Projectdossier Leeuwarden Future 2. Kasper den Ouden Albert Pieter Sikkema Simon Hoekstra Yordi Monhemius

Projectdossier Leeuwarden Future 2 Kasper den Ouden Albert Pieter Sikkema Simon Hoekstra Yordi Monhemius

Projectmanagement Projectnaam: Opdrachtgever: Tutor: Leeuwarden Future Media Art Friesland Niek Heegen Studiejaar: 2012 Minor: Crossmedia Datum: 20 juni 2012 2

Inhoudsopgave Projectmanagement... 2 Inleiding:... 5 Missie en visie van Viewture... 6 Onderzoeksverslag... 7 Inleiding... 7 Wat houdt Culturele Hoofdstad in en waarom wil Leeuwarden dit worden?... 8 Grootste invloed van ECOC... 9 Factoren voor succes... 9 Conclusie... 12 Welke steden zijn nog meer in de race voor Culturele Hoofdstad en welke steden zijn al Culturele Hoofdstad geweest?...13 Wat zijn de uitgangspunten?... 15 Eerdere steden... 17 Themajaren Europese Unie... 18 Wat zijn de ontwikkelingen in de stad Leeuwarden?...19 Demografisch... 19 Economisch... 20 Sociaal-Cultureel... 22 Cultuur en vrije tijd... 23 Ecologisch... 27 Technologisch... 28 Conclusie... 29 Bronvermelding...30 Conceptplan... 32 Inleiding...32 Verloop conceptingtraject...33 Kort verslag conceptkeuze...35 Conceptkeuze... 35 Uitwerkingen van concepten...37 Collectief concert... 37 De wereld van contrasten... 38 The voice of Leeuwarden... 39 Stadskunst High Budget...40 Globaal concept... 40 Uitvoerend concept... 42 Torenkrabberkraan Low Budget...45 Bronnen... 45 Torenkrabberkraan... 46 Tussentijdse conceptwijziging... 48 Begroting Torenkrabberkraan... 49 Overzicht begroting... 50 Bronnen... 50 Designdocument... 51 Grafisch ontwerp: Stickers...52 3

Grafisch ontwerp: Kraan...56 Technisch ontwerp:...58 Opbouw:... 58 3D modellen...61 Maya... 61 Layar... 61 Api response code... 61 DataFlow... 62 Afzender en onderwerp... 63 Quality & Monitoring... 66 3D models...74 Marketing- en communicatieplan... 76 Inleiding...76 Marketing...77 Uitgangspositie... 77 Situatieanalyse... 77 Interne factoren... 77 Externe factoren... 78 Doelgroep omschrijving... 80 SWOT-Analyse... 81 Confrontatiematrix... 82 Positionering... 83 Marketingdoelstellingen... 83 Marketingmix en -strategie... 84 Activiteitenplanning... 84 Bronvermelding...87 Bijlage 1: Marketingbevindingen... 88 Bijlage 2: Communicatie... 90 Bijlage 3: Opdrachtgevers (algehele project)... 90 Bijlage 4: Opdrachtgever Bouke Groen... 91 Bijlage 5: Opdrachtgever Sjoerd Bootsma... 91 Bijlage 6: Opdrachtgever Harmen van der Hoek... 91 Bijlage 7: Waterbedrijf Vitens... 92 Bijlage 8: Media en journalisten... 93 Bijlage 9: Belscript Vitens... 95 4

Inleiding: De stichting Media Art Friesland heeft ons benaderd om de volgende opdracht voor hen uit te voeren. Projectomschrijving Veertig studenten uit Leeuwarden denken gedurende drie maanden na over de toekomst van hun stad. Tijdens het project Toekomstlab Leeuwarden worden studenten uitgedaagd hun blik op de horizon te richten en na te denken over hoe de stad Leeuwarden over tien jaar is ingericht. Waar liggen de kansen? Wat is urgent? Hoe ontwikkelt de stad zich binnen de huidige economische ontwikkelingen, de toenemende individualisering, vergrijzing, et cetera? De studenten zullen hun driemaandelijkse onderzoek uiteindelijk in juni vertalen naar een mediaal (kunst)werk dat in de openbare ruimte wordt geëxposeerd. Algemene opdrachtomschrijving Geef als projectgroep een toekomstvisie op een plek, ontwikkeling, kans of probleem in Leeuwarden. Elke groep kiest zelf haar thema. Dit kan dus een toekomstvisie op een ruimtelijke of fysieke plek zijn, maar ook een visie op een sociaal-maatschappelijk thema. De toekomstvisie wordt uitgewerkt in een mediaal (kunst)werk wat geplaatst word in de openbare ruimte. Elke projectgroep presenteert daarmee hun visie aan de bevolking van Leeuwarden. Kaders Elke projectgroep geeft een visie op de toekomst. Dit kan zijn een utopie, dystopie, toekomstscenario of voorspelling. De visie wordt uitgewerkt in een eindproduct. De vorm van het eindproduct is een mediaal (kunst)werk in de openbare ruimte. Voor de realisatie van de productiekosten is per groep minimaal 500 euro of maximaal 5.000 euro beschikbaar. Elke begroting van elk projectplan bestaat uit een lage- en een hoge-kostenvariant. De opdrachtgever verdeelt het totale beschikbare budget over de zes verschillende projectgroepen naar aanleiding van een pitchronde. 5

Missie en visie van Viewture De missie van Viewture Viewture is opgericht om Leeuwarden een handje te helpen. De groep bestaat uit vier leden. Kasper, Albert Pieter, Yordi en Simon. Elk lid heeft zijn/haar eigenschappen en kwaliteiten. Leeuwarden wil de cultuurhoofdstad 2018 van Europa worden. Daarom heeft Media Art Friesland (MAF) gesponsord door de gemeente Leeuwarden ons benaderd met de volgende opdracht: Maak een audiovisueel werk voor een tentoonstelling die in juni 2012 zal plaatsvinden in de stad Leeuwarden. Het audiovisueel werk kan van alles zijn; een film, een happening, een videoclip, een feest, een kunstwerk, een installatie, VJ-visuals, wildbeamen, video-mapping en nog veel meer. Het uitgangspunt van het audiovisueel werk is: Hoe ziet Leeuwarden er in de toekomst uit en verbeeld dit Er zijn drie deelgebieden waar je werk op gefocust kan worden. Namelijk: Wonen & Leven (mileu, architectuur, inwoners) Kennis & Economie (bedrijfsleven, arbeidsmarkt, educatie) Cultuur & Vrije tijd (kunstwereld, vrije tijd/activiteiten, diversiteit) Binnen deze drie deelgebieden moet eerst onderzoek gedaan worden. Naar aanleiding van dit onderzoek wordt er een concept bedacht. Dit concept wordt door deskundigen beoordeeld. Uiteindelijk komt de uitvoering tot stand waarbij er ook gewerkt wordt met een budget. Alle werken worden vormen uiteindelijk een tentoonstelling/happening van een week zodat alle inwoners van de stad Leeuwarden de mogelijkheid hebben om de werken te zien. De visie van Viewture De kracht van binnen naar buiten. Wat heeft Leeuwarden al? Waar is zij goed in? Met de antwoorden op die vragen wil Viewture de wereld laten zien wat Leeuwarden is. Maar dat is niet alles. Zij wil tevens een koppeling/connectie met de mensen. Zij wil graag dat de inwoners ook een rol krijgen in het worden van de cultuurstad 2018. Want, samen staan we sterk. Wat willen we nu eigenlijk? Iets wat te maken heeft met Leeuwarden? Wat mensen aan het denken zet? Waar de gedachten blijven hangen? Dat er een tweede manier van kijken aan vast zit. Precies waar we willen zijn. Van binnen naar buiten. We willen dat de mensen bewust worden. Het is mogelijk maar hoe? Hoe maak je een verandering. Zet vanaf nu het beste beentje voor. Waarom cultuurstad? Wat is dat eigenlijk? Waar staat Leeuwarden voor. Op eigen benen staan. Niet meer afhankelijk van anderen. Een plek waar iedereen kan delen, ruilen, plezier maken. Een basis, een fundering die er is. Klaar voor uitbreiding. Een golf van werkelijkheid waar niemand omheen kan. Een warm gevoel? Een gevoel van eenheid? Een stad waarop iedereen trots is. Een betekenis die vroeger is begonnen en nog steeds in ons zit. Friesland is water. Vanaf het begin van de stad - Leeuwarden - is zij al bezig met water. Water is noodzakelijk, drinkwater. Hierin is Leeuwarden goed. 6

Onderzoeksverslag Inleiding Om tot een goed onderzoek te komen is er een hoofdvraag opgesteld samen met de daarbij horende deelvragen. De hoofdvraag is als volgt gedefinieerd; Hoe maken we van Leeuwarden een verassende en toonaangevende cultuurstad van 2018 doormiddel van installaties in openbare ruimten? De deelvragen hierbij zijn; Wat houdt Culturele Hoofdstad in en waarom wil Leeuwarden dit worden? Welke steden zijn nog meer in de race voor Culturele Hoofdstad en welke steden zijn al Culturele Hoofdstad geweest? Wat zijn de ontwikkelingen in Leeuwarden? Wat voor installaties zijn er al in openbare ruimtes? In dit verslag willen we het antwoord op de deelvragen geven om op deze manier uiteindelijk de hoofdvraag te kunnen beantwoorden. Ook is dit verslag bedoeld als naslagwerk voor ons. Met dit onderzoek hopen we inspiratie te vinden voor een project wat Leeuwarden op de kaart zet. Wat is Leeuwarden zijn sterkste punt? Waar staat Leeuwarden bekend om? Het research en concepting traject is deels gelijkgelopen. Aangezien het hier draait om een project waar vrijwel geen kaders aanzitten, was het nodig om zelf kaders te stellen. Het research is daarom ingezet om een fundering te scheppen en om vragen te beantwoorden waar de projectgroep zelf tegenaan liep. Deze vragen waren vaak afkomstig vanuit het concepten en zo vond een wisselwerking plaats tussen de beide trajecten wat heeft geresulteerd in een verhoogde kwaliteit van beide elementen. 7

Wat houdt Culturele Hoofdstad in en waarom wil Leeuwarden dit worden? De meeste steden die in de race zitten om European City of Culture (ECOC) hebben verschillende motivaties. Toch hebben ze ook motivaties die overeen komen. Een van de belangrijkste en die eigenlijk voor elke stad geldt, is het bevorderen van het internationale imago van de stad. Dit wordt bereikt door een programma van culturele activiteiten en kunstzinnige evenementen. Hierdoor krijgt de stad meer bezoekers en zal het meer bekendheid krijgen. Andere motivaties kunnen zijn; vergroten van de lokale betrokkenheid voor cultuur, verbeteren van de cultuursector, ontwikkelen van een betere relatie met andere steden en culturen en het promoten van creativiteit en innovatie met (lokale) talentvolle kunstenaars en artiesten. In sommige steden is onderzoek gedaan naar de invloed die het worden van ECOC is. In de volgende tabel te zien hoeveel procent van de toeristen naar de stad is gekomen omdat deze stad dat jaar culturele hoofdstad was. (PALMER/RAE ASSOCIATES. (2004). REPORT ON EUROPEAN CITIES AND CAPITALS OF CULTURE PART I) Tabel 1 Aantal bezoekers op basis van ECOC City % motivated primarily by ECOC Luxembourg 1995 15 Bologna 2000 27,1 Rotterdam 2001 7,2 Porto 2001 16,4 Salamanca 2002 34 Ook is een duidelijke groei te zien in het aantal bezoekers van musea, tentoonstellingen en optredens Tabel 2: Stijging aantal bezoekers musea en optreden ten tijd van ECOC Museum/exhibitions Performances Glasgow 1990 +40% Dublin 1991 +72% +31% Madrid 1992 +10% +21% Antwerp 1993 +87% +2% Lisbon 1994 +50% Luxembourg 1995 +50% +45% Tabel 3: Bezoekers musea Luxemburg (in 1995 ECOC) Visits % change 1991 540.000 1992 535.000-0,9 1993 531.000-0,7 1994 515.000-3,0 1995 529.000 2,7 8

Grootste invloed van ECOC In het algemeen zijn er drie gebieden die positief beïnvloed worden door de ECOC. - Culturele infrastructuur - Meer ontwikkelde programma s op het gebied van culturele activiteiten en evenementen. - Verbeterd internationaal imago van de stad Het verbeteren van de culturele infrastructuur kan ook indirect gevolgen hebben voor andere instanties zoals de gebouwen vaan deze cultuur is opgeslagen. Ook heeft het in sommige steden geleid tot nieuwe culturele organisaties. Veel steden hebben historische gebouwen gerenoveerd in het kader van ECOC of bestaande gebouwen bijvoorbeeld musea, uitgebreid. Dit heeft niet alleen invloed op het toerisme maar zorgt ook voor meer tevredenheid bij de lokale bevolking. Zes andere positieve effecten die voormalige ECOC s aangaven waren: - Trotser en meer vertrouwen op en met stad - Nieuwe netwerken en verbeterde samenwerking in de culturele sector. - Nieuwe culturele organisaties - Lange termijn ontwikkeling op gebied van cultuur - Meer toerisme - Meer lokale interesse in cultuur (PALMER/RAE ASSOCIATES. (2004). REPORT ON EUROPEAN CITIES AND CAPITALS OF CULTURE PART I) Factoren voor succes Gevraagd is aan steden wat voor hun factoren zijn die ECOC tot een succes maken. Hieruit zijn veel verschillende antwoorden gekomen. Daarom is er niet één factor aan te wijzen waardoor je wel of geen succes hebt. Wel zijn er verschillende factoren waar rekening mee gehouden moet worden wil men ECOC tot een succes maken in eigen stad. Deze factoren zijn; Context: Elke stad moet iets maken wat goed is voor de stad op dat moment. Lokale betrokkenheid: De lokale bevolking moet betrokken zijn bij de stad en het programma Lange termijn planning: Zorg dat er een planning voor een lange termijn is. Politieke onafhankelijkheid: Het culturele programma mag niet beïnvloed worden door politieke belangen. Duidelijke doelen: Zorg voor een duidelijk doel en een duidelijke missie. Sterk leiderschap en een toegewijd team: Een onafhankelijke leider met een internationale visie en een sterk leiderschap. Wanneer Leeuwarden Culturele Hoofdstad van 2018 wordt, zal dit volgends de organisatie leiden tot meer stimulatie van de werkgelegenheid, het uitbreiden van de kenniseconomie, het herontdekken en opfrissen van de Friese identiteit, taal en cultuur in een Europese context. Leeuwarden, en daarbij ook heel Friesland, worstelt met zijn eigen ontwikkeling. ECOC worden kan helpen om een nieuwe visie voor de toekomst te ontwikkelen. (PALMER/RAE ASSOCIATES. (2004). REPORT ON EUROPEAN CITIES AND CAPITALS OF CULTURE PART II) 9

