abcdefgh Rijkswaterstaat VI Bouwmaterialen - metalen

abcdefgh Rijkswaterstaat VI Bouwmaterialen - metalen Contactpersoon: Peter Vermij December 2003

Inhoudsopgave........................................................................................ Algemeen beeld 3 1. Definitie bron 4 2. Probleemstoffen 4 3. Routes 4 4. Omvang probleem 4 5. Bedreigde functies 6 6. Relatie met andere bronnen 6 7. Technische oplossingen en kosten 8 8. Wet- en regelgeving 8 9. Beleid 10 10. Kaderrichtlijn water 11 11. Prognose 12 12. Lacunes 14 13. Beleidsaanbevelingen 15 14. Meer informatie 15 2 VI Bouwmaterialen - metalen

Algemeen beeld........................................................................................ DIFFUSE BRON: BOUWMETALEN Probleemstoffen: koper, lood, zink, nikkel en chroom. Toestand nu: lood en chroom: CIW-klasse 1-2 (toetswaarde<sw, SW<toetswaarde<MTR), zink: CIW-klasse 2-3 (SW<toetswaarde<MTR en MTR<toetswaarde <2xMTR), koper: CIW-klasse 3-4 (MTR<toetswaarde <2xMTR, 2xMTR<toetswaarde<5xMTR), nikkel: CIW klasse 4-5 (2xMTR<toetswaarde<5xMTR, toetswaarde>5xmtr). Prognose 2015: geen significante wijzigingen. Aandeel bouwmetalen in belasting water: 12-35%. Het belang van de bron: score 2 tot 3 (matig 5-20% en groot 20-50%). Verwachte reductie tot 2015: klasse 1 en 2 (gering<5% en matig 5-20%). Relatie met andere bronnen: uit-/afspoeling landbouwgronden veruit grootste bron, verkeer, huishoudens, industrie en depositie zelfde ordegrootte als bouwmetalen. Effect aanpak andere bronnen zeer beperkt. Internationaal: EU Bouwproduktenrichtlijn in voorbereiding, Milieurisicobeoordeling voor koper en zink. Ingezet rijksbeleid: productinnovatie. Uitvoering: waterschappen en gemeenten nemen incidenteel maatregelen. Actie nodig: ja. 3 VI Bouwmaterialen - metalen

1. Definitie bron Door uitloging van bouwmetalen en oxidatie van beschermlagen van straatmeubilair worden oppervlaktewater, bodem en grondwater verontreinigd. 2. Probleemstoffen Probleemstoffen zijn zink, koper, lood, nikkel en chroom. 3. Routes Bouwmetalen zijn typisch een diffuse bron waarbij de vele kleintjes samen een belasting van betekenis vormen. Overal waar ze zijn toegepast in de buitenlucht bestaat kans op uitloging. De stoffen kunnen langs diverse routes het oppervlaktewater bereiken: direct, via bodempassage of via het rioolsysteem. Het deel van de emissies dat in het rioleringssysteem terechtkomt, verdeelt zich over het regenwaterriool, riooloverstorten, ongezuiverde lozingen en de rioolwaterzuivering. In de zuivering verdeelt de emissie zich over het effluent van de rioolwaterzuivering dat op oppervlaktewater wordt geloosd en het zuiveringsslib dat na zuivering achterblijft. 4. Omvang probleem Emissies naar water door bouwmetalen Tabel 1 geeft de totale emissie naar water per bouwmetaal en het aandeel in de landelijke totale emissie naar water. Tabel 1. Aandeel bouwmetalen in landelijke emissie naar water (oppervlaktewater + riolering) in 2001. emissie naar water 1) per bouwmetaal (ton/jaar) % van landelijk totaal Lood 88 58% Koper 117 52% Zink 131 19% Nikkel 7 17% Chroom 15 48% 1) zowel oppervlaktewater als riool Bron: Emissieregistratie cijfers 2001. Zie ook de n.b. onder de figuur in hoofdstuk 6. Tabel 2 toont de (deel)bronnen voor bovenstaande hoeveelheden koper, zink, lood, nikkel en chroom die vrijkomen door uitloging van bouwmetalen, zoals geschat in de emissieregistratie (ER). 4 VI Bouwmaterialen - metalen

