Infosessie lichamelijke en seksuele integriteit Erika Frans (Sensoa) Lore Vandevivere (ICES) Sophie Cools (VSF)
10u 10u10 10u40 12u30 12u40 Verwelkoming Lichamelijke en seksuele integriteit Overzicht van de drie tools» Raamwerk Sport» Vlaggensysteem sport» Handleiding voor sportclubs Aan de slag als federatie Afsluitend woordje, praktische informatie + broodjeslunch
Verwelkoming
Wat vooraf ging Sinds 10 jaar verhoogde aandacht voor ethiek in de sport Sinds 2011 verhoogde aandacht voor seksueel grensoverschrijdend gedrag in de media,politiek en diverse sectoren Parlementaire zitting omtrent de behandeling van seksueel misbruik en feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie (31 maart 2011) Colloquium en advies Vlaamse Sportraad (12 juli 2011) Algemeen raamwerk seksualiteit en beleid/engagementsverklaring sportsector (29 februari 2012) 2011-2012: concrete sport-tools afwachten, maar bepaalde organisaties toch al voorzichtig aan de slag (VSF-handleiding voor sportclubs, bepaalde federaties, ) 27 februari 2013: lancering sportspecifieke instrumenten
Lichamelijke en seksuele integriteit
Integriteit = onaantastbaarheid: zelf bepalen welke ingrepen van buitenaf geduld worden; Lichamelijke en seksuele integriteit: comfortzone op fysiek en seksueel vlak: veiligheid, begrenzing Kwetsbaar en broos gegeven: kan danig worden verstoord kinderen kunnen zelf niet de condities creëren
Waarom van belang? Schenden van de seksuele en lichamelijke integriteit = complex trauma Verstoort o.a. de ontwikkeling van zelfbeeld, hechting, affect- en impulsregulatie, aandacht en concentratie, somatiseren, Allerlei gedragsproblemen als gevolg
Waarom is dit nu nodig?( sexpert) 1 op 5 meisjes en 1 op 10 jongens zijn geconfronteerd met SGG 1 op 10 meisjes met verkrachting of poging daartoe Vaak herhaaldelijk (1 op 3) Duur gemiddeld 2 jaar
Pleger bekende Thuismilieu Kennis Begeleider Ongeveer de helft praat er niet over
Geweld, gemeld en geteld (2012) Verschillende vormen van geweld 1 op 3 leerlingen op school geconfronteerd met een vorm van SGG 1 op 10 binnen een sportcontext 3 op 100 binnen jeugdbeweging vnl ongewenste aanrakingen, ongewenst kussen, begluren, intimideren, geslachtsdelen aanraken Daders leeftijdsgenoten Vaak mannelijke daders Geen professionele hulp
Aanbevelingen Meer ondersteuning voor seksuele vorming thuis en op school Extra aandacht voor sgg jongeren onderling Meer aandacht voor kwetsbare doelgroepen Betere samenwerking tussen diensten Protocol en stappenplan Lagere drempel voor hulp
Risico s: achtergrondfactoren Sekse: jongens vaker pleger, meisjes slo Leeftijd: jonger dan 15 Kwetsbaarheid: Grote armoede Holebi en transgender Beperking Negatief gezinsklimaat Allochtone achtergrond Eerder slachtoffer van SGG of trauma
Risicofactoren Kwetsbaarheid door: Weinig interactiecompetentie Ambigue communicatie Seks in ruil voor iets anders Opvattingen: Verkrachtingsmythes Seksisme Attitudes tav dwang Laag zelfbeeld Dominantie of hedonie
Sociale risicofactoren & context Groepsdruk Leeftijdsgenoten die SGG hebben meegemaakt Rondhangen Mishandeling Weinig sociale controle Weinig sancties Combinatie alcohol en seks Online zijn Beschermende factor: goede band met ouders
Sportspecifieke factoren Macht van een coach of trainer Cultuur van lichamelijkheid Ambitie van jonge topsporters Controle op vrijwilligers en begeleiders Gender Gelegenheden
Overzicht van de drie tools
1. Vlaggensysteem voor sport 30 situatiekaarten met tekeningen Beoordeling per situatie Suggesties voor pedagogische reactie Linken naar beleid
2. Raamwerk Lichamelijke en seksuele integriteit en beleid in de sport Beleidskader Te integreren in sportcontext Voorziet in denkkaders en instrumenten
3. Lichamelijke en seksuele integriteit: handleiding voor sportclubs Thema aanpakken in sportclubs 6 instrumenten Laagdrempelig
1. Vlaggensysteem sport
Vlaggen voor sport Situaties specifiek voor sport Tekeningen, steekkaarten Handleiding Theoriekaart Sportspecifieke aandachtspunten
Bedoeling vlaggensysteem 1.Seksueel gedrag van kinderen en jongeren correct inschatten Objectiviteit en neutraliteit te bevorderen Criteria en argumenten aan te bieden 2. Gesprek te stimuleren Nuancering en normalisering Gemeenschappelijke taal 3.Pedagogisch reageren Instrumenten en methodieken aan te bieden.
