Agnes Elling Het homofobe sportklimaat is een schande voor Nederland We zien onszelf graag als verlichte, tolerante natie waar discriminatie en racisme naar de prullenbak van de geschiedenis zijn verwezen. Maar is Nederland ook echt dat hoopgevende baken, gidsland voor de rest van de wereld? In relatie tot andere landen mag het in menig opzicht bij ons dan humaner geregeld zijn, maar als het gaat om bestrijding van homofobie in de sport, kunnen we nog steeds beter het hoofd in deemoed buigen, zo concludeert sociaal onderzoekster Agnes Elling. Wanneer ik het begrip weerbare sporter hoor, denk ik onmiddellijk ook aan het tegenovergestelde: de kwetsbare sporter, zegt Agnes Elling, als senior onderzoekster verbonden aan het W.J.H. Mulier Instituut (centrum voor sociaalwetenschappelijk sportonderzoek) te s-hertogenbosch. Sport kan mensen weerbaar maken, maar niet zelden is er sprake van een schijnweerbaarheid. Sterker: sport kan mensen ook extra kwetsbaar maken. Een associatie die ook direct in mij opkomt bij het begrip weerbare sporter, is die met de traditionele Oosterse vechtsporten. Aspecten die van oudsher verankerd liggen in de filosofie van deze sporten, zijn bijvoorbeeld agressieregulering, empowerment en mensen meer zelfvertrouwen geven, hoewel zulke zaken niet exclusief zijn voorbehouden aan deze takken van sport. Veel sporten kunnen dezelfde werking hebben op jonge mensen. Als je ergens goed in bent, kan sport jou sterker maken. Vooral wanneer je daarin wordt ondersteund door ouders, trainers en medesporters. Maar ook in de sport doen (jonge) mensen traumatische ervaringen op of worden zelfs misbruikt. Daar komt bij dat mensen niet automatisch sterker worden buiten de sport als zij binnen die sport meer weerbaarheid opbouwen. Er zijn genoeg sporters die zeggen: Ik heb bewezen ergens goed in te zijn en daardoor sta ik in het dagelijks leven sterker in mijn schoenen, maar dat geldt absoluut niet voor iedereen. Je hebt bescheiden types die in sportsituaties die bescheidenheid afleggen, ineens op de voorgrond treden, maar in de gewone maatschappij weer dezelfde verlegen figuren zijn. Bovendien kan het beoefenen van topsport mensen op zichzelf terugwerpen, doen vereenzamen, filosofeert Elling verder. Dat heeft te maken met het feit dat topsport anno 2007 een enorme inspanning vereist. Wie nu de top wil halen, dient ongelooflijk veel energie in zijn sport te steken. Kon je vroeger volstaan met een paar keer per week trainen, nu dien je dag in, dag uit met die 170 sport en kennis
sport en kennis 171
In de regel worden homo s in mannensportteams buitengesloten. sport bezig te zijn. Dat vergt de nodige offers, ook op sociaal vlak. In zekere zin kan topsport mensen isoleren en vervreemden van het normale dagelijkse leven. Is er dienaangaande verschil tussen individuele sporten en teamsporten? Individuele sporten richten zich vooral op het verbeteren van de eigen competenties. Hoewel ook veel individuele sporters in groepsverband trainen, is het belang van de sociale omgeving in teamsporten uiteraard van groter gewicht. Het versterken van sociale competenties is hier nadrukkelijker aan de orde. In veel sportgroepen en vooral in mannensportteams is dollen de gangbare omgangsnorm. Door elkaar continu te jennen en uit te dagen, kunnen ploeggenoten hun weerbaarheid ten opzichte van elkaar en anderen vergroten. Maar ook hiervoor geldt dat het mensen zowel weerbaarder als kwetsbaarder kan maken. Wie niet opgewassen is tegen dat machogedrag van dollen en jennen, haakt immers af of kiest zo n sport überhaupt niet, aangezien de ambiance als onveilig wordt ervaren. Dat zie je met name bij jongens met homoseksuele gevoelens. In veel mannensporten is wel sprake van een zekere integratie en sociale overbrugging naar etniciteit en sociaal-economische klasse. In veel gevallen sporten jongens uit verschillende sociale milieus en met verschillende etnische achtergronden samen. Van tolerantie, laat staan acceptatie van homoseksualiteit is echter nauwelijks sprake. In de regel worden homo s in mannensportteams buitengesloten. Daarmee vormt de sportwereld een van de sociale verbanden, waarin homoseksualiteit in veel mindere mate is geaccepteerd dan binnen de huidige Nederlandse samenleving als geheel. Er