Tabel 2. Emissies bouwmetalen naar bodem, oppervlaktewater (direct) en riolering (indirect) in 2001. Ton/jaar Bodem Direct Indirect Zink Corrosie verzinkt stalen vangrails /straatmeubilair wegenbouw Corrosie zinken dak/dakgoten woningen Corrosie verzinkt staal in tuinbouwkassen Corrosie verzinkt staal in constructies Corrosie zinken daken/dakgoten utiliteitsbouw Overig (hekwerken etc) 22 2 4 - - 1 3 5 1 1-2 2 65-23 8 21 Koper Corrosie waterleidingen kantoorgebouwen - Corrosie waterleidingen woningbouw 1) - 0-14 103 1) Lood Corrosie loden stroken en slabben woningen-water Corrosie loden stroken en slabben in de utiliteitsbouw-water 27 57 1 0 61 14 Waterleidingen woningbouw 1) 12 1) Nikkel Corrosie RVS-industrie 27-7 Chroom Corrosie RVS-industrie 60-15 Bron: Emissieregistratie, basisgegevens 2001. 1) Schatting RIZA. Deze categorie wordt niet als aparte bron gemonitord, maar is onderdeel van de categorie metalen in afvalwater huishoudens. Er is van uitgegaan dat het gehalte lood/koper in afvalwater huishoudens vrijwel volledig afkomstig is van bouwmetalen. Belasting watersystemen door bouwmetalen In tabel 3 staat een schatting van de belasting van het oppervlaktewater door bouwmetalen. Tabel 3. Aandeel bouwmetalen in landelijke belasting oppervlaktewater in 2001. Parameter Zink Koper Lood Nikkel Chroom Belasting oppervlaktewater 1) Bouwmetaal (ton/jaar) Aandeel landelijk totaal (%) 58 11 16 16 32 29 5 14 6 55 1) Cijfers Emissiemonitor 2001 met bewerking RIZA: gebruikt zijn de cijfers uit tabel 2 waarbij is aangenomen dat van het huishoudelijk afvalwater 100% wordt gezuiverd in een RWZI van het afstromend regenwater 80% wordt gezuiverd in een RWZI. Rendement RWZI s in 2001 voor zink 76,4%, voor koper 86,3%, voor lood 78,1%, voor nikkel 43,6% en voor chroom 74,3%. Zie ook de n.b. onder de figuur in hoofdstuk 6. 5 VI Bouwmaterialen - metalen

Belasting zuiveringsslib door bouwmetalen De belasting van zuiveringslib door bouwmetalen is niet gekwantificeerd. Het is onbekend welk deel van de belasting van het slib afkomstig is van bouwmetalen. Een ruwe schatting door RIZA komt er op uit dat ca. 30% van de zinkbelasting van het slib afkomstig is van bouwmetalen. Voor de belasting van het zuiveringsslib met koper en lood is naar schatting ca. 60% respectievelijk 90% afkomstig van bouwmetalen. Ontwikkelingen 1985-2001: De volgende positieve ontwikkelingen hebben zich de afgelopen periode voorgedaan: Loden leidingen zijn en worden nog vervangen, de emissie naar water neemt elk jaar verder af. Door afname van de luchtverontreiniging (SO 2 ) is de laatste decennia de afspoeling van zink fors afgenomen. 5. Bedreigde functies Koperen en loden waterleidingen kunnen leiden tot normoverschrijdingen van drinkwater. Naast bedreiging van de drinkwaterfunctie bestaan voor koper, lood en zink op basis van de huidige normering risico s voor de functie natuur en algemene milieukwaliteit (zie verder fact sheet XV De kwaliteit voor stoffen afkomstig van diffuse bronnen). Bij het onderhoud van vaarwegen vormt verontreiniging van waterbodems lokaal een probleem. Bouwmetalen leveren hier een bijdrage aan, die lokaal fors kan zijn (baggerspecie klasse 3-4). Dit kan gemeenten voor hoge kosten stellen bij verwijdering. Door de uitloging van bouwmetalen kan het afkoppelen van regenwater van de riolering problemen opleveren in verband met verhoogde risico s voor de grondwater- en oppervlaktewaterkwaliteit. 6. Relatie met andere bronnen RIZA heeft een inschatting gemaakt van de belasting van het oppervlaktewater per bron, zie figuur 1. Van belang is te vermelden dat in de figuur de belasting van het oppervlaktewater door bouwmetalen is gesplitst in een deel afkomstig van de directe lozingen en een deel dat via riolering en RWZI s in het oppervlaktewater terechtkomt. In figuur 1 is te zien dat de landbouw landelijk de grootste bron is. Regionale studies geven hetzelfde beeld. Aangezien het meeste bouwmetaal is opgesteld in stedelijk gebied zal de relatieve bijdrage daar groter zijn. 6 VI Bouwmaterialen - metalen

