TOEPASSING VAN HET VOORKOMINGSBELEID BIJ RETROFITS Franky De Witte, Senior consultant veiligheid Bronvermelding : De hierna volgende slides zijn gebaseerd op het document Technische Regelsetzung im EG-Binnenmarkt - Retrofit von Maschinen Duitse publicatie uit 2008. In deze publicatie werd reeds rekening gehouden met de machinerichtlijn 2006/42/EG. Een machine blijft niet eeuwig meegaan (slijtage / machinebreuk) laat staan up to date met de evolutie van machineveiligheid. Er moeten aanpassingen gebeuren aan de machine / installatie. SITUATIESCHETS Hierdoor wordt uw bedrijf een ombouwer Hierdoor wordt uw bedrijf (mogelijks) fabrikant maar blijft uw bedrijf ook nog werkgever : Toepassen van de machinerichtlijn ombouw naar nieuwe machine of machine met nieuwe / bijkomende functionaliteiten. Toepassen van de arbeidsmiddelenrichtlijn ombouw maar met behoud van de originele functionaliteiten. 2 1
RETROFITS OF RETROFITTING Een retrofit is een update van een machine / installatie zodat deze machine / installatie een langere (verlengde) levensduur krijgt binnen de firma. Het kan hierbij gaan om : Mechanische aanpassingen maar ook om Technologische (elektronische) aanpassingen bv. het vervangen een verouderde sturingen en aandrijvingen naar de huidige stand van zaken. Gevaar (vooral bij CE-gemarkeerde machines) dat de originele CE-markering komt te vervallen. 3 RETROFITS OF RETROFITTING Voorbeeld van een retrofit Foto : Siemens. 4 2
RETROFIT RETROFIT VAN EEN NIET-CE GEMARKEERDE MACHINE ZONDER FUNCTIONELE WIJZIGINGEN RETROFIT VAN EEN NIET-CE GEMARKEERDE MACHINE MET FUNCTIONELE WIJZIGINGEN RETROFIT VAN EEN CE- GEMARKEERDE MACHINE ZONDER FUNCTIONELE WIJZIGINGEN RETROFIT VAN EEN CE- GEMARKEERDE MACHINE MET FUNCTIONELE WIJZIGINGEN 5 RETROFIT VAN EEN NIET-CE GEMARKEERDE MACHINE 6 3
RETROFIT VAN EEN NIET CE- GEMARKEERDE MACHINE. Een niet CE-gemarkeerde machine m.a.w. een machine die dateert van voor het in voege treden van de machinerichtlijn zou ooit de procedure van de drie groene lichten moeten doorlopen hebben. Kritische bedenking : Bij navraag bij onze cursisten niveau III (kleine bedrijven) wordt 4 % van de cursisten (1 cursist per 25 opgeleide cursisten) door zijn werkgever hierin betrokken. Er zou dus ooit een indienststellingsverslag moeten opgesteld zijn overeenkomstig het vroegere artikel 54 quater of de huidige bijlage I van het K.B. Arbeidsmiddelen. Soms was dat ook zo maar waar zit ze? Er zijn hier al zo veel preventieadviseurs geweest 7 RETROFIT VAN EEN NIET CE- GEMARKEERDE MACHINE. Gevaren van een retrofit aan een niet CE-gemarkeerde machine veranderingen aanbrengen aan deze machine zodat je kan spreken van een nieuwe machine : Er is een functionele wijziging van de machine. Bepaalde functies worden gewijzigd of uitgebreid machine krijgt nieuw of uitgebreider toepassingsgebied. Door de retrofit worden nieuwe bijkomende potentiële risico's geïntroduceerd. Conclusie zorgen dat je buiten de CE-problematiek blijft : Bij de retrofit geen nieuwe functies geven aan de machine. Bij de retrofit geen nieuwe bijkomende potentiële risico's introduceren. Zo niet rekening houden met de machinerichtlijn! 8 4
