Gelderse Bestuursscan Gemeente Heumen
Inhoudsopgave Voorwoord 2 Deskresearch 3 Kansen- en ontwikkelanalyse 7 Bijlage: Zelfanalyse 9 1
Voorwoord De gemeenten in Gelderland staan voor grote opgaven. Economische, demografische en andere ontwikkelingen vragen om een krachtige gemeenschappelijke aanpak van kansen en problemen. Nieuwe taken op het gebied van zorg, jeugd en arbeidsparticipatie stellen hogere eisen, waardoor gemeenten meer moeten samenwerken. Om deze redenen is in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland de adviescommissie gestart met het project Sterk bestuur in Gelderland. Het project gaat na of de Gelderse gemeenten en hun samenwerkingsverbanden voldoende zijn toegerust om ook in de toekomst de kwaliteit te bieden waar inwoners recht op hebben. Om dit te onderzoeken heeft de Adviescommissie de volgende onderzoeksmethoden gehanteerd. Er is gestart met een deskresearch om inzicht te krijgen over de feitelijke situatie van de gemeente. Vervolgens heeft de gemeente een zelfanalyse ingevuld, waarbij zij een beeld heeft geschetst van huidige en toekomstige ontwikkelingen en haar visie daar op. De deskresearch en de zelfanalyse vormden de onderleggers voor het gesprek met het MT, het college en (een delegatie van) de gemeenteraad. Na afloop van dit gesprek is door de Adviescommissie een kansen- en ontwikkelanalyse opgesteld, die de basis vormt voor het regionale rapport en handvatten geeft voor antwoorden op de toekomstbestendigheid van de gemeente, haar positie in de regio en bijbehorende samenwerkingsverbanden. Tot slot danken wij de gemeente voor haar medewerking en de constructieve gesprekken. Namens de adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, mr. G.J. de Graaf, voorzitter 2
Deskresearch De deskresearch op de volgende pagina s is opgesteld op basis van gemeentelijke documenten. 3
Heumen is een gemeente in de provincie Gelderland. De gemeente telt 16.384 inwoners (CBS: 1 mei 2014) en heeft een oppervlakte van 41,50 km² (waarvan 1,59 km² water). De gemeente bestaat in totaal uit 4 kernen en een aantal buurtschappen. Heumen grenst aan de Gelderse gemeenten Wijchen, Nijmegen en Groesbeek, de Limburgse gemeente Mook en Middelaar en de Noord-Brabantse gemeenten Cuijk en Grave. Rivier de Maas vormt de grens van Heumen met Noord-Brabant. Bevolking: De bevolkingsomvang is in de periode 2001-2014 afgenomen met 1%. De groene druk - de verhouding tussen het aantal 0- tot 19-jarigen en het aantal 20- tot 65-jarigen - bedraagt in de gemeente Heumen 43,3%. De grijze druk - de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder tot het aantal personen van 20 tot 65 jaar - is met 37,4% lager dan de groene druk. De grijze druk is in de gemeente hoger dan gemiddeld in de groep gemeenten van vergelijkbare grootte. In Heumen wonen relatief meer allochtonen (12,2%) dan gemiddeld in de groep gemeenten met een vergelijkbare bevolkingsomvang (10,5%) maar minder dan het gemiddelde van de provincie Gelderland (14,5%). 50,3% van de inwoners is vrouw. Werkgelegenheid: De omvang van de beroepsbevolking is in totaal 7.400. Sinds 2001 is het aantal banen in de gemeente Heumen toegenomen met 16%. Momenteel zijn er 4.896 banen. In de gemeente zijn 420 banen per 1.000 inwoners tegenover 500 banen per 1.000 inwoners in de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang. In vergelijking met de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang bevinden zich in de gemeente Heumen ook minder vestigingen van bedrijven (totaal 1.310). In de gemeente bevinden zich 114 vestigingen van bedrijven per 1.000 inwoners tegenover 127 in de referentiegroep. Sinds 2001 is het aantal vestigingen van bedrijven in Heumen toegenomen met 55%. Woningen: In 2012 bedroeg het aantal woningen in de gemeente Heumen 6.711. 75,7% van de woningvoorraad maakt deel uit van de koopsector. Dit aandeel is groter dan in gemeenten uit dezelfde grootteklasse. 