleving is immers aan het veranderen. De verzorgingsstaat groeit uit tot een participatiestaat. Waarden als onderlinge solidariteit en sociale zekerheid maken plaats voor efficiëntie en effectiviteit. Wat betekent dit voor de praktijk? Wat gebeurt er in de ontmoeting tussen zorgvrager, familiezorger en beroepskracht? Wat speelt zich af in die zorgrelaties? We maken in deze cursus kennis met een relationele benadering, bekijken de posities van familieleden, gaan op zoek naar afstemming tussen familiezorger, zorgvrager en beroepskracht, ontrafelen dialogen en gaan dieper in op vraagverheldering. Van jong tot oud zorgt voor een ziek familielid. In toenemende mate raken familiezorgers overbelast. Uit onderzoek blijkt dat die overbelasting psychisch, sociaal, financieel en fysiek van aard is. Uit vragen blijkt behoefte aan individuele ondersteuning zoals een til-cursus, hulp bij het invullen van vragenlijsten, indienen van bezwaarschriften. Ook vragen familiezorgers om gezinsondersteuning bij verstoorde communicatie en bij het verwerken van 3 methode familiezorg introductie
ziekte. Deze cursus is gericht op het leren omgaan met de veranderende interactie tussen gezinsleden. Waar een familiezorger is, is een zorgvrager. In hun relatie gaat het over geven en ontvangen van zorg. Wanneer de familiezorger over de zorgrelatie praat, wordt een verhaal verteld over het ontstaan van de relatie, wat ze hebben meegemaakt. De verhalen worden gekenmerkt Het kijken naar en begrijpen van relaties en zorgrelaties is belangrijk op het moment dat familiezorger en zorgvrager een beroep doen op hulpverlening. door liefde, frustratie, woede, geduld, genegenheid, loyaliteit, wederkerigheid, uitputting en bewondering. Het roept vragen op als Waarom zorg ik zoals ik zorg? Waarom handel ik op deze manier? Waarom voel ik de ene keer vreugde en ben ik de andere keer verdrietig? Hoe raakt de zorg mij? en Hoe voelt de ander zich?. Het kijken naar en begrijpen van relaties en zorgrelaties is belangrijk op het moment dat familiezorger en zorgvrager een beroep doen op hulpverlening. Is er sprake van rolomkering, loyaliteit of wederkerigheid. Wat hebben familieleden nodig om hun problemen op te lossen? Methode familiezorg is ontwikkeld vanuit een onderliggend gedachtegoed. Dit gedachtegoed dragen we uit middels het handelen volgens onze grondslagen. Hierin ligt ons hart en onze missie voor humane zorg. De training en het werkboek behorend bij de methode familiezorg is op gelijke wijze opgebouwd. Er wordt gestart met de grondslagen van methode familiezorg. Zij dienen als fundament en leidraad voor de training methode familiezorg. 4
Inhoud Voorwoord 3 1 Begripsverheldering 9 2 Grondslagen 17 3 Zorgtriade, geven en ontvangen 27 3.1 De arena van zorg 27 3.2 De zorgtriade 42 3.3 Geven en ontvangen 55 4 Vraagverheldering 65 Bijlage: checklist 84 Film- en leestips 87 Colofon 96 7 methode familiezorg introductie
1 Begripsverheldering Kennismaking THEORIE De wetenschap over de relatie tussen familiezorgers en zorgvragers Allereerst is er de relatie tussen de familiezorger en de zorgvrager. Die relatie is leidend in de conceptuele analyse van het begrip familiezorg. Uit de analyse van de veelheid aan definities van familiezorg blijkt dat de sociale relatie kenmerkend is voor alle definities. Die relatie - die er al voor de zorgbehoefte was - is een voorwaarde om van familiezorg te kunnen spreken. Diezelfde relatie is kenmerkend voor het verschil tussen familiezorg, vrijwilligerszorg, zelfhulpgroepen en beroepszorg. Alleen bij familiezorg is sprake van een sociale relatie die voorafgaat aan de situatie waarin de een voor de ander zorgt. Die sociale relatie blijkt ook leidend te zijn wanneer we aan mensen vragen waarom ze langdurig en intensief voor hun zieke naaste zorgen. De meest voorkomende zorgmotieven richten zich vooral op gevoelens die te maken hebben met de relatie tussen de familiezorger en de zorgvrager zoals: gevoelens van verantwoordelijkheid voor de afhankelijke ander en het hoog 9 methode familiezorg introductie
