Gelderse Bestuursscan Gemeente Lingewaal
Inhoudsopgave Voorwoord 2 Deskresearch 3 Kansen- en ontwikkelanalyse 7 Bijlage: Zelfanalyse 10 1
Voorwoord De gemeenten in Gelderland staan voor grote opgaven. Economische, demografische en andere ontwikkelingen vragen om een krachtige gemeenschappelijke aanpak van kansen en problemen. Nieuwe taken op het gebied van zorg, jeugd en arbeidsparticipatie stellen hogere eisen, waardoor gemeenten meer moeten samenwerken. Om deze redenen is in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland de adviescommissie gestart met het project Sterk bestuur in Gelderland. Het project gaat na of de Gelderse gemeenten en hun samenwerkingsverbanden voldoende zijn toegerust om ook in de toekomst de kwaliteit te bieden waar inwoners recht op hebben. Om dit te onderzoeken heeft de Adviescommissie de volgende onderzoeksmethoden gehanteerd. Er is gestart met een deskresearch om inzicht te krijgen over de feitelijke situatie van de gemeente. Vervolgens heeft de gemeente een zelfanalyse ingevuld, waarbij zij een beeld heeft geschetst van huidige en toekomstige ontwikkelingen en haar visie daar op. De deskresearch en de zelfanalyse vormden de onderleggers voor het gesprek met het MT, het college en (een delegatie van) de gemeenteraad. Na afloop van dit gesprek is door de Adviescommissie een kansen- en ontwikkelanalyse opgesteld, die de basis vormt voor het regionale rapport en handvatten geeft voor antwoorden op de toekomstbestendigheid van de gemeente, haar positie in de regio en bijbehorende samenwerkingsverbanden. Tot slot danken wij de gemeente voor haar medewerking en de constructieve gesprekken. Namens de adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, mr. G.J. de Graaf, voorzitter 2
Deskresearch De deskresearch op de volgende pagina s is opgesteld op basis van gemeentelijke documenten. 3
Gemeente Lingewaal Lingewaal is een gemeente in de Tielerwaard in de provincie Gelderland. De gemeente telt 11.059 inwoners (per 1 januari 2014) en heeft een oppervlakte van 54,56 km² (waarvan 3,53 km² water). De gemeente Lingewaal grenst aan de gemeenten Neerijnen, Geldermalsen, Zaltbommel (allen Gelderland) en Giessenlanden, Gorinchem en Leerdam (allen Zuid-Holland). De gemeente Lingewaal bestaat uit de kernen Asperen, Heukelum, Herwijnen, Vuren en Spijk. De gemeente is in 1986 gevormd uit de voormalige gemeenten Asperen, Heukelum, Herwijnen en Vuren. Direct na de samenvoeging heette de gemeente korte tijd Vuren. Lingewaal laat zich omschrijven als groene plattelandsgemeente met voorzieningen en bedrijvigheid op maat. Bevolking: De bevolkingsomvang is in de periode 2001-2013 toegenomen met 3%. Over de periode 2008-2013 is er sprake van een toename van 1%. De groene druk -de verhouding tussen het aantal 0- tot 19-jarigen en het aantal 20- tot 65-jarigen bedraagt in de gemeente Lingewaal 41,8%. De grijze druk -de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder tot het aantal personen van 20 tot 65 jaar- is met 24,3% lager dan de groene druk. De grijze druk is in de gemeente Lingewaal kleiner dan gemiddeld in de groep gemeenten van vergelijkbare grootte. De grijze druk is in de periode 2001-2013 toegenomen met 46%. In de gemeente Lingewaal wonen relatief minder allochtonen (7,5%) dan gemiddeld in de groep gemeenten met een vergelijkbare bevolkingsomvang (10,4%) en de het gemiddelde van de provincie Gelderland (14,5%). 50,2% van de inwoners is vrouw. Werkgelegenheid: Sinds 2001 is het aantal banen in de gemeente Lingewaal toegenomen met 7%. Momenteel zijn er 3.561 banen. De omvang van de beroepsbevolking is totaal 6.100. In vergelijking met de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang bevinden zich in de gemeente Lingewaal evenveel vestigingen van bedrijven. In de gemeente Lingewaal bevinden zich 128 vestigingen van bedrijven per 1.000 inwoners tegen 127 in de referentiegroep. Het aantal banen per 1.000 inwoners bedraagt 432 en is daarmee iets lager dan in de referentiegroep (500). Woningen: In 2012 bedroeg het aantal woningen in de gemeente Lingewaal 4.288. 