100% 80% 60% 40% 20% 0% Cu Pb Zn Ni Cr Landbouw Verkeer & vervoer Atmosferiche depositie Bouwmaterialen (directe lozingen) overig Bouwmaterialen (directe lozingen) bouwmetalen Riolering & RWZI's overig Riolering & RWZI's bouwmetalen Industrie Overig Figuur 1. Aandeel van de verschillende bronnen in de nationale belasting van het oppervlaktewater met koper, lood, zink nikkel en chroom. (bron: emissieregistratie cijfers 2001) n.b. Na het opstellen van deze fact sheet zijn voor atmosferische depositie en voor de uit- en afspoeling van metalen uit landelijk gebied nieuwe emissiecijfers bekend geworden. Dit kan betekenen dat de relatieve bijdrage in de belasting van het oppervlaktewater van de verschillende bronnen aanmerkelijk kunnen veranderen. De nieuwe informatie is op landelijke schaal te vinden op www.milieucompendium.nl, in een meer gedetailleerd niveau te zijner tijd op www.emissieregistratie.nl en in Water in Beeld 2004 en Water in Cijfers 2004 (www.waterinbeeld.nl). Alle waterbeheerders hebben de informatie op het niveau van afwateringseenheden reeds ontvangen via het Kaderrichtlijn water-circuit. Aanvoer buitenlandse rivieren De aanvoer door buitenlandse rivieren is aanzienlijk. Zie tabel 4 voor een indicatie van de aanvoer van de metalen via buitenlandse rivieren. Het betreft de in Emissieregistratie opgenomen getallen voor 2001. Ter vergelijking is de totale belasting door Nederlandse bronnen in de tabel opgenomen. Tabel 4. Aanvoer metalen via buitenlandse rivieren in 2001, vracht in ton/jaar) 1) Stof(groep) Aanvoer rivieren (ton/jaar) Zink 2486 Lood 432 Koper 563 Chroom 423 Nikkel 341 1) Waarden zijn indicatief: de vrachten variëren sterk per jaar Belasting NL (ton/jaar) 260 95 66 12 23 Bron: Emissieregistratie cijfers 2001. Zie ook de n.b. onder figuur 1. 7 VI Bouwmaterialen - metalen