Om ECOC te worden zal er een bidbook moeten worden aangeleverd. In dit bidbook zullen drie thema s werden worden uitgewerkt. 1) Water & Land Over de relatie water en land. In haar brede context. Dit thema heeft raakvlakken met wetenschap, energie, toerisme en agribusiness, maar ook met landbouw, landschapsbeheer en natuurontwikkeling. Water als cultuurdrager. Wat werkt hier goed, wat kan worden versterkt, hoe kunnen we dat doen? 2) Wij & Ik Over het nieuwe ik en wij. Enerzijds over het leven en werken in een geglobaliseerde wereld en anderzijds over de hechting aan een lokale of regionale gemeenschap Hoe werkt die balans van individualisme, samenhang en afhankelijkheid? 3) Uitvliegen & Stolp Over mentaliteit. Nemen we onszelf wel serieus? Zijn Friezen niet veel te bescheiden? Wat is het effect van een dergelijk ingetogen mentaliteit gecombineerd met plichtsbesef op ambitie en talent? Of het blijven hangen onder een stolp? Werkt Fryslân verrijkend of verarmend? Hoe gaan die processen? Tot slot Leeuwarden/Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa 2018 is: - Een Elfstedengevoel dat door stad, land en Europa trekt; - Een blik op cultuur in brede zin: van mienskip tot water, van jonge gezellen tot wijze meesters, van kaatsen tot duurzaamheid en banen; - Het herontdekken, opfrissen en vernieuwen van de Friese cultuur, met Leeuwarden als vaandeldrager; - Een kans om de leefbaarheid in dorpen en steden te verbeteren: bereikbaarheid, betaalbaar wonen, werkgelegenheid, voorzieningen, faciliteiten; - Nodig om te zorgen dat we er in 2025 beter voor staan dan in 2011; - Behoud van de eigen Friese identiteit onder het Europese vergrootglas; - Gestoeld op creatieve energie, trots, enthousiasme en zin hebben in de toekomst; - Dé kans voor Leeuwarden to rethink the city, nú en niet pas over vele jaren; - Het begin van een langzame, maar consistente, een aangereikte maar authentieke, een radicale maar coherente, langdurige verandering; de Friese cultuur een nieuwe hoofdstad geven. (STICHTING CULTURELE HOOFDSTAD 2018. (2012)) 10

Tegenstanders ECOC Natuurlijk zijn er ook tegenstanders voor het worden van ECOC. Maar wat zijn hun belangrijkste argumenten? Een lijstje met argumenten en vragen; - Waarom is het college van GS van mening dat het geloofwaardig is dat een stad die fors bezuinigt op o. a. haar meest bovenlokale vorm van cultuureducatie, namelijk het Centrum voor de Kunsten formeel de kandidaat is voor Kulturele Haadstêd in 2018? - De culturele ambitie voor 2018 is onmogelijk te rijmen met de tijd waarin we nu leven. Overheidsbudgetten staan onder druk, op alle terreinen worden pijnlijke bezuinigingen doorgevoerd en lasten voor inwoners stijgen. - Er wordt in heel Friesland bezuinigd op kunst en cultuur maar er moet wel miljoenen geïnvesteerd worden in dit project. Het grootste probleem dat de tegenstanders met ECOC worden hebben, zijn de kosten. Volgens hen kost het te veel geld. Maar volgends onderzoek van ECOC brengt het juist geld op. Ook moet men verder kijken dan alleen geld. Het brengt immers ook veel positieve reclame op voor Leeuwarden. Of het echt allemaal goed gaat komen voor Leeuwarden kunnen we natuurlijk niet voorspellen. De tijd zal het leren. 11

Conclusie Het zijn en worden van Culturele Hoofdstad heeft erg veel voordelen voor een stad. Zo zorgt het voor mee bekendheid en is het een stimulans voor de economie. Er zullen veel toeristen komen naar Leeuwarden en deze zijn goed voor de stad. Ook de musea en andere culturele activiteiten zullen beter bezocht worden in de stad. Voor de inwoners van Leeuwarden is het ook erg goed. Wanneer Leeuwarden Culturele Hoofdstad is in 2018 zorgt dit voor meer saamhorigheid onder de inwoners. Bewoners van Leeuwarden zullen zich inzetten om hun stad zo mooi en goed mogelijk aan de buitenwereld te laten zien. Niet alleen voor Leeuwarden is het positief maar ook voor heel Friesland. De Friese cultuur zal op de kaart gezet worden en men zal, zelfs ver buiten Friesland, over deze cultuur horen en lezen. 12

Welke steden zijn nog meer in de race voor Culturele Hoofdstad en welke steden zijn al Culturele Hoofdstad geweest? Eindhoven Het motto van 2018Brabant is: De kunst van het samen leven. Samen leven is een hele kunst. BrabantStad is de uitdagende beoefening ervan. De samenwerking die nodig is voor 2018Brabant gaat lukken, want in 'samen' blinken Brabanders uit. Dat blijkt al eeuwen uit de manier waarop Brabanders samen werken, wonen, leren, vieren en genieten. Met het motto 'De kunst van het samen leven' onderscheidt BrabantStad zich van de andere Nederlandse kandidaten. 2018Brabant richt zich in als cultureel Europees laboratorium, door het samen leven op verschillende niveaus in de praktijk te brengen. Op wijk- en buurtniveau, op het niveau van BrabantStad, in de samenwerking met de buren in de Vlaamse Ruit, het Ruhrgebied en Randstad, met de rest van Europa en de wereld. Dat gebeurt via drie inhoudelijke thema's: - Wij maken de stad - Wij verbinden mensen - Wij ontdekken de toekomst Rode draad door de thema's is met de kunst van het samen leven ook het vormen van nieuwe netwerken van culturele, maatschappelijke en wetenschappelijke partners, verenigingen, onderwijs, bestuur en business. Tussen de spelers uit de netwerken wordt gedeeld en geruild. Op basis daarvan worden tegenstellingen zichtbaar, waaruit vernieuwing kan ontstaan: nieuwe inzichten, culturele uitingen, processen, producten en sociale innovaties. Deze vormen de opbrengst van 2018Brabant. Het resultaat wordt dus overal in de samenleving zichtbaar. Het vormt de nalatenschap van 2018Brabant voor volgende generaties, en wordt actief gepresenteerd aan de rest van Europa. Den haag Internationale stad, Stad van Vrede en Recht Den Haag is wereldwijd gekend als internationale Stad van Vrede en Recht. Ruim 14.000 medewerkers verdeeld over 131 internationale instellingen en organisaties werken in het Haagse aan wereldvrede. Door de aanwezigheid van internationale rechtsorganisaties rondom het Vredespaleis en het Internationale Strafhof is Den Haag bijna dagelijks wereldnieuws. Het Joegoslavië Tribunaal, Eurojust en Europol, de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW), het zijn slechts voorbeelden van de vele internationale organisaties die Den Haag huisvest. Dit profiel van Stad van Vrede en Recht wordt aangevuld en versterkt door de kandidatuur van Den Haag om in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa te worden. Want waar internationale conflicten op vreedzame en rechtvaardige wijze in Den Haag worden beslecht, zo dragen kunst en cultuur met hun ontvankelijkheid voor alles wat anders is bij aan het voorkomen van tegenstellingen die kunnen ontaarden in onrecht. 13

Naast deze positie als Stad van Vrede en Recht is Den Haag internationaal bekend als regeringscentrum van Nederland, residentie van het Koninklijk huis en als ambassadestad. Het beeld van Den Haag is onlosmakelijk verbonden met het Binnenhof, Paleis Noordeinde, Paleis Huis ten Bosch en met de gebouwen van de buitenlandse ambassades. En ook de inwoners weerspiegelen de hele wereld: de Haagse bevolking is opgebouwd uit maar liefst 144 verschillende nationaliteiten. Stad zonder muren Den Haag heeft in zijn geschiedenis nooit stadsmuren gebouwd. Den Haag is dus letterlijk een stad zonder muren. Op filosofen, politieke vrijdenkers en kunstenaars oefent Den Haag als open en neutrale stad al eeuwen lang grote aantrekkingskracht uit. Van dichter Constantijn Huygens tot componist Wolfgang Amadeus Mozart tot filosoof René Descartes tot choreograaf Jiří Kylián, zij streken (tijdelijk) in Den Haag neer om in een open stad, hun werk te doen. Ook nu, in de 21e eeuw, ervaren denkers en kunstenaars Den Haag als een vrijplaats, het klimaat in Den Haag is open, en kunstenaars voelen zich niet geweerd of in hokjes geplaatst. Ze krijgen hier in de luwte optimaal de kans om tot bloei te komen. Utrecht Redenen om Culturele Hoofdstad te willen zijn Gemeente en provincie Utrecht hebben de ambitie om Culturele Hoofdstad van Europa te worden. Samen werken ze aan de toekomst van onze stad en regio en willen ze de concurrentiepositie van de regio als vestigingsplaats voor internationale instellingen en bedrijven versterken. De ambitie om Culturele Hoofdstad van Europa te worden, is ontstaan vanuit de gemeente en provincie Utrecht. Samen werken zij aan de toekomst van onze stad en regio. Utrecht wil de concurrentiepositie van de regio als vestigingsplaats voor internationale instellingen en bedrijven versterken. Het culturele klimaat van de stad speelt daarbij een belangrijke rol. Bedrijven trekken graag naar steden die een positief cultureel imago hebben: steden met veel musea en podiumkunsten, met historisch erfgoed en festivals. Kunst en cultuur trekken professionals aan en houden ze vast. Hoogopgeleide, creatieve mensen wonen graag in steden met een interessant en gevarieerd cultureel aanbod. In de spotlichten Met de titel Culturele Hoofdstad van Europa kan een stad en regio zich onderscheiden. Een jaar lang gaat de (inter)nationale aandacht uit naar wat er in die stad gebeurt. Bovendien dragen het voorbereidend traject en een zorgvuldige follow-up bij tot een structurele versterking van het culturele leven en het imago van de stad. Lees meer over de invloed van het dragen van de titel Europese Culturele Hoofdstad van Europa en bekijk hieronder onze 18 redenen om 18 te zijn! 14

Wat zijn de uitgangspunten? Brabantstad Brabantstad heeft als thema de kunst van het samen, met dit thema willen ze ingaan op de waarden, samen leven, samenwerken, tolerantie en gastvrijheid, die in Brabant en in Europa onder druk staan. Dit wordt gebruikt als richting aan een onderzoek voor het herstellen van en ontwikkelen van nieuwe manieren van samen leven. Vragen waarop wordt ingegaan zijn: Hoe kunnen we tegelijkertijd Europeaan zijn én vol trots de Brabantse cultuur in stand houden en uitdragen? Hoe kan cultuur Europa weer binden? Ontzuiling en individualisering hebben bestaande sociale verbanden drastisch veranderd. Kunnen we bestaande sociale netwerken herstellen of moeten we op zoek naar nieuwe, betekenisvolle sociale structuren? Hoe kan een cultureel programma daaraan bijdragen? en Hoe kan BrabantStad via samenwerking op Europese schaal tot die centres of excellence blijven behoren? De manier waarop Brabantstad dit uitwerkt is als volgt: De wereld verandert razendsnel en in Brabant is de ruimte en mentaliteit om de vragen die deze verandering oproept te beantwoorden. 2018Brabant richt zich in als cultureel Europees laboratorium, door het samen leven op verschillende niveaus in de praktijk te brengen. Op wijk- en buurtniveau, op het niveau van BrabantStad, in de samenwerking met de buren in de Vlaamse Ruit, het Ruhrgebied en Randstad, met de rest van Europa en de wereld. Dat gebeurt via drie inhoudelijke thema s: wij maken de stad, wij verbinden mensen en wij ontdekken de toekomst. Rode draad door de thema s is met de kunst van het samen leven ook het vormen van nieuwe netwerken van culturele, maatschappelijke en wetenschappelijke partners, verenigingen, onderwijs, bestuur en business. Tussen de spelers uit de netwerken wordt gedeeld en geruild. Op basis daarvan worden tegenstellingen zichtbaar, waaruit vernieuwing kan ontstaan: nieuwe inzichten, culturele uitingen, processen, producten en sociale innovaties. Deze vormen de opbrengst van 2018Brabant. Het resultaat wordt dus overal in de samenleving zichtbaar. Het vormt de nalatenschap van 2018Brabant voor volgende generaties, en wordt actief gepresenteerd aan de rest van Europa. Den Haag Waarom Den Haag Stad zonder muren? Den Haag heeft in zijn geschiedenis nooit stadsmuren gebouwd, mede daardoor oefent Den Haag als open en neutrale stad al eeuwen lang grote aantrekkingskracht uit op filosofen, politieke vrijdenkers en kunstenaars. Zij kunnen hier in de luwte hun ideeën ontwikkelen. Deze geschiedenis heeft Den Haag haar bijzondere imago bezorgd: culturele rijkdom en een buitengewoon vruchtbaar cultureel klimaat. Waarom wil Den Haag Culturele Hoofdstad van Europa worden? Den Haag streeft er naar dat elk kind in aanraking komt met kunst en cultuur. De kandidatuur is een middel om cultuureducatie nu al hoger op de agenda te zetten. Het deltaplan Cultuureducatie, waar Den Haag momenteel in dialoog met culturele instellingen, scholen en overheid aan werkt, is een plan om dit te bewerkstelligen. Door het voor iedereen in de stad mogelijk te maken om actief deel te nemen aan cultuur haalt Den Haag de nog onzichtbare culturele rijkdom in de stad naar boven. 15