67,9% van de woningvoorraad maakt onderdeel uit van de koopsector. Dit aandeel is kleiner dan de gemeenten uit dezelfde gemeentegrootteklasse. 26,7% van de woningen in de gemeente Lingewaal bevindt zich in de sociale huursector, en 5,4% in de particuliere huursector. In 2011 zijn er in de gemeente 56 woningen gebouwd. Sinds 2000 is de woningvoorraad van deze gemeente gewijzigd met 335 (8%) woningen. De gemiddelde WOZ-waarde is met 299.000 hoger dan het gemiddelde in Gelderland ( 256.000) en gemeenten met vergelijkbare omvang ( 270.000). De functiemengingsindex (FMI) weerspiegelt de verhouding tussen banen en woningen, en varieert tussen 0 (alleen wonen) en 100 (alleen werken). Bij een waarde van 50 zijn er evenveel woningen als banen. In de gemeente Lingewaal bedraagt de functiemengingsindex: 41,9. Daarmee is de gemeente meer een woon- dan werkgemeente. Inkomen: Het gemiddelde besteedbaar inkomen van particuliere huishoudens (incl. studenten) in de gemeente Lingewaal bedraagt 38.800 en is hoger dan het gemiddelde besteedbaar inkomen in de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang ( 36.500). Dit ligt ook boven het provinciaal gemiddelde van 34.300 in Gelderland. In de gemeente Lingewaal vallen 584 personen terug op een uitkering. In relatief opzicht handelt het hier om 80 op 1.000 personen in de leeftijd 15-65 jaar. Het aandeel personen dat gebruik maakt van een uitkering kleiner dan gemiddeld in de groep gemeenten van vergelijkbare omvang. Gemeenteraad (totaal 15 zetels) ChristenUnie 4 zetels CDA 4 zetels VVD 3 zetels PvdA 3 zetels SGP 1 zetel College van Burgemeester en Wethouders Burgemeester Loes van Ruijven-van Leeuwen (CDA) Wethouder Govert van Bezooijen (CU) Wethouder Ed van Sambeek (CDA) Wethouder Griedo Bel (PvdA) Gemeentesecretaris Kees Verweij Organisatiemodel De gemeentelijke organisatie is opgebouwd via het klassieke directiemodel en bestaat uit vier afdelingen: Ruimtelijke Zaken, Veiligheid, Vergunningen & Handhaving, Maatschappelijke Zaken en Bedrijfsvoering & Ondersteuning. Aan het hoofd van de organisatie staat de gemeentesecretaris. Iedere afdeling heeft een afdelingshoofd. Bestuurlijke stabiliteit: Na de verkiezingen van maart 2014 is er opnieuw een coalitie van CU, CDA en PvdA gevormd. Daarmee zijn ook de huidige wethouders (in deeltijd) de komende 4 jaar weer terug in het college. De coalitiepartijen hebben samen 11 van de 15 zetels en gaan werken op basis van het coalitieakkoord Zorgen voor Morgen. De burgemeester is sinds 2006 burgemeester van Lingewaal. Sinds 1 januari 2014 combineert zij deze functie met een waarnemend-burgemeesterschap van buurgemeente Neerijnen. Organisatie op orde: Uit de besturings- en managementfilosofie van februari 2014 blijkt dat de gemeentesecretaris en de afdelingshoofden gezamenlijk het MT vormen. Binnen de verschillende afdelingen zijn in totaal twee coördinatoren actief. In de organisatie wordt het principe van integraal management toegepast, wat betekent dat de organisatie op managementniveau een zo compleet mogelijke verantwoordelijkheid heeft voor beleid, producten en diensten en de wijze waarop de middelen worden aangewend om deze tot stand te brengen. De kernwaarden zijn: enthousiast, verantwoordelijkheid, vertrouwen, respect voor anderen, samenwerken en resultaatgericht. Het aantal fte bedraagt momenteel circa 68. Financiële positie: De gemeente Lingewaal staat onder repressief toezicht van de provincie. De gemeente gebruikt het programma Naris om de risico s te inventariseren, daarbij wordt een onderverdeling gemaakt in de kans dat het risico zich voordoet en wat het maximale gevolg kan zijn. Het totaal van alle risico s (na simulatie): 1,2 miljoen. Er wordt daarbij geen onderscheid gemaakt in incidentele en structurele risico s. Kijkend naar het weerstandsvermogen: de risico s zijn niet verdeeld in structurele en incidentele risico s, waardoor deze niet afgezet kunnen worden tegenover de structurele en incidentele