19,5% van de woningen in de gemeente bevindt zich in de sociale huursector en 5,0% in de particuliere huursector. Sinds 2000 is de woningvoorraad van deze gemeente toegenomen met 610 (+10%) woningen. De gemiddelde WOZ-waarde is met 297.000, hoger dan het gemiddelde in Gelderland ( 237.000, ) en gemeenten met vergelijkbare omvang ( 253.000, ). De functiemengingsindex (FMI) weerspiegelt de verhouding tussen banen en woningen, en varieert tussen 0 (alleen wonen) en 100 (alleen werken). Bij een waarde van 50 zijn er evenveel woningen als banen. In de gemeente Heumen bedraagt de functiemengingsindex: 39,4. Daarmee is de gemeente meer een woon- dan werkgemeente. Inkomen: Het gemiddeld besteedbaar inkomen van particuliere huishoudens (inclusief studenten) in de gemeente bedraagt 39.200, en is hoger dan het gemiddelde besteedbaar inkomen in de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang ( 36.500, ). Dit ligt ook boven het provinciaal gemiddelde van 34.500, in Gelderland. In de gemeente Heumen vallen 1.210 personen terug op een uitkering (o.a. WW, WWB, AO, WAO, WIA). In relatief opzicht handelt het hier om 118 op 1.000 personen in de leeftijd 15-65 jaar. Het aandeel personen dat gebruikmaakt van een uitkering is kleiner dan gemiddeld in de groep gemeenten van vergelijkbare omvang (124 op de 1.000). Gemeenteraad (totaal 17 zetels) Democraten gemeente Heumen 7 zetels PvdA/GroenLinks 5 zetels CDA 3 zetels VVD 2 zetels College van burgemeester en wethouders Burgemeester Paul Mengde (PvdA) Wethouder Ellen de Swart (Democraten gem. Heumen) Wethouder Henk van den Berg (PvdA/GroenLinks) Wethouder Eric Laurant (Democraten gem. Heumen) Gemeentesecretaris Dirk van Eeten Organisatiemodel De gemeentelijke organisatie is opgebouwd volgens het klassieke directie- en afdelingen-model. De organisatie bestaat naast de gemeenteraad en griffier, het college van B&W uit de gemeentesecretaris en zes afdelingen: Publiekszaken, Fysieke leefomgeving, Sociale leefbaarheid, Bedrijfsondersteuning, Facilitaire ondersteuning en Strategie & Projecten. De gemeentesecretaris is de eerste adviseur van het college. Hij vormt met de directeur bedrijfsvoering (momenteel niet ingevuld) de directie die aan het hoofd staat van de gemeentelijke organisatie. Bestuurlijke stabiliteit: Na de lokale verkiezingen van maart 2014 is er een coalitie van DGH en PvdA/GroenLinks gevormd. De coalitiepartijen hebben samen een meerderheid van 12 van de 17 zetels en werken op basis van het coalitieakkoord Sterk vanuit de kern. In het najaar van 2014 is in vervolg hierop een collegewerkplan gepresenteerd. De huidige burgemeester is sinds november 2011 burgemeester van Heumen, na een periode van waarnemend burgemeester. De samenstelling van het college is vergeleken met de bestuursperiode 2010-2014 met één partij gewijzigd: de VVD maakt niet langer deel uit van de coalitie. Recent was er een incident waarbij een wethouder in een extra raadsvergadering aan de tand gevoeld werd inzake een integriteitsvraagstuk. Alle partijen hebben vervolgens wel het vertrouwen uitgesproken in de wethouder. Organisatie op orde: Van de medewerkers wordt gevraagd dat zij in ieder geval klantgericht denken en handelen, dat zij samenwerken aan de gemeenschappelijke doelen, gericht zijn op het behalen van de gewenste resultaten en duidelijk en actief communiceren. In de organisatie werken ongeveer 120 medewerkers. De gemeente Heumen wil een vitale gemeentelijke organisatie zijn om een goede kwaliteit van dienstverlening aan haar inwoners te kunnen blijven bieden, nu en in de toekomst. Om op een steeds veranderende omgeving goed in te kunnen spelen, vinden ze het dan ook noodzakelijk om als organisatie in ontwikkeling te blijven. In het collegewerkplan (d.d. 30 september 2014) staat dat er wordt gestart met een doorontwikkeling van de organisatie op basis van een helder toekomstperspectief voor de middellange termijn (4-5 jaar). De gemeentelijke keuzes zullen het personeel ook in 2014 niet ongemoeid laten. Er wordt ingezet op samenwerking met andere gemeenten in de regio en met Mook en Middelaar in het bijzonder. Daarnaast maakt het p-budget deel uit van de bezuinigingsmaatregelen. Het realiseren van de bezuinigingen vraagt van het bestuur heldere prioriteiten en keuzes. In 2011 waren er 101 fte, in 2014 blijven daar 98 van over (raming).