RETROFIT VAN EEN NIET CE- GEMARKEERDE MACHINE. Na retrofit heb je een geupdate machine MAAR bij de retrofit moet je wel rekening houden met K.B. Arbeidsmiddelen De werkgever neemt de nodige maatregelen om ervoor te zorgen dat de arbeidsmiddelen die in de onderneming of in de inrichting ter beschikking van de werknemers worden gesteld, geschikt zijn voor het uit te voeren werk of daartoe behoorlijk zijn aangepast, zodat de veiligheid en de gezondheid van de werknemers tijdens het gebruik van deze arbeidsmiddelen kunnen worden gewaarborgd. De retrofit moet gebeuren volgens de regels van goed vakmanschap en volgens de stand van de techniek. 9 RETROFIT VAN EEN CE- GEMARKEERDE MACHINE 10 5
RETROFIT VAN EEN CE-GEMARKEERDE MACHINE. Een CE-gemarkeerde machine zou ook ooit de procedure van de drie groene lichten moeten doorlopen hebben. Er zou dus ooit een indienststellingsverslag moeten opgesteld zijn overeenkomstig bijlage I van het K.B. Arbeidsmiddelen. Soms was dat ook zo maar waar zit ze? Oei en de E.G.-verklaring van overeenstemming waar zouden we die gelegd hebben 11 RETROFIT VAN EEN CE-GEMARKEERDE MACHINE. Gevaren van een retrofit aan een CE-gemarkeerde machine veranderingen aanbrengen aan deze machine zodat je kan spreken van een nieuwe machine : Er is een functionele wijziging van de machine. Bepaalde functies worden gewijzigd of uitgebreid machine krijgt nieuw of uitgebreider toepassingsgebied. Door de retrofit worden nieuwe bijkomende potentiële risico's geïntroduceerd. Conclusie zorgen dat je buiten de noodzaak tot een hernieuwde CE-markering blijft : Bij de retrofit geen nieuwe functies geven aan de machine. Bij de retrofit geen nieuwe bijkomende potentiële risico's introduceren. Zo niet rekening houden met de machinerichtlijn! 12 6
RETROFIT VAN EEN CE-GEMARKEERDE MACHINE. Voorbeelden van functionele wijzigingen aan machines met een impact op de CE-markering : Extra vrijheidsgraden. Extra aandrijfassen Extra bewegingsmogelijkheden Prestatieverbeteringen, Verhoging van het toerental, In het algemeen elke extra functie of optie die niet eerder aanwezig was voor de retrofit, Het creëren van nieuwe gevaarlijke situaties bv. door het veranderen van beschermende uitrusting ten nadele van het veiligheidsniveau van de machine. 13 RETROFIT VAN EEN CE-GEMARKEERDE MACHINE. Voorbeelden van wijzigingen die niet aanzien worden als functionele wijzigingen en dus GEEN impact hebben op de CE-markering : Vervangen van een oude met een nieuwe sturing. Let op : dit klopt wanneer de nieuwe sturing in hetzelfde veiligheidsconcept wordt uitgevoerd als het oude. Vervanging van motoren met hetzelfde vermogen. Let op : soms kan dit toch extra gevaren creëren. Bijvoorbeeld bij het vervangen van een bestaande motor door een inductiemotor met variabele aandrijving. Hier zullen extra maatregelen noodzakelijk zijn om het (ongecontroleerd) versnellen van de motor te beveiligen. Reparaties Onderhoud en instandhouding volgens richtlijnen van de fabrikant. Zoals uit bovenstaande voorbeelden blijkt is een eenduidig standpunt/onderscheid niet altijd mogelijk. 14 7