Visie op weerbaarheid Cfr weerbaar in het verkeer Leer je niet door op de achterbank van een auto te zitten Wel door als zwakke weggebruiker je veilig op straat te kunnen begeven Zicht hebben op risicosituaties Gedrag van anderen kunnen inschatten Zelf geen gevaarlijke situaties veroorzaken Beschermingsmaatregelen kennen
Een jongen raakt de borsten van een meisje tijdens groepsknuffel (14j)
Een trainer (22j) zit vaak voor het slapengaan op de kamer van de meisjes(15-17j) moppen te vertellen.
Een jongen staat te zwieren met zijn piemel in een gemengde kleedkamer (7-11j).
Een trainster komt zonder verwittigen de kleedkamer van de jongens binnen (15-17 j)
Een jongen maakt een foto van de meisjes onder de douche en verspreidt die via e- mail (13 j)
Een jongen (7 j)wordt gedwongen om aan de piemel van de trainer te komen
Grensoverschrijdend of niet? Grote verschillen in beoordeling Ngl persoonlijke aanvoelen en visie Ngl de persoon over wie het gaat Ngl de context
Hoe beoordelen van seksueel gedrag? Groene vlag: aanvaardbaar en positief seksueel gedrag Gele vlag: occasioneel licht grensoverschrijdend gedrag Rode vlag: zorgwekkend grensoverschrijdend gedrag Zwarte vlag: zwaar seksueel grensoverschrijdend gedrag
6 beoordelingscriteria 1. Toestemming (wederzijds) 2. Vrijwilligheid 3. Gelijkwaardigheid 4. Leeftijds- of ontwikkelingsadequaat 5. Contextadequaat 6. Zelfrespecterend
Consent of wederzijdse toestemming In kindertaal: Als we het allebei goed en prettig vinden, dan is het ok. Ik moet goed vragen of het ok is Als ik het niet wil, dan moet ik dat zeggen en het niet doen. Als mijn vriend/in zegt dat hij/zij niet wil, dan mag ik niet aandringen
Vrijwilligheid In kindertaal: Ik doe het alleen omdat ik het zelf wil Ik doe het niet om de ander een plezier te doen of omdat ik bang ben dat de ander boos zal worden Ik mag niet aandringen als de ander niet wil
Gelijkwaardigheid In kindertaal: Seksueel getint contact met iemand die veel ouder, sterker of slimmer, jonger of zwakker is, is niet ok
Leeftijds- of ontwikkelingsadequaat gedrag In kindertaal: Ik doe geen dingen waar ik te oud of te jong voor ben Zie normatieve lijst op www.seksuelevorming.be/down load
Aangepast aan context In kindertaal: Ik hou rekening met mijn omgeving en doe geen dingen die anderen zouden kunnen storen of chockeren. Anderen houden ook rekening met wat jij storend vind.
