Postbus 2571, 2002 RB Haarlem www.recreatienoordholland.nl info@recreatienoordholland.nl COMMUNICATIETRAJECT 2012 STARTNOTITIE Herontwikkeling Fort Benoorden Spaarndam Recreatie Noord-Holland Genieweg 46, 1981 LN Velsen-Zuid Postbus 2571, 2002 RB Haarlem www.recreatienoordholland.nl info@recreatienoordholland.nl 5 juli 2012 Recreatie Noord-Holland
INHOUDSOPGAVE blz. VOORWOORD 1 HET FORT EN DE VISIE 4 1.1 De geschiedenis van het fort 4 1.2 Ligging en eigendom 4 1.3 De huidige staat 5 1.4 Beschermingsregimes 5 1.5 Visies 6 2 WERVING VAN EEN ONDERNEMER 8 2.1 Het wervingsproces 8 2.2 Het gekozen ontwikkelingsplan van Esbi Bouw 9 3 NADERE UITWERKING VAN HET GEKOZEN PLAN 10 3.1 Nadere uitwerking plan door Esbi Bouw 10 3.2 Bezwaren 12 3.3 Planologische procedures 13 4 INBRENG VAN BELANGHEBBENDEN 14 4.1 Inbreng uit periode tot nu toe 14 4.2 Inbreng in de komende periode 14 4.3 Natuur 15 4.4 Verkeer 17 4.5 Restauratie en inrichting fort en omgeving 18 BIJLAGE 1 Overzicht documenten en plannen genoemd in notitie BIJLAGE 2 Besluiten Algemeen Bestuur Spaarnwoude & inspraakreacties BIJLAGE 3 Ingekomen post vanaf 2006 BIJLAGE 4 Uitgaande post vanaf 2006 BIJLAGE 5 Actorenlijst: overleggen met belanghebbende partijen BIJLAGE 6 Overzicht planologische procedures gemeente Velsen Recreatie Noord-Holland Pagina 2 / 21
VOORWOORD Er is al veel gebeurd rondom de herontwikkeling van Fort benoorden Spaarndam: het proces is gestart in 2005 met het opstellen door het Recreatieschap Spaarnwoude van een visie op de in hun eigendom zijnde forten van de Stelling van Amsterdam, sindsdien zijn verschillende fasen doorlopen om te komen waar we nu staan. Het bestuur van recreatieschap Spaarnwoude 1 heeft op 16 mei 2012 vergaderd over de herontwikkeling van het fort en daarbij een communicatieplan aangenomen waarin uiteen wordt gezet hoe het vervolg van het proces eruitziet en hoe de omgeving en andere belangenpartijen betrokken worden bij dit proces. Belangrijk daarbij is dat iedereen als startpunt dezelfde informatie heeft over de feitelijke gang van zaken. Daarom deze Startnotitie. In deze Startnotitie wordt kort een historische beschrijving gegeven, een opsomming van essentiële beslismomenten. Welke besluiten heeft het bestuur genomen? Wat heeft Esbi Bouw besproken met belanghebbenden? Welke gevolgen hebben deze gesprekken gehad voor het plan? Welke wettelijke kaders zijn er en wat is de vervolgprocedure? Hoofdstuk 1 gaat in op waarom het schap het fort wil herontwikkelen, hoofdstuk 2 betreft de doorlopen wervingscampagne voor een ontwikkelaar voor het fort, hoofdstuk 3 gaat in op de verdere uitwerking van het gekozen plan en hoofdstuk 4 gaat over de vraag hoe nu verder. In deze Startnotitie wordt verwezen naar een groot aantal documenten (gekenmerkt door een voetnoot). Deze documenten zijn te vinden op de website www.spaarnwoude.nl. 1 Het Algemeen Bestuur van het recreatieschap Spaarnwoude is een samenwerkingsverband van de provincie Noord-Holland en de vijf gemeenten Amsterdam, Velsen, Haarlem, Haarlemmerliede & Spaarnwoude en Haarlemmermeer. Een recreatieschap is een samenwerkingsverband in de vorm van een Gemeenschappelijke Regeling. De overheden die binnen de Gemeenschappelijke Regeling samenwerken hebben een deel van de taken overgedragen aan de Gemeenschappelijk Regeling. Dat wil zeggen dat besluiten over het recreatiegebied niet door afzonderlijke gemeenten worden genomen, maar door het bestuur van het recreatieschap. Er worden gezamenlijke beslissingen genomen om het regionaal belang te dienen. Bestuurders hebben mandaat van hun gemeente/de provincie om beslissingen te nemen. Een beslissing van het recreatieschap kan daarom ingaan tegen de wens van een individuele gemeente. De participerende provincie en gemeenten hebben hun taak op het gebied van ruimtelijke ordening niet overgedragen aan het schap. Om een ruimtelijke ontwikkeling te kunnen realiseren in het recreatieschap is altijd medewerking van de provincie en de gemeente waarin het plangebied ligt noodzakelijk. Recreatie Noord-Holland is ondersteuner en uitvoerder van het recreatieschap. Besluiten worden niet door Recreatie Noord-Holland genomen. Recreatie Noord-Holland Pagina 3 / 21
1 HET FORT EN DE VISIE 1.1 De geschiedenis van het fort Fort benoorden Spaarndam is een van de 46 forten van de Stelling van Amsterdam. Het fort maakt onderdeel uit van de Positie van Spaarndam en is gebouwd in de periode 1882-1903. De Positie van Spaarndam is een stelsel van twee forten, verbonden door een liniewal en inundatiemiddelen. Rond 1950 heeft het ministerie van Oorlog aan de westzijde van het fort een munitieopslagplaats aangelegd. In het schootsveld van het fort werden 40 opslagloodsen voor munitie gebouwd. Daaromheen zijn struiken en bomen geplant die de schokgolf bij een explosie van de opgeslagen munitie moesten opvangen. Hiermee verdween het open karakter van het schootsveld. De opslagfunctie van het fort en het munitiecomplex is in 1970 beëindigd. 1.2 Ligging en eigendom Het fort en het munitiecomplex liggen in de gemeente Velsen, nabij de gemeentegrens met Haarlem en de woonkernen Velserbroek en Spaarndam. Door hun vroegere functies liggen het fort en het munitiecomplex geïsoleerd. Ook de nabijheid van Zijkanaal B en de A9 dragen hieraan bij. Ten westen van het munitiecomplex is ruim 15 jaar geleden recreatiegebied Westbroekplas aangelegd. Aan de oostzijde van het geheel ligt Zijkanaal B, dat door de komst van woonboten een woonfunctie heeft gekregen. Fort benoorden Spaarndam is samen met het munitiecomplex en de omliggende terreinen eigendom van Staatsbosbeheer. In 1995 zijn het fort en de terreinen in erfpacht uitgegeven aan recreatieschap Spaarnwoude. Er zijn sindsdien ideeën geweest voor het realiseren van verblijfsrecreatie op het munitiecomplex, maar die zijn niet verder ontwikkeld. Ook een plan voor vestiging van een asielzoekerscentrum is niet tot uitvoering gekomen. Recreatie Noord-Holland Pagina 4 / 21