bestaan andere uitzonderingen, zoals de beroepsgroepen politie, brandweer en bouwvak, waar je er niet verstandig aan doet te zeggen dat je homo bent. Wettelijk is een en ander in ons land inmiddels goed geregeld, maar de sport laat een andere werkelijkheid zien. In feite is sport nog steeds dat bolwerk waar homofobie hoogtij viert. Kanttekening Elling plaatst bij dat harde vonnis meteen de volgende kanttekening: Andersom kan sport voor meisjes met lesbische gevoelens juist bevrijdend werken, want in tegenstelling tot bij mannen is de acceptatie onder vrouwen groter. Voor lesbische meisjes kan sport juist een relatief veilige situatie creëren, waar zij voor homoseksuele jongens een onveilige omgeving vormt. Dat heeft enerzijds te maken met de grotere tolerantie ten aanzien van homoseksualiteit in het algemeen onder meisjes en vrouwen in vergelijking tot jongens en mannen. Anderzijds heeft het te maken met het imago van bepaalde sporten. Echte mannen zitten op voetbal. En met echte mannen worden uiteraard heteroseksuele mannen bedoeld. Terwijl echte vrouwen niet aan sport doen, laat staan aan 172 sport en kennis
Het ontdekken en aanvaarden van homoseksuele gevoelens is vaak een eenzaam gevecht. traditionele mannensporten zoals voetbal. Dat laatste beeld is de afgelopen jaren sterk aan slijtage onderhevig, omdat voetbal steeds populairder wordt onder alle groepen meisjes, maar bij menigeen bestaat er nog altijd de associatie met lesbische vrouwen. In dergelijke lesbische imago s van harde mannensporten, zoals voetbal, zit een zekere kern van waarheid. Lesbische meisjes stoppen mogelijk minder snel met zo n sport of kiezen juist bewust eerder voor zo n sport dan heteroseksuele meisjes voor wie een lesbisch imago problematischer is wanneer zij om de aandacht van jongens dingen. Uit eigen onderzoek kwam duidelijk naar voren dat het voor de meeste heteroseksuele vrouwen totaal geen issue is wanneer ploeggenoten lesbisch zijn. Overigens wil zo n veilige situatie binnen het team niet zeggen, dat trainers of de club als geheel de aanwezigheid van lesbische vrouwen in de vereniging even makkelijk accepteren als medespelers. Bolwerk De moeilijkheid bij een thema als dit is dat je niet of nauwelijks in algemene waarheden kunt praten, oordeelt Elling. Ik zei zojuist weliswaar dat sport nog altijd een homofoob bolwerk is, maar dat geldt voor de ene sport meer dan voor de andere. Als man lig je bij het zwemmen minder onder vuur dan bij het voetbal, wanneer je uitkomt voor je homoseksualiteit, al bekennen ook zwemmers vaak pas hun seksuele geaardheid na hun actieve loopbaan. Dat sporters niet altijd open zijn over hun seksuele voorkeur, hangt natuurlijk ook deels samen met de eigen acceptatie en onzekerheid. Hierbij speelt ook mee dat iemands seksuele voorkeur in principe niet direct zichtbaar is. Allochtone sporters zijn veelal direct herkenbaar aan hun huidskleur of andere uiterlijke kenmerken, een homoseksuele sporter valt doorgaans niet als zodanig op. Bovendien staan deze sporters dikwijls alleen. Een Surinaamse of Marokkaanse jongen groeit op in een Surinaamse, respectievelijk Marokkaanse familie, een homoseksuele jongen moet over het algemeen zijn weg zien te vinden in een heteroseksueel gezin. Met andere woorden: het ontdekken en aanvaarden van homoseksuele gevoelens is vaak een eenzaam gevecht. Dat verklaart ook waarom je tegenwoordig regelmatig hoort: Mijn ouders wisten het eerder dan ikzelf. Ouders staan hiervoor meer open dan vroeger, toen er in de hele samenleving een enorm taboe rustte op homoseksualiteit. Dit proces van coming out, aanvaarden dat je tot een minderheid behoort en daarop aansluitend de vraag in hoeverre de sport een veilige omgeving biedt in dit bewustwordingsproces, verschilt - zoals gezegd - sterk onder mannen en vrouwen, terwijl ook de diverse takken van sport een variabel beeld laten zien. Grosso modo is sport voor homoseksuele mannen onveiliger dan voor lesbische vrouwen, met dien verstande dat eerstgenoemde groep in individuele sporten sport en kennis 173
Sport en Kennis Deze preview is een gedeelte uit het boek: De weerbare sporter Macht, misbruik en kwetsbaarheid Meer informatie Voor meer artikelen en andere uitgaven kunt u terecht op www.sportenkennis.nl