Financiële positie: Heumen staat onder repressief toezicht van de provincie. Heumen doet een risico-inventarisatie conform een eerder vastgestelde Nota risicomanagement. En aansluitend op de financiële verordening. Er wordt een risico-bedrag bepaald en dat wordt vermenigvuldigd met een kansscore (bijvoorbeeld 0,8 of 0,2). De risico s worden uitgesplist in 10 groepen: Financieel, juridisch, inkomsten, bedrijfsvoering, deelnemingen, kapitaalgoederen, grondzaken, openeinderegelingen, grote projecten en externe factoren. De inventarisatie is zeer uitgebreid. De berekende weerstandsratio in de begroting 2014 bedraagt 1,6 en is daarmee te kwalificeren als ruim voldoende (beschikbaar/benodigd: 8,1 miljoen/ 5 miljoen). Voor 2015: 3,7. Samenwerking: Bij gemeentelijke samenwerking hanteert Heumen het uitgangspunt schaal volgt thema zoals verwoord in de kadernota Grip op Samenwerking. Dit houdt in dat zij taken beleggen op een schaal die het meest passend is. Lokaal wat lokaal kan, samen met Mook en Middelaar of samen met de regio Nijmegen. Ze gaan nog meer intensieve vormen van samen-werking zoeken met buurgemeenten (met name Mook en Middelaar) en andere gemeenten in de regio. Kwaliteitsverbetering, het verminderen van de kwetsbaarheid van de kleine ambte-lijke organisatie en kostenreductie staan centraal. Daarbij komt dat samen beter kan worden ingespeeld op de ontgroening en vergrijzing van de bevolking. Vanaf 2012 is tevens regionaal onderzoek gedaan naar samenwerking met de gemeente Nijmegen en omliggende gemeenten op het gebied van ICT en Sociale Zaken (onderdeel Werk). Heumen heeft besloten aan beide mee te doen via het Regionaal Werkbedrijf en ICT-samenwerking Regio Nijmegen. Strategie en Leiderschap: In 2012 is een nieuwe toekomstvisie voor de gemeente vastgesteld. Deze strategische visie tot 2020 geeft een beeld van de ontwikkeling van de samenleving in de gemeente. Belangrijk uitgangspunt is dat op tal van terreinen meer zelfredzaamheid van burgers centraal staat. De rol van de gemeentelijke overheid verandert daardoor. In de strategische visie is een beeld geschetst van de nieuwe rol van de gemeente en wat dat betekent voor de ambtelijke en bestuurlijke organisatie. Het toekomstperspectief voor de organisatieontwikkeling wordt vervolgd in drie stappen: 1) Organisatiekaders en rolbepaling van de lokale overheid strategisch omgevingsmanagement. 2) Een passende besturings- en managementfilosofie (o.a. structuur, cultuur, samenwerking, rollen, taken en verantwoordelijkheden). 3) Ontwikkelaanpak (wat moet er dan op operationeel niveau gebeuren?). Kernkwaliteiten voor de organisatie: samenwerkingsgericht, inspelend op ontwikkelingen, communicatief, oplossingsgericht, efficiënt/kostenbewust en betrouwbaar. Uit het MTO (2012) bleek dat het onderdeel leidinggeven veel beter scoorde dan een paar jaren daarvoor. Interactie met de samenleving: Voor een optimale dienstverlening aan inwoners zet Heumen het project doorontwikkeling dienstverlening voort dat is gericht op het integraal beantwoorden van vragen van de inwoners en het digitaliseren van de dienstverlening. Wijkgericht werken behoort inmiddels tot het reguliere proces. Er wordt uitgegaan van de kracht van de samenleving, van inwoners en dorpen. Samenwerken kent een lange historie in Heumen en hoort bij de cultuur. Een middel dat sinds 2003 wordt ingezet (op het gebied van wonen, welzijn en zorg), zijn werkconferenties. De gemeente Heumen heeft voor haar beleidsmedewerkers een Checklist Participatie en Communicatie opgesteld. De meest recente burgerpeiling dateert van 2012 (zie hierboven Bezuinigingen: Uit de (concept) Programmabegroting 2015-2018 blijkt dat er voor 2015, 2016, 2017 en 2018 een overschot is, oplopend tot circa 826.000,- in 2018). Voor 2015 is er een tekort van ongeveer 25.000,- geraamd. In de programmabegroting 2014 werd ingezet op een totaal bezuinigingsbedrag van 411.000,-- in 2014 oplopend tot 1.094.824,- in 2017. Daarvan is in de begroting 2015 nog te realiseren vanaf 3 ton in 2014 tot oplopend naar 5 ton in 2018 Uit de VNG Schuldenmonitor (2012) blijkt dat Heumen een netto schuld per inwoner heeft van 840,-. Krimp: Er is in de gemeente Heumen sprake van een positief migratiesaldo. De gemeente heeft daarnaast te maken met een natuurlijke bevolkingsaanwas. Op langere termijn (prognose PBL richting 2040) zal het inwonersaantal van Heumen licht stijgen (tussen 0-5%). Ontgroening en vergrijzing zijn echter wel relevante ontwikkelingen voor de gemeente. Grondproblematiek: De gemeente Heumen voert naar eigen zeggen een passief grondbeleid. Voor in exploitatie te nemen grondcomplexen (zoals werklandschap Overasselt en nieuwe inbreidingslocaties in Malden) zijn wel voorzieningen gevormd voor het voorgecalculeerde nadelig eindresultaat. Er is een reserve grondexploitatie van ruim 3 miljoen. De risico s grondexploitatie en de reserve grondexploitatie zijn opgenomen bij de bepaling/berekening van het totale weerstandsvermogen.
Samenwerking 4 O s: In Heumen zijn 1.310 bedrijven gevestigd. Zakelijke en collectieve dienstverlening zijn de grootste sectoren. Uit de MKB-monitor 2012/2013 blijkt dat Heumen als 8 e van de 56 Gelderse gemeenten scoort. Er is frequent overleg met de ondernemersvereniging en Heumen Actief (toeristische sector). De gemeente Heumen draagt daarnaast bij aan een initiatief van ondernemers om een start te maken met maatschappelijk verantwoord ondernemen. Daarvoor heeft de gemeente een contract afgesloten met Stichting De Maatschappelijke MeerWaarde. Het doel van die stichting is om vragen van maatschappelijke organisaties en aanbod van bedrijven in Heumen en regio Nijmegen bij elkaar te brengen. In de gemeente Heumen bevinden zich 7 basisscholen. In de gemeente zijn geen scholen voor voortgezet onderwijs. De meeste kinderen gaan voor het voortgezet onderwijs naar Nijmegen. De Burger Advies Raad (BAR) is een onafhankelijke adviesraad actief (sinds 2007) die de gemeente gevraagd en ongevraagd adviseert op het gebied van de Sociale Zaken en de Wmo. Decentralisaties sociaal domein: Er is de afgelopen jaren door de deelnemende gemeenten in de regio Nijmegen gewerkt aan de decentralisaties. Het Kernteam Heumen speelt een belangrijke rol als het gaat om 1 gezin, 1 plan, 1 regisseur. Het kernteam wordt ingeschakeld wanneer dat nodig is om de beste zorg en ondersteuning te organiseren. Hierin werken deskundigen van verschillende maatschappelijke organisaties en de gemeente samen: Centrum voor Jeugd en Gezin, MEE, maatschappelijk werk, een ouderenadviseur en Wmoconsulent. Jeugdzorg: In het najaar van 2013 hebben de gemeenteraden in de regio Nijmegen de gezamenlijke beleidsnota Kracht door verbinding vastgesteld. Op basis van dit document wordt in 2014 gewerkt aan de implementatie van de Jeugdwet en Wmo 2015 in de regio. Er zijn daarnaast afspraken gemaakt met Bureau Jeugdzorg Gelderland en medio oktober 2014 ligt er een inspraakversie van de Verordening Jeugdhulp voor bij de diverse gemeenteraden. AWBZ/Wmo: De regionale nota Kracht door Verbinding heeft betrekking op hoe inwoners toegang krijgen tot ondersteuning en zorg, hoe de gemeenten deze ondersteuning en zorg gaan organiseren en welke keuzes de inwoners zelf kunnen maken bij het regelen hiervan. Hierbij is de regionale paragraaf de basis. Cliëntenraden en instellingen die in Heumen zorg leveren zijn nauw betrokken bij de totstandkoming van de lokale nota (Kadernota Samen aan zet 2015-2018) Hun inbreng is meegenomen in het eindresultaat dat op medio september 2014 besproken is in de raad. Lokaal is tevens het inkoop- en subsidiemodel Transitie Jeugd en AWBZ regio Nijmegen vastgesteld. De Verordening maatschappelijke ondersteuning gemeente Heumen 2015 ligt voor bij de raad. Participatiewet: Om de Participatiewet uit te voeren richten de gemeenten in het Rijk van Nijmegen (de arbeidsmarktregio Gelderland-Zuid), de Sociale werkvoorziening Breed en het UWV het Werkbedrijf Rijk van Nijmegen op. Eind 2011 is deze intentie door alle gemeenten uitgesproken en in mei 2014 is het Regionaal Werkdocument Samen Sterker en nota Sterke Werkwoorden vastgesteld door alle gemeenteraden in de