weerstandscapaciteit. Echter, er kan gesteld worden dat er nog redelijk wat ruimte zit in de belastingcapaciteit om structurele tegenvallers op te kunnen vangen. Eveneens is de incidentele weerstandscapaciteit dermate, dat ook incidentele tegenvallers opgevangen kunnen worden. De weerstandsratio is met 4,29 uitstekend. Samenwerking: Voor zover mogelijk wordt er gekeken naar samenwerkingsmogelijkheden binnen de regio of met andere gemeenten als middel om de zelfstandigheid te behouden. Het uitgangspunt voor samenwerken is de mate van bestuursvrijheid. Indien de bestuursvrijheid minimaal is kan samenwerking worden gezocht met andere partijen. De gemeente Lingewaal werkt op verschillende schaalniveaus en beleidsvelden samen met andere gemeenten, uit zowel Gelderland als Zuid-Holland. De decentralisaties in het Sociale Domein worden grotendeels opgepakt in regioverband (Rivierenland), evenals de Belasting Samenwerking Rivierenland (BSR) en de Omgevingsdienst Rivierenland (ODR). Voor het aanpakken van de jeugdwerkloosheid werkt Lingewaal samen met de Regionale Sociale Dienst Alblasserwaard/Vijfheerenlanden (o.a. gemeenten Zederik, Gorinchem, Leerdam). Dit geldt ook voor de uitvoering van de Participatiewet. Op 25 november 2014 heeft de raad besloten met de gemeenten Tiel, Culemborg en Geldermalsen afspraken te maken over intensieve samenwerking op het gebied van zogenoemde PIJOFACHtaken en de gesprekken met de gemeenten Neerijnen en Geldermalsen over verdergaande ambtelijke samenwerking voort te zetten. Door de colleges van de drie genoemde gemeenten is een plan van aanpak vastgesteld dat ziet op het nader onderbouwen van een aantal mogelijke ontwikkelscenario s. De besluitvorming hieromtrent vindt plaats in december 2015. De oriëntatie op samenwerking van Lingewaal is dus zowel op het oosten als westen gericht, over provinciegrenzen heen.
Strategie en Leiderschap: In de management- en besturingsfilosofie staat beschreven welke visie en missie Lingewaal heeft en waar welke verantwoordelijkheden liggen. Er is een belangrijke rol weggelegd voor de gemeentesecretaris. De gemeentesecretaris is eerste adviseur van het college en eindverantwoordelijk voor de ambtelijke organisatie. Hij bevordert de samenwerking tussen bestuur en ambtelijke organisatie en binnen alle ambtelijke geledingen. De afdelingsmanagers geven leiding aan hun afdeling op basis van integraal management. Dit betekent dat zij verantwoordelijk zijn voor de kwantiteit en de kwaliteit van de producten van hun afdeling en voor het op de juiste wijze hiertoe inzetten van de benodigde en beschikbare personele en financiële middelen. De gemeentesecretaris en de afdelingsmanagers vormen samen het managementteam. In het MT staat de samenwerking tussen de afdelingen en het belang van de gehele organisatie centraal. Verder heeft het MT een belangrijke rol in de verdere ontwikkeling van de organisatie wat betreft cultuur, kernwaarden, dienstverlening en samenwerking. In de besturingsfilosofie staan de missie en visie beschreven evenals de kernwaarden en de politiek-bestuurlijke rollen in relatie tot de ambtelijke organisatie en inwoners. Interactie met de samenleving: Op 28 januari 2010 heeft de gemeenteraad van Lingewaal met de vaststelling van de Structuurvisie Plus het Manifest van Lingewaal de koers bepaald voor de ontwikkeling van Lingewaal tot 2030. Deze koersbepaling was het resultaat van een uitgebreid interactief proces met de gemeenschap. Het Manifest is een integrale visie op de leefbaarheid van de kernen en de gemeente als geheel, waarin de vele bijdragen uit verschillende beleidssectoren tot een integraal en samenhangend kader zijn gesmeed. Er zijn vier programmalijnen vastgesteld: partnerbestuur, ondernemend, kernkracht en karakteristiek. De budgetten voor diverse uitvoeringsacties heeft de afgelopen periode onder druk gestaan. Lingewaal heeft een nota Burgeparticipatie opgesteld. Kern: De gemeente stimuleert en faciliteert het zelforganiserend vermogen van haar inwoners. Beleidskeuzes