1.3 De huidige staat Fort Het fort verkeert in zeer slechte staat. Het dak vertoont al jaren ernstige lekkage door het ontbreken van de dakbedekking en scheuren in het beton. Het houtwerk is grotendeels weggerot, de stalen deuren en kozijnen zijn dichtgelast en roesten weg. Een aantal originele details in het fort zijn bewaard gebleven, zoals de toiletruimte en de muurschilderingen. Fortterrein Het fortterrein is open van karakter en omgeven door een brede fortgracht. De botanische kwaliteiten van het fortterrein zijn beperkt: voedselminnende vegetaties, waaronder ruigtes overheersen als gevolg van voedselrijke omstandigheden. Beschermde soorten komen niet voor. Het fortterrein is vooral van betekenis als leefgebied voor insecten zoals dag- en nachtvlinders en libellen. Beschermde insectensoorten zijn niet te verwachten. Er broedt een beperkt aantal vogels. In de oeverzone zijn amfibieën te verwachten. Munitiebos Het munitiebos is tamelijk gevarieerd en het is er rustig. Er komt een aantal storingsgevoelige vogelsoorten voor zoals enkele broedende roofvogels, de Groene specht en één of meer IJsvogels in het najaar en de winterperiode (met name in de slotgracht). Het bos is jachtgebied voor vier soorten vleermuizen. De botanische kwaliteiten van het bos zijn beperkt en bestaan uitsluitend uit algemeen voorkomende plantensoorten van voedselrijke bodem. Beschermde plantensoorten komen niet voor. Een deel van het munitiebos is de laatste jaren in gebruik voor het houden van paarden. Toegang Zowel het fort als het munitiebos zijn niet toegankelijk voor het publiek. In het munitiebos kan volgens de huidige bestemming seizoensgebonden verblijfsrecreatie plaatsvinden, eventueel met benutting van de aanwezige gebouwen. De laatste 40 jaar vinden er nauwelijks activiteiten plaats. Stichting Krayenhoff ontplooit enkele activiteiten in het fort, zoals onderzoek en restauratie van aanwezige schilderingen en het geven van rondleidingen. Met behulp van vrijwilligers worden herstelwerkzaamheden aan het fort uitgevoerd. Enkele keren per jaar is het fort open voor publiek. 1.4 Beschermingsregimes Het fort en het munitiebos liggen in de Rijksbufferzone Amsterdam-Haarlem. Verdere verstedelijking is hier niet toegestaan. Een vergroting van het huidig bebouwd oppervlak is niet toegestaan. Ontwikkelingsplannen in het gebied worden aan alle ruimtelijke ordeningsprocedures getoetst, zoals bestemmingsplanprocedures en omgevingsvergunningen. Recreatie Noord-Holland Pagina 5 / 21
Het fort en de fortgracht behoren tot de Ecologische Hoofdstructuur, het munitiebos niet (zie afbeelding). De Ecologische Hoofdstructuur is een samenhangend netwerk van bestaande en nog te ontwikkelen belangrijke natuurgebieden in Nederland. Samen met onder andere het naastgelegen Landje van Gruijters en de Hekslootpolder vormt dit gebied een belangrijke schakel in natte natuurgebieden. Het recreatieschap heeft voorafgaand aan de planontwikkeling twee natuuronderzoeken (zie paragraaf 2.1.) laten uitvoeren in het munitiebos en bij het fort. Hieruit is gebleken dat de aanwezige natuurwaarden herontwikkeling niet in de weg staan. Het fort is onderdeel van de Stelling van Amsterdam en is daarmee onderdeel van dit Nationaal Landschap en UNESCO monument. Hiervoor gelden: Het behouden en versterken van de kernkwaliteiten (Nationaal Landschap) en de Uitzonderlijke Universele Waarden (UNESCO). Zowel de restauratie van het fort als het herstel van het schootsveld in het munitiebos dragen bij aan dit beleid. De provincie Noord-Holland voert overleg met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed over de planontwikkeling. Ook deze Rijksdienst onderschrijft dat het fort behouden moet worden en daarom aan restauratie toe is. De Rijksdienst is van mening dat de ruimtelijke inpassing van de vakantieverblijven in de natuurlijke omgeving belangrijk is. 1.5 Visies Het bestuur van het Recreatieschap Spaarnwoude heeft eind 2005 2 opdracht gegeven tot het opstellen van een visie op de Stelling van Amsterdam voor zover gelegen binnen het recreatiegebied Spaarnwoude, met het oog op een mogelijke vestiging van een informatiecentrum. Daarnaast heeft het bestuur van recreatieschap Spaarnwoude in 2007 de ontwikkelingsvisie voor Spaarnwoude 3 ( In de branding van de stad ) opgesteld, waarin als uitgangspunt is gekozen dat nieuwe commerciële en niet-commerciële ontwikkelingen moeten passen bij het karakter van het gebied. Een van de gewenste ontwikkelingen is de herontwikkeling van Fort benoorden Spaarndam, onderdeel van de Stelling van Amsterdam, waarbij de restauratie van het fort en het openbaar toegankelijk maken van het fort centraal staat. Dit voornemen past binnen het beleid van de provincie Noord-Holland, de siteholder van het UNESCO-monument Stelling van Amsterdam. Siteholder betekent dat de provincie eerstverantwoordelijke is voor het behoud van de Uitzonderlijke Universele Waarden van dit UNESCO werelderfgoed. De provincie is echter geen eigenaar van de Stelling. Dit behoudt geeft zij dan ook vorm met de diverse eigenaren binnen de Stelling. De Stelling is tevens Nationaal Landschap. In het Uitvoeringsprogramma Stelling van Amsterdam 2009-2013 is vastgelegd dat de provincie zich inzet voor: - vergroten van de publieke toegankelijkheid, recreatie en toerisme; 2 Besluit Algemeen Bestuur Spaarnwoude d.d. 14 december 2005 3 Besluit Algemeen Bestuur Spaarnwoude vaststelling visie in concept d.d. 20 juni 2007, vaststelling definitief d.d. 16 april 2008 Recreatie Noord-Holland Pagina 6 / 21