Door middel van kunst en cultuur maakt Den Haag 2018 de 144 verschillende nationaliteiten zichtbaar in de stad. Met hulp van cultuurankers, wijkorganisaties, amateurkunst en individuele initiatieven coacht en begeleidt ze de creatieve potentie en stimuleert ze haar bewoners om actief deel te nemen aan cultuur. De kandidatuur zorgt voor meer internationale uitwisselingsprojecten. Zo ontstaan er bruggen tussen de culturen, niet alleen lokaal of nationaal, maar ook internationaal. Den Haag betrekt het bedrijfsleven bij de kandidatuur en streeft naar een nauwe samenwerking tussen culturele instellingen, bedrijven en gemeente. Den Haag gebruikt de kandidatuur voor Culturele Hoofdstad van Europa als springplank voor duurzame stadsontwikkeling en investeert de komende jaren in de stad als podium voor kunst en cultuur. Utrecht Gemeente en provincie Utrecht hebben de ambitie om Culturele Hoofdstad van Europa te worden. Samen werken ze aan de toekomst van onze stad en regio en willen ze de concurrentiepositie van de regio als vestigingsplaats voor internationale instellingen en bedrijven versterken. De ambitie om Culturele Hoofdstad van Europa te worden, is ontstaan vanuit de gemeente en provincie Utrecht. Samen werken zij aan de toekomst van onze stad en regio. Utrecht wil de concurrentiepositie van de regio als vestigingsplaats voor internationale instellingen en bedrijven versterken. Het culturele klimaat van de stad speelt daarbij een belangrijke rol. Bedrijven trekken graag naar steden die een positief cultureel imago hebben: steden met veel musea en podiumkunsten, met historisch erfgoed en festivals. Kunst en cultuur trekken professionals aan en houden ze vast. Hoogopgeleide, creatieve mensen wonen graag in steden met een interessant en gevarieerd cultureel aanbod. In de spotlichten Met de titel Culturele Hoofdstad van Europa kan een stad en regio zich onderscheiden. Een jaar lang gaat de (inter)nationale aandacht uit naar wat er in die stad gebeurt. Bovendien dragen het voorbereidend traject en een zorgvuldige follow-up bij tot een structurele versterking van het culturele leven en het imago van de stad. 16

Eerdere steden Wie waren ze? 2018 - Nederland en Malta 2017 - Denemarken en Cyprus 2016 - San Sebastian (Spanje) en Wroclaw (Polen) 2015 - Pilsen (Tsjechië) en Mons (België) 2014 - Riga (Letland) en Umeå (Zweden) 2013 - Marseille (Frankrijk) en Košice (Slowakije) 2012 - Guimarães (Portugal) en Maribor (Slovenië) 2011 - Turku (Finland) en Tallinn (Estland) 2010 - Essen (Duitsland), Istanbul (Turkije) en Pécs (Hongarije) 2009 - Linz (Oostenrijk) en Vilnius (Litouwen) 2008 - Liverpool (Engeland) en Stavanger (Noorwegen) 2007 - Luxemburg (Luxemburg) en Sibiu (Roemenië) 2006 - Patras (Griekenland) 2006 - Cork (Ierland) 2004 - Lille (Frankrijk) en Genua (Italië) 2003 - Graz (Oostenrijk) 2002 - Brugge (België) en Salamanca (Spanje) 2001 - Rotterdam (Nederland) en Porto (Portugal) 2000-9 steden: Brussel (België), Avignon (Frankrijk), Bergen (Noorwegen), Bologna (Italië), Helsinki (Finland), Krakau (Polen), Praag (Tsjechië), Reykjavik (IJsland) en Santiago de Compostela (Spanje) 1999 - Weimar (Duitsland) 1998 - Stockholm (Zweden) 1997 - Thessaloniki (Griekenland) 1996 - Kopenhagen (Denemarken) 1995 - Luxemburg (Luxemburg) 1994 - Lissabon (Portugal) 1993 - Antwerpen (België) 1992 - Madrid (Spanje) 1991 - Dublin (Ierland) 1990 - Glasgow (Engeland) 1989 - Parijs (Frankrijk) 1988 - Berlijn (Duitsland) 1987 - Amsterdam (Nederland) 1986 - Florence (Italië) 1985 - Athene (Griekenland) 17

Themajaren Europese Unie De thema's van de EU van de afgelopen en komende jaren zijn: 2012: actief ouder worden 2011: vrijwilligers 2010: bestrijding van armoede en sociale uitsluiting 2009: creativiteit en innovatie 2008: interculturele dialoog 2007: gelijke kansen voor iedereen 2006: mobiliteit van werknemers 2005: burgerschap door onderwijs 2004: opvoeding door sport 2003: mensen met een handicap 2001: talen Een overzicht van de themajaren van voor 2001 vindt u op de website van het Europees Parlement. Culturele hoofdstad van Europa Een culturele hoofdstad organiseert een jaar lang een groot aantal culturele activiteiten. Bij deze activiteiten staat de eenheid en verscheidenheid van Europa centraal. De culturele hoofdsteden van de afgelopen jaren en de toekomstige culturele hoofdsteden zijn: 2014: Umea (Zweden) en Riga (Letland) 2013: Marseille (Frankrijk) en Kosice (Slowakije) 2012: Guimarães (Portugal) en Maribor (Slovenië) 2011: Tallinn (Estland) en Turku (Finland) 2010: Essen (Duitsland), Pécs (Hongarije) en Istanbul (Turkije) 2009: Linz (Oostenrijk) en Vilnius (Litouwen) 2008: Liverpool (Engeland) en Stavanger (Noorwegen) 2007: Luxemburg (Luxemburg) en Sibiu (Roemenië) 2006: Patras (Griekenland) 2005: Cork (Ierland) 2004: Genua (Italië) en Lille (Frankrijk) 2003: Graz (Oostenrijk) 2002: Brugge (België) en Salamanca (Spanje) 2001: Rotterdam (Nederland) en Porto (Portugal) 2000: bij wijze van uitzondering werden 9 steden aangewezen: Avignon, Bergen, Bologna, Brussel, Krakau, Helsinki, Praag, Reykjavik en Santiago de Compostela 18

Wat zijn de ontwikkelingen in de stad Leeuwarden? Demografisch Samenstelling van de inwoners van Leeuwarden De gemeente Leeuwarden, waarvan ongeveer 5.000 inwoners niet in de stad Leeuwarden woont, telt in 2011 een totaal van 94.838 inwoners. In 2002 stond het aantal inwoners op 90.516. Dit betekent dat er sindsdien een toename is geweest van 4.322 mensen, oftewel een groei van 1,048%. Deze groei is, volgens de cijfers uit het jaarboek 2011 van Gemeente Leeuwarden, vrij constant. Het jaarboek maakt tevens onderscheid tussen drie leeftijdsgroepen, namelijk 0 tot 19, 20 tot 64 en 65+. Deze eerste leeftijdsgroep is de laatste negen jaar gestaag afgenomen van 22,6% naar 21,9%. Leeftijdscategorie 20 tot 64 heeft een groei van 62,7% in 2002 naar 63,2% in 2007 doorgemaakt, waarna deze samenstelling tot 2011 vrijwel gelijk is gebleven. De 65+ categorie vormde in 2002 14,7%, daalde tot 2005 naar 14,4 waarna zich een fluctuerende groei heeft voorgedaan naar 14,9% in 2010 en 2011. Geboortecijfers over deze negen jaar blijven licht fluctueren, maar kennen geen duidelijke groei dan wel afname. Dit geldt tevens voor sterfte- en vestigingscijfers. De cijfers van vertrekkende inwoners kent een toename van ruim 700 tot 2008, waarna er een daling is geweest van 400 in 2011. Of deze daling doorzet of niet, is niet te concluderen op basis van deze cijfers. Leeuwarden kent een vrij grote werkloosheid. In 2002 lag dit aantal op 13,4% van de inwoners en piekte in 2004 zelfs tot 16,4%. Na 2004 heeft zich echter een daling voorgedaan tot aan 9,3% in 2009, tevens het jaar van de economische krediet crisis. De twee jaren daarna is er een lichte toename geweest naar 10,3% in 2011. De verhouding van mannen en vrouwen in de gemeente Leeuwarden is behoorlijk gelijk. In 2011 is het percentage mannen 48,9% tegenover 51,1% vrouwelijke inwoners. Het aantal inwoners van beide geslachten piekt in de leeftijdscategorie 20 tot 24. Het percentage vrouwen is vooral hoger bij een leeftijd van 70+. Gekeken naar migratie, is er een verschuiving te zien. In 2006 migreerden er 123 meer inwoners dan dat er in de gemeente Leeuwarden kwam wonen. Dit aantal daalt echter tot er in 2009 juist 96 meer inwoners komen wonen in vergelijking tot vertrekkende inwoners. In 2010 zijn dit er echter nog maar 42, waardoor nog onduidelijk is of deze trend doorzet. (Gemeente Leeuwarden, 2010, Gemeente Leeuwarden, 2011) Vergrijzing In Leeuwarden is de geschatte vergrijzing minder dan het Nederlandse gemiddelde. Er is in enkele leeftijdscategorieën een toename te zien, te zien over de afgelopen 6 jaar, echter gaat het hier om kleine percentages. De groei is het duidelijkst bij leeftijdscategorieën 50-54 en 60-64. Vooral bij de leeftijden 35-39 is een daling zichtbaar. Overigens is er ook een kleine trend van toename te zien bij de hogere leeftijden van 80+. Het aantal 94+ers is tevens een weinig toegenomen. (Gemeente Leeuwarden, 2010, Gemeente Leeuwarden, 2011) 19

Woningvoorraad De woningvoorraad in de stad Leeuwarden heeft een groei doorgemaakt van 41.405 in 2003 naar 44.476 in 2011. Dit betekent een toename van 3.071 woningen over een periode van 9 jaar, of een groei van 1,074%. Het aantal woningen fluctueert echter per jaar, hier zit geen patroon in. Het grootste deel van het woningaanbod wordt gevormd door flatwoningen (30%) en tussenwoningen (31%). Ouderenhuisvesting bedraagt 3% van het totale aanbod, kamerbewoning en wooneenheden 2%. (Gemeente Leeuwarden, 2010, Gemeente Leeuwarden, 2011) Economisch Inkomen van bewoners Van de inwoners van Leeuwarden met een 52 weken inkomen, lag het gemiddelde inkomen in 2007 op 24.600, -. In 2008 lag dit gemiddelde op 25.300,-. Dit inkomen is lager dan zowel het gemiddelde inkomen van Friesland ( 24.900,- in 2007, 25.800,- in 2008) en het gemiddelde inkomen van heel Nederland ( 28.300,- in 2007, 29.300,- in 2008). Gekeken naar het gemiddelde inkomen van alle inwoners, lag dit in Leeuwarden in 2007 op 17.900,-. Dit bedrag lag in 2008 op 18.700,-. Het gemiddelde van Friesland is echter substantieel lager met 13.000,- in 2007 en 13.600,- in 2008. In Nederland ligt dit gemiddeld hoger, namelijk op 20.200,- in 2007 en 21.100,- in 2008. Van alle bewoners van Leeuwarden met een 52 weken inkomen, vormt slechts 58% in 2008 de groep die werkt. Het aantal WW-ers en bijstandsontvangers ligt op 6% en het aantal pensioenontvangers staat op 21%. 15% van de inwoners is niet actief om andere redenen. Opvallend is het inkomensverschil tussen mannen en vrouwen in Leeuwarden. Waar het gemiddelde inkomen bij mannen op 30.900,- staat, is dit bij de vrouwelijke inwoners slechts 19.600,-. Mannelijke inwoners verdienen dus ruim 11.000,- meer per jaar. Gemiddeld per huishouden scoort Leeuwarden 20.500,- (2007) en 21.000,- (2008), Friesland 21.600,- (2007) en 21.900,- (2008). Het gemiddelde van heel Nederland ligt iets hoger, namelijk op 23.300,- (2007) en 23.900,- (2008). Het aantal inwoners (23 tot 65 jaar) met een WWB-uitkering in Leeuwarden ligt de afgelopen jaren rond de 3100. In 2007 lag dit aantal op 3657, waarop van 2008 tot 2011 dit aantal slingert tussen de 2900 tot 3200. In percentages komt dit neer op 6,9% in 2007 en fluctuatie tussen 5,5% 6,0% in de jaren daarna. De inkomensverdeling (opgesplitst in 5 categorieën) van Leeuwarden (67.700 werkende inwoners) in 2008 is als volgt: 15.000 inwoners verdient minder dan 11.800,- per jaar. 15.900 zit tussen de 11.800 en 19.200 in. De groep met een inkomen tot 29.000,- bestaat wederom uit 15.000. Dit zijn al 68% van deze inwoners. In de categorie 29.000 tot 41.300,- zijn 12.600 inwoners te plaatsen. Het aantal inwoners met een hoger inkomen ligt op 9.300. (Gemeente Leeuwarden, 2010, Gemeente Leeuwarden, 2011) 20

Bedrijven in Leeuwarden In het totaal aantal in Leeuwarden gevestigde bedrijven is een sterke groeitrend te zien. Deze groei blijft tevens zeer gelijk. Over de periode 2002 tot 2011 heeft zich een stijging voorgedaan van ongeveer 4.200 bedrijfsvestigingen naar bijna 6.400. Dit is een stijging van 200 tot 400 vestigingen per jaar. Van de bedrijven in Leeuwarden valt overigens ongeveer 80% tot 85% in de categorie 0-4 werknemers. Bedrijven met meer dan 500 werknemers zijn er praktisch niet. (Leeuwarden Buurtmonitor, z.d.) 21

