8.1 Intra Operatieve Radiotherapie (IORT) bij borstkanker Van uw arts heeft u te horen gekregen dat u in aanmerking komt voor Intra Operatieve Radiotherapie (IORT). In dit hoofdstuk leggen we u in het kort uit wat radiotherapie is en hoe IORT wordt toegepast bij borstkanker. Wat is radiotherapie? Bij radiotherapie (radio = straling, therapie = behandeling) wordt gebruikgemaakt van de werking van straling. Radiotherapie is van grote betekenis bij de behandeling van kanker, zo is het ook een belangrijk onderdeel van de borstsparende behandeling. De bedoeling van radiotherapie is de eventuele nog aanwezige kwaadaardige cellen in de borst onherstelbaar te beschadigen. In geval van een borstsparende operatie dient na de operatie, waarbij de tumor geheel uit de borst is verwijderd, bestraling van de gehele borst plaats te vinden. Dit vindt meestal 4 tot 6 weken na de operatie plaats. De gehele borst wordt dan uitwendig bestraald gedurende een aantal weken. Wat is Intra Operatieve Radiotherapie? Het Catharina Ziekenhuis is één van de weinige ziekenhuizen in Nederland dat beschikt over de mogelijkheid tot Intra Operatieve Radiotherapie (IORT). Er is al veel ervaring met IORT bij de behandeling van andere tumoren. Tijdens de borstsparende operatie kan direct bestraling gegeven worden op de plaats in de borst waar de tumor verwijderd is. Deze bestraling is eenmalig en zeer plaatselijk. Hierdoor ontstaat zo min mogelijk schade aan de gezonde cellen in de rest van de borst. Het risico dat borstkanker terugkeert in de borst is het grootst in het gebied waar de tumor heeft gezeten. Door de operatie is precies bekend waar het risicogebied ligt. Daardoor kan heel gericht bestraald worden en wordt veel gezond weefsel gespaard. Ook is het niet meer noodzakelijk om na de operatie nog te bestralen. Verderop in deze brochure vindt u een tekening ter verduidelijking van de procedure. Uw behandelend arts en verpleegkundig specialist bespreken deze met u. PIM116 / IORT bij een borstsparende behandeling van borstkanker / 29-01-2015
Voorwaarden voor behandeling met IORT Niet iedere vrouw met borstkanker komt in aanmerking voor IORT. Er zijn een aantal voorwaarden waar u aan moet voldoen: U bent ouder dan 60 jaar; De tumor: - zit op één plaats in de borst - gaat uit van de melkgangen (ductaal carcinoom) - heeft agressiviteit graad 1 of 2 - is gevoelig voor vrouwelijke hormonen Er zijn geen kwaadaardige cellen in de schildwachtklier aangetoond. Schildwachtklier procedure vóór IORT Zoals al met u besproken is de chirurgische behandeling van borstkanker bij u mogelijk door een borstsparende operatie. Standaard wordt binnen 4 tot 6 weken na de operatie de gehele borst uitwendig bestraald. IORT is een alternatief voor een bepaalde groep patiënten waarbij de uitwendige bestraling ná de operatie vervangen wordt door inwendige bestraling tijdens de operatie. Om voor deze behandeling in aanmerking te komen moet u als patiënt aan een aantal criteria voldoen. Een van deze criteria is dat er geen kwaadaardige cellen in de lymfeklieren van de oksel aanwezig zijn. Borstkanker kan zich naar de lymfeklieren in de oksel verspreiden. In het belang van de behandeling met IORT wordt het schildwachtklieronderzoek (zie tabblad 3.3) uitgevoerd om er zeker van te zijn dat er geen uitzaaiingen zijn in de klieren van de oksel. Dit onderzoek/operatie (zie tabblad 3.3) wordt ongeveer 2 weken voor de borstoperatie met IORT uitgevoerd. Als de schildwachtklieren zijn verwijderd, zullen deze door de patholoog onderzocht worden op de aanwezigheid van eventuele kwaadaardige cellen. De uitslag van dit onderzoek laat ongeveer 2 weken op zich wachten. De oncologisch chirurg bespreekt met u de uitslag van het onderzoek.wanneer er kwaadaardige cellen in de schildwachtklieren worden gevonden, kan er geen behandeling met IORT plaatsvinden. De chirurg zal in dat geval een ander behandelplan met u bespreken.
