Interne instructie Arbeidsinspectie Fysieke belasting: Duwen en trekken INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING 2. WETTELIJKE GRONDSLAG 3. INSPECTIE 3.1 Beoordeling 3.2 Handhaving 3.2.1 Algemeen 3.2.2 Handhaving knelpunt 3.2.3 Handhaving misstand 3.3 Oplossingsrichtingen 4. BIJLAGEN Bijlage 1 Meetindicatieschema Bijlage 2 Analyselijst duwen/trekken Bijlage 3a Modeleis duwen/trekken Bijlage 3b Modelwaarschuwing duwen/trekken
1. INLEIDING De activiteit duwen /trekken wordt gedefinieerd als het HANDMATIG in beweging brengen en verplaatsen van een last over langere afstand, waarbij het lichaam zich in dezelfde richting beweegt als de last, zonder dat de last gedragen wordt. Bij deze vorm van HANDMATIG duwen en trekken worden de afzetkracht en de beweging door de benen en voeten geleverd. De beide armen en handen worden slechts gebruikt om de kracht over te dragen op de last, door de armen min of meer in een vaste stand te houden. Bij duwen en trekken bestaat er een risico op overbelasting van de lage rug, de nek en de schouders. Deze fysieke belasting kan een gevaar voor de gezondheid van de werknemer met zich meebrengen. Dit kan zich o.a. uiten in de vorm van lage rugklachten. Bij duwen ontstaat in het algemeen een lagere belasting op de lage rug dan bij trekken, zodat duwen de voorkeur verdient boven trekken. Het Arbobesluit stelt in hoofdstuk 5 dat gevaar voor gezondheid ten gevolge van fysieke belasting moet worden voorkomen en indien dit niet mogelijk is zoveel mogelijk worden beperkt. Deze interne instructie beperkt zich tot het duwen en trekken met het gehele lichaam en geeft aan hoe knelpunten en eventuele misstanden vastgesteld kunnen worden en hoe handhaving plaatsvindt. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het indicatieschema duwen en trekken (bijlage 1) en een analyselijst (bijlage 2) wordt gebruikt.tabellen met gezondheidskundige waarden zijn volgens een vereenvoudigingsmodel (Delleman N.J.e.a. 1995) in bijlage 1 opgesteld, waarin ook de misstandwaarde wordt aangegeven. In bijlage 3a is een modeleis uitgewerkt die kan worden gebruikt bij constatering van een misstand en in bijlage 3b een modelwaarschuwing die kan worden gebruikt bij constatering van een knelpunt. Deze interne instructie duwen en trekken is een interne werkinstructie op hoofdlijnen voor de arbeidsinspectie en kan aangepast worden naarmate inzichten over het onderwerp veranderen. Per project zal nadere invulling worden gegeven over het duwen en trekken in de te inspecteren bedrijfstak/branche. 2. WETTELIJKE GRONDSLAG Arbeidsomstandighedenbesluit artikel 1.1. lid 4, a. artikel 5.1 artikel 5.2 artikel 5.3 artikel 5.5 Definitie fysieke belasting Definitie richtlijn Richtlijn nr. 90/269/EEG Raad v/d Europese Gemeenschappen, van 29 mei 1990 Voorkomen gevaren bij fysieke belasting Beperken gevaren en inventarisatie en evaluatie Voorlichting 2
3. INSPECTIE De specialist arbeidsbelasting is betrokken bij de voorbereiding en ondersteuning van projecten waarin duwen en trekken geïnspecteerd wordt. Deze interne instructie zal per project verder worden uitgewerkt voor de te inspecteren bedrijfstak/branche. Dit kan bijvoorbeeld door een specifieke invulling van frequentie, soort lasten enzovoort. 3.1 Beoordeling Bij de inspectie gaat de inspecteur na of er sprake is van een situatie, waarbij een last HANDMATIG in beweging wordt gebracht en/of in beweging wordt gehouden. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de volgende objecten en beroepen: Rolcontainers; transport, veilingen, warenhuizen, horeca, distributiecentra, detail, voedingssector enz. Vloeistofkuipen; chemie, voedingssector Bedden, tilliften, voedselkarren; gezondheidszorg Minicontainers, afvalcontainers; gemeentes en bedrijven Handpallettrucks; magazijnen, transport, distributie Onderhoudskarren; monteurs, schoonmakers Hoogwerkers/hangladders; theaters, monteurs, glazenwassers Zowel voor het in gang zetten als het in gang houden van de last bestaan voor diverse combinaties van verplaatsingsafstand en frequentie gezondheidskundige richtlijnen (gezondheidskundige waarden = de overgang tussen wel of geen gezondheidsschade) voor de krachtuitoefening. Deze richtlijnen zijn vereenvoudigd voor het gebruik in de praktijk. In tabel A van bijlage 1 worden gezondheidskundige waarden voor de krachtsuitoefening aangegeven bij het in beweging brengen van de last. In tabel B van bijlage 1 worden gezondheidskundige waarden voor de krachtsuitoefening aangegeven bij het in beweging houden van de last. Voor toepassing van deze gezondheidskundige waarden is uitgegaan van een aangrijpingspunt tussen 90-150 cm hoog in vrij te kiezen positie voor het symmetrische duwen/trekken met 2 armen. Met behulp van het stroomschema van bijlage 1 kan bepaald worden waar, wanneer er gemeten en gehandhaafd moet worden. De waarden in de tekst komen overeen met de waarden in het stroomschema. Bepaal de volgende parameters: 1. Traject Bepaal of in het af te leggen traject obstakels voorkomen. Bijvoorbeeld hellingen, drempels, richels (ongelijke vloer). Indien dit zo is wordt het stroomschema gevolgd bij JA en wordt stap 3 uitgevoerd. Er wordt dan ALTIJD gemeten op de meest ongunstigste plek. Indien er sprake is van een obstakelvrij traject wordt het stroomschema gevolgd bij NEE en wordt stap 2 uitgevoerd. 2. Sprake van obstakelvrij traject: bepaling last Waaruit bestaat de te verplaatsen last en wat is het gewicht? Bepaal het totale gewicht van de te verplaatsen last (belading + kar). Minder dan 400 kg niet handhaven (tenzij de situatie vraagtekens oproept) Last tussen de 400 en 600 kg is een knelpunt: zie handhaving onder Last > 600 kg mogelijk misstand meten kracht en invullen analyselijst Volg het stroomschema voor de juiste handhavingswijze. 3
3. Sprake van een traject met obstakels: bepaling afstand Over welke afstand wordt de last verplaatst? 4. Sprak van een traject met obstakels: bepaling frequentie Met welke frequentie, dus hoe vaak duwt/trekt een werknemer een karretje/container per tijdseenheid? (per minuut, per uur) 5. Krachtmeting Het meten van de benodigde kracht om de last in beweging te brengen of te behouden kan met een unster of ergonomische krachtmeter uitgevoerd worden. Om een zo goed mogelijke indicatie te krijgen van de werkelijkheid wordt er bij een vermoedelijke knelpunt/misstand 3 x gemeten tijdens zowel het in beweging brengen als het in beweging houden van de last (totaal 6 waarden). Van deze drie metingen wordt het gemiddelde genomen. Aan de hand van de meetresultaten wordt bepaald of er sprake is van een knelpunt of misstand. 6. Vergelijking met gezondheidskundige waarden: bepaling knelpunt of misstand 1. Bepaling knelpunt. Er is sprake van een knelpunt als de in de schema s A en B (bijlage 1) opgenomen gezondheidskundige waarden worden overschreden. 2. Bepaling misstand Er is sprake van een misstand als de in de schema s A en B opgenomen gezondheidskundige waarden met meer dan een factor 1,5 worden overschreden. Voor de werkwijze bij het constateren van een knelpunt of misstand wordt verwezen naar 3.2: handhaving. Praktijkvoorbeeld Rolcontainer Verplaatsingsafstand (A): 15 m(eter) (F): 12/ uur De gemeten kracht is 20 kg bij het in gang zetten en 18 kg bij het in gang houden Gezondheidskundige grenswaarden volgens tabel 20 resp. 12 kg Misstandwaarden volgens tabel 30 resp. 18 kg Conclusie: Gezondheidskundige waarde voor het in gang zetten wordt niet overschreden. Gezondheidskundige waarde voor het in gang houden wordt wel overschreden De misstandwaarde wordt niet overschreden Indien de rolcontainer via een helling (bv laadklep vrachtauto) moet worden geduwd, is het zeer wel mogelijk dat de misstandwaarden worden overschreden. 3.2 Handhaving 3.2.1. Algemeen Als er sprake is van een misstand of een knelpunt dan is het raadzaam alle relevante gegevens te registreren via het analyseschema. In de praktijk blijkt dat de werknemer niet altijd recht voor de last staat, de lading niet altijd evenwichtig is verdeeld en de last niet altijd op comfortabele hoogte kan worden aangepakt.deze factoren en andere bijzonderheden (vb staat van de wielen) worden zoveel mogelijk in de analyselijst opgenomen als er sprake is van een misstand ter onderbouwing van de waarschuwing of de eis. 4