- restauratie en behoud; - ruimtelijke samenhang en landschappelijke herkenbaarheid; - economische benutting; - communicatie en marketing. De gemeente Velsen heeft voor het fort een publieksattractie voor ogen met een regionaal karakter. Dit is vastgelegd in het Landschapsbeleidsplan 4 dat in januari 2010 unaniem door de gemeenteraad is aanvaard. De attractie moet aanvullend zijn op het aanbod in de gemeente en niet concurrerend. Daarbij kan een relatie worden gelegd met andere elementen zoals het Forteiland en enkele Duitse bunkers die op gemeentelijk grondgebied te vinden zijn. Fort benoorden Spaarndam verkeert in een dermate slechte staat, dat er nu iets moet gebeuren. Niets doen betekent dat het voortbestaan van het fort op het spel wordt gezet. Wél actie ondernemen betekent per definitie dat er veel geld nodig is. Zowel de provincie als het recreatieschap hechten veel waarde aan de restauratie en de duurzame instandhouding van het fort. Het benodigde geld voor de restauratie op tafel krijgen is echter een flinke opgave. Er is voor gekozen om de restauratie niet alleen vanuit de overheid te financieren, maar om hiervoor vooral ook private financieringsbronnen aan te trekken. Concreet heeft dit er toe geleid dat het recreatieschap voor de herontwikkeling van het Fort benoorden Spaarndam en munitiecomplex het verzoek heeft gedaan aan marktpartijen om een plan uit te werken dat binnen de randvoorwaarden, uitgangspunten en wensen van het recreatieschap en de provincie past. De huidige economische situatie maakt dat overheden nog duidelijkere keuzes moeten maken ten aanzien van de besteding van publieke middelen. Voor het recreatieschap betekent dit dat de bijdrage van provincie en gemeenten in de komende jaren met 11,5% omlaag wordt gebracht. Hierdoor is het nu meer dan ooit noodzakelijk om vanuit het recreatieschap kansen te benutten om het recreatieaanbod duurzaam in stand te houden en te versterken, zonder daarvoor zelf te veel kosten te hoeven maken. 4 Landschapsbeleidsplan Velsen, deel 1Visie en Streefbeelden, d.d. 22 december 2009 Recreatie Noord-Holland Pagina 7 / 21
2. WERVING VAN EEN ONDERNEMER 2.1 Het wervingsproces In vervolg op de Visie op de Stelling van Amsterdam en de Ontwikkelingsvisie voor Spaarnwoude, en ter voorbereiding van de wervingsprocedure heeft het recreatieschap Spaarnwoude in 2007 besloten 5 een natuuronderzoek 6 en cultuurhistorisch onderzoek 7 uit te laten voeren. Doel van de onderzoeken is om de randvoorwaarden voor de ontwikkeling van het fort en haar directe omgeving vast te stellen. De resultaten hiervan zijn input geweest voor het Programma van Eisen 8 voor de herontwikkeling van het fort en het munitiebos, dat het bestuur van het recreatieschap in december 2007 9 heeft vastgesteld. Uitgangpunt van het Programma van Eisen is dat zowel het fort als het munitiebos een toeristisch recreatieve functie krijgen en het fort wordt gerestaureerd. Het huidige bestemmingsplan staat verblijfsrecreatie toe, onder de voorwaarde dat het huidig bebouwd oppervlak niet toeneemt. Daarnaast zijn eisen gesteld aan het behoud en de versterking van de natuurwaarden en de landschappelijke waarden en is gevraagd om een goede ontsluiting met aandacht voor de afwikkeling van het verkeer. Tijdens de vergadering van 12 december 2007 heeft het bestuur aan Recreatie Noord-Holland de opdracht gegeven om een werving- en selectieprocedure 10 uit te voeren. Tijdens de vergadering van 18 juni 2008 is de werving- en selectieprocedure aan het bestuur toegelicht, waarna de procedure is opgestart. Begin september 2008 is gestart met het zoeken naar een ondernemer. Er is een openbare wervingsprocedure gevolgd waarbij via een mailing een paar duizend partijen zijn uitgenodigd een plan te maken en in te dienen bij het recreatieschap. Om belangstellenden te informeren over de voortgang is op 8 september 2008 een openbare informatiebijeenkomst gehouden. Op deze avond zijn het Programma van Eisen, de werving- en selectieprocedure en de planning voor het selecteren van een geschikte ondernemer voor de herontwikkeling van het fort, toegelicht aan het publiek. Bij de open dag in het fort op 7 oktober 2008 waren 50 geïnteresseerde ondernemers aanwezig. Vervolgens zijn er 14 visieplannen ingediend en uiteindelijk hebben drie ondernemers hun plan verder uitgewerkt. Bij de keuze voor een geschikte ondernemer is het bestuur van het recreatieschap geadviseerd door een selectiecommissie bestaande uit de provincie Noord-Holland, de gemeente Velsen en Recreatie Noord-Holland NV. De selectiecommissie heeft zich bij laten staan door een ambtelijke adviescommissie. 5 Besluit Algemeen Bestuur Spaarnwoude d.d. 18 april 2007 6 Natuurtoets Fort Benoorden Spaarndam en Munitiebos bij Spaarndam (NH), Ecologisch Adviesbureau B.Kruijsen d.d. 5 september 2007 7 Cultuurhistorisch Vooronderzoek Fort Benoorden Spaarndam, Beek & Kooiman Cultuurhistorie, Bureau M&DM d.d. september 2007 8 Programma van Eisen voor de herontwikkeling van Fort benoorden Spaarndam en het munitiecomplex, Recreatie Noord- Holland d.d. 26 november 2007 9 Besluit Algemeen Bestuur Spaarnwoude d.d. 12 december 2007 10 Besluit Algemeen Bestuur Spaarnwoude d.d. 12 december 2007 en d.d. 18 juni 2008 Recreatie Noord-Holland Pagina 8 / 21