worden grotendeels door en/of met de bewoners, ondernemers en organisaties in de kernen gemaakt. De gemeente heeft in 2013 meegedaan aan de burgerpeiling van waarstaatjegemeente : Bezuinigingen: In 2014 is de begroting van Lingewaal sluitend, met een licht positief resultaat ( 40.000). Voor de komende jaren (2015, 2016, 2017) zijn ook licht positieve resultaten geraamd. In totaal zijn er 61 risico s opgenomen in het risicoprofiel voor 2014. Uit de programmabegroting 2014-2017 blijkt dat 90% zeker is dat alle risico s kunnen worden afgedekt met een bedrag van 1,2 mln. (benodigde weerstandscapaciteit). De beschikbare weerstandscapaciteit bedraag 4,8 miljoen. Dit duidt op een voldoende weerstandsvermogen (ratio: 4,27). Van die 4,8 miljoen betreft 567.000 een onbenutte belastingcapaciteit. De lokale lastendruk in Lingewaal ligt hoger dan het gemiddelde van de provincie Gelderland. Uit de VNG Schuldmonitor 2012 blijkt dat de gemiddelde netto per inwoner van Lingewaal 1.668 bedraagt. Krimp: Er is in de gemeente Lingewaal sprake van een positief migratiesaldo. De gemeente heeft ook te maken met een natuurlijke bevolkingsaanwas, waardoor de gemeente niet krimpt. In 2011 zijn er 56 woningen bijgekomen. Grondproblematiek: Lingewaal voert een passief grondbeleid. De meest recente nota Grondbeleid dateert uit 2014. De huidige grondexploitatie is beperkt van omvang en loopt weinig risico. Er zijn vier complexen met een lopende exploitatie, waarvan 1 voor een bedrijventerrein (Zeiving-Noord). Woningbouwontwikkeling voor Herwijnen-Oost heeft een verwacht resultaat van - 625.000,- terwijl eerder nog een winst werd verwacht. Bij de drie andere complexen worden nog wel winsten verwacht. In de actualisatie van dit jaar zal blijken in hoeverre dat nog realistisch is. Samenwerking 4 O s: In Lingewaal zijn 949 bedrijven gevestigd. Zakelijke dienstverlening en industrie zijn de grootste sectoren. De gemeente werkt samen met twee ondernemersverenigingen: de Industriële Vereniging Lingewaal (IVL) en Middenstandsvereniging Hermid (Herwijnen). Uit de MKB-monitor voor ondernemersvriendelijke gemeenten 2012-2013 blijkt dat Lingewaal als 56 e en dus laatste eindigt van de 56 Gelderse gemeenten. Op provinciaal niveau bestaat het RCT (Regionaal Centrum voor Technologie Rivierenland), dat helpt ondernemers om te innoveren. Er is tevens een WMO-raad in de gemeente actief. Lingewaal biedt plaats aan circa 5.000 basisschoolleerlingen. In iedere kern is (met uitzondering van Spijk), een christelijke en openbare basisschool aanwezig. De protestants christelijke scholen vallen onder het bestuur van de Stichting LOGOS. In de gemeente Lingewaal zijn geen middelbare scholen gevestigd. Jongeren kunnen kiezen uit diverse middelbare scholen in de omgeving van Lingewaal, zoals in Leerdam, Gorinchem en Geldermalsen. Decentralisaties sociale domein: Bijzonder voor Lingewaal is dat de gemeente in twee regio s bestuurlijk betrokken is bij de decentralisaties. Op het terrein van de AWBZ en de Wmo sluit Lingewaal beleidsmatig grotendeels aan bij de Regio Rivierenland. Ook op het gebied van de jeugdzorg haakt ze aan bij dat samenwerkingsverband, zowel beleidsmatig als qua uitvoering. Maar voor wat betreft de Sociale Dienst en Sociale Werkvoorziening maakt de gemeente reeds een aantal jaren deel uit van twee gemeenschappelijke regelingen in Alblasserwaard/Vijfheerenlanden, te weten de Regionale Sociale Dienst (RSD) en de Avelingen Groep. Voor de uitvoering van de Participatiewet is Lingewaal dan ook gekoppeld aan deze regio. Jeugdzorg: De jeugdzorg wordt vanaf 1 januari 2015 overgeheveld naar de gemeenten. Voor de uitvoering en het transitiearrangement wordt gekeken naar de regio Rivierenland. In dit samenwerkingsverband worden ook de afspraken gemaakt met Bureau Jeugdzorg Gelderland. De Groeinota Jeugdzorg is een voorbereidend beleidskader voor de Jeugdzorg. Een regionaal document met een lokale paragraaf. Eind 2014 is het definitieve beleid 2015-2016 door de raad vastgesteld. AWBZ/Wmo: Door de