regio. Het Regionale Werkbedrijf zal met ingang van 1 januari 2015 haar werkzaamheden gaan uitvoeren. Passend onderwijs: Voor de invoering van de Wet Passend Onderwijs werken 17 gemeenten in de regio Nijmegen, Noordoost-Brabant en een klein deel van Noord-Limburg samen met de Samenwerkingsverbanden Primair en Voortgezet Onderwijs. Daarbij wordt dus ook over provinciegrenzen heen gekeken. In de tweede helft van 2014 ligt de nadruk op de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt. Daarbij gaat het om vragen als: Wat hebben ondernemers nodig om stageplekken in te richten voor leerlingen, welke vaardigheden hebben leerlingen nodig om te kunnen functioneren bij een bedrijf, hoe en wat organiseren we met betrekking tot het leerlingvervoer, wat te doen met thuiszitters, hoe helpen we kinderen, al dan niet met een beperking, aan werk? Operationele samenwerking: De Omgevingsdienst Regio Nijmegen (ODRN) verzorgt VTH-taken op het gebied van milieu voor de deelnemende gemeenten. Op het gebied van afvalwater werkt Heumen samen met Beuningen, Wijchen, Druten en Waterschap Rivierenland. Op het gebied van veiligheid werkt Heumen samen in de GGD Gelderland-Zuid en Veiligheidsregio Gelderland-Zuid. De Participatiewet wordt vanaf 1 januari 2015 regionaal opgepakt, via het Werkbedrijf (eerste activiteit Modulaire GR Nijmegen). Heumen werkt samen met de gemeenten Beuningen, Wijchen en Groesbeek op het gebied van de uitvoering van de Wet WOZ en de heffing en invordering van gemeentelijke belastingen. Op het gebied van afvalstoffen en reiniging voert de Dienst Afval en Reiniging (DAR) voor Heumen en 7 andere gemeenten in de regio taken uit. Heumen doet daarnaast mee met met de ICT-samenwerking binnen de regio Nijmegen. Het streven is om op 1 januari 2016 formeel te starten en 2015 als overgangsjaar te hanteren. Ad hoc wordt in de regio ook samengewerkt op het gebied van ingenieursdiensten (o.a. wegen, verlichting, onderhoud). Bestaande samenwerkingsverbanden: In de gemeentebegroting 2014 zijn de verbonden partijen (rechtspersonen waarin de gemeente een bestuurlijk en financieel belang heeft) opgenomen. Het betreft onder andere de volgende samenwerkingen: - Werkvoorzieningsschap Nijmegen en Omstreken (Breed; GR) - Stadsregio Arnhem-Nijmegen (GR) - Veiligheidsregio Gelderland-Zuid (GR) - Belastingsamenwerking Beuningen (GR) - GGD Gelderland Zuid (GR) - Omgevingsdienst Regio Nijmegen (GR) - Stichting Regionaal Toerisme Knooppunt Arnhem-Nijmegen - Euregio Rijn Waal (GR) - Instituut Bijzonder Onderzoek Regio Gelderland-Zuid (GR) - Milieu en Afvalverwerking Regio Nijmegen (GR) Domein Aantal samenwerkingsverbanden Aantal gemeenten Sociaal 17 64 Veiligheid 5 81 Bestuurlijk 11 100 Fysiek 3 81 Totaal 36 149
Kansen- en ontwikkelanalyse Op 29 oktober 2014 heeft de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland gesproken met het college van burgemeester en wethouders en de gemeentesecretaris. De Adviescommissie heeft gesproken met vertegenwoordigers die zich zeer bewust zijn van de eisen die de huidige tijd aan gemeenten stelt en wat dat betekent voor Heumen. Wij stellen daarbij vast dat we een ambitieus management hebben aangetroffen, een college dat met een duidelijke visie over de gezamenlijke agenda sprak, en een gemeenteraad die kritisch en zelfbewust van gedachten wisselt over de toekomstige opgaven van de gemeente en de bestuurlijke betekenis hiervan. Onderstaand geven wij naar aanleiding van dit gesprek aan waarin naar onze mening kansen liggen, alsmede punten die in onze ogen verder ontwikkeld kunnen/moeten worden. Algemeen De pogingen tot fusie van de gemeente Heumen met de gemeente Wijchen zijn afgeketst. Er is destijds een gezamenlijk onderzoek verricht naar de voordelen ten aanzien van de drie K s voor de beide gemeenten. Deze voordelen bleken er niet (duidelijk) te zijn. Heumen richtte zich op samenwerking met vooral Mook en Middelaar en Wijchen, terwijl de gemeenten Millingen, Ubbergen en Groesbeek werkten aan de vorming van de nieuwe MUG-gemeente. Kansen Organisatie Heumen heeft een slanke ambtelijke