3.2.2. Handhaving bij het constateren van een knelpunt (stroomschema onder 7) Indien een knelpunt wordt geconstateerd (overschrijding van de gezondheidskundige waarden) met betrekking tot duwen/trekken wordt de analyselijst ingevuld ter onderbouwing van de waarschuwing. Vervolgens wordt beoordeeld of het knelpunt volledig in de risicoinventarisatie en evaluatie en het plan van aanpak is opgenomen. Hiervan is sprake als rekening gehouden wordt met: kenmerken van de last (omvang, stabiliteit, aangrijpingspunt) vereiste lichamelijke inspanning (gewicht van de last, benodigde trek/ duwkrachten) kenmerken van de werkomgeving (klimaat, temperatuur, vloeren b.v drempels, hellingen, verplaatsingsafstanden, manoeuvreerruimte) taakeisen (frequentie, duur, afwisselende arbeid.) Als de risico-inventarisatie en -evaluatie onvolledig is wordt gehandhaafd met een waarschuwing.er kan gebruik gemaakt worden van de standaard waarschuwingszin in bijlage 3b. In het plan van aanpak moeten de maatregelen en termijnen zijn vermeld om fysieke overbelasting ten gevolge van duwen/trekken te voorkomen. 3.2.3.Handhaving bij het constateren van een misstand (stroomschema onder 8) Indien een misstand wordt geconstateerd (overschrijding gezondheidskundige waarden met een factor van 1.5) met betrekking tot duwen/trekken wordt er een eis gesteld op het voorkomen of indien redelijkerwijs niet mogelijk is beperken van gevaren ten gevolge van fysieke belasting bij het duwen en trekken. Vul de analyselijst in ter onderbouwing van de eis. Eisen zijn altijd maatwerk per project/ bedrijf/ werkplek. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de modeleis in bijlage 3a. In de eis wordt gesteld dat de werkgever allereerst moet bezien of de duw/treksituatie voorkomen kan worden (voorkomen gevaren fysieke belasting, artikel 5.2 van het arbobesluit). Kan dit redelijkerwijs niet dan moeten de gevaren beperkt worden nadat ze zijn geïnventariseerd en geëvalueerd (beperken gevaren en inventarisatie en evaluatie fysieke belasting: artikel 5.3 van het arbobesluit). Bij het constateren van een misstand wordt tevens beoordeeld of de misstand al volledig in de risico-inventarisatie en -evaluatie opgenomen is. Hiervan is sprake als rekening gehouden wordt met: kenmerken van de last (omvang, stabiliteit, aangrijpingspunt) vereiste lichamelijke inspanning (gewicht van de last, benodigde trek/ duwkrachten) kenmerken van de werkomgeving (klimaat, temperatuur, vloeren b.v drempels, hellingen, verplaatsingsafstanden, manoeuvreerruimte) taakeisen (frequentie, duur, afwisselende arbeid.) Is de misstand voldoende onderkend in de risico-inventarisatie en -evaluatie zoals hierboven beschreven, dan worden alleen maatregelen geëist om de misstand op te heffen. Er wordt van uitgegaan dat de al aanwezige risico-inventarisatie en -evaluatie gebruikt wordt bij het uitvoeren van de eis. Is de misstand niet of onvoldoende opgenomen in de risicoinventarisatie en -evaluatie dan wordt tevens geëist dat er eerst een beoordeling van de misstand wordt gemaakt die vervolgens gebruikt wordt bij het uitvoeren van de maatregelen. 3.3 Oplossingsrichtingen Om het handmatig duwen en trekken zoveel mogelijk te kunnen voorkomen/beperken zijn er een aantal mogelijkheden zoals het inzetten van trekkers in diverse soorten (heftrucks, elektrische palletwagens, handpallettruck met elektromotor), maar ook organisatorische oplossingen (minder zwaar beladen). De te kiezen oplossing is maatwerk per project en zal daarin worden uitgewerkt. 5