gemeenten verbonden in de Regio Rivierenland is een plan van aanpak opgesteld. Begin maart is een planning vastgesteld met de route op het gebied van beleid, uitvoering en inkoop. Participatiewet: Lingewaal werkt samen in de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (AV) met de Avelingen Groep en de Regionale Sociale Dienst (RSD AV). Deze regio heeft in januari 2014 beleidsuitgangspunten geformuleerd voor de uitvoering van de Participatiewet. De benodigde verordeningen worden in de tweede helft van dit jaar vastgesteld. Passend Onderwijs: Op 1 augustus 2014 wordt de Wet Passend Onderwijs van kracht. Voor dit proces zijn de Lingewaalse scholen ingedeeld in de regio Alblasserwaard/Vijfheerenlanden. Schoolbesturen (verenigd in samenwerkingsverbanden) en gemeentebesturen -vanuit hun verantwoordelijkheid voor 22 aan de jeugd gerelateerde zorgtaken- voeren samen overleg over het ondersteuningsplan. In dit plan staat hoe het samenwerkingsverband van het onderwijs leerlingen met speciale behoeften op de scholen plaatst en hoe de ondersteuningsmiddelen worden ingezet worden op de diverse scholen. De samenwerkingsverbanden hebben afgesproken ondersteuningsteams in te richten op en rond de scholen. Operationele samenwerking: De gemeente Lingewaal werkt samen in de Regio Rivierenland en Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. De Omgevingsdienst Rivierenland (ODR) verzorgt VTHtaken op het gebied van milieu voor de deelnemende gemeenten en heeft een efficiencytaakstelling van 5%, te realiseren binnen 5 jaar. De Belastingsamenwerking Rivierenland (BSR) verzorgt alle belastingaanslagen (rioolheffing, waterschapsbelasting etc.) voor de regio. Op ICT-gebied werkt Lingewaal nog slechts op beperkte schaal samen met Buren, Neder-Betuwe en West Maas en Waal. De Regionale Sociale Dienst Alblasserwaard-Oost/Vijfheerenlanden verzorgt de taken op het gebied van werk en inkomen.
Bestaande samenwerkingsverbanden: In de gemeentebegroting 2014 zijn de verbonden partijen (rechtspersonen waarin de gemeente een bestuurlijk en financieel belang heeft) opgenomen. Het betreft onder andere de volgende samenwerkingen: - Regionale Sociale Dienst Alblasserwaard-Oost/Vijfheerenlanden (GR) - Werkvoorzieningschap De Avelingengroep (GR) - Belastingsamenwerking Rivierenland (GR) - Veiligheidsregio Gelderland-Zuid (GR) - Regio Rivierenland (GR) - GGD Gelderland Zuid (GR) - Omgevingsdienst Rivierenland (GR) - Stichting Openbaar Onderwijs Alblasserwaard en Vijfheerenlanden (O2A5) - Corporatie Kleurrijk Wonen (ivm WSW) - Samenwerking in de afvalwaterketen (10 gemeenten en Waterschap Rivierenland) Overzichtskaart regionale samenwerkingsverbanden Sociaal Veiligheid Bestuurlijk Fysiek Toelichting: rechtsboven vindt u het aantal samenwerkingsverbanden (per domein) met andere gemeenten. Bij het sociale domein werkt Lingewaal bijvoorbeeld samen met 91 andere gemeenten in 17 samenwerkingsverbanden (het gaat hier bijvoorbeeld om GGD s, Jeugdzorg, Passend Onderwijs, RMC s). Op de vier kaartafbeeldingen is per domein (sociaal, bestuurlijk, veiligheid en fysiek) te zien met welke gemeenten het meest wordt samengewerkt: hoe donkerder het groen, des te meer samenwerkingsverbanden. Ook kan afgelezen worden in welke richting deze samenwerkingen zich oriënteren, bijvoorbeeld richting het westen of oosten, of juist verspreid per domein (congruentie). De totale congruentiescore van Lingewaal: 17% (gemiddelde Nederland bedraagt 18%)