Sociaal-Cultureel Opleidingsniveau Het totaal percentage schoolverlaters op het VO en MBO in de gemeente Leeuwarden is de afgelopen 6 jaar gemiddeld gedaald. In 2005 lag dit percentage op 5,5%, daar het in 2011 4,1% bedroeg. (VSV-Verkenner, Ministerie van OCW) Het totaal aantal MBO leerlingen in de gemeente fluctueert met de jaren enigszins, echter blijft deze op een gemiddelde van 11.028 leerlingen. In het aantal HBO leerlingen is echter wel een toename te zien. Dit aantal is van 15.620 in 2005 gegroeid naar 18.950 in 2010. Tot zover is nog geen afname zichtbaar geweest. (Leeuwarden Buurtmonitor, z.d.) Veiligheid Voor Nederlandse steden bestaat er een veiligheidsprestatie-index. Bij deze index worden rapportcijfers toegekend op basis van verschillende factoren. Hoe lager het cijfers, hoe slechter. In deze index scoort Leeuwarden vrij hoge cijfers. Van de gemiddelden over 2005-2010 is het laagste cijfer, een 6,38 toegekend aan zogeheten Indirecte Omgevingsfactoren. Ook Jeugdoverlast, Overig Overlast, Geweld en Inbraken scoren net onder een 7. Diefstal en Vandalisme scoren een 8 en op het onderdeel Schoon en Heel behaalt Leeuwarden zelfs een 8,5. In meer dan de helft van alle onderdelen is over deze tijdsspanne een verbetering te zien. De cijfers van Drugsoverlast, Overige Overlast en Geweld zijn vrijwel gelijk gebleven en enkel het cijfer voor Jeugdoverlast is gedaald (2005: 7,28 2010: 6,14). (Leeuwarden Buurtmonitor, z.d.) Sociale contacten Voor Leeuwarden zijn er voor het overgrote deel cijfers te vinden over de mate van sociaal contact per buurt. Hierbij scoort de Schepenbuurt in Leeuwarden het laagst met een 5,9 en de Vosseparkwijk het hoogst met een 7,8. Gemiddeld behalen de wijken een 7. (Leeuwarden Buurtmonitor, z.d.) Verpleging en verzorging Leeuwarden beschikt over een aantal van 12 verpleeg- en verzorgingshuizen. Samen bieden zij plek voor 1.236 mensen. Dit betekent dat zij bijvoorbeeld maar plek hebben ongeveer 9% van de bewoners ouder van 65. Van de 85plussers zou tevens slechts de helft hier een plek hebben. (Leeuwarden Buurtmonitor, z.d.) 22

Cultuur en vrije tijd De Gemeente Leeuwarden heeft als standpunt dat sport en cultuur voor iedereen toegankelijk moet zijn. De stad beschikt onder andere over beelden, openbare kunst, monumenten, historie, festivals en evenementen. (Cultuur, sport en vrije tijd, z.d.) Veel culturele instellingen en bezitters van eigenaren van monumenten komen dan ook in aanmerking voor subsidie door de gemeente. In 1989 is tussen de commissaris van Leeuwarden en de commissaris van Groningen overeengekomen dat opleidingen voor het kunstvak in Leeuwarden verplaatst zouden worden naar de stad Groningen. Door dit akkoord zijn onder andere de Muziekpedagogische Academie Leeuwarden/Conservatorium Leeuwarden, kunstacademie Vredeman de Vries en het Frysk Orkest verdwenen uit deze stad. Dit heeft het culturele aanbod in Leeuwarden sterk verminderd. In de periode 2001 tot 2008 zijn er in de stad een flink aantal bezuinigingen doorgevoerd in de culturele sector, wat effect heeft gehad op instellingen als theater Romein en de bibliotheken. In de Cultuurvuur nota van 2008 heeft de gemeente Leeuwarden aangegeven de culturele infrastructuur van de stad te willen verbeteren en zich kandidaat te willen stellen voor Europese hoofdstad van Cultuur. Het aanbod van cultuur in Leeuwarden is momenteel vrij divers. Tussen deze lijst staat onder meer: Musea Theater Muziek Film Horeca en uitgaansgelegenheden Evenementen Sportclubs Bibliotheken Beelden en monumenten Kunst in openbare ruimtes Verschillende media (Lokale instellingen) (Burgemeester en Wethouders van Leeuwarden, 2011) 23

Het valt op dat de gemeente Leeuwarden aan de ene hand zichzelf kandidaat stelt om culturele hoofdstad te worden, terwijl ze aan de andere hand flink aan het bezuinigen zijn op de cultuursector in de stad. De gemeente is van plan om de behaalde bezuinigingen te herinvesteren in overige culturele inrichtingen om zo een impuls te geven aan de kwaliteit. De belangrijkste keuze om het Centrum voor de Kunsten Parnas niet langer te subsidiëren, zal een besparing van 1,4 miljoen euro opleveren. Een deel van het bedrag dat in totaal bespaard wordt, zal opnieuw structureel geïnvesteerd worden. Hierbij gaat het om een bedrag van 430.000,- euro. (Burgemeester en Wethouders van Leeuwarden, 2011) Advies Het besluit van gemeente Leeuwarden om te gaan bezuinigen en hoe dit aan te pakken, is gebaseerd op onderzoek van het BMC (adviesgroep). Deze groep heeft onderzoek verricht naar het culturele, maatschappelijke en onderwijsveld. Het op dit onderzoek gebaseerde rapport bevat meerdere uitvoeringsmodellen, waarmee de aanpak van cultuureducatie en de culturele infrastructuur verbeterd kan worden. De adviezen van BMC zijn gebaseerd op drie punten: Kunst voor ieder kind Ieder schoolgaand kind in Leeuwarden wordt in aanraking gebracht met kunst en cultuur en gaat deze beoefenen. Volwassenen en kinderen die deze kunsten verder willen beoefenen, kunnen terecht bij amateurverenigingen en particuliere aanbieders. Netwerk cultuurparticipatie Een netwerk dat in leven wordt geroepen om Kunst voor ieder kind te gaan verzorgen. Daarnaast krijgt het de taak om zo veel mogelijk inwoners zelf actief te krijgen op het gebied van kunst en cultuur. Daarnaast ontwikkelen zij nieuw, toegankelijk cultuur aanbod voor alle inwoners. Cultuurmotor Het advies van BMC luidt dat de beste efficiencywinst te behalen valt door het inzetten van marketing, het produceren van nieuw aanbod en organisatie van evenementen. De cultuurmotor (in de vorm van een cultuurbureau) zal ingezet worden om deze punten voor de sector te helpen verzorgen. (Burgemeester en Wethouders van Leeuwarden, 2011) Kunst voor ieder kind Gemeente Leeuwarden heeft uiteindelijk besloten om vanaf 2013 tot uitvoering over te gaan van Kunst voor ieder kind. Dit zal plaatsvinden op alle basisscholen in Leeuwarden, waar kinderen groepsgewijs zullen kennismaken, oriënteren en verzelfstandigen. Daarna wordt er gericht op talentontwikkeling. Deze lessen zullen worden gegeven door speciaal geschoold personeel en gaan in op de onderwerpen muziek, dans, drama, beeldende kunst, cultureel erfgoed en letteren. Er zullen mogelijk ook dergelijke lessen worden aangeboden bij instanties voor buitenschoolse opvang. (Burgemeester en Wethouders van Leeuwarden, 2011) 24

Modern Uitbureau Ook zal in Leeuwarden de Cultuurmotor worden gerealiseerd, dit in de vorm van een modern Uitbureau. Dit bureau zal (collectieve) marketing verzorgen voor alle culturele instellingen in Leeuwarden. (Burgemeester en Wethouders van Leeuwarden, 2011) Productiebureau Daarnaast wordt er een productiebureau voor amateurkunst opgericht welke vanuit een centrale plek initiatiefnemers van nieuwe culturele producties zal gaan ondersteunen. (Burgemeester en Wethouders van Leeuwarden, 2011) Subsidieloket De taak van het toewijzen van subsidies en dergelijke budgeten zal worden overgedragen aan een extern subsidieloket. (Burgemeester en Wethouders van Leeuwarden, 2011) Samenwerking De culturele instellingen (wel en niet gesubsidieerd) in Leeuwarden zullen meer met elkaar gaan samenwerken. Zo kan meer bereikt worden met minder geld en zullen de individuele instellingen minder kwetsbaar zijn. (Burgemeester en Wethouders van Leeuwarden, 2011) Popcultuur Popmuziek is als kunstdiscipline het sterk verbonden met het hedendaagse leven. Als kunstvorm staat popmuziek tevens het dichtst bij de belevingswereld van kinderen en jongeren. Popcultuur (populaire cultuur) is de breedste cultuurvorm die de wereld kent en is ook op zeer veel plekken en media terug te vinden. De gemeente Leeuwarden wil popcultuur verweven met het aanbod aan cultuureducatie om zo een doorgaande leerlijn te creëren voor jeugd ouder dan 12 jaar. Leeuwarden heeft een sterke infrastructuur op het gebied van popcultuur met onder andere mbo- en hboopleidingen, festivals, poppodia e dergelijke. De stad neemt popcultuur serieus en biedt genoeg mogelijkheden om talenten te ontwikkelen. Door popcultuur te stimuleren moet dan ook de binding van jeugd met cultuur en de stad Leeuwarden worden vergroot. (Burgemeester en Wethouders van Leeuwarden, 2011) Poppodium Er zal een nieuw poppodium worden opgezet in Leeuwarden. Deze zal worden gevestigd in het Harmoniekwartier. De redenen voor dit nieuwe poppodium zijn onder meer het creëren van nieuwe impulsen en het vergroten van dynamiek. De gemeente wil dit poppodium graag koppelen aan pop/media/cultuur gericht onderwijs. De realisatie van dit project zal medio 2013/2014 zijn. (Burgemeester en Wethouders van Leeuwarden, 2011) 25

Culturele subsidies Zoals de meeste gemeenten in Nederland, biedt ook de gemeente Leeuwarden een aantal subsidieregelingen. Voor deze culturele subsidies worden enkele algemene eisen gesteld: Er wordt bijgedragen aan het cultuuraanbod in de gemeente Leeuwarden Het gaat niet om een feest of receptie Elke inwoner van de gemeente kan informatie ontvangen over de activiteit dan wel product (Subsidies kunst en cultuur, z.d.) Op het gebied van cultuur kan er aanspraak gemaakt worden op de volgende budgeten: Regeling kleine producties cultuur Subsidie voor kleinschalige, openbare activiteiten. Maximaal 50% van de subsidiabele kosten met een maximum van 5.000,- Regeling grote producties cultuur Van toepassing voor activiteiten met een grootschalig karakter. De subsidie bedraagt maximaal 50% van de subsidiabele kosten met een minimum van 5.000,- Beeldende kunst en vormgeving: Produceren Bedoelt voor beeldend kunstenaars en vormgevers. De subsidie is beschikbaar voor projecten/activiteiten die zich richten op de verbinding tussen culturele gebieden, bedrijfsleven en wetenschap, maar ook de verbinding tussen jonge en ervarener kunstenaars Beeldende kunst en vormgeving: Presenteren Hierbij is het doel om actieve en passieve cultuurbeleving te stimuleren door middel van het presenteren van werken gemaakt door kunstenaars uit Leeuwarden en daarbuiten (Subsidies kunst en cultuur, z.d.) Voor het verkrijgen van de subsidies geldt in het algemeen dat er sprake met zijn van een andere vorm van inkomsten naast het subsidiebudget. De toekenning van de budgeten gebeurd op basis van adviezen van de Adviesgroep Cultuur, waarna het college van burgemeester en wethouders de definitieve beslissing maakt. Wanneer aanspraak gemaakt worden op een subsidie voor Beeldende kunst en vormgeving, zal het advies worden gegeven door Adviesgroep Beeldende Kunst en Vormgeving. (Subsidies kunst en cultuur, z.d.) 26

Ecologisch Ambtenaar en tablet De gemeente Leeuwarden wil vanaf 12 april de tablet introduceren. Hierdoor wil zij de papierstroom verminderen en het milieu besparen. Jaarlijks verbruikt een Leeuwardse ambtenaar een boom per jaar. Door het gebruik van de tablet kan 50% papier worden bespaard. Groengas Het kenniscentrum Groen Gas Nederland is gevestigd in Leeuwarden. Het was een logische keuze om het bedrijf daar te vestigen. In Leeuwarden lopen verschillende initiatieven van duurzame energie. Niet alleen in het produceren van het gas maar ook het leveren ervan. In Leeuwarden heeft een biogasleiding en een elftal groengastankstations voor auto s bussen en vuilnisauto s. Natuurlijk opgewekt gas. Groengas staat aan het begin van grootschalige doorbraak. Overal ontstaan en zijn technieken om groengas te maken. Het gas komt uit mest of afval, wat veel aanwezig is in Nederland. Auto s rijden op groengas. Ook wordt elektriciteit ermee opgewekt. Biogas heeft de potentie om voor 150.000 huishoudens van energie te voorzien. 27

Technologisch Watertechnologie Leeuwarden is hard op weg om dé Europese hoofdstad op het gebied van watertechnologie te worden. Niet voor niets profileert Leeuwarden zich op economisch niveau als Capital of Water technology. Met de ambitie om in 2020, 2000 kenniswerkers in heel Noord-Nederland gevestigd te hebben is de stad met de aanwezigheid van het internationaal vermaarde technologisch topinstituut Wetsus, de aanwezigheid van waterleidingbedrijf Vitens en de water technologische sector in Johannes de Doperkerk hard op weg om deze gezamenlijke ambitie te realiseren. Voor de komende jaren staan er veel ontwikkelingen op het gebied van watertechnologie op het programma. Zo wordt er op dit moment gewerkt aan de ontwikkeling van de Watercampus, een bundeling van water technologische bedrijven die zich bezig houden met onderwijs en onderzoek, gevestigd op een oppervlak van ruim 25.000m2. (Leeuwarden Capital of Water Technology Watertechnologie) Kunststoffen scheiden In Nederland is men bezig met duurzaamheid. Het scheiden van afval hoort hier ook bij. Nieuwe technieken scheiden plastic van het restafval. Automatische sorteer machine sorteert 38 % plastic uit het afval. De inwoners hoeven zelf niet meer het plastic te scheiden. Een besparing van een extra vuilnisauto die niet meer hoeft te rijden. Het plastic kan worden hergebruikt voor fleecetruien, bankjes en vlonders. Reststoffenenergiecentrale In Harlingen staat een afvalverbrandingsinstallatie. Het afval wat niet meer bruikbaar is wordt daar verbrand. De daaruit gehaalde energie verlaagt de tarieven voor de gemeente. Politiek/juridisch Gebruik van openbare ruimte We willen graag een installatie plaatsen in de openbare ruimte. Mogen wij dit zomaar doen of hebben wij een vergunning nodig? 28