RETROFIT VAN EEN CE-GEMARKEERDE MACHINE. Algemeen voorzichtigheidsprincipe : In ieder geval moet een herstelling / vervanging worden gedocumenteerd met de opmerking dat er geen functionele wijzigingen of verbeteringen zijn aangebracht. 15 RETROFIT VAN EEN CE-GEMARKEERDE MACHINE. Na retrofit heb je een geupdate CE-gemarkeerde machine MAAR bij de retrofit moet je wel rekening houden met K.B. Arbeidsmiddelen De werkgever neemt de nodige maatregelen om ervoor te zorgen dat de arbeidsmiddelen die in de onderneming of in de inrichting ter beschikking van de werknemers worden gesteld, geschikt zijn voor het uit te voeren werk of daartoe behoorlijk zijn aangepast, zodat de veiligheid en de gezondheid van de werknemers tijdens het gebruik van deze arbeidsmiddelen kunnen worden gewaarborgd. De retrofit moet gebeuren volgens de regels van goed vakmanschap en volgens de stand van de techniek. 16 8
GLOBALE AANPAK VAN EEN RETROFIT VAN EEN MACHINE ZONDER FUNCTIONELE WIJZIGINGEN (*). (*) Waarbij : bij de retrofit geen nieuwe functies gegeven worden aan de machine. Bij de retrofit geen nieuwe bijkomende potentiële risico's geïntroduceerd worden. 17 PRAKTISCHE AANPAK PROCEDURE VAN DE DRIE GROENE LICHTEN Risicoanalyse voor de retrofit Voorafgaandelijke risicoanalyse Bestelbon mede ondertekend door interne preventieadviseur + aanvullende veiligheidseisen Stap 1 : Bestelling Verantwoordingsattest geleverd door de ombouwer Stap 2 : Levering (Her)indienststellingsverslag opgesteld door interne preventieadviseur met focus op de aanpassingen + Aangepast instructies voorzien voor gebruik, onderhoud, Stap 3 : (Her)indienststelling Stap 4 : Gebruik Werkgever / werknemer 18 9
RETROFIT VAN EEN NIET CE- GEMARKEERDE MACHINE. Uiteindelijk resultaat : Correcte documentering van de aanpassingen met o.a. : Risicoanalyse van de retrofit. Verantwoordingsattest van de aanpassingen. Nieuwe gebruiksaanwijzing of aanpassing van de bestaande gebruiksaanwijzing. Documentering van de wijzigingen. Rapport Safety Evaluation Tool waarin aangetoond wordt dat het in de risicoanalyse bepaalde te halen performance level ook in de praktijk gehaald wordt. Geen CE-markering. Geen E.G.-verklaring van overeenstemming. 19 RETROFIT VAN EEN CE-GEMARKEERDE MACHINE. Uiteindelijk resultaat : Correcte documentering van de aanpassingen met o.a. : Risicoanalyse van de retrofit. Verantwoordingsattest van de aanpassingen. Nieuwe gebruiksaanwijzing of aanpassing van de bestaande gebruiksaanwijzing. Documentering van de wijzigingen. Rapport Safety Evaluation Tool waarin aangetoond wordt dat het in de risicoanalyse bepaalde te halen performance level ook in de praktijk gehaald wordt. Geen impact op de bestaande CE-markering geen nieuwe CE-markering. Geen impact op de bestaande E.G.-verklaring van overeenstemming. 20 10
GLOBALE AANPAK VAN EEN RETROFIT VAN EEN MACHINE MET FUNCTIONELE WIJZIGINGEN (*). 21 PRAKTISCHE AANPAK BIJ EEN NIET CE- GEMARKEERDE MACHINE De retrofit brengt functionele wijzigingen aan op de machine : Het handelt om het in de handel brengen van een nieuwe machine ook al blijft hij in het bedrijf. De juiste conformiteits -controleprocedure moet doorlopen worden rekening houdende met de van toepassing zijnde E.G.- richtlijnen. Er moet een E.G.-verklaring van overeenstemming opgesteld worden rekening houdende met de van toepassing zijnde E.G.- richtlijnen. Er moet een CE-markering aangebracht worden. Er moet een technisch constructiedossier aangelegd worden overeenkomstig de eisen van de machinerichtlijn met o.a. belangrijk de risicoanalyse van de wijzigingen. In bovenstaand geval breekt steeds een discussie uit rond verantwoordelijkheden 22 11