Zelfrespecterend In kindertaal: Ik doe mezelf geen pijn. Ik denk na over de schadelijke gevolgen van mijn gedrag voor mezelf
Grensoverschrijding op één van de criteria voldoende Mate van grensoverschrijding bepaalt de kleur van de vlag Herhaald gedrag-rodere kleur Urgentie vanaf Rood Seksueel misbruik: grijze zone
Seksueel misbruik? groen geel rood zwart toestemming OK +- OK - OK --OK vrijwilligheid OK +- OK - OK --OK gelijkwaardig heid Leeft/ontw. adequaat Contextadequaat OK +- OK - OK --OK OK +- OK - OK --OK OK +- OK - OK --OK Zelfrespect OK +- OK - OK --OK
Hoe reageren? Groen: accepteren en eventueel uitleggen Geel: uitleggen, begrenzen en alternatieven bieden, signaleren, coachen Rood: verbieden, uitleggen en controleren, eventueel bemiddelen, melden, straf of interventie aankondigen, coachen Zwart: verbieden, uitleggen, tussenkomen met straf of/en begeleiding of andere interventie, melden
Een jongen staat te zwieren met zijn piemel in een gemengde kleedkamer (7-11j).
Groen: Je zegt bijvoorbeeld Er was zoveel plezier in de kleedkamer, vertel eens wat er zo leuk was
Een trainer zit vaak voor het slapengaan op de kamer van de meisjes moppen te vertellen.
Geel: Je zegt bijvoorbeeld als kampleider t.a.v. trainer: Ik heb gemerkt dat je voor het slapengaan wat lang op de meisjeskamer blijft. Ook al vinden sommige meisjes dit leuk, toch is het niet gepast. De meisjes moeten voldoende privacy en rust krijgen. Kunnen we afspreken dat dit niet meer gebeurt?
Je zegt bijvoorbeeld als meisje t.a.v. trainer: Wij vinden het leuk dat je mopjes vertelt, maar niet op onze kamer. We hebben graag meer tijd om ons om te kleden. Kunnen we in het vervolg misschien mopjes vertellen in de ontspanningszaal?
Een jongen raakt de borsten van een meisje tijdens groepsknuffel (14j)
Rood: Je zegt bijvoorbeeld als trainer: Borsten aanraken kan niet in groepsknuffel. Ga je excuses aanbieden!
Een jongen (7 j)wordt gedwongen om aan de piemel van de trainer te komen
Zwart: Je zegt bijvoorbeeld als volwassene: Het is goed dat je ons dit vertelt. Dit mag niet gebeuren, we bespreken dit. Het is erg dat dit jou overkomt. Dit is zeker niet jouw fout. We gaan je helpen.
2. Raamwerk lichamelijke en seksuele integriteit en beleid in de sport
Een Raamwerk in drie delen 1. Een modelvisie voor het beleid 2. Instrumenten die het beleid toepasbaar maken in de praktijk 3. Achtergrondinformatie
Een beleid op drie niveaus: Reactiebeleid Preventiebeleid Kwaliteitsbeleid
Beleidsdomeinen : kwaliteit preventie reactie Zorg/educatie Huisregels/ accommodatie Deskundigheid medewerkers Communicatie
Beleidsinstrumenten 1. een leidraad: hoe kan een organisatie aan de slag? 2. een quickscan: topiclijsten die helpen het huidige beleid in te schatten 3. overzicht uitgangspunten voor een beleidsvisie 4. een uitgewerkte beleidsmatrix met suggesties voor mogelijke interventies en werkwijzen 5. een competentiechecklist voor medewerkers, die kan gebruikt worden om de noden aan bijscholing in kaart te brengen 6. profiel aanspreekpersoon integriteit API 7. een checklist voor omgangsregels 8. het vlaggensysteem 9. een gedragscode: een instrument om de verwachtingen naar medewerkers met betrekking tot seksualiteit en lichamelijke integriteit te formuleren 10. een handelingsprotocol: een stapsgewijs voorstel tot handelen bij een vermoeden, een onthulling of een vaststelling van seksueel misbruik 11. een wegwijzer met adressen en contactgegevens waar je cliënten kan naar doorverwijzen of waar je zelf terecht kan voor advies en ondersteuning
Achtergrondinformatie 1. Engagementsverklaring seksuele integriteit in de sport 2. De denkkaders voor een beleid over seksualiteit en lichamelijke integriteit, met linken naar meer bronnenmateriaal; 3. Normatieve lijst seksuele ontwikkeling 4. Het beroepsgeheim en andere begrippen: informatie over de huidige wetgeving ter zake.