Conclusie Het valt op dat de gemeente Leeuwarden aan de ene hand zichzelf kandidaat stelt om culturele hoofdstad te worden, terwijl ze aan de andere hand flink aan het bezuinigen zijn op de cultuursector in de stad. Zo moeten verschillende instantie ruimen om geld voor andere dingen beschikbaar te maken. Het waterschap van Leeuwarden is één van de belangrijkste aspecten van Leeuwarden en ook iets waar Leeuwarden heel trots op is en heel trots op mag zijn. Echter weten maar weinig bewoners van Leeuwarden over deze waterstad. Ook duurzame energie is iets wat Leeuwarden interessant vind. Zo lopen in Leeuwarden verschillende initiatieven van duurzame energie. 29

Bronvermelding De kunst van het samen leven (z.j.). Opgehaald van http://www.2018brabant.eu/bidbook/de-kunst-van-het-samen-leven.aspx Waarom Culturele Hoofdstad? (z.j.) Opgehaald van http://www.denhaag- 2018.nl/page/denhaag-2018 Waarom? (n.d) Opgehaald van http://www.utrecht2018.eu/home/over/waarom Hoe? (z.j.) Opgehaald van http://www.utrecht2018.eu/home/over/hoe Wat is het? (z.j.) Opgehaald van http://www.utrecht2018.eu/home/over/wat-is-het Aanpak. 3 Thema s (z.j.) Opgehaald van http://www.utrecht2018.eu/home/over/hoe/aanpak-3-thema-s Het verhaal van Utrecht (z.j.) Opgehaald van http://www.utrecht2018.eu/home/over/hoe/het-verhaal-van-utrecht Planning (z.j.) Opgehaald van http://www.utrecht2018.eu/home/over/hoe/planning Agenda (z.j.) Opgehaald van http://www.utrecht2018.eu/home/agenda Culturele hoofdstad van 2018 (z.j.) Opgehaald van http://www.via2018.eu/nl/maastricht-euregio-2018/culturele-hoofdstad-1.aspx De kunst van het samen leven (z.j.). Opgehaald van http://www.2018brabant.eu/bidbook/de-kunst-van-het-samen-leven.aspx Cultuur, sport en vrije tijd. (z.d.) Opgehaald van http://www.leeuwarden.nl/thema/cultuur-sport-en-vrije-tijd Subsidies kunst en cultuur (z.d.) Opgehaald van http://www.leeuwarden.nl Initiatiefvoorstel VVD, PvdA 'Meten is weten' (z.j.). Opgehaald van: http://www.leeuwarden.nl/artikel/2012/initiatiefvoorstel-vvd-pvda- metenweten Groengas Breekt door! (z.j.). Opgehaald van: http://www.leeuwarden.nl/artikel/2011/groengas-breekt-door Omrin - Nascheiding (z.j.). Opgehaald van: http://www.omrin.nl/over_omrin/wat_doen_we/nascheiding.aspx Gebruik openbare ruimte, vergunning www.leeuwarden.nl (z.j.). Opgehaald van: http://www.leeuwarden.nl/product/gebruik-openbare-ruimte-vergunning Omrin - ReststoffenEnergieCentrale (z.j.). opgehaald van: 30

http://www.omrin.nl/over_omrin/rec_harlingen.aspx Leeuwarden Capital of Water Technology - Watertechnologie (z.j.). Opgehaald van: http://www.livingleeuwarden.nl/werken/sectoren-in-leeuwarden/watertechnologie/ PALMER/RAE ASSOCIATES. (2004). REPORT ON EUROPEAN CITIES AND CAPITALS OF CULTURE PART I. Opgehaald van http://ec.europa.eu/culture/pdf/doc654_en.pdf PALMER/RAE ASSOCIATES. (2004). REPORT ON EUROPEAN CITIES AND CAPITALS OF CULTURE PART 2. (2004). Opgehaald van http://ec.europa.eu/culture/pdf/doc656_en.pdf STICHTING CULTURELE HOOFDSTAD 2018. (2012). Blauwdruk van Corporatie Culturele Hoofdstad 2018. Opgehaald van http://www.2018.nl/wpcontent/uploads/2012/02/blauwdruk-van-corporatie-ch-2018_nl.pdf Burgemeester en Wethouders van Leeuwarden. (April 2011). Omvorming Kunst en Cultuur in Leeuwarden. Visie op de omgeving van kunst en cultuur in verband met cultuureducatie. TEAM 2018 BRABANT. (2010). Koersnota 2018Brabant. Opgehaald van http://www.2018brabant.eu/media/43960/koers2018brabant1.2.pdf 31

Conceptplan Inleiding In dit document zal het conceptingtraject inzichtelijk worden gemaakt. Om duidelijkheid te verschaffen aan de lezer van dit document, is het volgende belangrijk: Tijdens het conceptingtraject zijn een groot aantal verschillende ideeën gegenereerd. Echter zijn veel van deze ideeën niet verder uitgewerkt omwille van prioriteit op andere concepten. Dit betekent dat van slechts enkele concepten (deels) een uitwerking beschikbaar is. Voor de concepten die verder uitgewerkt zijn, is een presentatie voor de opdrachtgevers. Zij hebben vervolgens gekozen op welke concepten de focus gelegd moest gaan worden. Na de tweede conceptpresentatie hadden uiteindelijk de opdrachtgevers de laatste hand in het kiezen van het uiteindelijke concept welke gerealiseerd zou worden. 32

Verloop conceptingtraject Hieronder zal kort te lezen zijn hoe het conceptingtraject verlopen is. Dit zal in de vorm van een bondig verslag zijn. Het conceptingtraject heeft voornamelijk plaatsgevonden tijdens de eerste helft van dit project, waar het deels het researchtraject heeft overlapt. Hier is expliciet voor gekozen, daar het project zeer weinig kaders had. Door research en concepting tegelijk te laten verlopen, kan er geschakeld worden tussen de twee. Zo wordt voortdurend nieuwe informatie en inspiratie opgedaan waar vervolgens mee verder gewerkt kan worden. Op deze manier wordt het tevens makkelijker om kaders te stellen en een bepaalde richting te kiezen. Dit is zowel tijdens de research als het concepten nodig geweest, wat dit tot een geschikte techniek maakte. Er is bij aanvang van het project begonnen met zeer losse brainstorm sessies. Hiervoor is veel gewerkt met onder andere technieken als brainstorming in de vorm van tekenen, traditionele brainstorm sessies en braindumps. Hierbij werd tussendoor geschakeld naar de eerste research dat verricht is, namelijk het sectoronderzoek. Na het volgen van een inspiratieweek en het verkrijgen van een duidelijkere opdrachtomschrijving, zijn er verder stappen gemaakt in het concepting traject. Eén van de belangrijke beslissingen die in deze fase is genomen, was het besluit om op veel verschillende locaties te gaan concepten. Elke locatie bood weer andere inspiratie en uitte zich in een compleet andere manier van denken. Daarnaast is getracht te werken met veel verschillende technieken, waardoor de creatieve output breder en geïnspireerder wordt. Een aantal van de technieken die zijn gebruikt, zijn de volgende: Braindump Brainstorm Negatieve brainstorm Teken brainstorm 1-minuut-per-persoon-tekenbrainstorm Absence thinking Mindmap Woordencombinaties Brainstorm met absoluten en tegenstellingen Afkraken en verdedigen Zoals eerder vermeld, zijn er tijdens dit traject zeer veel ideeën ontstaan, echter is het gros hiervan niet verder uitgewerkt. Wel is belangrijk dat al brainstormend een aantal elementen zijn vastgesteld die als basis zijn gebruikt voor latere concepten. Hierdoor konden tevens enkele kaders worden gesteld voor het verdere proces. De vastgestelde kernelementen: Natuur Techniek Interactie Experience Sociaal 33

Met de kernelementen is vervolgens verder gewerkt. Opvallend was de voortdurende terugkeer van ideeën die draaiden om onder andere eenzaamheid, interactie tussen mensen, het verschaffen van informatie, natuur en (nieuwe) technologie. Dit is dan ook terug te zien in de uitwerkingen van de concepten die verderop in dit document te lezen zijn. Belangrijk is dat het conceptingtraject grotendeels heeft plaatsgevonden op basis van de planning van de opdrachtgevers. Daarmee wordt bedoeld dat er na een aantal weken een eerste conceptpresentatie op de planning stond, waarbij enkele concepten gepresenteerd dienden te worden welke al een deel waren uitgewerkt. De keuze voor de concepten die gepresenteerd zijn, en waarom, is te lezen in Kort verslag conceptkeuze dat tevens in dit document te vinden is. Enkele tijd later vond de definitieve conceptpresentatie plaats, waarbij één low-budget en één high-budget concept gepresenteerd diende te worden met verdere uitwerking en accurate begrotingen. Op basis van deze presentaties is door de opdrachtgevers vervolgens gekozen welk concept gerealiseerd moest gaan worden en met welk budget. Voor deze laatste presentatie zijn de concepten Stadskunst en Torenkrabberkraan gepresenteerd. Uiteindelijk kozen de opdrachtgevers voor het laatste concept, en dan wel in de oude vorm. Tijdens de uitleg van hun keuze vielen meerdere malen woorden als poëtisch, geheimzinnig en discussie creëren. Dit alles heeft geleid tot de uitvoering van het Torenkrabberkraan concept. 34

Kort verslag conceptkeuze Tijdens het conceptingtraject is er een kort verslag opgesteld over hoe de conceptkeuzes gemaakt zijn. Deze is hieronder te lezen. Conceptkeuze Maandag 16 april, NHL Leeuwarden Nu het concepting traject zijn einde nadert, en wij straks het productieproces in zullen gaan, moesten er knopen worden doorgehakt. Welke concepten willen we iets mee gaan doen? Waarom? Daar hebben we ons vandaag mee bezig gehouden. In het traject dat hier vooraf is gegaan, hebben wij vijf concepten gegenereerd waar we echt serieus over waren. Hier nog even kort het overzicht van deze concepten: Wereld van contrasten Collectief concert Torenkrabberkraan Levend Leeuwarden Stadskunst Bij het maken van de keuzes hebben we erg gelet op de achterliggende gedachte van de concepten, de (doorgroei-)mogelijkheden, het effect, de ruwe kosten, etc. In de voorafgaande weken hebben we het vaak gehad over werken vanuit een maatschappelijk probleem. Ook hier hebben we het maken van onze keuzes nog eens goed naar gekeken. Het Collectief Concert viel al snel af. Het idee op zich was goed, echter miste er een achterliggende gedachte, een probleem. Daarnaast zagen we dit vooral als een eenmalig event. Leuk om een keertje te doen, meer niet. Het biedt weinig doorgroeimogelijkheden. Ook het Levend Leeuwarden concept is uiteindelijk niet gekozen. Dit concept werd niet ondersteund door onze research. Verder waren wij van mening dat dit concept groot moet worden uitgewerkt wil dit effect hebben. Het blijft een concept waar we enthousiast over zijn, echter zou dit met een veel groter budget en meer middelen, locaties en tijd moeten worden uitgewerkt dan dat wij ter beschikking kunnen krijgen tijdens dit project. Op dit punt waren er nog drie concepten over. Omdat we een high budget en een low budget concept wilden hebben, zijn we eerst gaan kijken naar welk concept het best kan worden uitgewerkt met weinig (financiële) middelen. Hiervoor leent de Torenkrabberkraan zich het best. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat dit concept deels hervormd is. De achterliggende gedachte is de belichting van de watertechnologie industrie in Leeuwarden en het inzetten van groene alternatieven voor brandstof en technologie. Wat betreft het low budget uitwerking kiezen we bij dit concept voor 35

Augmented Reality. Dit hoeft in principe niets te kosten, een grote reden waarom we voor dit concept hebben gekozen. Nu waren alleen de Wereld van Contrasten en Stadskunst nog over. Hier is uiteindelijk gekozen voor Stadskunst. Bij dit concept zien wij meer mogelijkheden wat betreft de uitwerking en is tevens de achterliggende gedachte veel sterker. Het is tevens een concept dat, eenmaal uitgevoerd, kan blijven staan dan wel herhaald kan worden. Het kan tevens initiatieven op dit vlak stimuleren. Het is daarnaast gebaseerd op een groot maatschappelijk probleem (eenzaamheid), iets waar we graag mee willen werken. Stadskunst (high budget) en Torenkrabberkraan (low budget) zullen dus de twee concepten worden waarmee Viewture de uiteindelijke conceptpresentatie mee ingaat. Met deze concepten zullen we een deel van het totale budget van de opdrachtgever moeten zien te veroveren. We zijn erg benieuwd! 36