waarderen van de relatie met de zorgontvanger. Motieven die afgeleid zijn van plichtsgevoelens en individuele verlangens worden minder vaak gekozen. Mensen die voor hun partner zorgen, blijven de relatie als wederkerig en gelijkwaardig ervaren. Opvallend is dat familiezorgers die hun voorkeur uitspreken voor de relationele motieven minder kans hebben op stress Niet de individuele dan zij die een mix van zorgmotieven hebben. familiezorger is uitgangspunt Hoe de causale relatie van de ondersteuning, hier precies ligt, is niet duidelijk. Ofwel, een gerichtheid op de relatie maar de relatie tussen met de zorgontvanger familiezorger en zorgvrager. behoedt de familiezorger voor het ervaren van (veel) stress, ofwel een geringe mate van stresservaring geeft de familiezorger meer ruimte om zich te richten op de relatie met de zorgontvanger. Hoe de relatie ook ligt, het belang van gerichtheid op de relatie is aangetoond. Het belang van de relatie lijkt een uitgangspunt te zijn voor de toekomst van de gezondheidszorg. De gezondheidszorg is gericht op de patiënt, op de zieke. De gezondheidszorg is in die zin clientcentered van aard. Toen vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw de overheid voorstelde om de eerstelijnszorg te verminderen en de familiezorg te stimuleren heeft dat mede tot gevolg gehad dat een grote groep mensen in beeld kwam, die er voorheen ongetwijfeld ook al was maar minder zichtbaar. Deze mensen die zorgen zijn sindsdien in zowel de maatschappelijke als de wetenschappelijke belangstelling blijven staan. Zoals patiëntenverenigingen opkomen voor 10
de belangen van de patiënt zijn er verenigingen en steunpunten ontstaan die opkomen voor het belang van de familiezorger. Inmiddels zijn er meer dan 200 steunpunten mantelzorg. Deze ondersteuning is veelal individueel gericht en bestaat uit ontspanningsweekenden, een telefoonlijn met advies en informatie, brochures, sociaal juridisch advies, individuele steun, persoonlijk advies, lotgenotencontact, cursussen en trainingen. De ondersteuning laat hier een kans liggen door zich niet te richten op de relatie tussen de familiezorger en de zorgvrager. Het lijkt alsof we die relatie uit het oog zijn verloren, terwijl die aan de basis ligt van de familiezorg. Immers, waar een familiezorger is, is een ziek familielid. Een relationele benadering in de familiezorgondersteuning Het hart van de familiezorg is daar waar de zorg gegeven wordt, waar families vragen, problemen en wensen hebben. De relatie tussen partner/kind en zorgvrager wordt door de ziekte beïnvloed. Ondersteuningsprogramma s dienen met dat relationele aspect rekening te houden. Familiebegeleiding is noodzakelijk, daar waar sprake is van rolomkering, daar waar problemen zijn rondom loyaliteit, schuldgevoelens of erkenning. De familieleden hebben recht op hulpverleners die hen gezamenlijk begeleiden. Daarmee wordt voorkomen dat ieder familielid haar eigen hulpverlener heeft zoals bij familie M. waar moeder, die een CVA heeft gehad, hulp krijgt van een thuiszorgmedewerker, de vader begeleid wordt door een psycholoog, de oudste dochter hulp krijgt van een familiezorgconsulent en de jongste dochter gesprekken voert met een medewerker van Bureau Jeugdzorg. Een hulpverlener die met hen gezamenlijk praat over hun verdriet, wederzijdse verwachtingen, teleurstellingen, vreugdevolle momenten en grenzen. De balans van zorg geven en ontvangen zijn voor de familieleden en hun onderlinge relaties essentieel. 11 methode familiezorg introductie