Kansen- en ontwikkelanalyse Op dinsdag 6 mei 2014 heeft de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland achtereenvolgens gesproken met het managementteam, het college van B&W en een afvaardiging van de gemeenteraad. Wij danken deze vertegenwoordigers van de gemeente Lingewaal voor de openhartigheid waarmee zij ons deelgenoot hebben gemaakt van de uitdagingen waar de gemeente voor staat en de oplossingen die hiervoor worden gevonden. Wij stellen daarbij vast, dat we een ambitieus en plezierig managementteam hebben aangetroffen, een college dat met een duidelijke visie over de gezamenlijke agenda en elkaars portefeuille sprak, en een gemeenteraad die zelfbewust van gedachten wisselt over de toekomstige opgaven van de gemeente. Onderstaand geven wij naar aanleiding van deze gesprekken aan waarin naar onze mening kansen liggen voor de gemeente, alsmede punten die in onze ogen verder ontwikkeld kunnen of moeten worden. De gemaakte opmerkingen over de juistheid van de gegevens in het zelfevaluatierapport zijn doorgegeven aan BMC. Kansen Organisatie Lingewaal weet met een kleine ambtelijke organisatie relatief veel te realiseren, vooral dankzij de grote taakverantwoordelijkheid en zelfstandigheid van de medewerkers. Volgens recente benchmarkgegevens van waarstaatjegemeente.nl wordt de kwaliteit van de dienstverlening als zeer goed beoordeeld. Verder weet de ambtelijke organisatie een adequate bestuursondersteuning te bieden. De organisatie kent door zijn geringe omvang een aantal kwetsbaarheden; daar waar tijdelijke capaciteitsproblemen zich voordoen (kwalitatief of kwantitatief) worden die in formele en informele samenwerkingsverbanden meestal eenvoudig opgelost. Ook worden hiervoor externen ingehuurd. De organisatie heeft onlangs een organisatieontwikkelings- en cultuurveranderingstraject ingezet dat medewerkers beter leert om te gaan met veranderlijke beleidscontexten. Relatie met de samenleving Lingewaal heeft in 2010 met inwoners en samenlevingspartners het Manifest van Lingewaal vastgesteld, waarin afspraken zijn gemaakt over de inzet van inwoners en hun organisaties bij de zorg voor de kwaliteit van de leefomgeving en de daar aanwezige publieke voorzieningen. In het kader van dit Manifest zijn ook afspraken gemaakt over bezuinigingen op voorzieningen en de bijdrage die maatschappelijke partners kunnen spelen bij het instandhouden van die voorzieningen. Op deze manier is al vooraf draagvlak voor bezuinigingen gecreëerd. Het Manifest dient ook als basis voor afspraken met inwoners en maatschappelijke partners in het kader van de decentralisaties in het sociale domein. Intergemeentelijke samenwerking Lingewaal laat zich leiden door een pragmatische visie op samenwerking, waarbij de te realiseren meerwaarde centraal staat. De gemeente werkt op verschillende schaalniveaus en beleidsvelden samen in andere samenwerkingsverbanden, zowel met gemeenten uit Gelderland als uit Zuid-Holland. Op ICT-gebied wordt nog slechts beperkt samengewerkt met de (niet naastgelegen) gemeenten Buren, Neder-Betuwe en West Maas en Waal. Pogingen om deze samenwerking uit te breiden tot andere bedrijfsvoeringstaken zijn gestrand. 7
Ontwikkelpunten Bestuur en organisatie Om de organisatie te kunnen ontwikkelen heeft de ambtelijke organisatie onlangs een organisatieontwikkelings- en cultuurveranderingstraject ingezet (zie boven). Het oogmerk van het organisatieontwikkelings- en cultuurveranderingstraject is echter niet het ontwikkelen van een regiegemeente, maar het beter toerusten van de organisatie op het opereren in een omgeving die voortdurend aan verandering onderhevig is. De mogelijkheid om ambtelijke capaciteitsproblemen op te lossen met inhuur van externen en uitbesteding, stuit op zijn grenzen. Dat blijkt onder meer uit het bijstellen van het ambitieniveau van het Manifest van Lingewaal. Met name de gemeenteraad maakt zich zorgen over de kwetsbaarheid van de ambtelijke organisatie, zeker met het oog op de naderende decentralisaties. Intergemeentelijke samenwerking De bovengenoemde capaciteitsproblemen en kwetsbaarheden in de ambtelijke organisatie vragen om een stevigere samenwerking met andere gemeenten, vooral op het gebied van bedrijfsvoering. Op het moment van het gesprek van de commissie Sterk bestuur met het college stelde de commissie vast dat deze samenwerking nog onvoldoende van de grond is gekomen. Inmiddels zijn er grote stappen gezet en heeft Lingewaal duidelijk positie gekozen. De raad heeft besloten met Tiel, Culemborg en Geldermalsen afspraken te maken over intensieve samenwerking op het gebied van