Uitwerkingen van concepten Hieronder zijn de uitwerkingen van de concepten te lezen. Hierbij is belangrijk dat de mate van uitwerking afhankelijk is van hoe lang het concept een kanshebber is geweest. Daarnaast dient opgemerkt te worden dat het concept Torenkrabberkraan tweemaal een wijziging heeft ondergaan. Collectief concert Korte beschrijving: Mensen gaan muziek maken met elkaar, ieder maakt een eigen geluid en al die geluiden samen zorgen voor een compositie. Anderen maken op een interactieve wijze de visuals. Uitgebreide beschrijving: Het plan is om een hoeveelheid knoppen op het plein te leggen die elk, wanneer je erop springt/ aanraakt, een eigen geluid maken. Al deze geluiden vormen samen een geheel die uit boxen te horen zal zijn. Behalve de boxen is er ook een scherm waarop visuals te zien zijn, deze visuals worden gestuurd door middel van bijv. Knoppen, kinect, camera s. Er is dus een groep die audio maakt en een groep die visuals maakt. Op deze manier kunnen mensen door samen te werken op een interactieve manier een totaalbeleving krijgen. De reden om dit te doen is omdat het belangrijk is dat mensen het belang van samenwerking inzien. Met een groep bereik je meer dan in je eentje en dat is belangrijk voor een stad. De mensen maken de stad en een groep mensen staat sterk. Hoe: De knoppen geven een midi signaal door naar een computer met een sample-based- DAW. Deze midi signalen sturen elk een eigen sample/ loop aan. Het mixen gebeurt op deze interface. En de output gaan via monitoren de ruimte in. De visuals kunnen in drie lagen gemaakt worden, een deel dat doormiddel van een VJ programma beelden genereerd, een deel dat door middel van kinect dynamische beelden maakt die reageren op beweging en als laatste stream video die erbij gevoegd wordt. Deze 3 lagen kunnen worden samengevoegd tot een geheel dat te zien zal zijn op een scherm op het plein. 37

De wereld van contrasten Korte beschrijving: Door middel van een audiovisuele installatie het publiek contrasten laten zien tussen bepaalde aspecten. Aspecten zoals orde en chaos, toekomst en verleden, groen en grijs. Uitgebreide beschrijving: Er wordt een ruimte gemaakt waarvan de zijkanten volhangen met beeldschermen. Elk beeldscherm laat een filmpje zien. Het filmpje wat wordt afgespeeld is afhankelijk van het bepaalde aspect wat willen laten zien. Als voorbeeld het aspect grijs en groen. Aan de ene wand is het aspect grijs. Hier ziet men beeldschermen die filmpjes laten zien van industrie, fabrieken, smog, auto s, mensen in pak e.d. Allemaal in het zwart wit en een beetje korrelig. Het grijze wordt dus negatief neergezet. De beelden moeten over the top zijn. Het moet erg duidelijk zijn dat dit een negatief beeld is. Wanneer de kijker zich omdraait ziet hij de wand die volhangt met beeldschermen die groene beelden laten zien. Koeien in de wei, platteland, gelukkige mensen, mooi weer ed. Allemaal met heldere kleuren en veel kleuren. Het doel hiervan is mensen bewust te maken van de problemen in de wereld en ze tot inzicht te laten komen naar welke situatie we toe willen. Er zijn natuurlijk meerdere ruimtes en dus ook meerdere aspecten die worden getoond. Alle aspecten zullen op een zelfde manier worden laten zien als het voorbeeld. Het doel is dat, wanneer mensen weer naar buiten gaan, ze zullen nadenken over wat ze gezien hebben. Het mooiste is dat de mensen die net alle beelden gezien hebben zich nog niet helemaal bewust zijn van wát ze gezien hebben. Daarom moeten de beelden dus erg chaotisch aan de ene kant zijn maar toch logisch verbonden zijn aan de andere kant. Het concept kan worden uitgebreid door het toevoegen van zogeheten triggers. Dit zouden camera s kunnen zijn die bewegingen van mensen registreren. Deze bewegingsregistratie kan gekoppeld worden aan de vertoonde beelden, zodat er een interactieve dimensie wordt toegevoegd. Hoe: Het concept kan met behulp van gehuurde zeecontainers worden uitgevoerd. Dit geeft een mooie sfeer voor de installatie. De donkere omgeving waardoor mensen gedwongen worden om alleen maar te kijken naar de beeldschermen. Dit is een high budget concept. Er is geld nodig voor de zeecontainers, de beeldschermen en het videomateriaal dat geschoten moet worden. 38

The voice of Leeuwarden Korte beschrijving De stad Leeuwarden krijgt een stem, een leven, een humeur. Uitgebreide beschrijving Of een stad leeft, meet men altijd aan de inwoners, evenementen en dergelijke. Met dit concept zal dit veel letterlijker genomen worden. De stad krijgt een leven. Door de stad wordt op verscheidene plekken bewegingen geregistreerd. Iemand die bijvoorbeeld de deur van een kroeg dichtslaat, of iemand die afval op straat gooit. Daarmee wordt een geluid getriggerd: Au!. De stad gaat reageren op acties van mensen. Positieve reacties zijn er natuurlijk ook. Wanneer je een deur bijvoorbeeld voorzichtig dichtdoet, wordt je bedankt of klinkt er een tevreden geluid. Een zelfde reactie zal plaatsvinden wanneer je afval in de prullenbak gooit, of een sigaret in een daarvoor bedoelde paal deponeert. Een levend wezen heeft ook een humeur. Dat krijgt Leeuwarden dus ook. Wanneer het slecht weer is, zal ook het humeur van de stad minder zijn. Reacties zullen dan ook humeurig zijn. Er kunnen projecten getoond worden in de stad met visuals die zich aanpassen op het humeur en de reacties van de stad. Er kan ook op worden bijgehouden welke reacties de stad heeft gegeven. De deur van de kroeg is vandaag al 340 keer dichtgeslagen, De afvalbakken zijn vandaag netjes gebruikt. Er kunnen ook veranderingen worden bijgehouden: Bedankt! Jullie maakten vandaag vaker gebruik van de afvalbakken dan afgelopen week! 39

Stadskunst High Budget Globaal concept Ruim 30% van alle Nederlanders heeft gevoelens van eenzaamheid. In veel gevallen zelfs zodanig dat zij zich geen onderdeel meer voelen van de maatschappij. Deze gevoelens zijn niet leeftijdsgebonden, maar komen voor bij jong en oud. De missie van het concept Stadskunst is het tegengaan van deze eenzaamheid. Men moet het gevoel krijgen onderdeel uit te maken van de maatschappij. Daaruit moet participatie in de maatschappij voortkomen. Deze twee psychologische stappen worden duidelijk onderscheden in dit concept. Bij het individu wordt eerst het gevoel opgeroepen dat zij wel degelijk van waarde zijn. Het gevoel dat zij een bijdrage leveren aan de samenleving. Vervolgens moet dit ook echt in de praktijk worden gebracht door een bijdrage te leveren aan een activiteit die bedoeld is, en toegankelijk is, voor iedereen. Het ideaalbeeld dat Stadskunst nastreeft is een samenleving waar iedereen elkaar als gelijke ziet. Een samenleving waarin niemand over het hoofd wordt gezien en op gelijke voet met elkaar communiceert en samenwerkt. Een samenleving van gelijken die zelf zorg draagt voor het verbeteren van de maatschappij. De kernwaarden luiden hier dan ook als volgt: Verbondenheid Gelijkheid Communicatie Samenwerken Maatschappij Voor dit concept is er ook een toekomstvisie geschreven om meer inzicht te krijgen in de wereld van eenzamen. 40

Jaar 2020 Een warme zomerdag Een jongen slentert over straat in zijn verschoten kleding. Hij geeft nergens om en niemand geeft iets om hem. Hij loopt de hele dag alleen en zonder bestemming. In zijn broekzak zit zijn telefoon waarmee hij op elk moment verbonden is met het internet. Om de 5 minuten haalt hij zijn telefoon uit zijn zak en hoopt hij dat er een nieuw bericht van één van zijn 226 vrienden op Facebook is of misschien heeft iemand hem een bericht gestuurd via Twitter. Maar nee, elke keer weer geeft zijn telefoon aan dat er geen nieuwe berichten zijn. En ergens achter in zijn hoofd weet hij dit ook elke keer als hij zijn telefoon pakt. Niemand die hem nodig heeft en niemand waarbij hij zijn gevoelens kan uiten. Hij slentert door, niet wetend waar heen en niet wetend waar hij zal uitkomen. Mensen zien hem maar merken hem niet op. Ze willen hem niet opmerken. Ze willen niet met hem in contact komen. Ze zitten vast in hun eigen wereld met hun eigen behoeftes en hun eigen waarden. Niemand geeft wat om elkaar. Iedereen is bij zijn eigen gedachten. Wanneer men iets kwijt wil, wordt het op Twitter geplaats zodat al hun volgers kunnen lezen waar ze mee bezig zijn. Maar wordt dit wel echt gelezen? Zijn de volgers niet ook bezig met hun eigen ding? Wie geeft er nog om wat iemand anders doet? Wie hecht er belang aan om te weten dat iemand zijn status update met even winkelen? Iedereen wil vertellen wat hij doet maar niemand wil luisteren. De jongen wordt steeds ongelukkiger, hij wil contact met mensen. Echt contact! Niet via de digitale snelweg. Hij wil praten met mensen die om hem heen staan! Ineens staat hij stil, hij kijkt om zich heen en ziet iedereen gebukt lopen, het licht van hun mobiel schijnend in hun gezicht. Niemand die zijn omgeving opmerkt. Ze lopen van A naar B met behulp van Google Maps op hun telefoon. Hun omgeving zien ze door middel van de streetview functie. Waar is de man gebleven die vroeg naar de richting!? Waar is de vrouw die vraagt naar de dichtstbijzijnde supermarkt? De jongen schreeuwt maar niemand besteed er aandacht aan. Hij gooit zijn telefoon hoog de lucht in, de telefoon valt en breekt. Hij is niet meer verbonden met het internet. Hij is met niemand meer verbonden. De jongen gaat zitten, hij voelt eenzaamheid 41

Uitvoerend concept Voor het Stadskunst -concept is gekozen om te werken met een kunstwerk, één waar alle inwoners van Leeuwarden een bijdrage aan kunnen leveren. Een groot, interactief, digitaal kunstwerk wel te verstaan. Het kunstwerk wordt gehost op internet en kan via internet door alle inwoners live bewerkt worden. Gezamenlijk schilderen als het ware. Het kunstwerk is daarom altijd in ontwikkeling. Dit kunstwerk moet een kunstzinnige afspiegeling gaan worden van de inwoners. De focus ligt dan ook sterk ook het proces en niet zozeer op het eindresultaat. Het kunstwerk zal live getoond worden op een groot scherm in het centrum van Leeuwarden. Er wordt voortdurend aan dit kunstwerk gewerkt, dat zal ook te zien zijn op dit grote scherm. Een enorm schilderij dat voortdurend verandert. Omdat het kunstwerk echter op internet gehost wordt, en iedereen met een internetverbinding deze zodanig kan bekijken, hoeft het niet bij één scherm te blijven. Het kan overal getoond worden. In een winkel(centrum), restaurant, fast-foodzaak of kroeg bijvoorbeeld. Een kunstwerk door iedereen, voor iedereen, dat overal te bezichtigen is. Een kunstwerk dat iedere inwoner verbindt en een gezamenlijk gespreksonderwerp biedt. Werken aan het kunstwerk kan op twee manieren. Iedereen kan via internet op de website inloggen en zo op hun eigen computer online tekenen en schilderen. Er kan door middel van een simpele interface worden gewerkt met meerdere kleuren en lijndiktes. Tijdens het bewerken via de website kan steeds maar een deel van het complete werk bekeken worden en aan gewerkt worden. Zo wordt voorkomen dat een paar mensen meteen het hele kunstwerk vol tekenen. Elke bewerker kan wel voortdurend kiezen welk stukje van het kunstwerk ze willen bewerken. De andere manier om mee te werken aan het kunstwerk zal in de buurt van het grote scherm gerealiseerd worden. Hier zullen meerdere work stations komen waarop men direct kan gaan tekenen. Hier zullen zij wellicht een tekentablet kunnen gebruiken, om zo nauwkeuriger te kunnen werken, en enkele extra opties beschikbaar hebben. Hierdoor wordt de meerwaarde van werken op de work stations verhoogd. Omdat het kunstwerk een weerspiegeling van de lokale maatschappij moet worden, wordt de controle hierop ook bewust zeer laag gehouden. In plaats daarvan zijn er voor bewerkers tools beschikbaar om enige controle op het complete werk mogelijk te maken. Dit is bedoeld voor als iemand bijvoorbeeld scheldwoorden op het kunstwerk schrijft, of afbeeldingen maakt die niet goed vallen bij de bevolking. Stadskunst is bedoeld als een high-budget concept. 42

Benodigdheden Om Stadskunst te kunnen uitvoeren, zijn enkele benodigdheden essentieel. Daarnaast zijn er een aantal zaken die niet zo zeer noodzakelijk zijn, maar wel een grote meerwaarde bieden. Essentieel Een groot beeldscherm dan wel een scherm of doek met sterke projector om in de stad te plaatsen. Work stations om te werken. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van (oude) computers of laptops. Een muis of ander invoer apparaat is hierbij belangrijk. Webhosting om het kunstwerk en het bewerken op te laten draaien. Stroom om het grote scherm en de workstations te kunnen laten draaien. Scripting/coding om het online systeem voor het kunstwerk te realiseren. Meerwaarde (Teken)tablets voor de workstations. Sponsering door bedrijven/instellingen om kosten te kunnen drukken, meer mogelijkheden te bieden aan gebruikers en Stadskunst beter te kunnen promoten. Hulp van derden (bijvoorbeeld studenten) in ruil voor geld dan wel EC s. Zo kan tijd worden bespaard op onderdelen als coding doordat deze vaardigheden niet meer eigengemaakt dienen te worden. Medewerking van bedrijven en winkels in Leeuwarden om zo het kunstwerk ook op de beeldschermen in hun panden te kunnen laten zien. Marketing om Stadskunst onder de aandacht te brengen. Er zou tevens contact kunnen worden gezocht met dagbladen en (lokaal) televisienieuws. 43

Begroting Stadskunst Hieronder volgt de begroting die is opgesteld voor het Stadskunst concept. Laptops 5x voor de workstations ter plaatse (Verhuur door BSE-Pro): 55 x 5 laptops = 275 275 x 5 dagen = 1.375 Wacom Bamboo tekentablets 5x voor de workstations ter plaatse (Koop): 70 x 5 tablets = 350 Beamer voor het grote scherm (Verhuur door BSE-Pro): 105 x 5 dagen = 525 Stroom (Verzorgd door verhuurder beamer, BSE-Pro): 55 x 5 = 275 Hosting en domeinnaam (bij Hosting2Go.nl): 28,56 per jaar Marketing: Wat betreft de marketing gaat er een mix gemaakt worden van zowel traditionele promotie als meer onconventionele (online) marketing. Aan deze tweede marketingvorm zullen geen directe kosten verbonden zijn. Hierbij moet gedacht worden aan onder andere virals, promotie via social media en persberichten voor traditionele en online media. Promotiekosten (bij Flyerzone.nl): Posters 50 x A2 posters 79,00 Flyers 500 x A5 Budget flyers 59,78 Stickers 100 x A6 stickers 77,86 44