8.2 Operatie en IORT Voorbereiding op de operatie De operatie met IORT vindt op dinsdag, woensdag of donderdag plaats. Op de dag van de operatie wordt u opgenomen op de verpleegafdeling Algemene Chirurgie (zie tabblad 3 en 4). De operatie (tabblad 4) Op de dag van de ingreep krijgt u voor de operatie medicijnen om wat rustig te worden. Dit helpt om ontspannen de operatie in te gaan. De duur van de operatie is erg afhankelijk van de bevindingen van chirurg tijdens de operatie, maar over het algemeen duurt de operatie ongeveer één uur.
Bestraling Nadat de tumor is verwijderd, bestraalt de radiotherapeut het tumorbed met de lineaire versneller die in de operatiekamer staat. Er wordt eenmalig een hoge stralingsdosis toegediend. Hierboven staat een schematisch plaatje. Aan de hand van dit plaatje zullen we u uitleggen hoe de bestraling in zijn werk gaat: de tumor is uit de borst gehaald; op de borstspier (de spier onder het borstweefsel) is een afschermplaatje geplaatst. Dit houdt straling tegen. U krijgt daardoor geen stralingsdosis in de borstspier en de onderliggende rib en long; er wordt een bestralingsbuis geplaatst op het te bestralen weefsel. Deze is doorgaans 5 of 6 cm in doorsnede; de buis wordt aan het bestralingstoestel gekoppeld. U wordt bestraald met elektronenstraling. Dit is een oppervlakkige vorm van bestraling die slechts enkele centimeters in het lichaam doordringt. De bestraling duurt ongeveer 2 minuten. Gedurende de bestraling ligt u enkele minuten alleen in de operatiekamer. Via monitoren wordt u continu in de gaten gehouden. Na de bestraling wordt de buis en het plaatje verwijderd en gaat de chirurg verder met de operatie.
Na de operatie Het weefsel dat tijdens de operatie wordt weggenomen, wordt altijd door de patholoog-anatoom onderzocht op de aanwezigheid van kankercellen. De uitslag van dit onderzoek krijgt u ongeveer 7 dagen na de operatie. Afhankelijk van deze uitslag volgt er een eventueel een vervolgbehandeling. Mogelijke complicaties en bijwerkingen U kunt ervan uit gaan dat de behandeling met IORT hetzelfde resultaat heeft als alle tot nu toe, (en nog steeds) gebruikte bestralingsbehandelingen. Complicaties en bijwerkingen van de bestraling zijn beperkter dan wanneer u uitwendige radiotherapie zou krijgen. Voor de bijwerkingen van de operatie zie tabblad 3. Wat u zelf kunt doen? Dit is belangrijk gedurende de hele behandeling tot aan uw operatie. Stel uw vragen; Meld uw klachten; Geef toe aan uw vermoeidheid. Rust op tijd. Luister naar uw lichaam; Zorg voor een goede voeding; Drink voldoende, ten minste 1,5 liter vocht extra. Vragen Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Neem dan contact op met de polikliniek Radiotherapie.
Contactgegevens Catharina Ziekenhuis 040-239 91 11 www.catharinaziekenhuis.nl Polikliniek Radiotherapie 040-239 64 00 Polikliniek Algemene Chirurgie 040-239 71 50 Routenummer(s) en overige informatie over de polikliniek Radiotherapie kunt u terugvinden op www.catharinaziekenhuis.nl/ radiotherapie.