Suïcide bij jongeren Studiedag Depressiepreventie bij adolescenten, Oss, 27/11/2015 G. Portzky
1. INLEIDING
1. Definiëring Suïcide Suïcidepoging: Moet er suïcidale intentie aanwezig zijn om van poging te spreken? Europa (niet) VS (wel) Def. WHO (gebruikt in Europa): Opzettelijk, niet-fataal, niet-habitueel gedrag, met de bedoeling een verlangde verandering te bewerkstelligen Belangrijkste risicofactor voor suïcide; hoe meer pogingen, hoe groter het risico Suïcidale ideatie
Suïcidaal proces Er is evolutie mogelijk van suïcidaliteit Proces van eerste gedachte naar meer concrete plannen tot uitvoeren van de daad zie figuur
Suïcidaal proces
Info uit Vlaams psychologisch-autopsie onderzoek omtrent suïcidaal proces bij jongeren? Bevestiging suïcidaal proces Gemiddelde tijdsduur: 29 mnd 2 types: Kort zonder voorgaande pogingen (M= 16mnd) Lang met voorgaande pogingen (M= 46mnd) Sommige suïcides gebeuren zonder enig signaal Laatste mnd voor suïcide geen duidelijk observeerbaar gedrag Bij aanpassingsstoornissen kort en snel evoluerend suïcidaal proces Portzky et al., 2005
2. EPIDEMIOLOGIE Suïcide Suïcidepogingen
2. 1. Suïcide Portzky & Gijzen, 2015
Grafiek 1: Suïcide rates jongeren in Vlaanderen en Nederland 2000-2012 (Bron: Centraal Bureau voor Statistiek; Agentschap Zorg en Gezondheid) 12 10 8 6 Vlaanderen 10-14 Nederland 10-14 Vlaanderen 15-19 Nederland 15-19 4 2 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Grafiek 2: Suïcide rates EU
0-4 jaar 5-9 jaar 10-14 jaar 15-19 jaar 20-24 jaar 25-29 jaar 30-34 jaar 35-39 jaar 40-44 jaar 45-49 jaar 50-54 jaar 55-59 jaar 60-64 jaar 65-69 jaar 70-74 jaar 75-79 jaar 80-84 jaar 85+ jaar Leeftijdsspecifiek sterftecijfer (1/100.000 inwoners) Grafiek 3: Suïcide rates in Vlaanderen 2012 (Bron: Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid) 70 mannen vrouwen 60 50 40 30 20 10 0 - Suïcide 2 de doodsoorzaak bij jongeren - Volwassenen en ouderen hogere cijfers
Grafiek 4: Suïcide rates in Nederland 1990 2013 - Suïcide 3 de doodsoorzaak bij jongeren - Volwassenen en ouderen hogere cijfers
Suïcidepogingen
Zelfbeschadigend gedrag (ZBG) bij jongeren in Nederland en Vlaanderen Tabel: Resultaten Europees onderzoek (Portzky et al., 2008) Vlaanderen Nederland Totaal % Totaal % ZBG voorbije jaar 7 2,6 ZBG ooit in het leven 10,4 4,1 Gedachten aan ZBG 20,1 10,5
Verklaringen voor verschil in cijfers? Vlaamse adolescenten (vs Nederlandse adolescenten) rapporteren: > negatieve levensgebeurtenissen > angstig > alcohol en drugsgebruik < probleem-georiënteerde coping (= efficiënt omgaan met problemen) < communicatie over hun problemen met volwassenen Portzky et al., 2008
3. OORZAKEN EN RISICOFACTOREN
3. Oorzaken en risicofactoren Complex en multifactorieel bepaald probleem combinatie oorzaken en risicofactoren Suïcidaal gedrag: resultaat van gelijktijdig voorkomende: - Permanent aanwezige factoren (trait) - Tijdelijke, toestandsgebonden factoren (state) - Afwezigheid beschermende factoren
Neurobiologische factoren: - invloed van serotonerge neurotransmissiesysteem - Invloed neurobiologische systemen betrokken in respons stressvolle gebeurtenissen (hyperactiviteit HPA-as) Psychologische factoren: Impulsiviteit (jongeren!) Cognitieve factoren Dichotoom denken Rigide denken, besluitvorming en probleemoplossend vermogen Hopeloosheid Hopeloosheid
Sociale factoren: Gezinskenmerken: verlieservaringen, alleen komen te staan, problemen, familiale psychopathologie Sociaal netwerk Traumatische/stressvolle factoren (bij jongeren vaak 1ste keer confrontatie) Maatschappelijke factoren Psychiatrische factoren (90%): Depressieve stoornis Middelenmisbruik Eetstoornissen Schizofrenie Persoonlijkheidsstoornissen
Verklarend model suïcidaal gedrag (van Heeringen, 2001) Genetische factoren Vroege levenservaringen Biologische factoren Psychologische factoren KWETSBAARHEID Sociale problemen Psychiatrische stoornis STRESS FACTOREN Drempelverhogende- of verlagende factoren Risicoverhogend: - Berichtgeving media - Voorbeelden in omgeving - Toegang tot middelen - Gebrek sociale steun Beschermend: - Kennis & attitude GGZ - Toegang GGZ - Preventieprogramma s - Sociale steun SUICIDAAL GEDRAG
4. WAARSCHUWINGSSIGNALEN
1. Verbale signalen Directe signalen: «Ik maak er een eind aan.» «Jullie zullen me nog missen.» «Ik wou dat ik dood was.» Indirecte signalen: «Ik zie het niet meer zitten.» «Ik ben voor niets goed.» «Niemand kan mij helpen.»
2. Gedragsmatige signalen: Zich terugtrekken en isoleren; Stiller zijn dan vroeger Agressief, vijandig en onredelijk gedrag Zich lichamelijk en uiterlijk verwaarlozen Alcohol en drugs gebruiken Weggeven van persoonlijke bezittingen Bezig zijn met de dood en met ZM in spel/tekeningen, opzoeken van literatuur of internetsites
Afscheidsbrieven schrijven, testament opmaken, voorbereidingen treffen School: resultaten, spijbelen, slechte concentratie, slecht huiswerk, zitten slapen of suffen Zichzelf pijn doen De ouders vermijden Snel reageren met verdriet en tranen op kleine accidenten
5. SUICIDEPREVENTIE
Preventie? 3 verschillende niveaus preventie Universele Preventie Selectieve Preventie Geïndiceerde Preventie Gericht naar algemene bevolking vb. sensibiliseringscampagne omtrent mentale veerkracht Gericht naar populatiegroepen met verhoogd risico vb. deskundigheidsbevordering bij huisartsen inzake herkenning en behandeling van depressieve symptomen Gericht naar personen die suïcidaal zijn. vb. goede opvang van suïcidepogers
Preventiestrategieën met aangetoonde evidentie STRATEGIES Universele preventie Selectieve preventie Geïndiceerde preventie 1. Geestelijke gezondheidsbevordering X X 2. Laagdrempelige telefonische hulpverlening en online hulp 3. Deskundigheidsbevordering hulpverleners, gatekeepers, journalisten X X X X X 4. Programma s gericht naar kwetsbare groepen X 5. Programma s gericht naar hoog risicogroepen X 6. Toegang tot dodelijke middelen verminderen X
Conclusie Suïcide 2 de (Vlaanderen) en 3 de (Nederland) belangrijkste doodsoorzaak bij jongeren Volwassenen en ouderen hogere cijfers Jongeren wel belangrijkste risicogroep voor suïcidepogingen belang van goede opvang na poging Complexe combinatie van oorzaken en risicofactoren suïcidepreventie ook complex!