7. Technische oplossingen en kosten Alternatieven zonder nadelen zijn er niet Er zijn alternatieven voor bouwmetalen op de markt verkrijgbaar, die vrijwel kostenneutraal zijn door te voeren. Deze alternatieven kunnen echter andere (milieu)nadelen hebben. Via een integrale afweging op basis van een levenscyclusanalyse zijn een aantal alternatieve producten met elkaar vergeleken. De productvergelijkingen laten zien dat geen enkel bouwmateriaal op alle aspecten beter scoort dan een ander. Bouwmetalen hebben het grootste negatief effect op de aquatische ecologie, maar de alternatieven kosten bijvoorbeeld meer energie bij de productie, of leveren meer afval op. Als belangrijk aandachtspunt geldt dat alternatieven voor koperen drinkwaterleidingen kunnen leiden tot meer biofilmvorming in leidingen, met een verhoogde kans op het ontwikkelen van pathogenen (zoals legionella). Aan een internationaal geaccepteerde meetmethode en criterium voor aangroei wordt gewerkt. Productinnovatie De metaalindustrie werkt aan producten en bouwwijzen met lagere emissies. Enkele ontwikkelingen zijn: Voor bladzink wordt gewerkt aan een coating die in situ kan worden aangebracht. Voor bladlood is een bouwwijze ontwikkeld met minder blootgesteld oppervlak en wordt gewerkt aan een nieuwe legering. Voor verzinkt staal zijn het stimuleren van de toepassing van duplexsystemen en het ontwikkelen van een nieuwe legering mogelijke oplossingen. Het bedrijf Corus heeft succesvol een project afgerond voor het ontwikkelen van een duplex-coating voor geleiderail (langs snelwegen). Het is wenselijk dat het ministerie van V&W met RWS als grootste gebruiker een pilotproject start om de bruikbaarheid van dit alternatief na te gaan. In Duitsland is een koperen waterleidingbuis ontwikkeld met een binnenlaag van tin. Aandachtspunt is nog de mogelijke vorming van schadelijke organotinverbindingen. Effectgerichte maatregelen Er zijn ook effectgerichte maatregelen mogelijk. Een voorbeeld hiervan is zuivering van afstromend regenwater via een bodempassage. Deze oplossing brengt investeringskosten met zich mee en daarnaast ook exploitatie/beheerskosten. In de meeste voorzieningen kan een rendement van ongeveer 90% worden bereikt. 8. Wet- en regelgeving Vergunningen De Wet milieubeheer (Wm) en de Wet verontreiniging oppervlaktewater (Wvo) geven de lagere overheden handvatten om de doelstellingen uit de Vierde Nota Waterhuishouding voor water en sediment te bereiken. Lozing van door bouwmetalen verontreinigd 8 VI Bouwmaterialen - metalen

hemelwater is vergunningplichtig en kan worden gereguleerd op grond van de Wm of de Wvo. Voor lozing van verontreinigd regenwater op het riool zijn de gemeenten bevoegd gezag op grond van de Wm en voor lozing van verontreinigd regenwater op oppervlaktewater de waterkwaliteitsbeheerder op grond van de Wvo. Het ligt echter voor de hand om voor de lozing van hemelwater geen afzonderlijke vergunningen op te stellen maar algemene regels te stellen, of met parapluvergunningen te werken. Ook de aansluitvergunning die de beheerder van de rioolwaterzuivering verleent aan gemeenten voor het aansluiten van riolering op de zuivering biedt mogelijkheden. Er kunnen in de aansluitvergunning kwaliteitseisen worden gesteld aan het aangeleverde rioolwater, ofwel kan een onderzoeks- en saneringsverplichting worden opgelegd. ALARA-principe Het is een verantwoordelijkheid van gemeenten om invulling te geven aan het ALARA-uitgangspunt van de Wm. Op grond hiervan moet een lozer op het openbaar riool aangeven dat hij alles heeft gedaan wat redelijk is om de vervuiling terug te brengen. Op grond hiervan kan bijvoorbeeld een kopergroen gecoate aluminium dakbeplating een redelijk alternatief zijn voor een koperen dak. Het heeft dezelfde uitstraling, is goedkoper en er is geen koperemissie meer. Bij uitvoering van de Wm dient het gelijkheidsbeginsel te worden gehanteerd. Door Amvb s krijgen alle bedrijven in een bepaalde branche dezelfde eisen opgelegd. Ook de vergunningverlening richt zich voor overeenkomstige situaties naar de eisen van de Amvb s. Het toestaan van regenwaterlozingen met veel hogere concentraties koper en zink dan de bedrijfswaterlozingen is moeilijk te motiveren. Dit is des te meer het geval, omdat regenwater bij voorkeur als natuurlijke aanvulling van het watersysteem wordt benut via infiltratie of directe lozing op het oppervlaktewater. Uit onderzoek is gebleken dat uitloging van bouwmetalen kan leiden tot concentraties die tien keer zo hoog zijn als bij bedrijven wordt toegestaan voor lozing op het vuilwaterriool. Zorgplicht Wet bodembescherming Verder bestaat er op grond van de Wet bodembescherming voor gemeenten een zorgplicht, die bepaalt dat verontreiniging van de bodem zoveel mogelijk moet worden voorkomen. Door bouwmetalen verontreinigd regenwater kan bodemverontreiniging veroorzaken. Het is de verantwoordelijkheid van gemeenten deze verontreiniging te voorkomen of te (laten) saneren. Publiek- en privaatrechtelijke middelen Publiek- en privaatrechtelijk zijn er ook goede mogelijkheden om de toepassing van bouwmetalen bij (ver)bouwprojecten te reguleren. Dit kan bijvoorbeeld door bepalingen op te nemen in het koopcontract, verplichtingen op te nemen in de overeenkomst bij gronduitgifte, of een artikel op te nemen in het Programma van eisen waarin aandacht wordt geschonken aan de toepassing van uitloogbare materialen. 9 VI Bouwmaterialen - metalen