organisatie die met veel professionaliteit en een grote betrokkenheid en inzet van medewerkers veel voor elkaar weet te krijgen. De bestuursondersteuning aan het college is adequaat. De ambtelijke organisatie onderkent haar kwetsbaarheden (die vooral door eenpersoons- en tandemfuncties ontstaan) en heeft in regionaal verband oplossingen voor deze problematiek gevonden: door gebruik te maken van de samenwerking op projectbasis met andere gemeenten binnen het Rijk van Nijmegen en door inkoop van tijdelijk personeel via uitzendbureaus. Het ziekteverzuim in de ambtelijke organisatie dat kan wijzen op een discrepantie tussen bestuurlijke ambitieniveau en ambtelijke capaciteit is met 3,5 5 % onder het gemiddelde. De afdeling strategie en projecten moet zorgdragen voor het uitzetten van de strategische koers, los van de besognes van elke dag. De organisatie bouwt al gedurende jaren aan versterking van het netwerk met burgers, ondernemers en diverse publieke en private organisaties. Financiën De financiële positie van de gemeente Heumen is gemiddeld tot goed. De gemeente staat onder repressief toezicht van de provincie. In de meerjarenbegroting is een financieel overschot, risico s zijn gecalculeerd en er bestaat een schommelfonds voor tegenvallers en het weerstandsvermogen is ruim voldoende. Bestuur De adviescommissie constateert dat er een sterk samenspel is tussen raad, college en ambtelijke organisatie. Het vermogen om op de eigen rol in dit samenspel te reflecteren, in het licht van de eisen die nieuwe taken, is groot. Ook de samenwerkingsmogelijkheden zijn en worden gezamenlijk verkend. Het bestuur spreekt zeer open over samenwerking en fusie. Samenwerking bestaat en verloopt naar tevredenheid (zie hieronder), voor fusie zijn geen concrete plannen. Er leven wel diverse gedachten over fusiemogelijkheden. 7
De wijze waarop hierover wordt gesproken is verkennend, waarbij nog alle windrichtingen vanuit Heumen binnen het Rijk van Nijmegen bespreekbaar zijn. De oriëntatie van de inwoners speelt in het debat van de raad een sterke rol (leefwereld versus systeemwereld). De gedachte van opschaling is door de raad met de bevolking gedeeld, waarop een zeer pragmatische reactie volgde (Als het nodig is en/of we er beter van worden dan moeten we dat doen). De raad, college, ambtelijke organisatie en bevolking zijn relatief hoog opgeleid. Men zet zich graag en professioneel in voor de publieke zaak. Intergemeentelijke samenwerking Wat de samenwerking in het algemeen betreft, hanteert de gemeente - afhankelijk van het beleidsveld en de wijze waarop de gemeente de regierol invult - de trap: zelf doen, samenwerking met gemeente Mook en Middelaar (L) en samenwerking op de schaal van de regio Nijmegen. De samenwerking met Nijmegen wordt over het algemeen als plezierig ervaren. Heumen heeft de indruk zelf een belangrijke steen bij te dragen aan de regionale samenwerking. Men spreekt over Nijmegen als de hofleverancier. De samenwerking met de gemeente Mook en Middelaar wordt als positief bestempeld. De samenwerking is intensief op het gebied van IBOR (integraal beheer openbare ruimte) en het sociaal domein. Het samensmelten van de beide ambtelijke organisaties is geen doel. De adviescommissie heeft de indruk gekregen dat deze kleine gemeente bovengemiddeld presteert. Men opteert voor zelfstandigheid, maar dit heeft geen eeuwigheidswaarde. Raad en inwoners gaan hier pragmatisch mee om. Ontwikkelpunten Organisatie Het ambtelijk apparaat kent kwetsbaarheid vanwege de vereiste kwaliteit en mankracht. De tekorten worden nu zoals gezegd opgevangen door de tijdelijke inhuur van ambtenaren of externe inhuur. Het is de vraag of deze oplossingen volstaan met het oog op de nieuwe taken en maatschappelijke opgaven waarvoor de gemeente zich gesteld ziet. Een ander punt dat de ambtelijke organisatie kwetsbaar maakt, is dat jonge ambtenaren weinig doorgroeimogelijkheden hebben en zij zullen daarom na enkele jaren de gemeente verlaten. De strategische kracht zal aandacht moeten blijven krijgen. Nu heeft de aanpak met de werkconferentie