2.2 Het gekozen ontwikkelingsplan van Esbi Bouw Tijdens de vergadering op 25 november 2009 heeft het bestuur besloten de herontwikkeling van het fort te gunnen aan de ondernemer Esbi Bouw, omdat het plan voldoet aan het Programma van Eisen en past in de eerder geformuleerde visie. Om het publiek te informeren over het voorgenomen plan heeft Esbi Bouw op 8 december 2009 in een openbare informatiebijeenkomst zijn plan gepresenteerd. Een plan waarin het gehele fort wordt gerestaureerd en een nieuwe toeristisch-recreatieve functie wordt gegeven. Het plan van Esbi Bouw omvat de realisatie van een kleinschalig recreatiepark met verblijfsrecreatie. Er worden 83 vakantiewoningen gerealiseerd, waarbij uitgangspunt is dat het bebouwd oppervlak niet groter is dan het huidig bebouwd oppervlak van de loodsen. De parkfaciliteiten worden in het fort gevestigd (receptie, fietsverhuur, kinderspeelruimten, broodjeshoek, kleinschalige winkel). Bovendien komt er een bezoekerscentrum voor de Stelling van Amsterdam in het fort. De financiering van deze plannen, de restauratie van het fort en de bouw van de vakantiewoningen, wordt grotendeels opgebracht door verhuuropbrengsten van vakantiewoningen die worden gerealiseerd in het munitiebos. De vakantiewoningen worden geconcentreerd in het noordelijk gedeelte van het munitiebos. Het zuidelijk gedeelte krijgt het oorspronkelijke open karakter van het schootsveld terug. Het ontwerp van de vakantieverblijven is in houtbouw. Dit is een verwijzing naar de Kringenwet waarbij het alleen was toegestaan om in de nabijheid van het fort (schootsveld) in hout te bouwen. Deze houtbouw kon snel worden afgebroken/afgebrand als de vijand er aan kwam, zodat het schootsveld om het fort weer vrij was. Geconstateerd is dat het plan van Esbi Bouw voldoet aan het Programma van Eisen aangezien: - Het fort en het munitiebos openbaar toegankelijk worden; - Het fort gerestaureerd wordt en een passende functie krijgt. Het zal een groot gedeelte van de dag openbaar toegankelijk zijn. In het fort wordt een bezoekerscentrum voor de Stelling van Amsterdam ingericht. Daarnaast worden ook andere kleinere monumenten in de omgeving van het fort gerestaureerd; - Een deel van het schootsveld hersteld wordt naar de oorspronkelijke situatie (openheid). - Het fort en de Stelling van Amsterdam bij een nieuw publiek bekend worden; - Het fort een attractie wordt in het recreatiegebied en bezoek aan het recreatiegebied stimuleert; - De bezoekers van de vakantieverblijven naar verwachting ook de andere voorzieningen in het recreatiegebied bezoeken; - Het bestemmingsplan voorziet in een bestemming verblijfsrecreatie; - De oppervlakte van de geplande bebouwing van de vakantieverblijven gelijk zal zijn aan de oppervlakte van de huidige bebouwing in het munitiebos, en past dus binnen het bestemmingsplan van de gemeente Velsen. Recreatie Noord-Holland Pagina 9 / 21
3. NADERE UITWERKING VAN HET GEKOZEN PLAN 3.1 Nadere uitwerking plan Esbi Bouw Na het besluit tot gunning aan Esbi Bouw is Esbi Bouw in 2010 is verder gegaan met de nadere uitwerking van het plan. Onderdeel van dit plan was het uitvoeren van verkeersonderzoek, waarbij de te verwachten verkeersstromen als gevolg van de ontwikkeling van het plan, en de invloed hiervan op het wegennetwerk zijn onderzocht. Ook heeft Esbi Bouw in 2010 opdracht gegeven aan de Zoogdiervereniging voor de uitwerking van een advies voor natuur 11 in het kader van de ontwikkeling van het fort volgens het Esbi plan. Dit heeft geresulteerd in het rapport Fort Benoorden Spaarndam: advies ten behoeve van een natuurvriendelijke inrichting van het fortterrein door R. Koelman (november 2010). Als reactie op de presentatie van het plan hebben omwonenden, natuurorganisaties en organisaties ter behoud en bescherming van de historische verdedigingswerken begin 2010 hun bezwaren kenbaar gemaakt, schriftelijk dan wel door middel van inspraakreacties in het bestuur. Deze bezwaren zijn weergegeven in bijlagen 2, 3 en 4. In gesprekken tussen Esbi Bouw en belangenorganisaties in de eerste helft van 2010 zijn vervolgens de bezwaren, opmerkingen en suggesties geïnventariseerd. Op basis van deze gesprekken is het plan nader uitgewerkt, waarbij is getracht de verschillende bezwaren zoveel mogelijk weg te nemen en suggesties op te nemen in het plan. Tijdens de vergadering van het bestuur van 7 juli 2010 hebben verschillende belangstellenden/belanghebbenden ingesproken en hun bezwaren tegen het plan geuit. De bezwaren zijn verwoord in het verslag van de vergadering. Tijdens deze vergadering is ook besloten het nader uitgewerkte plan van Esbi Bouw nogmaals zal worden getoetst aan de randvoorwaarden gesteld in het Programma van Eisen 12. Tijdens de vergadering in december 2010 is de voortgang besproken van de planuitwerking, waarbij is aangekondigd dat het plan van Esbi Bouw aan het bestuur zal worden voorgelegd in de vergadering van juli 2011. In juli en september 2011 zijn de raden en staten van de participanten in het recreatieschap uitgenodigd voor een bezoek aan het fort. Ook een aantal belangengroepen waren uitgenodigd om tijdens de nabespreking hun mening te laten horen. Hiervan is gebruik gemaakt. Tijdens het bezoek is het gehele proces tot dan toe toegelicht: de visie op de Stelling, het Programma van Eisen, de wervingsprocedure, de keuze voor het plan van Esbi Bouw, de ondernomen communicatieactiviteiten met belanghebbenden, het aangepaste plan van Esbi Bouw. Daarnaast is tijdens de presentatie ingegaan op de aanwezige natuur- en cultuurhistorische waarden en de verkeersstromen. Als laatste is de planning van het vervolgproces aangegeven. 11 Fort Benoorden Spaarndam: advies ten behoeve van een natuurvriendelijke inrichting van het fortterrein i.o.v. Esbi Bouw d.d. november 2010 (door R. Koelman, Zoogdiervereniging) 12 Besluit Algemeen Bestuur Spaarnwoude d.d. 7 juli 2010 Recreatie Noord-Holland Pagina 10 / 21