9. Beleid Algemeen De hierboven beschreven wettelijke mogelijkheden worden in de praktijk nog nauwelijks benut. Vierde Nota Waterhuishouding (NW4) Bouwmetalen worden in de Vierde Nota Waterhuishouding (NW4) als belangrijke diffuse bron genoemd. Bij nieuwbouw en verbouw zou afgewogen moeten worden of de metalen wel nodig zijn. Bij de bestaande woningvoorraad kan de ontwikkeling van een milieuvriendelijke coating, die op het bestaande product moet worden aangebracht, een oplossing bieden. Er wordt in de NW4 van uitgegaan dat maatregelen kostenneutraal kunnen worden doorgevoerd. Dit impliceert wel een lange implementatietijd. Emissiebeleid Het Nederlandse emissiebeleid gaat uit van: de aanpak van verontreinigingen bij de bron; prioritering op basis van de mate van normoverschrijding. Voor de bronaanpak geldt het toepassen van de best bestaande/toepasbare techniek voor puntbronnen en de meest milieuvriendelijkste handelswijze (MMH) voor diffuse bronnen. De MMH voor bouwmetalen is niet vastgelegd in een richtlijn of wet- en regelgeving. Beleid Ministerie van VROM Het VROM-beleid is vastgelegd in de nota Emissiereductiedoelstellingen prioritaire stoffen van juni 2001. In deze nota wordt vastgesteld dat in 2000 alleen voor lood het MTR is gehaald en dat er een grote beleidsinspanning nodig is om in 2010 de streefwaarde voor koper, lood en zink te halen. De minister heeft aan de Kamer gemeld dat als zink en koper regionaal of lokaal belangrijke probleemstoffen zijn voor de waterkwaliteit en indien er sprake is van een substantieel aandeel van bouwmetalen, aanvullende eisen vanuit de lokale of regionale waterbeheerder gerechtvaardigd zijn. De regionale aanpak kan dus bestaan naast de landelijke afspraken met de industrie. Afspraken met bedrijfsleven Voor de overheid is het ALARA-principe een belangrijk uitgangspunt: het permanente streven om emissies naar het milieu zo laag mogelijk te houden. Het Rijk heeft op basis van dit beleid afspraken gemaakt met de metaalindustrie over productinnovatie. Programma Duurzaam Bouwen (DuBo) In het programma Duurzaam Bouwen hebben bouwmetalen lage prioriteit. Aanvankelijk waren in de DuBo-pakketten maatregelen opgenomen. Door wetenschappelijke onduidelijkheden, bijvoorbeeld over de milieunormen voor metalen en de afwegingsdilemma s (de alternatieven hebben ook nadelen, zoals hierboven is vermeld), zijn ze 10 VI Bouwmaterialen - metalen