Overzicht begroting Kosten overzicht Kosten per stuk Aantal Dagen Totaal Laptops 55,00 5 5 1.375,00 Wacom Tablets 70,00 5 350,00 Beamer 105,00 1 5 525,00 Stroom 55,00 1 5 275,00 Hosting 28,56 - - - Posters - 50-79,00 Flyers - 500-59,78 Stickers - 100-77,86 Totaal 2.741,64 Torenkrabberkraan Low Budget Bronnen Hieronder te vinden zijn de bronnen waarop deze begroting gebaseerd is. BSE-Pro: http://www.bse-pro.nl/verhuur Hosting 2 Go: http://www.hosting2go.nl Flyerzone: http://www.flyerzone.nl 45

Torenkrabberkraan De Achmeatoren heeft een kraan. De kraan staat als symbool voor watertechnologie. Korte beschrijving De Achmea-toren in Leeuwarden heeft een enorme kraan waaruit water stroomt. De kraan komt hoog aan het gebouw vast en is in de verte te zien. Uitgebreide beschrijving Leeuwarden ligt in het water. De stad heeft sinds haar bestaan geleefd met water. Het is daarom logisch dat water een sterk punt is van Leeuwarden. In de toekomst is water belangrijk. Drinkwater wel te verstaan. De kraan op de toren is een boegbeeld. Een blikvanger. Vanuit de verte te zien. Uit de kraan stroomt water of een vorm van water. De kraan en het water zijn geheel verlicht. Leeuwarden staat o.a. bekend omwille de Achmeatoren. De toren is gebouwd in de vorm van een moderne kerktoren. In de verte is deze zichtbaar en in het donker zorgt de rode randverlichting hiervoor. Het toonbeeld van Leeuwarden. De kraan aan de toren is een symbool die staat voor watertechnologie. De stad is vooruitstrevend op dat gebied. Bedrijven vanuit de hele wereld willen deze technologie. Dit is een belangrijk aspect. Het delen van kennis en daartoe bereid zijn. Een kennisbank waarvan iedereen kan snoepen. Het is een plaatje waar iedereen baad bij heeft. Bedrijven vanuit de hele wereld komen naar Leeuwarden toe. Hoe: De toren is 115m. hoog. We willen graag dat de kraan in de verte is te zien. In dat geval wordt de kraan enorm van omvang. De dimensies van de kraan zijn ongeveer 3m x 4m x 8m. Een aantal problemen komen met zich mee op die hoogte. Wind, regen en de bevestiging van de kraan. Toestemming van de gemeente en de eigenaar van de toren hebben we nodig. Advies van een aannemer zal ons helpen bij het maken van de kraan. Dit is een high budget concept. Advies Leerlingen van bouwopleiding op de NHL Hogeschool te Leeuwarden hebben gekeken naar de begroting het concept. Het maximale budget wat wij als groep kunnen ontvangen is 5000,-. Al snel kwamen we er achter dat dit te weinig is voor dit concept. Het huren van een takelkraan om de kraan 115m. naar boven te brengen kost al 4000,-. Met het resterende bedrag is het materiaal, vervoer, bevestiging, werkuren niet te betalen. Laat staan dat de kraan bevestigd kan worden aan de toren. De toren is niet hiervoor gebouwd. Een aanpassing van het gebouw valt helemaal buiten de begroting. Als alternatief kan de kraan op het dak van de toren worden geplaatst. Daarin tegen is het effect van de verschijning verdwenen. De kraan hoort uit het gebouw te komen en er niet bovenop. 46

De tussenpresentatie aan de opdrachtgevers gaf aan dat de Torenkrabberkraan favoriet is. Het effect van de kraan is het grootst als die uit de toren steekt. De stevigheid en de omvang van de kraan brengen problemen met zich mee die hierboven beschreven zijn. Het advies van de opdrachtgevers was daarom als volgt. Ga kijken naar ander mogelijkheden voor het visualiseren van de kraan aan de toren. Dus wij gingen weer om de tekentafel zitten. Andere technieken om de kraan te tonen zijn, een: inflatable kraan met een gas gevuld zodat deze zweeft, een fysieke waterkraan op de toren plaatsen, een Augmented Reality (AR) waterkraan. Inflatable kraan De inflatable kraan die met gas wordt gevuld zweeft in de lucht. De bevestiging aan de toren en de manier waarop het water uit de kraan gaat stromen zijn nog probleemstellingen. De kraan wordt wel heel groot en is daardoor wel heel erg zichtbaar. Fysieke waterkraan De waterkraan wordt op de toren geplaatst. De kraan hangt half over het gebouw. Hij is wel goed vast te maken omdat deze op het dak staat. Een goede en stevige fundering. De manier waarop het water eruit stroom is simpel op te lossen. Het regenwater op het dak wordt opgevangen en opgeslagen. Een pomp pompt het water door de kraan. Het water valt zo naar beneden. Mensen die over straat langs lopen worden nat van het water. AR waterkraan De kraan is digitaal. Via een app is de kraan te zien aan de toren. Mensen zonder een device waarop deze app draait kunnen de kraan niet zien. Daarentegen zijn er meer mogelijkheden. Nu de kraan digitaal is, zijn er koppelingen mogelijk. Bijvoorbeeld de hoeveelheid water die op het moment door de kraan stroomt afhankelijk is van het directe waterverbruik van de stad. Een soort datavisualisatie. Maar er zijn meer mogelijkheden. Thema s, energieverbruik, wedstrijdelement. Thema s Gedurende het jaar zijn er gebeurtenissen, zoals het WK (sport), jaargetijden, Valentijnsdag, Pasen, Pinksteren. De thema s hebben hun eigen unieke visualisatie. Bijvoorbeeld het thema WK. De waterkraan heeft dan oranje water. Onze opdrachtgever heeft gekozen voor de Torenkrabberkraan. De poëtische gedachte van een waterkraan aan de Achmeatoren heeft hun aandacht getrokken. AR heeft onze voorkeur betreft de mogelijkheden ten opzichte van een fysieke waterkraan. 47

Tussentijdse conceptwijziging Deze wijziging is uiteindelijk niet doorgevoerd. Leeuwarden is de hoofdstad van Friesland, een provincie met veel water en groen. Dit is terug te zien in de ambitie die Leeuwarden heeft om toonaangevend bezig te zijn met duurzame energie. Maar hoe veel mensen in Leeuwarden zijn daar mee bezig? Leeft het onder de inwoners? Dat is het uitgangspunt. De missie van de Torenkrabberkraan is om te laten zien hoe belangrijk duurzame energie is. Mensen moeten er stil bij worden gezet en geïnformeerd over de mogelijkheden die het biedt. De mensen die bereikt moeten worden zijn de mensen die gebruik maken van nieuwe technologie, denk bijvoorbeeld aan smartphones. Deze mensen maken veel gebruik van energiebronnen en daarmee ook de mensen die in de toekomst veel gebruik zullen maken van duurzame energie. De manier waarop dat bereikt wordt is door juist in te spelen op deze nieuwe technologie. Leeuwarden wordt het speelveld en de smartphone het speelgoed. Door middel van Augmented Reality wordt er een extra laag toegevoegd aan gebouwen. Op of aan de gebouwen worden installaties toegevoegd die te maken hebben met duurzame energie. Mensen kunnen interactie met de installaties aangaan en zo informatie krijgen over hoeveel energie het oplevert. Om een voorbeeld te geven, windmolens die op een plein staan en kunnen worden gedraaid om de maximale hoeveelheid energie op te laten wekken. De energie die wordt opgewekt wordt erbij vertoond. Ook kun je informatie opvragen om meer te weten te komen over een bepaalde techniek. 48

Begroting Torenkrabberkraan Hieronder volgt de begroting die is opgesteld voor het Stadskunst concept. Buildar software gebruik 9 per maand 9 x 2 maanden = 18 Buildar koppeling met Layar 145 eenmalig Layar matches Tot 10000 matches = 0 Tot 15.000 matches = 50 Tot 100.000 matches = 900 110.000 en meer matches = 1000 Bij de berekening van het concept wordt uitgegaan van tot 15.000 matches Marketing: Wat betreft de marketing gaat er een mix gemaakt worden van zowel traditionele promotie als meer onconventionele (online) marketing. Aan deze tweede marketingvorm zullen geen directe kosten verbonden zijn. Hierbij moet gedacht worden aan onder andere virals, promotie via social media en persberichten voor traditionele en online media. Promotiekosten (bij Flyerzone.nl): - Posters 50 x A2 posters 79,00 - Flyers 500 x A5 Budget flyers 59,78 - Stickers 100 x A6 stickers 77,86 49

Overzicht begroting Kosten per stuk Aantal Totaal Buildar (maand) 9,00 2 18,00 Buildar connectie met Layar 145,00 1 145,00 Layar tot 15.000 matches 50,00 50,00 Posters 50 79,00 Flyers 500 59,78 Stickers 100 77,86 Totaal 429,64 Bronnen Hieronder te vinden zijn de bronnen waarop deze begroting gebaseerd is. BSE-Pro: http://www.bse-pro.nl/verhuur Hosting 2 Go: http://www.hosting2go.nl Flyerzone: http://www.flyerzone.nl 50

Designdocument Voor dit project moeten elementen grafisch worden vormgegeven. De twee elementen die belangrijk zijn om uit te werken zijn de stickers en de Augmented Reality-kraan. Er worden verschillende opties aangedragen waarna, beargumenteerd, een keuze zal worden gemaakt voor een definitief ontwerp. Het grafisch ontwerp is de koppeling tussen het Conceptingtraject en de Productiefase. 51

Grafisch ontwerp: Stickers Voor de marketing van het Torenkrabberkraan moesten er stickers worden gemaakt. Dit gaat gepaard met een proces van grafisch ontwerpen. Er stond gepland dat er twee verschillende stickers gemaakt zouden worden. Hierbij was het geheimzinnige karakter van het project belangrijk. De keuze wat betreft beeld op de stickers stond al deels vast. Er zou een sticker komen met daarop een hele grote waterkraan, welke algemeen verspreid zou kunnen worden. De andere sticker zou slechts de Achmeatoren laten zien, welke achter waterkranen zou kunnen worden geplakt om zo de illusie te wekken dat te kraan aan de toren hangt. Sticker: Kraan De sticker met daarop een kraan moest weinig informatie bieden. Hierop zou enkel een datum staan en verder niets, om zo niet te veel informatie weg te geven. Er is vervolgens geëxperimenteerd met een aantal schetsen om zo te kijken welk ontwerp de boodschap zo duidelijk mogelijk vertolkte. Vervolgens is gekozen welk uiterlijk de kraan zou gaan krijgen op de sticker. De kraan is vervolgens digitaal uitgewerkt, waarna een aantal versies zijn gemaakt met verschillende achtergronden en opmaak. Hier is wederom kritisch naar gekeken om zo te bekijken welk ontwerp de boodschap het best vertolkte. Er is vervolgens besloten dat het ontwerp zijn kracht verloor als het gebouw en de lucht niet te zien waren. Het zou tevens de boodschap ietwat te onduidelijk maken. Met het gebouw en de lucht behield de sticker een geheimzinnig karakter, terwijl het wel een bepaalde context boot. 52

53

Uiteindelijk is er gekozen voor een blauwe lucht met een paar wolken, die een typische zomermiddag in Leeuwarden uitstraalt. Tevens zorgt een achtergrond met niet te veel wolken ervoor dat de kijker niet wordt afgeleid door het detail in de achtergrond. Verder paste een blauwe achtergrond esthetisch gezien beter bij het geheel, daar een roze/paarse avondlucht een te groot contrast vormde en afleidde van de kraan zelf. Het zwarte kader om de sticker was te donker voor het geheel en de tekst in het kader niet modern genoeg om aan te sluiten bij het gehele project. Daarom is gekozen om het kader wit te maken, wat voor een stuk meer licht zorgt, terwijl het dynamische effect van de overlappende druppel wel behouden werd. De tekst is nog strakker opgemaakt en in geplaatst in een kader met een opvallende, contrasterende kleur. Het uiteindelijke resultaat zoals deze naar de drukkerij is verstuurd: Definitieve sticker: Kraan Sticker: Achmeatoren Voor de andere sticker was er gepland dat dit enkel een illustratie zou zijn, zonder tekst. Ook voor deze sticker zijn enkele schetsen gemaakt om zo een beeld te kunnen vormen en te beoordelen wat het best zou werken. Uiteindelijk is ervoor gekozen voor een plat vooraanzicht van de bovenkant van de toren. Achter een kraan geplakt zou het dan net lijken alsof de kraan aan de toren vast zit. Wanneer de toren dynamisch zou worden afgebeeld, wordt dat effect sterk verminderd. Daarnaast is de keuze gemaakt om de Achmeatoren weliswaar te illustreren, echter om dit wel realistisch en waarheidsgetrouw te doen. Zo zou de Achmeatoren het meest herkenbaar worden. Het uiteindelijke resultaat was als volgt: 54

Definitieve sticker: Achmeatoren 55

Grafisch ontwerp: Kraan De kraan die wordt gebruikt voor het project moet een goede uitstraling hebben. Daarom worden er 3 stijlen kranen bekeken en een keuze gemaakt voor welke er gebruikt wordt. Pro: de kraan is modern en strak. De Achmeatoren is een gebouw wat rechthoekig is. Deze kraan past daar goed bij. Con: de kraan is niet een kraan die duidelijk herkenbaar is. Pro: de kraan is duidelijk herkenbaar als kraan. Hij is niet te rond en hij is bij veel mensen te vinden. Con: het probleem zit hem in het hechtingspunt. Deze kraan zal bovenop de toren moeten staan terwijl we de kraan aan het gebouw hangen willen. 56