In juli 2011 heeft Esbi Bouw een krant over de toekomst van Fort benoorden Spaarndam 13 gepubliceerd. De plannen hadden veel vragen bij de plaatselijke bevolking en belanghebbende partijen opgeroepen en stuitten bij een aantal partijen op weerstand. In de krant zijn alle zaken rond Fort benoorden Spaarndam nog eens op een rijtje gezet. Het nadere uitgewerkte plan van Esbi Bouw 14 is tijdens de vergadering van 6 juli 2011 voorgelegd aan het bestuur. Vooraf aan deze vergadering hebben belanghebbenden een schatkist aangeboden met een petitie van verschillenden (natuur)verenigingen uit de omgeving en de uitkomsten van een oproep voor alternatieve plannen. Het bestuur heeft besloten om de inhoudelijke behandeling van het agendapunt Fort benoorden Spaarndam uit te stellen tot de eerstvolgende vergadering van het bestuur op 30 september 2011. Wel heeft het bestuur opdracht gegeven de ecologen van de gemeente Amsterdam en de gemeente Haarlem een reflectie te laten geven op de planvorming van Esbi, zodat in de bestuursvergadering in september 2011 de resultaten hiervan beschikbaar zouden zijn 15. Tijdens de vergadering van 30 september 2011 16 is het plan inhoudelijk besproken. Tevens zijn er inspraakreacties geweest van verschillende belanghebbende partijen. Deze inspraakreacties maken onderdeel uit van het verslag van de vergadering (openbaar). Het bestuur heeft besloten dat de planuitwerking van Esbi Bouw voldoet aan het door het algemeen bestuur vastgestelde Programma van Eisen en besloot in te stemmen met de verdere planuitwerking, mits: a. De Pitch & Puttbaan uit de plannen wordt gehaald en dus niet wordt aangelegd; b. Een second opinion wordt uitgevoerd naar de verwachte verkeersstromen door Spaarndam c. Uitvoering van het plan leidt tot een netto toename van waardevolle natte natuur; d. Een communicatieplan wordt opgesteld waarin duidelijk wordt gemaakt hoe de bewoners en belanghebbenden te betrekken bij de te nemen vervolgstappen. Naar aanleiding van deze besluitvorming zijn door Esbi Bouw de plannen en het ontwerp aangepast, waarbij de Pitch & Puttbaan plaats heeft gemaakt voor de realisatie van meer natte natuur. De daadwerkelijke invulling van de natte natuur wordt de komende periode in overleg met belanghebbenden uitgewerkt. Het recreatieschap heeft opdracht gegeven aan Grontmij voor de uitvoering van een second opinion onderzoek naar de verwachte verkeersstromen op basis van de beschikbare onderzoeken en gegevens. De conceptresultaten van dit onderzoek zijn in maart 2012 voorgelegd aan de verkeersdeskundigen van de gemeenten Haarlem, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, en Velsen. Daarnaast zijn de conceptresultaten besproken met belanghebbenden tijdens twee overleggen. Hierbij was het vooral de bedoeling hen de gelegenheid te geven met de onderzoeker in overleg te treden over de uitgangspunten en onderzoeksopzet. De vragen en opmerkingen van de partijen zijn vervolgens herleidt tot een aantal hoofdpunten, en vervolgens verwerkt in de definitieve rapportage 17. 13 Benoorden Bulletin: nieuwsbrief van Esbi Bouw over de toekomstvan Fort benoorden Spaarndam, editie 1, juli 2011 14 Herontwikkeling Fort benoorden Spaarndam: visie en planuitwerking, projectnr. 237251, revisie Definitief versie 3, Oranjewoud i.o.v. Esbi Bouw d.d. 15 juni 2011 15 Besluit Algemeen Bestuur Spaarnwoude d.d. 6 juli 2011 16 Besluit Algemeen Bestuur Spaarnwoude d.d. 30 september 2011 17 Verkeersgeneratie ontwikkeling Fort benoorden Spaarndam, Second opinion. Grontmij d.d. 28 maart 2012 Recreatie Noord-Holland Pagina 11 / 21
De gemeente Amsterdam heeft naar aanleiding van de second opinion advies gevraagd over de verkeerskundige aspecten van het plan Fort benoorden Spaarndam 18. In dit advies wordt geconcludeerd dat de prognoses van Grontmij correct zijn en dat wat betreft de verkeersgeneratie de bovenkant van de bandbreedte wordt aangegeven. Echter, gezien de verkeersproblematiek een bestaande problematiek is, wordt geadviseerd extra verkeersmaatregelen te treffen. Daarnaast is door Recreatie Noord-Holland in overleg met Esbi Bouw gewerkt aan het opstellen van een communicatieplan 19, een structuur waarin is vastgelegd hoe omwonenden en belanghebbenden in het vervolgproces worden betrokken. De uitwerking van de vier voorwaarden is vervolgens voorgelegd aan het bestuur van het recreatieschap op 16 mei 2012 20. Tijdens de vergadering hebben verschillende belanghebbenden wederom ingesproken en hun bezwaren tegen het plan geuit. Deze inspraakreacties maken onderdeel uit van het verslag van de vergadering (openbaar). Hierop heeft het bestuur besloten een aantal besluitpunten uit te stellen naar de volgende vergadering, omdat de resultaten van de uitvoering van het communicatieplan hiervoor van belang zijn. In de periode juni oktober 2012 staat de uitvoering van het communicatieplan centraal. Dit communicatieplan beoogt een goede doorstart mogelijk te maken, waarbij aan de wens van het bestuur om de omgeving meer te betrekken bij de vervolgstappen wordt voldaan. Een voorwaarde voor een communicatietraject is dat alle partijen bereid zijn een constructieve bijdrage te leveren. Gelet op de geschiedenis rondom de herontwikkeling van Fort benoorden Spaarndam en de posities die een aantal belangenorganisaties tot op heden heeft ingenomen, beseft het recreatieschap zich dat het niet reëel is te verwachten dat zij zich nu positief opstellen ten aanzien van het totaalplan voor het fort en het munitiebos. Het na 30 september 2011 aangepaste plan van Esbi Bouw en deze notitie vormen het vertrekpunt voor dit communicatieplan. Partijen krijgen de gelegenheid via hun bijdrage de verdere planvorming en uitwerking te beïnvloeden. Het communicatietraject bestaat uit een overlegstructuur gegroepeerd rond drie thema s waarin alle partijen kunnen deelnemen op het voor hen van belang zijnde terrein. Dit zijn de thema's die al vanaf het begin van het proces van herontwikkeling van het fort centraal staan: namelijk natuur, verkeer en restauratie en inrichting fort en omgeving. 