allemaal geschrapt. Alleen in het pakket Duurzame Stedenbouw is nog aandacht voor de problematiek. Uitvoering lagere overheden, regionale waterbeheerders en doelgroepen De Regioteams Diffuse Bronnen (per provincie georganiseerd) en regionale waterbeheerders besteden over het algemeen de nodige aandacht aan de problematiek. Er wordt aangestuurd op aandacht voor bouwmetalen in de planfase van woning- of utiliteitsbouw. In de planfase kan een alternatief voor uitlogende bouwmetalen nog vaak kostenneutraal worden meegenomen. Op de meeste plaatsen komt het echter niet tot een effectieve uitvoering van dit voornemen. Gemeenten voelen zich vaak niet gelegitimeerd tot het nemen van maatregelen (zij vragen zich af of er wel een probleem is) en doelgroepen (aannemers, projectontwikkelaars, woningbouwverenigingen enzovoort) zijn niet overtuigd van de urgentie. Veel architecten gebruiken graag bouwmetalen, vanwege esthetische aspecten. De praktijk laat echter zien dat als er aandacht wordt besteed aan bouwmetalen, het inderdaad mogelijk is voor watervriendelijke materialen te kiezen. Een RIZA-studie heeft aangetoond dat er maatregelen en instrumenten voldoende zijn. 10. Kaderrichtlijn water Lood is in de Kaderrichtlijn Water (KRW) geclassificeerd als PSR-stof. Dit staat voor Priority Substance in Review (for identification as possible Priority Hazardous Substance). Koper en zink staan niet op de stoffenlijst van de KRW. Als voor het bereiken van een goede ecologische toestand aansluiting wordt gezocht bij MTR en VR is er voor koper en zink ook reductie van de emissies naar water noodzakelijk. Voor de KRW moet een beeld van de menselijke belasting van een waterlichaam worden gegeven. Ramingen voor de emissie, afkomstig van bouwmetalen, en belasting van watersystemen, zijn landelijk beschikbaar, maar per waterlichaam is de informatie niet of beperkt beschikbaar. Bescherming van grondwater is hierbij ook relevant, met name in verband met infiltratie van hemelwater. Loden en soms koperen leidingen zijn relevant voor goede drinkwaterkwaliteit. Als gebruik wordt gemaakt van het format in de Eindrapportage werkgroep menselijke belasting en effecten ontstaat het volgende beeld. De huidige toestand voor de Nederlandse waterlichamen ligt voor koper, lood en zink in kwaliteitsklasse 2 en 3 (SW<toetswaarde<MTR en MTR<toetswaarde <2xMTR). Het belang van de bron bouwmetalen krijgt score 2 tot 3 (matig 5-20% en 3 groot 20-50%). De verwachte emissiereducties tot 2015 zijn beperkt en zullen liggen in klasse 1 en 2 (gering<5% en matig 5-20%). 11 VI Bouwmaterialen - metalen

De verwachting voor 2015 is dat voor Nederlandse wateren de kwaliteitsklasse voor koper, lood, zink, nikkel en chroom ongeveer gelijk blijft. 11. Prognose Na aanzienlijke afname in de jaren tachtig blijven de emissies nu ongeveer gelijk of ze nemen toe met de groei van de gebouwenvoorraad. Verwacht wordt dat de omvang van de landelijke emissies van bouwmetalen in 2015 weinig is afgenomen ten opzicht van 2003. Dit gezien de knelpunten in de uitvoering en de langlopende implementatietrajecten van mogelijke maatregelen. Enkele relevante ontwikkelingen: EU Bouwproduktenrichtlijn Op basis van de Bouwproductenrichtlijn moeten alle bouwproducten worden getest en indien ze zijn voorzien van een CE merk mogen ze in alle EU landen verkocht worden. De richtlijn voorkomt zo handelsbelemmeringen. Milieuaspecten van een product gaan deel uitmaken van de keuring om een CE merk te krijgen. Het opzetten van testen voor alle aspecten van een bouwproduct gaat begin 2004 spelen. Een algemene toelating van producten op basis van het EU productenbeleid kan gaan conflicteren met de gebiedsgerichte aanpak van de KRW. Het is in eerste instantie zo dat alleen de tests internationaal hetzelfde moeten zijn. Maar dat elk land, of regio zelf criteria kan stellen ten aanzien van de uitkomsten. Nederland moet dus aangeven hoeveel metaal er maximaal uit een gebouw mag uitlogen om het watermilieu voldoende te beschermen. Verder is belangrijk dat alleen stoffen in beschouwing worden genomen waarvoor in de landen wet- of regelgeving is. Toename blootgesteld oppervlak Door de bevolkingsgroei neemt de woningvoorraad toe en daarmee het blootgestelde oppervlak bouwmetalen. Als factor kan worden aangehouden: toename van 13% in 2005 en 23% in 2020 ten opzichte van nu. Nieuwe toepassingen in de bouw Gevelbeplating met koper of zink is sterk in opkomst en wordt nog niet meegenomen in de emissieregistratie. Afkoppelen regenwater neemt toe Afkoppelen van het regenwater, het niet aansluiten op de riolering, zal de komende jaren sterk toenemen en leidt tot een toename van de emissies in stedelijk gebied naar bodem, oppervlaktewater en grondwater. Dit kan een toename van de belasting van het milieu opleveren van ongeveer 10% in 2015. 12 VI Bouwmaterialen - metalen