de PIJOFACH-taken en de gesprekken met de gemeenten Neerijnen en Geldermalsen over verdergaande samenwerking voort te zetten. Door de colleges is een plan van aanpak vastgesteld voor het onderbouwen van een aantal mogelijke ontwikkelscenario s. De besluitvorming hieromtrent vindt plaats in december 2015. De dubbele oriëntatie van Lingewaal op Rivierenland en op Vijfherenlanden/Alblasserwaard geeft veel flexibiliteit in de intergemeentelijke samenwerking, maar staat een verdere ontwikkeling van samenwerkingsrelaties in de weg. Vooral omdat deze dubbele oriëntatie altijd vrijblijvendheden met zich meebrengt. Door het grotere belang van regionale samenwerking is een duidelijke keuze tussen samenwerking in Rivierenland of in Vijfherenlanden/Alblasserwaard daarom onvermijdelijk. Ontwikkelingen in de laatstgenoemde regio (de adviezen van commissie-schutte) maken dat nog eens extra urgent. De gemeenteraad ervaart een grote afstand tot hetgeen op regionaal niveau wordt afgesproken en/of besloten. Om regionale samenwerking verder te kunnen ontwikkelen is het nodig om de betrokkenheid van de gemeenteraad te versterken. De keuze voor samenwerkingspartners lijkt niet te zijn gebaseerd op een strategische visie op de toekomstige ontwikkeling van de gemeente en haar positie ten opzichte van andere gemeenten. Om duidelijke keuzes voor de toekomst te kunnen maken is zo n visie wel nodig. Anders bestaat het gevaar dat anderen die keuzes voor Lingewaal gaan maken. Reactie college: Wij herkennen ons niet in deze tekst. Allereerst is naar onze mening de stelling dat de keuze voor samenwerkingspartners niet lijkt te zijn gebaseerd op een strategische visie op de toekomstige ontwikkeling van de gemeente in tegenspraak met de weergave van uw perceptie van het gesprek met het college, waarover u in de inleiding op pag. 1 schrijft als een college dat met een duidelijke visie over de gezamenlijke agenda en elkaars portefeuille. De huidige samenwerkingspartners zijn weldegelijk geselecteerd op een duidelijke visie, namelijk dat Lingewaal per taakveld een afweging maakt met welke partner samengewerkt wordt. Deze visie heeft ertoe bijgedragen dat Lingewaal veel heeft gerealiseerd, zoals u op pag. 1 ook constateert. 8
Wij zijn ons ervan bewust dat de maatschappij en externe factoren snel aan het veranderen zijn. Dit is voor ons aanleiding voor de strategische verkenning van een drietal concrete toekomstperspectieven, die wij momenteel aan het uitvoeren zijn. Dit betreft: 1. transformatie naar regiegemeente 2. intensieve samenwerking op het gebied van bedrijfsvoering met de gemeenten Culemborg, Geldermalsen en Tiel 3. herindeling met de gemeenten Leerdam, Zederik en Vianen (overeenkomstig het advies van de commissie Schutte). Inmiddels heeft de raad gekozen voor samenwerking in regio Rivierenland. In de opinie van het college impliceert dit echter niet dat de huidige samenwerkingsverbanden op het gebied van het sociaal domein en onderwijs in de Vijfheerenlanden/Alblasserwaard hierdoor per definitie beëindigd moeten worden. Relatie met de samenleving Het veelgenoemde Manifest van Lingewaal is inmiddels 4 jaar oud. Om de daarin gemaakte afspraken af te stemmen op de zich gewijzigde bestuurlijke en maatschappelijke omstandigheden, is een herijking van het Manifest noodzakelijk. Reactie college: Het Manifest van Lingewaal is in 2010 tot stand gekomen en beschrijft de ontwikkelstrategie tot 2030. Het reeds na 4 jaar herijken van deze toekomstvisie is daardoor bijstellen van de koers is voor ons niet aan de orde. Wij hebben, al werkende met Het Manifest, mogelijkheden voor verbetering geconstateerd. Op deze reden is in het coalitieakkoord Zorgen voor morgen voor de coalitieperiode 2014-2018 opgenomen dat in 2014 een evaluatie van Het Manifest zal plaatsvinden, met als doel daar waar nodig Het Manifest verder aan te scherpen. Van het bijstellen van het ambitieniveau, zoals u op pagina 2 onder het kopje Bestuur en organisatie vermeld, in dan ook geen sprake. Uit gegevens van de provincie