3. Lichamelijke en seksuele integriteit: handleiding voor sportclubs
Handleiding WAT? Een handleiding die sportclubs op weg helpt aan de slag te gaan met het thema lichamelijke en seksuele integriteit VOOR WIE? Sportclubs WAAROM? Laagdrempelig en praktisch DIFFERENTIATIE Drie niveaus van inspanningen Basis inspanningen Iets meer Volwaardig uitbouwen
1. Wegwijzer Opsomming van organisaties die een sportclub informatie, advies of opleiding kunnen geven. Organisaties van de wegwijzer: Sensoa, ICES, meldpunt 1712, child focus, huisarts/sportarts, politie. Die wegwijzer zou door de club zelf moeten aangevuld worden met (persoonlijke) contacten en diensten in de buurt. Elke club zou de wegwijzer moeten kennen en verspreiden onder de bestuurders en begeleiders.
2. Panathlonverklaring en gedragscode PANATHLONVERKLARING Panathlonverklaring tekenen De positieve waarden in de jeugdsport nastreven www.sportopjongerenmaat.be
GEDRAGSCODE 2. Panathlonverklaring en gedragscode Gedragscode opstellen en toepassen Een gedragscode uitbreiden met concrete regels over de bescherming van de lichamelijke en seksuele integriteit. Voor diverse doelgroepen (begeleiders, sporters, ouders, supporters ) In handleiding: werkfiche, voorbeelden, verwijzing naar gedragscodes van de federatie & website ICES
2. Panathlonverklaring en gedragscode Enkele voorbeelden gedragscode Algemeen Zorg voor een omgeving en sfeer waarbinnen de sporter zich veilig voelt. Hiërarchische verhouding Wie zwijgt, stemt niet altijd toe. Besef dat volwassenen door hun leeftijd een machtsverhouding hebben tot jonge sporters, die daardoor geremd kunnen zijn om te praten over hun gevoelens, angsten of andere delicate aangelegenheden. Privacy/omkleedruimten Respecteer het recht op privacy, met name in de toiletten, kleedkamers en douches en - tijdens reizen of stages- in de slaapkamers. Opmerkingen met betrekking tot lichamelijke en seksuele integriteit Maak geen seksueel getinte opmerkingen of grapjes als minderjarigen in de buurt zijn.
3. Vlaggensysteem (mogelijk) seksueel grensoverschrijdend gedrag correct inschatten en aanpakken. Zes criteria Vier vlaggen
4. Aanspreekpersoon Integriteit (API) & verantwoordelijke voor ethiek AANSPREEKPERSOON INTEGRITEIT (API) WAT? Een aanspreekpunt voor sporters, trainers, ouders met een vraag, vermoeden of klacht over (seksueel) grensoverschrijdend gedrag. KENNIS afspraken, reglementen, reactieplan, vlaggensysteem & wegwijzer
4. Aanspreekpersoon Integriteit (API) & verantwoordelijke voor ethiek AANSPREEKPERSOON INTEGRITEIT (API) TAKEN Preventie en ondersteuning (bekendmaken functie, bewustmaking gedragscodes, vorming voor begeleiders, info aan bestuur ) Aanspreekpunt en eerste opvang (luisteren + informatie, advies of doorverwijzing) Coördinatie van interne procedure (reactieplan) en doorverwijzing (hulpverlening, politie en justitie )
4. Aanspreekpersoon Integriteit (API) & verantwoordelijke voor ethiek VERANTWOORDELIJKE VOOR ETHIEK Staat in voor het veilig, ethisch en positief klimaat in een club HOE? Opstellen en verspreiden gedragscode API benoemen en bekendmaken Maatregelingen voor kwaliteits-, preventie- en reactiebeleid Acties opzetten rond fair play, solidariteit, respect Vlaggensysteem verspreiden binnen de club
5. Reactieplan Het reactieplan kunnen toepassen bij een vermoeden, onthulling of vaststelling van seksueel grensoverschrijdend gedrag.