wonen-werken-zorg geresulteerd in netwerkopbouw en een fundament voor de samenwerking met inkopers en aanbieders, maar er zullen blijvend initiatieven ondernomen moeten worden om te anticiperen op ontwikkelingen. Intergemeentelijke samenwerking Heumen is trots en zelfbewust. Men vindt dat de eigen inhoudelijke inbreng in de regio relatief groot is. Tegelijkertijd ervaart men dat samenwerking nodig is. Heumen heeft oog voor de ontwikkelingen die in de regio plaatsvinden (onder andere opschaling MUG-gemeenten). Heumen benadrukt dat zij vooralsnog uitgaat van zelfstandigheid. Intensivering van de samenwerking met Wijchen is recentelijk afgeblazen. Heroverweging van een zelfstandig voortbestaan kan aan de orde komen, wanneer de dienstverlening aan de inwoners niet meer adequaat verleend kan worden. Ook ontwikkelingen in de regio kunnen daartoe aanleiding geven. Op dit moment is dit voor de gemeente Heumen niet aan de orde. Heumen staat positief ten opzichte van de noodzakelijke versterking van de regio. Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, Namens deze, Charlotte Nauta 8
Bijlage: Zelfanalyse 9
Vragenlijst Sterk Bestuur in Gelderland Ter voorbereiding op het gesprek met de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft de gemeente een vragenlijst ingevuld. Het onderzoek voor het project is opgebouwd uit: deskresearch (inventarisatie feiten); vragenlijst (inventarisatie meningen); gesprek Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland met regio en gemeenten. De antwoorden op deze vragenlijst staan daarom niet op zichzelf maar dienen in de context van het totale onderzoek gezien te worden. Onderwerpen vragenlijst Voorliggende rapportage omvat de resultaten van de vragenlijst die door de gemeente is ingevuld. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod: Kenmerken van de gemeente Realisatie van de opgaven door de gemeente Samenwerken op strategisch, tactisch en operationeel niveau Belang bij en bijdrage aan samenwerken Decentralisaties Invullen vragenlijst De vragenlijst is toegestuurd aan het college van Burgemeesters en Wethouders. Zij zijn aanbevolen om de vragenlijst ter consultatie voor te leggen aan de fractievoorzitters. Ook kon men maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven betrekken bij het invullen van de vragenlijst. Drie niveaus van samenwerken In de vragenlijst is onderscheid gemaakt tussen drie niveaus in samenwerken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 10
1. Karaktereigenschappen van uw gemeente 1.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Het College van B en W beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De gemeenteraad beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De ambtelijke organisatie beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwaliteit). De ambtelijke organisatie heeft voldoende capaciteit om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwantiteit). De gemeente is in staat om voldoende kwalitatief goed personeel aan te trekken. De financiële positie van de gemeente is een belemmering voor het adequaat functioneren van het lokaal bestuur. De nieuwe strategische opgaven zijn voor de gemeente aanleiding om de omvang van het totale takenpakket te heroverwegen (kerntakendiscussie). Onderlinge verhoudingen tussen College en Raad zijn goed. Antwoord Mee oneens Mee oneens 1.2 Op welke twee punten vindt u dat de organisatie van uw gemeente positief scoort ten opzichte van de organisaties van andere gemeenten? 1. Strategische kracht. Lokale taken worden vanuit eigen bestuurlijke visie uitgevoerd. 2. Goed contact tussen gemeente en inwoners en partners, hetgeen zich uit in een goede samenwerking en actief burgerschap. 1.3 Wat zijn twee verbeterpunten binnen uw organisatie? 1. Ambitieniveau iets bijstellen (we leggen de lat te hoog). 2. Balans tussen nabijheid/korte lijnen en opschaling/kwetsbaarheid, mede in het licht van de transities. 1.4 Welke drie kenmerken kenschetsen het politiek/bestuurlijk klimaat van uw gemeente het best? Gericht op de burger Strategisch Samenwerkingsgericht 11