Pro: de kraan is duidelijk een kraan, het is een klassieke kraan. Ook het hechtingspunt klopt. Con: het enige nadeel van de kraan is de ronde vormen. De kraan zou beter bij de Achmea-toren passen als de kraan meer hoekig was geweest. Van de drie verschillende stijlen kranen wordt optie drie gekozen. De aanpassingen die aan de kraan moeten worden gedaan is dat het mondstuk als 1 geheel doorloopt tot achterin. Ook het reservoir moet meer 1 geheel worden. De draaiknop die hier bestaat uit 4 delen moeten er drie worden zodat er meer diepte wordt gecreëerd. 57

Technisch ontwerp: Een kwaliteitsproduct begint bij het maken van een plan. Een plan die richtlijnen aangeeft en functionele eisen stelt. Zodat tijdens het productie proces alle neuzen dezelfde kant op gericht zijn. Opbouw: Het product dat we opleveren bestaat uit 5 onderdelen die samenwerken: - de Layar Reality Browser : de cliënt/ de telefoon die wordt gebruikt - de Layar server: de plek waar data-aanvragen doorstuurt en regelt - de Layar Publishing Website : een website waar ontwikkelaars hun Layar kunnen bij-/ bewerken - de Layar Service Providers : de plaats waar content is opgeslagen en toegankelijk wordt gemaakt. - De Layar Content: de content die moet worden gebruikt/ vertoond op de Layar Reality Browser. Hoe gaat het te werk? 1. Op een telefoon wordt de Layar Reality Browser geopend. 2. De cliënt stuurt een aanvraag naar de Layar server. 3. Op basis van de aanvraag worden Layars opgevraagd via de Layar Publishing Website. 4. Een lijst van Layars wordt door de Layar Server door gestuurd en vertoond op de telefoon. 5. De gebruiker kiest een Layar uit de lijst. 6. Een getpois aanvraag wordt verzonden naar de Layar Server 7. De Layar Server verwijst door naar de Layar Service Provider van de Layar. 8. Op basis van de aanvraag stuurt de Layar Service Provider de content terug naar de Layar Server. 9. De Layar Server controleert de teruggestuurde content en stuurt die naar de client. 10. De content wordt vertoond via de Layar Reality Browser op de telefoon. Een belangrijke schakel is de Layar Service Provider. Dit is vaak een thirth party die waarbij de content kan worden geüpload. Het probleem daarmee is er bij deze partijen er een tijdspan zit tussen het publiceren en het gebruiken, ook moet er eerst geld worden betaald voordat er kan worden gepubliceerd. Op deze manier is het niet mogelijk om een goede partij te kiezen en te testen. Behalve dat is het ook niet mogelijk om nieuwe technieken toe te passen doordat de software niet gemaakt is voor dynamische animaties. Deze redenen waren genoeg om de keuze te maken om zelf dit stuk te regelen. Het is dan goed om te kijken naar wat een Layar Service Provider inhoudt (zie figuur 1. Layarflow). Er zijn twee dingen nodig om een Layar Service Provider op te zetten: Een public web server en een database. 58

Figuur 1. Layarflow De public web server zorgt ervoor dat Layar een connectie kan maken en de database zorgt ervoor dat de data die Layar nodig heeft kan worden opgeslagen, de database is dan bereikbaar door de public web server. Om te zorgen dat Layar contact kan maken met de database moeten de volgende stappen worden gedaan: - Bij het maken van een Layar moet de URL van de web service worden ingevoerd als het de API endpoint URL. - Op basis van de parameters van de GetPOIs request moet de web service een geldig JSON reactie geven met de POIs informatie De volgende parameters stuurt Layar in de GetPOIs request. UserId LayarName Version Lat Lon CountryCode Lang Action Accuracy PageKey Dit ID wordt aangemaakt op het moment dat de gebruiker Layar installeert Dit is de naam van de Layar die gebruikt wordt Dit is de versie van de api die gebruikt wordt, hierdoor kan gekozen worden wat voor JSON reactie er gegeven moet worden voor maximale functionaliteit Dit is de breedtegraad van de gebruiker Dit is de lengtegraad van de gebruiker Dit is de landcode van de gebruiker Dit is de taal wat de gebruiker op de telefoon gebruikt Dit geeft aan of het een request is voor een update van de layar of een refresh Dit geeft aan hoe specifiek de doorgegeven positie is, is niet nodig wanneer een fixed location wordt gebruikt Dit geeft de Layar Server de mogelijkheid om, wanneer de POIs op meerder pagina s staan, de volgende pagina op te vragen 59

Deze GetPOIs moeten met een geldig JSON reactie worden beantwoord. De json respons kan met een online validator worden gecontroleerd. In de onderstaande figuur 2 staat een schema opbouw die Layar gebruikt. De Json response vult deze opbouw met waarden. Figuur 2. Opbouw Layar api response 60

3D modellen Het in Augmented Reality (AR) plaatsen van een 3D object heeft een aantal richtlijnen. Richtlijnen voor de applicate waarin het model vorm wordt gegeven en waarin het model AR wordt gepresenteerd. Hieronder staan deze beschreven. Al deze richtlijnen zijn noodzakelijk omdat het moet werken op een mobiele telefoon met een mobiel netwerk. Dit zorgt ervoor dat de grenzen beperkt zijn. Deze richtlijnen worden getoetst bij qualtiy monitoring. Er zijn zes verschillende animaties beschikbaar voor de kraan. De animatie die wordt getoond is afhankelijk van het waterverbruik in Leeuwarden. Wanneer er erg veel water wordt verbruikt in Leeuwarden zal men animatie 1 te zien krijgen en wanneer er bijna niks wordt verbruikt zal men animatie 6 te zien krijgen in Layar. Dit loopt trapsgewijs op. Maya Waar moeten de models aan voldoen? - Models moeten bestaan uit faces met 3 of 4 vertices. - De models moeten een uv-map hebben. - De models moeten ge-exporteerd worden als.obj. - De models mogen maximaal 7000 vertices hebben. - De textures moeten vierkant zijn in een power of 2. - De textures voor de animaties moeten in.png met een alpha-channel. - De textures mogen geen.psd zijn. Layar Waar moet het bestand aan voldoen? - Het.l3d bestand mag maximaal 1mb groot zijn. - Voor modellen met een texture moet de diffuse wit zijn. - Objecten mogen niet een opacity van 0 hebben. - De normals moeten verwijdert zijn. Api response code Layar heeft een api response code nodig voor het weergeven van haar content. Deze code die voor Layer wordt genereert voldoet aan de volgende eisen. Het waterverbruik getal staat in de beschrijving van de Torenkrabberkraan in Layar. Het waterverbruik is reallife gekoppeld aan het waterverbruik van de stad Leeuwarden. Het model dat Layar uit de database haalt is afhankelijk van het waterverbruik getal. 61

DataFlow Vitens heeft reallife gegevens van het waterverbruik van de verschillende steden waaraan zij drinkwater levert. De gegevens worden niet door haar openbaar gemaakt. In ons concept staat beschreven dat de kracht van de waterstroom afhankelijk is van het waterverbruik van Leeuwarden op het moment. Hoe hebben wij dit voor elkaar gekregen? In dit document wordt uitgelegd welke stappen de reallife datastroom koppelt aan de virtuele waterkraan. In figuur 3 Visueel gemaakte koppeling waterverbruik kunt u zien hoe de koppeling verloopt. In Vitens het geval van Viewture is van het verbruik op een web- Vanwege Vitens dat niet realiseren. een email naar ziet het publiceren adres het meest simpele. beveiligingsoverweging kan Vitens stuurt elke vijf minuten viewturecmd@gmail.com. De mail er als volgt uit: Figuur 3, Visueel gemaakte koppeling waterverbruik 62

Afzender en onderwerp Afzender: PI_notifications@vitens.nl Onderwerp: SR-2611\Media Art\Reinwaterafgifte Leeuwarden Analoog\Notifications[Reinwaterafgifte Leeuwarden Analoog] generated a new notification event. Bericht Name: Reinwaterafgifte Leeuwarden Analoog Server: SR-2611 Database: Media Art Start Time: 15-6-2012 17:25:00 W. Europe Daylight Time (GMT+02:00:00) Trigger Time: 15-6-2012 18:00:00 W. Europe Daylight Time (GMT+02:00:00) Target: SR-2611\Media Art\Reinwaterafgifte Leeuwarden Analoog State: OutsideControl Priority: Normal Trigger Input: \\SR-2611\Media Art\Reinwaterafgifte Leeuwarden Analoog Reinwaterafgifte Leeuwarden: 644 NHL CMD studenten van de NHL hebben toegang tot eigen hun eigen ruimte op een webserver. Op de server is de IMAP-plugin van PHP geïnstalleerd, in tegenstelling tot mijn server. IMAP vereenvoudigt het uitlezen van een mailbox. Ook die van de Gmailserver. Dit is de link naar de code die de mail uitleest. Er zijn twee. De eerste geeft alleen het getal weer - wordt gebruikt door Layar. De tweede weergeeft de hele mail - ter controle. 1. http://www3.cmd.tech.nhl.nl/hoek1024/waterusage.php. 2. http://www3.cmd.tech.nhl.nl/hoek1024/waterusageplus.php. De code leest het onderwerp en controleert of deze van Vitens is. De mails worden gesorteerd. De laatste binnengekomen mail komt als eerste in een array. De code laat alleen de eerste mail zien van de array, pakt alleen het getal van link 1 en het hele bericht van link 2. In de bijlage is de code te lezen (waterusage.php). NomisX.nl Code op deze server leest het getal uit de bovenstaande link 1. Een vergelijking met het getal levert het juiste gekoppelde 3D model op die naar Layar wordt gestuurd. Deze koppeling tussen de NHL en Gmail en NomisX en NHL wordt elke keer gemaakt wanneer de Torenkrabberkraan in Layar wordt aangesproken. Als de gegevens in de mail niet goed worden uitgelezen ontvangt de administrator een email met daarin link 2. Meteen kan hij/zij controleren wat er fout gaat. In de bijlage is de code te lezen (getwaterusage.php). 63

Bijlage 1 Code van waterusage.php <?php /* connect to gmail */ $hostname = '{imap.gmail.com:993/ssl/novalidate-cert}inbox'; $username = 'viewturecmd@gmail.com'; $password = 'kasperbaas'; // try connecten with Gmail $inbox = imap_open($hostname,$username,$password) or die('cannot connect to Gmail: '. imap_last_error()); // search emails for subject $emails = imap_search($inbox,'subject "SR-2611\Media Art\Reinwaterafgifte Leeuwarden"'); // if any email if($emails) { // create an output $output = ''; // put the newest emails on top rsort($emails); // get the latest email. Counts the emails and place them in $i $i = count($emails); $overview = imap_fetch_overview($inbox,$i,0); $message = imap_fetchbody($inbox,$i,2); // output the email body // decode the email $message = base64_decode($message); // separete the waterusagenumber $message = explode('\\sr-2611\media Art\Reinwaterafgifte Leeuwarden Analoog Reinwaterafgifte Leeuwarden: ', $message); // remove all letters $message = preg_replace("/[^0-9,]/","",$message[1]); // display waterusage echo $mywaterusage = $message; } // close the connection imap_close($inbox);?> 64

Code getwaterusage.php <?php // get file content and return a number id of the 3d object // include the functions require_once($_server['document_root'].'/torenkrabber/php/functions.php'); $mywaterusage = file_get_contents('http://www3.cmd.tech.nhl.nl/hoek1024/waterusage.php'); // creates an integer $mywaterusage = (int)$mywaterusage; //Choose the id of the object compare the mywater value. The highest value is 1500 there are six models in steps of 250 switch ($mywaterusage) { case $mywaterusage < 0 : $objectid = 23; break; case $mywaterusage >= 0 && $mywaterusage < 250: $objectid = 24; break; case $mywaterusage >= 250 && $mywaterusage < 500: $objectid = 25; break; case $mywaterusage >= 750 && $mywaterusage < 1000: $objectid = 26; break; case $mywaterusage >= 1000 && $mywaterusage < 1250: $objectid = 27; break; case $mywaterusage >= 1250 && $mywaterusage < 1500: $objectid = 28; break; // Alleen als datastroom door Vitens anders is ingericht. default: $objectid = 25; //$objectid = 31; // if default mail error to administrator mail('simon.hoekstra@nomisx.nl', 'DataStroom error', 'Beste Simon, Helaas is de default id aangesproken. De variabele $mywaterusage = '.$mywaterusage.'. Wil je kijken wat er aan de hand is? check deze link http://www3.cmd.tech.nhl.nl/hoek1024/waterusageplus.php. Dank je wel Groeten De Techneut'); break; } 65

Quality & Monitoring Het controleren op de kwaliteit van een product is erg belangrijk. Het gaat om het verbeteren van de bedrijfsprocessen, slimmer organiseren, als organisatie succesvol worden en het onderscheiden van de concurrentie. Sinds de jaren 30 bestaat de PDCA cyclus (Plan, Do, Check, Act). Het model is door de jaren heen aangepast en uitgebouwd. Telkens is de PDCA cyclus als uitgangspunt behouden. Het controleren met de methode is een soort loop (herhaling). De activiteiten van de methode komen steeds weer terug. Het verbeteren van de kwaliteit is daardoor meetbaar. De methode werkt als volgt. Stap een: Plan. Stel de doelstellingen vast die nodig zijn voor het gewenste resultaat. Stap twee: Do. Voer de processen uit. Stap drie: Check. Volg en meet de processen en productie ten opzichte van beleid, doelstellingen en eisen voor het product en/of dienst. Stap vier: Act. Neem maatregelen om de continue verbetering van het proces te realiseren. De opdrachtgevers heeft een concept gekozen. Zij hebben de Torenkrabberkraan gekozen. Wat zijn de volgende stappen? Aan de hand van de bovenstaande methode wordt het verhaal verteld van het kiezen van de Applicatie tot aan het eindresultaat. Tevens de maximale en minimale eisen van het toepasbare 3D model voor Layar. PDAC-methode / Deming circle 66