Bijlage 1 Indicatieschema waar, wanneer en hoe: meten van duw- en treksituaties 1 Sprake van OBSTAKELS in het traject?: * hellingen * drempels * richels (ongelijke vloer) Nee 2 Is de LA S T > 400 kg? Nee Niet handhaven Ja 3 Ja Bepaal: - afstand van het traject (m) - de ongunstigste meetplaats Is de LAST > 600 kg? Ja Nee Knelpunt Misstand 4 Bepaal de frequentie van duwen of trekken 5 Meet de Ja kracht voor: - het in gang zetten - het in gang houden van de last 6 Vergelijk gemeten kracht met de waarden in tabellen Bepaal of er sprake is van een misstand of knelpunt TABEL GEZONDHEIDSKUNDIGE WAARDEN voor duw- en trekkrachten in kg (duwen/trekken (D/T) met gehele lichaam). Delleman e.a. (vereenvoudigd 1995) A. Last in beweging brengen (misstandwaarde tussen haakjes) Verplaatsingsafstand A 10/min 5/min 1/min 0.2/min (12/uur) 1/8 uur A= 2 m 16 (24) 18 (27) 20 (30) 24 (32) 20 (T) (30) 30 (45) 20 (T) (30) A= 8 m 14 (21) 20 (30) 20 (30) 26 (39) 20 (T) (30) A= 15 m 18 (27) 20 (30) 20 (30) A= 30 m 16 (24) 18 (27) 20 (30) A= 60 m 16 (24) 20 (30) B. Last in beweging houden (misstandwaarde tussen haakjes) Verplaatsingsafstand A 10/min 5/min 1/min 0.2/min (12/uur) 1/8 uur A= 2 m 8 (12) 10 (15) 14 (21) 16 (24) 20 (30) A= 8 m 6 (9) 10 (15) 14 (21) 18 (27) A= 15 m 8 (12) 12 (18) 14 (21) A= 30 m 6 (9) 10 (15) 12 (18) A= 60 m 6 (9) 10 (15) 6
7 8 Misstand Knelpunt ja ja Misstand in RIE? nee Eis voorkomen/ beperken gevaren duwen/trekken + onvolledige RIE B50020101 B50030201/02 Beoordeling in RIE aanwezig nee Waarschuwing beoordeling voor duwen/trekken in RIE en PvA B50030201 ja ja Eis voorkomen/ beperken gevaren duwen/trekken B50020101 B50030101 Maatregelen en termijnen in Plan van Aanpak? nee Waarschuwing onvolledig Plan van Aanpak W050301 Waarschuwing termijnen W050302 ja Niet handhaven 7
Bijlage 2: Analyselijst Duwen/Trekken Situatie: Zie ook bijgevoegde foto s. Korte beschrijving situatie Situatie 1 Situatie 2 Last in gang zetten Last in gang houden Last : bestaande uit (bv rolcontainer beladen met.) gewicht kg kg Af te leggen afstand meter meter - drempels - helling - bochten. x/min/uur. x/min/uur aantal keer duwen/trekken per minuut of per uur/dag Positie handen cm cm Hoogte, waarop kracht wordt uitgevoerd Bijzonderheden Wordt er geduwd of getrokken? D/T D/T Wordt er met twee handen gelijkmatig geduwd/getrokken? Rustig op gang brengen. Is er voldoende vrije bewegingsruimte? Staan de wielen in de richting waarin last moet worden verplaatst? Is er voorlichting/(werk)instructie over duwen/trekken? Gemeten kracht in kg Te vergelijken gezondheidskundige waarde in/kg 8
Bijlage 3a: Modeleis duwen en trekken. (meerdere keuzemogelijkheden) Tijdens de inspectie is(zijn) de volgende overtreding(en) van de Arbeidsomstandighedenwetgeving geconstateerd: 1. Een feitelijke geconstateerde overtreding op de werkplek Op grond van de bij uw bedrijf uitgevoerde inspectie en nadere analyse, van de aangetroffen situaties waarbij uw werknemers handmatig duwen en/of trekken, is geconstateerd dat de werknemers aan een te zware fysieke belasting worden blootgesteld en dat er gerede kans is op ernstige gezondheidsschade. De nadere analyse is uitgevoerd met behulp van de bestaande richtlijnen voor het handmatig duwen en trekken (Delleman e.a. 1995). 