PRAKTISCHE AANPAK BIJ EEN CE- GEMARKEERDE MACHINE De retrofit brengt functionele wijzigingen aan op de machine : Het handelt om het in de handel brengen van een nieuwe machine ook al blijft hij in het bedrijf. De conformiteits -controleprocedure moet doorlopen worden rekening houdende met de van toepassing zijnde E.G.-richtlijnen. Er moet een NIEUWE E.G.-verklaring van overeenstemming opgesteld worden rekening houdende met de van toepassing zijnde E.G.-richtlijnen. Er moet een (NIEUWE) CE-markering aangebracht worden. Er moet een AANVULLEND technisch constructiedossier aangelegd worden overeenkomstig de eisen van de machinerichtlijn met o.a. belangrijk de risicoanalyse van de wijzigingen. In bovenstaand geval breekt ook hier steeds een discussie uit rond verantwoordelijkheden 23 RISICOANALYSE VAN EEN RETROFIT VAN EEN MACHINE ZONDER FUNCTIONELE WIJZIGINGEN (*). (*) Waarbij : bij de retrofit geen nieuwe functies gegeven worden aan de machine. Bij de retrofit geen nieuwe bijkomende potentiële risico's geïntroduceerd worden. 24 12
RISICOANALYSE 1 ste leidraad voor de risicoanalyse is sowieso bijlage I van het K.B. Arbeidsmiddelen. Let op : Sommige machines die geretrofit zullen worden zijn nog nooit doorgelicht op basis van bijlage I van het K.B. Arbeidsmiddelen. 2 e leidraad voor de risicoanalyse een overzichtstabel van gevaren in de bijlage van de ISO 12100:2010 (voorheen te vinden in de ISO 14121-1). 3 e leidraad de algemene geharmoniseerde normen voor machineveiligheid. 25 RISICOANALYSE 4 e leidraad (vaak de belangrijkste) de desbetreffende geharmoniseerde norm voor die bepaalde machine / installatie. 5 e leidraad ervaring van bij andere klanten vergelijking van machine versus machine. 26 13
GEHARMONISEERDE NORMEN Een geharmoniseerde norm een niet-bindende technische specificatie vastgesteld door een normalisatieinstelling en opgenomen in de lijst van de geharmoniseerde normen (in kader van machinerichtlijn) : de Europese Commissie voor Normalisatie (C.E.N.), het Europees Comité voor Elektrotechnische Normalisatie (C.E.N.ELEC.) of het Europees Instituut voor Telecommunicatienormen (E.T.S.I.). De huidige lijst van geharmoniseerde normen met referentienummers kan terug gevonden worden op onderstaande website : http://ec.europa.eu/enterprise/policies/europeanstandards/harmonised-standards/machinery/ 27 STRUCTUUR EUROPESE NORMERING A Basisnormen inzake veiligheid B1 B2 C Basisnormen inzake machineveiligheid veiligheidsaspecten Basisnormen inzake machineveiligheid veiligheidsuitrusting Productspecifieke norm (bv. machine) 28 14
Xxx 29 GEHARMONISEERDE NORMEN Europese geharmoniseerde normen in kader van de machinerichtlijn essentiële instrumenten voor de toepassing van de machinerichtlijn DOCH NIET verplicht. MAAR de toepassing van deze specificaties is evenwel de VERTREKSTBASIS om aan te nemen dat aan de essentiële veiligheids- en gezondheidseisen, waarop deze normen betrekking hebben, wordt voldaan (voor nieuwe machines). BOVENDIEN geven de geharmoniseerde normen een goede indicatie van de stand van de technologie die in aanmerking moet worden genomen bij de toepassing van de in bijlage I vermelde essentiële veiligheids- en gezondheidseisen (nieuwe machines). Ze zijn goede input voor een risicoanalyse in het kader van een retrofit DOCH geen wondermiddel. 30 15