3.2 Bezwaren Gedurende het proces zijn door verschillende partijen bezwaren geuit tegen het plan. De bezwaren betreffen met name de doorlopen procedure, de locatie van de ontwikkeling, de wijze waarop men is betrokken en de inhoudelijke thema s verkeer, natuur en fort en omgeving. De bezwaren zijn op verschillende manieren geuit: diverse inspraken tijdens vergaderingen van het Algemeen Bestuur, via brieven en alternatief onderzoek, een demonstratie op 6 juli 2011 met het aanbieden van een petitie, WOB-verzoeken en in verschillende publicaties die in de regio zijn verspreid. Ook zijn gemeenteraden en provinciale staten benaderd. 18 Advies over de verkeerskundige aspecten van het plan Fort benoorden Spaarndam, Arnoud Mouwen Advies d.d. 8 mei 2012 19 Communicatieplan Herontwikkeling Fort benoorden Spaarndam, Recreatie Noord-Holland i.o.m. Esbi Bouw d.d. april 2012 20 Besluit Algemeen Bestuur Spaarnwoude d.d. 16 mei 2012 Recreatie Noord-Holland Pagina 12 / 21
3.3 Planologische procedures Na positieve besluitvorming door het bestuur van het recreatieschap over de planuitwerking, kan Esbi Bouw de planologische procedures bij de gemeente Velsen starten: - De ondernemer zal de gemeente verzoeken een nieuw bestemmingsplan op te stellen; - De ondernemer zal de gemeente verzoeken de m.e.r.-procedure op te starten. - De ondernemer dient bij de gemeente Velsen een aanvraag in voor een omgevingsvergunning (de monumentenvergunning maakt hier onderdeel van uit); - Gedeputeerde Staten beoordelen of het plan past binnen de provinciale structuurvisie. In bijlage 6 zijn de verschillende planologische procedures nader omschreven. Recreatie Noord-Holland Pagina 13 / 21
4. INBRENG VAN BELANGHEBBENDEN 4.1 Inbreng uit periode tot nu toe Gedurende het gehele proces heeft er meer of minder intensieve communicatie van en tussen belanghebbenden en betrokken partijen en het recreatieschap plaats gevonden. Deze input van belanghebbenden en betrokken heeft het schap en Esbi Bouw veel informatie opgeleverd. De input is geleverd via informatieavonden, ingekomen en verzonden brieven, gesprekken met betrokken partijen en belanghebbenden, vergaderingen van het bestuur van het schap: (bestuursvoorstellen en besluiten) en inspraakreacties in de vergaderingen. In de bijlagen 2, 3 en 4 zijn overzichten toegevoegd van de inbreng. Het merendeel van deze op- en aanmerkingen heeft Esbi Bouw meegenomen, of in elk geval uitgezocht of het mogelijk was om mee te nemen. Dit is van invloed geweest op de nadere uitwerking van het plan. Wat er met alle bezwaren, wensen, op - en aanmerkingen is gebeurd, en welke wel of niet zijn verwerkt in planaanpassingen is op een systematische manier in beeld gebracht in paragraaf 4.3, 4.4 en 4.5. De opmerkingen zijn per thema samengevat. 4.2 Inbreng in de komende periode In het vervolgtraject wordt het plan in de drie themagroepen verder uitgewerkt: 1. Natuur 2. Verkeer 3. Restauratie en inrichting fort en omgeving De in dit hoofdstuk beschreven inbreng (tot op heden ingekomen en gearchiveerde opmerkingen) geldt als startpunt voor deze themagroepen. De themagroepen geven de ruimte aan bewoners en belanghebbenden, ondersteund door deskundigen, om verdere inbreng te leveren voor de uitwerking van het plan. De drie themagroepen krijgen een duidelijke opdracht en randvoorwaarden mee. Het doel hierbij is dat belanghebbenden en betrokkenen kunnen meedenken en meepraten over de uiteindelijk uitwerking van het plan. De uitkomsten van de themagroepen worden verwerkt in een rapportage. Na afronding van de themagroepen is er een slotbijeenkomst waarin de samengevoegde rapportage met alle deelnemers wordt besproken. Vervolgens wordt de eindrapportage opgesteld en voorgelegd aan het bestuur van het recreatieschap om te worden vastgesteld. Er wordt afgesloten met een informatiebijeenkomst voor alle omwonenden en overige betrokkenen 21. 21 E.e.a. is nader uitgewerkt in het Communicatieplan Herontwikkeling Fort benoorden Spaarndam, Recreatie Noord-Holland i.o.m. Esbi Bouw d.d. april 2012 Recreatie Noord-Holland Pagina 14 / 21
4.3 Natuur Uitgangspunt hierbij is het plan van Esbi Bouw Herontwikkeling Fort Benoorden Spaarndam: visie en planuitwerking van 15 juni 2011. Daarnaast heeft Esbi Bouw eind 2010 opdracht gegeven aan de Zoogdiervereniging voor uitwerken van een advies voor natuur, welke heeft geresulteerd in het rapport Fort Benoorden Spaarndam: advies ten behoeve van een natuurvriendelijke inrichting van het fortterrein door R. Koelman (november 2010). De ontwikkeling van Fort Benoorden Spaarndam is tevens inhoudelijk besproken tijdens overleggen met het Natuurplatform Spaarnwoude, o.a. op 18 februari 2010, 10 maart 2010 en 15 juni 2010. Uit deze overleggen zijn verschillende opmerkingen gekomen. Verschillende opmerkingen zijn al verwerkt in het plan en teruggekoppeld aan het Natuurplatform. Alle opmerkingen, tips en wensen worden hieronder samengevat: 1) de opmerking, en 2) of en hoe de opmerking is verwerkt in het plan, of dat het nog onderzocht zal worden, of niet wordt meegenomen in het plan. Opmerking/ bezwaar/ tip/ wens Pitch en Putt schrappen zodat er meer ruimte ontstaat voor natuur als buffer Inrichten voor water- en weidevogels Natuurwaarden natte gebied vergroten door uitbreiding moeras Effecten ontwikkeling op omgeving: verlichting, verkeer Redoute (bij voorkeur Redoute niet toegankelijk maken voor autoverkeer, muv bewoners) Kan er breder gekeken worden dan Flora- en Faunawet (meer beschermen dan de wet) Verbindingen vanaf forteiland naar bos beperken, bij voorkeur geen vaste brug De zuidelijke ingang komt bij Nova Zembla uit en geeft verstoring / oost-zuidzijde zoveel mogelijk ontzien Afsluiten veenmosrietland