5. Reactieplan FASE 1: Het vermoeden, de onthulling of de vaststelling Vermoeden Signalen ordenen, veiligheid garanderen, vermoeden bespreken Onthulling Actief luisteren, informeren over verdere stappen, veiligheid garanderen, ernst van feiten inschatten, onthulling bespreken Vaststelling Veiligheid garanderen, politie&medische bijstand, ouders verwittigen, slachtoffer ondersteunen en informeren over verdere stappen
FASE 2: Overleg en advies 5. Reactieplan Intern overleg Samenstellen noodteam (API + bestuurslid, ouder, extern expert, vertegenwoordiger van een federatie ) Taken noodteam: Verdere acties bespreken en uitvoeren, communicatie naar derden, woordvoerder aanstellen Extern advies Aan gespecialiseerde hulpverleningsdiensten Bij wie terecht voor wat? zie wegwijzer
5. Reactieplan FASE 3: Interne afhandeling/melding bij hulpverlening en/of politie Interne afhandeling Voor elk van de betrokkenen Tussen de betrokkenen Voor de club Communiceren met familie Melding bij hulpverlening (waar voor wat? zie wegwijzer) Melding bij politie en justitie (waar? zie wegwijzer)
FASE 4: Opvolging & evaluatie 5. Reactieplan Kort na het voorval Welke stappen Hoe verlopen Enkele maanden erna Hoe is het nu in de club Extra maatregelingen nodig? Hoe kan een aanpak beter? Uitbreiden noodteam?
6. Actieplan voor een beleid Op maat gesneden actieplan voor de bescherming van de lichamelijke en seksuele integriteit van jonge sporters. 3 stappen Draagvlak creëren Proces opstarten Actieplan opstellen Werkblad voor actieplan 13 uitgangspunten uitgewerkt! Uitgangspunten Acties Bestaande/ nieuwe actie Tegen wanneer Jaarlijks/ eenmalige actie
6. Actieplan
6. Actieplan
6. Actieplan
6. Actieplan Uitgangspunten Acties Bestaande/ nieuwe actie Tegen wanneer Jaarlijks/ eenmalige actie De privacy van jonge sporters wordt gerespecteerd. In gedragscode: trainers en begeleiders opnemen dat men niet zomaar de kleedkamer kan binnenlopen. Nieuw September 2013 Eenmalig Afspreken met de uitbater van de sportzaal dat er altijd aparte kleedkamers voor jongens en meisjes moeten zijn. Bestaand Augustus 2013 Jaarlijks aanvragen
BIJLAGEN A. Voorbeeldteksten Voor ouders Voor alle jeugdleden B. Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag C. Gedragscode Voor begeleiders Voor sporters Concrete voorbeelden van gedragsregels D. Beroepsgeheim, discretieplicht en aangifteplicht binnen de sportclub
Aan de slag als federatie
www.sportmetgrenzen.be
6 vormingen Gent, Brugge, Hasselt, Antwerpen, Leuven, Kortrijk 3 in mei/juni, 3 in najaar Verloop van de sessie: Basisuitleg seksueel grensoverschrijdend gedrag en vlaggensysteem (6 criteria, reactie per vlag, voorbeelden) Handleiding sportclubs Interactie/ aan de slag
Waarom zou je dit thema actief opnemen? Verplicht? Nee! Werken rond thema integriteit (15 SF s) Verantwoordelijkheid opnemen (als sector, als federatie, als sportclub) Moeilijk thema > eenvoudige aanpak
Rol als federatie Federatieniveau Sportclubniveau Beslis wat je op welk niveau wil realiseren Stel een trekker aan Beslis wat je wanneer wil communiceren
Federatieniveau Raamwerk? (let op! selecteer!) Algemeen Specifiek voor eigen activiteiten Vlaggensysteem! Handleiding sportclub!
Sportclubniveau Handleiding Vlaggensysteem Passief: communiceren, stimuleren om te bestellen, Actief: Vormingsmomenten communiceren Zelf een vorming organiseren
Zelf een vorming organiseren? i.s.m. ICES volg de Training of trainers 19 april (volledige dag) Waarom zelf organiseren? - versterk je eigen competenties (door de TOT) - persoonlijke aanpak naar je clubs toe - positief signaal als federatie (zelf geven laten geven)
Zelf vorming organiseren - praktisch federatie voorziet lesgever (TOT) locatie, catering, ICES voorziet financiële tussenkomst (300 euro), presentatie, pakketjes,
² Samen aan de slag. Succes! erika.frans@sensoa.be lore.vandevivere@ethicsandsport.be sophie@vlaamsesportfederatie.be