HOE PRAKTISCH TEWERK GAAN? Onmogelijk om in 40 minuten alle geharmoniseerde normen op te sommen laat staan te doorlopen Daarom wordt gewerkt met een praktisch voorbeeld waarop dan verder gewerkt wordt.????? 31 GEVAL 1 32 16
GEVAL 1 BEWEGENDE DELEN EN AFSCHERMING Vaststelling tijdens de risicobeoordeling. De machine / installatie heeft bewegende delen die moeten afgeschermd worden door middel van vaste afscherming en beweegbare schermen. Welke normen kunnen gebruikt/toegepast worden. EN 953 - Veiligheid van machines - Afschermingen - Algemene eisen voor het ontwerp en de constructie van vaste en beweegbare afschermingen. EN 1088:1995+A2:2008 Veiligheid van machines - Blokkeerinrichtingen gekoppeld aan afschermingen - Grondbeginselen voor het ontwerp en de keuze. EN ISO 13857 - Veiligheid van machines - Veiligheidsafstanden ter voorkoming van het bereiken van gevaarlijke zones door bovenstaande en onderstaande ledematen. 33 GEVAL 1 BEWEGENDE DELEN EN AFSCHERMING Interessante aandachtspunten uit de EN 953. Het beklimmen van afschermingen moet zoveel mogelijk door het ontwerp worden verhinderd. Waar het voorzien is dat bv. bij onderhoud een vast scherm zal weggenomen worden dan zullen bij demontage van dat de bevestigingsmiddelen met de afschermingen of de machine moeten verbonden blijven. Kleur van een gesloten afscherming : Door toepassing van geschikte kleuren kan de aandacht op gevaren worden gevestigd. bv. geel / oranje kleur. Kleur van een roosterafscherming : Om het zicht op het bewerkingsproces te waarborgen, moeten afschermingen zo worden ontworpen en geconstrueerd dat de noodzaak om deze te verwijderen wordt geminimaliseerd. bv. zwarte kleur. 34 17
35 GEVAL 1 BEWEGENDE DELEN EN AFSCHERMING Interessante aandachtspunten uit de EN 1088:1995+A2:2008. Bij aanbrengen van blokkeerinrichtingen is punt 5.7. uit de norm interessant om even te onthouden. Punt 5.7 heeft betrekking tot het minimaliseren van de kans op sabotage door ontwerp. Het mag niet mogelijk zijn om een blokkeerinrichting te saboteren met kanten-klare objecten als : Schroeven, naalden, metalen delen; Objecten voor dagelijks gebruik als sleutels, munten, plakband, touw en snoer; Reserve actuators of reservesleutels voor sleutelbediende blokkeerinrichtingen; Gereedschappen voor gebruik bij de machine als schroevendraaiers, moersleutels, tangen etc. Dit impliceert dus dat in de praktijk deze schakelaars zullen moeten aangebracht worden door lassen, klinken, éénrichtingsschroeven etc. 36 18
37 38 19
Aanraking over de beschermende constructie heen laag risico 2/10/2013 GEVAL 1 BEWEGENDE DELEN EN AFSCHERMING Interessante aandachtspunten uit de EN ISO 13857. Bepalen van veiligheidsafstanden met behulp van bovenstaande norm. Gevaarlijke zone a = Hoogte van de gevaarlijke zone b = Hoogte van de beschermende constructie c = Horizontale afstand ten opzichte van de gevaarlijke zone 39 40 20
Veiligheid voor aanraking rond de beschermende constructie. Aanraking over de beschermende constructie heen hoog risico 2/10/2013 41 42 21
Aanraking doorheen openingen ISO 13857 Reiken door openingen 2/10/2013 43 44 22
GEVAL 2 45 GEVAL 2 WERKPLATFORMEN EN TOEGANG TOT WPF Vaststelling tijdens de risicobeoordeling. Om een bovendeel van de machine / installatie te bereiken moet men een bordes en een veilig werkplatform maken. Er wordt nagedacht over het gebruiken van een trap, een trapladder of een vaste verticale ladder. 46 23