Normering Steeds duidelijker wordt dat in de normering rekening moet worden gehouden met het feit dat slechts een deel van de aanwezige metalen biologisch beschikbaar is. De biobeschikbaarheid zal dan ook een steeds grotere rol gaan spelen in de normering van metalen. Verwacht wordt (indicatie op basis van een concept eindrapport opgesteld voor de interdepartementale werkgroep Integrale Normstelling Stoffen) dat de nieuwe normen voor het maximaal aanvaardbaar risico voor metalen in de waterfase hoger zullen uitkomen. Voor het vaststellen van een getalswaarde voor verschillende watertypen is echter nog nader onderzoek noodzakelijk. In de waterbodems blijven naar verwacht overschrijdingen aanwezig, meestal in de orde van grootte van 2x de nieuwe norm. Dit betekent dat in het water de norm voor het maximaal aanvaardbaar risico op minder plaatsen overschreden zal worden, maar dat in de waterbodem/het sediment een probleem blijft bestaan. Als het behalen van een verwaarloosbaar risico (VR) het uitgangspunt blijft, zijn er meer problemen in het water en de waterbodem voor metalen. De voor de KRW door het Fraunhofer Instituut voorgestelde norm voor lood is strenger dan de huidige Nederlandse norm (ongeveer een factor 10). Wordt deze norm voor lood overgenomen betekent dit meer overschrijdingen van de Nederlandse waterkwaliteitsdoelen. In EU kader wordt het milieurisico van koper en zink momenteel onderzocht. RIVM is penvoerder voor de milieurisico-beoordeling van zink. Implementatie maatregelen Productinnovatie door de metaalindustrie gaat voor loodslabben, bladzink en mogelijk ook voor koperen drinkwaterleiding nieuwe producten opleveren (legering, coating), met aanzienlijke emissiereductie (>60%). De toename van de toepassing van duplex verzinkt staal en de innovatie van de zinklegering voor verzinken is nog onzeker. Voor de vangrail is de voortgang afhankelijk van de inzet van V&W (het wel/niet vervolg geven aan de pilots met nieuwe coating en pilot met houten geleiderail). Het resultaat van het innovatietraject voor het aquatisch milieu wordt vooral bepaald door de mate waarin de nieuwe producten ook worden toegepast in de bouw. Dit is nog onzeker. De prognose van het RIZA ten aanzien van de implementatie van maatregelen is niet rooskleurig: deze is in 2015 nog zeer beperkt. De kosten spelen hierbij een rol. Toch zijn de meerkosten bij toepassing van de nieuwe producten beperkt tot ongeveer 10-20%. Bij beperking van het blootgestelde oppervlak bladlood is zelfs sprake van minder kosten. Per toepassing is een schatting gemaakt van het effect van voorgenomen maatregelen. De prognose staat in tabel 5. 13 VI Bouwmaterialen - metalen