Aandacht voor broedende Boomvalken Aandacht voor Waterspitsmuis en Noordse Woelmuis Aandacht voor verstoringsgevoeligheid van Landje van Gruijters Aandacht voor beheer (grondsoort, hoogtelijnen, waterstand), dit bepaalt of nieuwe natuurzone gaat functioneren Waterhuishouding niet verstoren / aandacht voor grondwaterstromingen Behandeling Pitch en Putt is uit de plannen, vrijkomende hectaren worden ingericht als natte natuur. Doel is natte natuur te realiseren, waarbij voor zover mogelijk aandacht is voor rietkragen, natuurlijke oevers, water- en weidevogels, groene specht, boomvalk, ijsvogels, rugstreeppad, noordse woelmuis, etc.. Doel is realisatie van natte natuur, dus dit maakt daar onderdeel van uit. Verlichting is aangepast naar richtverlichting : verlichting gericht naar beneden, dus niet rond schijnend. Verkeer voor park wordt ontsloten via Westlaan, ook de bevoorrading. Redoute alleen toegankelijk voor fietsers, wandelaars, bewoners Zijkanaal. Wordt nog nader onderzocht (in m.e.r.- procedure). Brug in oorspronkelijk plan is er uit en vervangen door een trekpontje. Route wandelaars is via dit pontje of om de fortgracht heen. Verder zullen er geen activiteiten plaats vinden op het fortterrein (er mag bv. niet gevist en gezwommen worden). In plan is een fietspad opgenomen dat bij Nova Zembla uitkomt. Vooralsnog maakt dit onderdeel uit van plan. Dit wordt nog nader onderzocht. Wens wordt meegenomen in verdere uitwerking. Aandachtspunt in ontwerpen plan voor natuurzone. Aandachtspunt in ontwerpen plan voor natuurzone. Aandachtspunt, optie is langs Landje van Gruijters een haag te maken. Continue aandachtspunt. Wordt meegenomen als aandachtspunt. Recreatie Noord-Holland Pagina 15 / 21
Geen openhaarden met houtverbranding in huisjes i.v.m. reactie vogels op rook (evt. gelverbranding wel een optie) Locatie Parkeerplaats en toegangsweg centraal situeren Aansluiten bij natuurwaarden in directe omgeving (Landje van Gruijters, Hekslootpolder) Populieren weghalen in munitiebos geeft natuurwinst Er kan gebruik gemaakt worden van aanwezige natuurlijke verjonging zoals de Essen en Elsen (natuurlijk bosvorming) Geen huisdieren voor bezoekers park Kansen voor vleermuizen in het fort (plofhuizen zijn ongeschikt) Deskundigen de natuuronderzoeken laten uitvoeren Wens voor herstel oorspronkelijk slotenpatroon Grote evenementen (zoals historisch schouwspel) geven een te grote belasting op het gebied, graag rust bewaren Er zijn op dit moment 22 huisjes gepland met openhaard. Als duidelijk is dat rook vogels verjaagd zal openhaarden evt. heroverwogen moeten worden. Opgenomen in plan: ontsluiting via Westlaan en centrale parkeerplaats vlak na de ingang aan de westzijde van munitiebos. Is uitgangspunt van het te realiseren ontwerp voor het gebiedje met natte natuur. Was al onderdeel van het plan: enerzijds om zichtlijn vanuit koepel te herstellen en anderszijds om meer ruimte voor ontwikkeling natte natuur vrij te maken. Wordt onderzocht in MER en verdere uitwerking. Er zijn op dit moment al veel wandelaars met honden in de omgeving, als ook deze geweerd gaan worden kan daar in worden meegegaan. Er zijn maar in 10-15% van de huisjes huisdieren toegestaan. Scherfvrije onderkomens worden geschikt gemaakt voor vleermuizen. MER zal worden uitgevoerd door deskundig bureau. Wordt meegenomen in nadere uitwerking. Geschrapt uit de plannen, er zullen geen grote evenementen plaats vinden. Recreatie Noord-Holland Pagina 16 / 21
4.4 Verkeer Uitgangspunt hierbij is het plan van Esbi Bouw Herontwikkeling Fort Benoorden Spaarndam: visie en planuitwerking van 15 juni 2011. In dit plan is ook een verkeersonderzoek opgenomen, uitgevoerd door Oranjewoud. Daarnaast is op verzoek van het bestuur (vergadering 30 september 2011) door Grontmij een second opinion van de verkeersstromen 22 (zie paragraaf 3.1) opgesteld, waarin alle gedane verkeersonderzoeken en onderzoeken die raakvlak hebben, zijn meegenomen. Dit onderzoek is tijdens twee overleggen op 7 en 13 maart 2012 besproken met belanghebbende partijen. Uit deze overleggen zijn verschillende opmerkingen gekomen, welke weer zijn verwerkt in het definitieve rapport. Alle opmerkingen, tips en wensen worden hieronder samengevat: 1) de opmerking, en 2) of en hoe de opmerking is verwerkt in het plan, of dat het nog onderzocht zal worden, of niet wordt meegenomen in het plan. Opmerking/ bezwaar/ tip/ wens Ontsluiting autoverkeer niet via Redoute Parkeren centraliseren Ontsluiting via Velserbroek Ontsluiting via tunnel onder A9 door gebied Spaarnwoude Kruispunt Slaperdijkweg/ Oostlaan is nu al onoverzichtelijk. Bij ontwikkeling park komen hier meer verkeersbewegingen, dus graag aandacht voor dit kruispunt Als de burg/sluis in Spaarndam open staat, leidt dit onmiddellijk tot het vaststaan van het dorp Spaarndam. Dus één auto extra is al te veel Sluipverkeer door Spaarndam moet tegengegaan worden, echter, uitgebreid onderzoek naar andere flits mogelijkheden is al uitgevoerd Behandeling In plan: ontsluiting autoverkeer gaat via Westlaan, aan huidige situatie Redoute veranderd weinig (er komen wel meer fietsers en wandelaars), blijft toegankelijk voor bewoners Zijkanaal. De zuidwestkant wordt autoluw gemaakt. In plan: centrale parkeerplaats aan kant Westlaan, direct na ingang park. Niet wenselijk om ontsluiting via woonwijken te realiseren. Ontsluiting in noordelijke richting (A22/A9) vindt plaats via Vondelweg en de N208. Tunnel te laag voor bussen en vrachtwagens (bv. bezoekers scholen aan Bezoekerscentrum tbv educatie, en bevoorrading), en het weggetje langs A9 kan niet verbreed worden. Geschikt maken van deze ontsluiting vereist vele terreinaanpassingen en een enorme investering. Wordt meegenomen in het vinden van concrete oplossingen. Wordt meegenomen in het vinden van concrete oplossingen. Wordt meegenomen in het vinden van concrete oplossingen. 22 Verkeersgeneratie ontwikkeling Fort benoorden Spaarndam, Second opinion. Grontmij d.d. 28 maart 2012 Recreatie Noord-Holland Pagina 17 / 21