2. Realisatie van de opgaven door uw gemeente 2.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente is in staat om lokale doelen te stellen. De gemeente is in staat om lokale doelen te bereiken. Inwoners hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Ondernemers hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Maatschappelijke organisaties hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. 2.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De (financiële) positie van de gemeente maakt regionale samenwerking noodzakelijk. De (financiële) positie van de gemeente maakt ambtelijke samenwerking met andere gemeente(n) noodzakelijk. De gemeente verkent een ambtelijke fusie. De gemeente verkent een bestuurlijke fusie (herindeling). Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens Mee oneens Helemaal mee oneens 12
3. Samenwerken op strategisch, beleidsmatig en operationeel niveau 3.1. Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste strategische samenwerkingspartners? In regio In andere Gelderse regio Buiten Gelderland Beuningen Groesbeek Nijmegen Ubbergen Wijchen Druten Millingen ad Rijn 3.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De bestuurlijke invloed van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. De ambtelijke inzet van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. Antwoord 3.3 Hoe waardeert u de samenwerking voor de strategische opgaven? Goed. 3.4 Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste beleidsmatige (dus niet: PIOFA) samenwerkingspartners op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? In regio In andere Gelderse regio Buiten Gelderland Beuningen Druten Groesbeek Millingen ad Rijn Nijmegen Ubbergen Wijchen Het toekomstperspectief ziet er netzelfde uit. Mook en Middelaar 3.5 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. 13
3.6 Hoe waardeert u de beleidsmatige samenwerking tussen de partners? Goed. 3.7 Met welke gemeenten werkt u op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen? In regio In andere Gelderse regio Buiten Gelderland Beuningen Druten Mook en Middelaar Groesbeek Millingen ad Rijn Nijmegen Ubbergen Wijchen Dit zullen in de toekomst dezelfde gemeenten zijn als waar de gemeente nu mee samen werkt. 3.8 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. 3.9 Hoe waardeert u de operationele samenwerking? Goed. 14
4. Bijdrage aan samenwerking De thema s zijn als volgt gecategoriseerd: Speler: De gemeente geeft aan zowel veel belang te hebben als veel middelen aan het thema bij te dragen in het regionale samenwerkingsverband. Contextbepaler: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben, maar wel veel middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. Omstander: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben en ook weinig middelen bij te dragen voor dit thema in het regionale samenwerkingsverband. Afhankelijke speler: de gemeente geeft aan veel belang te hebben bij het thema, maar weinig middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. 4.1 Strategische opgaven in de regio 15
4.2 Beleidsvorming en -uitvoering in de (sub)regio 16
4.3 Bedrijfsvoering en Dienstverlening Hierin is het volgende uitgevraagd: Planning en control, Communicatie, Shared Service Center, ICT, Personeel (uitwisseling), Sociale Dienst, Belastinginning, Afvalverwerking, Juridische dienstverlening, Cultuur(historie). 17
5. Drie decentralisaties in het verschiet 5.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de Participatiewet De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisaties van de Jeugdzorg 5.2 Met welke gemeenten bereidt u de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz, jeugdzorg en participatiewet voor? Awbz Jeugdzorg Participatiewet Beuningen Groesbeek Nijmegen Ubbergen Wijchen Druten Millingen ad Rijn Beuningen Groesbeek Nijmegen Ubbergen Wijchen Druten Millingen ad Rijn Beuningen Groesbeek Nijmegen Ubbergen Wijchen Druten Millingen ad Rijn 18
Sterk Bestuur in Gelderland is een samenwerkingsproject van de provincie Gelderland en VNG Gelderland