Tabel 5. Prognose emissiereductie per toepassing van bouwmetalen. Stof Bron Maatregel Effect 1) 2010 Lood Loden leidingen Vervanging 50% Loodslabben Alternatief, productinnovatie 5% Effect 1) 2015 90% 10% Koper Waterleidingen Gevelbekleding Alternatief, productinnovatie Alternatief, ander ontwerp -13% -20% -20% -50% Zink Gevelbekleding Daken/goten Vangrail/lantaarnpalen Tuinbouwkassen Constructies Alternatief, ander ontwerp Alternatief, productinnovatie Alternatief, productinnovatie Alternatief Duplexsystemen -20% 10% 10% 50% 10% -50% 20% 20% 95% 15% Nikkel RVS-constructies Niet voorzien -5% -10% Chroom RVS-constructies Niet voorzien -5% -10% 1) Autonome ontwikkelingen: woningvoorraad neemt toe: index 113 in 2010 en 123 in 2020. Drinkwatergebruik blijft constant. Toestand watersystemen in 2015 Op basis van het bovenstaande kan worden geconcludeerd dat de belasting door de diffuse bron bouwmetalen tot 2015 niet ingrijpend zal wijzigen. Aangezien ook voor de andere bronnen de implementatie van maatregelen een lang tijdpad kent, blijft de chemische toestand voor metalen ongeveer gelijk. 12. Lacunes Kennis Om een goede afweging te maken voor het nemen van maatregelen is meer kennis nodig over: de gezondheidsrisico s bij toepassing van kunststofwaterleidingen. het betrekken van het aspect biobeschikbaarheid van metalen in de normering. de gehalten van metalen in stedelijke wateren. De meeste meetlocaties liggen in grotere boezemwateren. Aanpak Er zijn verschillende studies gedaan naar mogelijke maatregelen om de emissies van bouwmetalen te beperken. RIZA heeft een voorstel voor gebiedsgericht beleid uitgewerkt en een onafhankelijk adviesbureau heeft het diffuse bronnen beleid in het algemeen geëvalueerd. Uit de studies is gebleken dat voor een aanpak van de bron bouwmetalen het volgende nodig is: 14 VI Bouwmaterialen - metalen

een duidelijkere legitimatie voor gemeenten en doelgroepen tot het nemen van maatregelen. een nationaal platform waarbinnen afstemming tussen beleid en uitvoering kan plaatsvinden, bijvoorbeeld onder de vlag van de Commissie Integraal Waterbeheer (CIW). beter inzicht in en beïnvloeding van relevante beleidsarena s. hogere prioriteitstelling bij waterkwaliteitsbeheerders. intensivering van de samenwerking met branche en doelgroepen. zorgen voor aandacht voor bouwmetalen en waterkwaliteit in (beleids)plannen. zorgen voor regie en communicatie. 13. Beleidsaanbevelingen De uitvoerende overheden (met name gemeenten) hebben houvast nodig in de vorm van harde gegevens over uitloging of duidelijk rijksbeleid, om aan doelgroepen (projectontwikkelaars, bouwers architecten) restricties op te leggen. Een nationaal platform bouwmetalen (CIW-4-projectgroep) zou dit houvast kunnen helpen realiseren door bijvoorbeeld een Meest Milieuvriendelijke Handelswijze (MMH) uit te werken. De beleidsterreinen milieu (VROM) en water (V&W) kunnen (meer) samenwerken om emissies naar water door bouwmetalen te beperken. Een Amvb hemelwater (in voorbereiding) kan helpen om de implementatie van maatregelen een impuls te geven door aandacht te besteden aan preventie en mogelijke end-of-pipe maatregelen. 14. Meer informatie www.emissieregistratie.nl voor actuele emissiescijfers. www.wateremissies.nl, steunpunt, thema bouwmaterialen. Gebiedsgericht emissiebeleid: uitwerking voor bouwmetalen. RIZA rapport 2000.054. Lelystad, 2000. Emissies van bouwmaterialen. Vaststelling van afspoelsnelheden op basis van metingen aan proefopstellingen. RIZA rapport 2003.027. Lelystad, 2003. Eindrapportage werkgroep menselijke belasting en effecten. RIZA werkdocument nr. 2003-044X. Lelystad, 2002. 15 VI Bouwmaterialen - metalen