2. Een geconstateerde onvoldoende RI&E Op grond van de bij uw bedrijf uitgevoerde inspectie is geconstateerd dat deze duw- en treksituatie(s) niet of onvoldoende is (zijn) beoordeeld in de risico-inventarisatie en evaluatie. Voor achtergrond gegevens... Op basis van mijn bevoegdheid op grond van artikel 27 van de Arbeidsomstandighedenwet, stel ik u de volgende eis: 1. Het gevaar voor gezondheidsschade ten gevolge van duwen/trekken op werkplek(omschrijven) dient te worden voorkomen. Indien dat redelijkerwijs niet mogelijk is dient u deze zoveel mogelijk te beperken. De maatregelen dienen gebaseerd te zijn op de/een in de risico-inventarisatie en evaluatie opgenomen beoordeling van de duw/treksituatie(s). Het betreft de volgende voorzieningen: - aanpak bij de bron - aanpassen van productie- en werkmethode - het gebruiken van hulpmiddelen, zoals elektrisch aangedreven palletwagens en heftrucks. 2. In de risico-inventarisatie en evaluatie dienen de veiligheids- en gezondheidsaspecten van de fysieke belasting van deze duw/treksituatie(s) te worden beoordeeld, waarbij de volgende aspecten aan de orden dienen te komen: - kenmerken van de last (omvang, stabiliteit, grip) - vereiste lichamelijke inspanning (gewicht van de last, benodigde duw/trekkrachten) - kenmerken van de werkomgeving (klimaat, temperatuur, vloeren, verplaatsingsafstanden) - taakeisen (duw/trekfrequentie, duur, afwisselende arbeid) De resultaten en maatregelen die voortkomen uit deze beoordeling dienen als basis te worden gebruikt bij het uitvoeren van het gestelde onder 1. De inhoud van deze eis is gebaseerd op het Arbeidsomstandighedenbesluit artikel 5.2 (B50020001) voor de maatregelen en 5.3 (B50030002) voor de nadere RI&E. 9
Toelichting Eis: Er kunnen zich de volgende situaties voordoen: 1. Er is sprake van een misstand in de beschreven situatie en deze situatie is beoordeeld in de RI&E. In zowel de RI&E als in het PvA is resp. een juiste inventarisatie (volgens bijlage EGrichtlijn) gepleegd en maatregelen en termijnen gesteld. In de eis moeten concrete maatregelen geëist worden, bronbeleid/ stand der techniek of zoals aanbevolen door de Arbo-dienst en opgenomen in het PvA. De handhavingtermijn en de maatregel moeten overeenkomen met het standpunt van de AI t.a.v. van die situatie. Punt 1 in de eis (zie boven) 2. Er is sprake van een misstand in de beschreven situatie en deze situatie is niet beoordeeld in de RI&E. In de eis moeten concrete maatregelen geëist worden, bronbeleid/ stand der techniek. Punt 1 in de eis (zie boven). Indien de werkgever de schadelijke fysieke belasting niet redelijkerwijs kan voorkomen (hij kan dit in zijn zienswijze aangeven), maar hij brengt de belasting terug onder de factor 1,5 dan moet hij de situatie alsnog laten beoordelen in de RI&E (restrisico s beschrijven) Punt 1 en 2 in de eis (zie boven) Bijlage 3b Modelwaarschuwing duwen en trekken. Bij geen/onvolledige risico-inventarisatie en evaluatie m.b.t. duwen/trekken. Op grond van de bij uw bedrijf uitgevoerde inspectie en nadere analyse, van de aangetroffen situatie(s) (beschrijven) is sprake van een overschrijding van de gezondheidskundige waarden voor duwen en trekken welke gevaar voor de gezondheid van uw werknemer oplevert. De nadere analyse is uitgevoerd met behulp van de bestaande richtlijnen voor het handmatig duwen en trekken (Delleman e.a. 1995). Er is geconstateerd dat deze duw- en treksituatie(s)(omschrijven) niet of onvolledig is (zijn) beoordeeld in de risico-inventarisatie en evaluatie. U dient een beoordeling uit te voeren, die door een gecertificeerde Arbo-dienst dient te worden getoetst. De volgende aspecten dienen daarbij aan de orde te komen: - kenmerken van de last (omvang, stabiliteit, grip) - vereiste lichamelijke inspanning (gewicht van de last, benodigde duw/trekkrachten) - kenmerken van de werkomgeving (klimaat, temperatuur, vloeren, verplaatsingsafstanden) - taakeisen (duw/trekfrequentie, duur, afwisselende arbeid Aan de hand van deze beoordeling dient er een uitspraak te worden gedaan over de mate van gezondheidsbedreiging veroorzaakt door duwen en/of trekken. Er dient een plan van aanpak opgesteld te worden waarin de te nemen maatregelen om het gezondheidsrisico te voorkomen met bijbehorende termijnen van uitvoering. 10