GEVAL 2 WERKPLATFORMEN EN TOEGANG TOT WPF Welke normen kunnen gebruikt/toegepast worden : EN ISO 14122-1:2001 Veiligheid van machines - Vaste toegangsmiddelen tot machines en industriële installaties - Deel 1: Keuze van een vast toegangsmiddel tussen twee niveaus (ISO 14122-1:2001) + A1:2010. EN ISO 14122-2:2001 Veiligheid van machines - Vaste toegangsmiddelen tot machines en industriële installaties - Deel 2: Werkbordessen en looppaden (ISO 14122-2:2001) + A1:2010. EN ISO 14122-3:2001 Veiligheid van machines - Permanente toegangsmiddelen tot machines - Deel 3: Trappen, trapladders en leuningen (ISO 14122-3:2001) + A1:2010. EN ISO 14122-4:2004 Veiligheid van machines - Permanente toegangsmiddelen tot machines - Deel 4: Vaste ladders (ISO 14122-4:2004) + A1:2010. 47 GEVAL 2 WERKPLATFORMEN EN TOEGANG TOT WPF Interessante aandachtspunten uit deze normenreeks. Aanbevolen 48 24
GEVAL 2 WERKPLATFORMEN EN TOEGANG TOT WPF Interessante aandachtspunten uit deze normenreeks. 49 GEVAL 2 WERKPLATFORMEN EN TOEGANG TOT WPF Interessante aandachtspunten uit deze normenreeks. 50 25
GEVAL 2 WERKPLATFORMEN EN TOEGANG TOT WPF Interessante aandachtspunten uit deze normenreeks. 51 GEVAL 2 WERKPLATFORMEN EN TOEGANG TOT WPF Interessante aandachtspunten uit deze normenreeks. 52 26
VOORBEELD Voor retrofit EN na retrofit. 53 GEVAL 3 54 27
GEVAL 3 VERVANGEN VAN VEILIGHEIDSSCHAKELAARS Vaststelling tijdens de risicobeoordeling. Bestaande veiligheidsschakelaars zijn weggenomen of overbrugd. Oorzaken (ondanks dat het kortsluiten van veiligheden te strengste verboden is binnen dit bedrijf). Fabrikant die mogelijks overbeveiligd en onvoldoende rekening houdt met het praktisch gebruik van de machine zie ook deel rond diverse. Bijvoorbeeld : Er moet een tussentijdse meting gebeuren op het stuk maar de opening van de deuren zet alles in veiligheid en reset soms zelfs het programma. 55 GEVAL 3 VERVANGEN VAN VEILIGHEIDSSCHAKELAARS 56 28
GEVAL 3 VERVANGEN VAN VEILIGHEIDSSCHAKELAARS Vaststelling tijdens de risicobeoordeling. Bestaande veiligheidsschakelaars zijn weggenomen of overbrugd (2). Aanpak. Programma s aanpassen in samenspraak met de leveranciers. Bij retrofits worden werkbare oplossingen voorzien volgens bv. normalisatie. 57 GEVAL 3 VERVANGEN VAN VEILIGHEIDSSCHAKELAARS Welke normen kunnen gebruikt/toegepast worden : EN ISO 13849-1:2006 + AC:2009 - Veiligheid van machines - Onderdelen van besturingssytemen met een veiligheidsfunctie - Deel 1: Algemene regels voor ontwerp. Bepalen van de performance level(s). Gebruik van de risicograaf. Bij freesmachines vaak PLd. 58 29
GEVAL 3 VERVANGEN VAN VEILIGHEIDSSCHAKELAARS 59 Na retrofit : GEVAL 3 VERVANGEN VAN VEILIGHEIDSSCHAKELAARS Rapport Safety Evaluation Tool waarin aangetoond wordt dat het in de risicoanalyse bepaalde te halen performance level ook in de praktijk gehaald wordt. 60 30
DIVERSE 61 GEVAL 4 RETROFIT OP EEN FREESMACHINE Hulpmiddelen ter ondersteuning van de risicobeoordeling. C-norm zie lijst van geharmoniseerde normen. EN 13128:2001+A2:2009 Veiligheid van gereedschapsmachines - Frees- en kottermachines + addenda. Veiligheidsaspecten tijdens : Normaal gebruik. Interventies van de onderhoudsdienst uitlijnen. Interventies van de onderhoudsdienst kalibraties. 62 31
GEVAL 4 RETROFIT OP EEN FREESMACHINE 63 32