4.5 Restauratie en inrichting fort en omgeving Uitgangspunt hierbij is het plan van Esbi Bouw Herontwikkeling Fort Benoorden Spaarndam: visie en planuitwerking van 15 juni 2011. Daarnaast zijn er in verschillende overleggen met belanghebbende partijen veel wensen en tips kenbaar gemaakt, welke inmiddels zijn overgenomen/ aangepast in het plan van Esbi Bouw. Alle opmerkingen, tips en wensen worden hieronder samengevat: 1) de opmerking, en 2) of en hoe de opmerking is verwerkt in het plan, of dat het nog onderzocht zal worden, of niet wordt meegenomen in het plan. Opmerking/ bezwaar/ tip/ wens Verbindingen vanaf forteiland naar bos beperken, bij voorkeur geen vaste brug Parkeren centraliseren Herstel zichtlijn schootsveld Wens is om smalspoor te restaureren Wens is om grenspalen te behouden Spiegelen indeling Bezoekerscentrum in het fort, omdat ander deel in betere staat is Buitenste bomenrij behouden om park aan gezichtsveld te onttrekken Wens om dak te renoveren met oorspronkelijke dakbedekking in grasvorm Terugplaatsen koepel Renovatie inundatiesluizen obv oude tekeningen (o.a. Westlaandersluis) Behouden van een munitieloods, zodat het verhaal vertelt kan worden De zorg bestaat dat onderdelen van de Stelling zullen verdwijnen Intact laten van de onder de vloeren aanwezige rein water kelders Intact laten muurschilderingen Vakantiehuisjes landschappelijk inpassen Door realisatie fietspad wordt achterkant ijsbaan toegankelijk. Kan dit worden afgesloten Ontsluiting autoverkeer niet via Redoute Zorg voor lichtvervuiling en geluidsoverlast Behandeling Brug in oorspronkelijk plan is er uit en vervangen door een trekpontje. Route wandelaars is via dit pontje of om de fortgracht heen. Verder zullen er geen activiteiten plaats vinden op het fortterrein (er mag bv. niet gevist en gezwommen worden). In plan: centrale parkeerplaats aan kant Westlaan, direct na ingang park. Dit is meegenomen in het plan. Dit is meegenomen in het plan. Dit is meegenomen in het plan. Dit is meegenomen in het plan. Dit is meegenomen in het plan (waar het niet nodig is, zullen geen bomen gekapt worden). Dit is meegenomen in het plan. Er wordt onderzocht of dit mogelijk is. Dit is meegenomen in het plan. Dit is meegenomen in het plan. Er is een uitgebreid onderzoek gedaan naar de onderdelen die deel uitmaken van de Stelling. Centraal bij de renovatie staat een algehele (authentieke) renovatie van het fort en de andere Stelling-onderdelen. Dit is meegenomen in het plan. Dit is meegenomen in het plan. Er wordt nog onderzocht wat de beste manier is om de muurschilderingen intact te laten. Dit is meegenomen in het plan, huisjes worden uitgevoerd in hout in de stijl van een fortwachterswoning Wordt in overleg met de werkgroep door Esbi nader onderzocht. In plan: ontsluiting autoverkeer gaat via Westlaan, aan huidige situatie Redoute verandert weinig (er komen wel meer fietsers en wandelaars), blijft toegankelijk voor bewoners Zijkanaal. De zuidwestkant wordt autoluw gemaakt. Verlichting is aangepast naar richtverlichting : verlichting gericht naar beneden, dus niet rond schijnend. Recreatie Noord-Holland Pagina 18 / 21
Vraag of knotwilgen langs Westlaan blijven staan als de weg verbreed wordt. Vraag of er vlaggenmasten en andere reclameuitingen bij ingang worden geplaatst. Vraag hoe hoog er gebouwd gaat worden Wegenstructuur munitiebos zoveel mogelijk behouden Er zullen geen evenementen worden georganiseerd, er zijn alleen parkbezoekers. Ervaring met andere parken leert dat er van geluidsoverlast geen sprake is, er gelden ook parkregels. Er mogen geen bromfietsen op het park. De rij knotwilgen wordt behouden, de verbreding van de Westlaan vindt aan de zuidkant plaats. Direct bij de ingang ja, maar wordt uitgevoerd passend in de omgeving. Er mag tot maximaal 10m gebouwd worden, de verwachting is dat er niet hoger dan 9m gebouwd gaat worden. Deze worden direct bij de ingang geplaatst, maar wordt uitgevoerd passend in de omgeving. Recreatie Noord-Holland Pagina 19 / 21
Recreatie Noord-Holland Pagina 20 / 21
BIJLAGE 1 Overzicht documenten en plannen genoemd in notitie Landschapsbeleidsplan Velsen, deel 1Visie en Streefbeelden, d.d. 22 december 2009 Natuurtoets Fort Benoorden Spaarndam en Munitiebos bij Spaarndam (NH), Ecologisch Adviesbureau B. Kruijsen d.d. 5 september 2007 Cultuurhistorisch Vooronderzoek Fort Benoorden Spaarndam, Beek & Kooiman Cultuurhistorie, Bureau M&DM d.d. september 2007 Programma van Eisen voor de herontwikkeling van Fort benoorden Spaarndam en het munitiecomplex, Recreatie Noord-Holland d.d. 26 november 2007 Fort Benoorden Spaarndam: advies ten behoeve van een natuurvriendelijke inrichting van het fortterrein i.o.v. Esbi Bouw d.d. november 2010 (door R. Koelman, Zoogdiervereniging) Benoorden Bulletin: nieuwsbrief van Esbi Bouw over de toekomst van Fort benoorden Spaarndam, editie 1, juli 2011 Herontwikkeling Fort benoorden Spaarndam: visie en planuitwerking, projectnr. 237251, revisie Definitief versie 3, Oranjewoud i.o.v. Esbi Bouw d.d. 15 juni 2011 Verkeersgeneratie ontwikkeling Fort benoorden Spaarndam, Second opinion. Grontmij d.d. 28 maart 2012 Advies over de verkeerskundige aspecten van het plan Fort benoorden Spaarndam, Arnoud Mouwen Advies d.d. 8 mei 2012 Communicatieplan Herontwikkeling Fort benoorden Spaarndam, Recreatie Noord-Holland i.o.m. Esbi Bouw d.d. april 2012 Genoemde documenten en plannen zijn te downloaden via www.spaarnwoude.nl. Recreatie Noord-Holland Pagina 21 / 21