blijkt dat Lingewaal laag scoort op ondernemersvriendelijkheid. Het verdient aanbeveling om samen met de ondernemersvereniging na te gaan waar die lage score op gebaseerd is. Decentralisaties Wat hiervoor is gezegd over de betrokkenheid van de gemeenteraad bij regionale aangelegenheden, geldt ook voor hun betrokkenheid bij de decentralisaties, die immers ook op regionaal niveau zijn voorbereid. Aangezien het gaat om politiek gevoelige taken waar raadsleden te zijner tijd op aangesproken gaan worden, is het zaak om de raad meer invloed te geven op belangrijke keuzes ten aanzien van de afwegingskaders die gehanteerd gaan worden bij zorgverlening en arbeidstoeleiding. Het gevaar bestaat dat de decentralisaties zoveel tijd en aandacht vragen van het gemeentebestuur (zowel raad als B&W), dat belangrijke strategische keuzes op andere terreinen veronachtzaamd worden. Reactie college: Wij missen met betrekking tot deze stelling de onderbouwing. Ook uit de gevoerde gesprekken kunnen wij hiervoor geen aanknopingspunten vinden. Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, Namens deze, Marcel Boogers 9
Bijlage: Zelfanalyse 10
Sterk Bestuur in Gelderland 18 maart, 2014 Ter voorbereiding op het gesprek met de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft de gemeente een vragenlijst ingevuld. Dit in het kader van het project Sterk Bestuur in Gelderland. Het onderzoek voor het project is opgebouwd uit: deskresearch (inventarisatie feiten); vragenlijst (inventarisatie meningen); gesprek Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland met regio en gemeenten. De antwoorden op deze vragenlijst staan daarom niet op zichzelf maar dienen in de context van het totale onderzoek gezien te worden. Onderwerpen vragenlijst Voorliggende rapportage omvat de resultaten van de vragenlijst die door de gemeente is ingevuld. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod: Kenmerken van de gemeente Realisatie van de opgaven door de gemeente Samenwerken op strategisch, tactisch en operationeel niveau Belang bij en bijdrage aan samenwerken Decentralisaties Invullen vragenlijst De vragenlijst is toegestuurd aan het college van Burgemeesters en Wethouders. Zij zijn aanbevolen om de vragenlijst ter consultatie voor te leggen aan de fractievoorzitters. Ook kon men maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven betrekken bij het invullen van de vragenlijst. De gemeenteraad/fractievoorzitters zijn betrokken bij de beantwoording. Drie niveaus van samenwerken In de vragenlijst is onderscheid gemaakt tussen drie niveaus in samenwerken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 11
1. Karaktereigenschappen van uw gemeente 1.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord Het College van B en W beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De gemeenteraad beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De ambtelijke organisatie beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwaliteit). De ambtelijke organisatie heeft voldoende capaciteit om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwantiteit). De gemeente is in staat om voldoende kwalitatief goed personeel aan te trekken. De financiële positie van de gemeente is een belemmering voor het adequaat functioneren van het lokaal bestuur. De nieuwe strategische opgaven zijn voor de gemeente aanleiding om de omvang van het totale takenpakket te heroverwegen (kerntakendiscussie). Onderlinge verhoudingen tussen College en Raad zijn goed. Mee eens Mee eens Niet eens en niet oneens Mee oneens Niet eens en niet oneens Mee oneens Niet eens en niet oneens Mee eens 1.2 Op welke twee punten vindt u dat de organisatie van uw gemeente positief scoort ten opzichte van de organisaties van andere gemeenten? Vraag Antwoord 1. Betrokkenheid, creativiteit en inzet 2. Dienstverlening aan burger 1.3 Wat zijn twee verbeterpunten binnen uw organisatie? Vraag Antwoord 1. Externe oriëntatie 2. Integraliteit 12
1.4 Welke drie kenmerken kenschetsen het politiek/bestuurlijke klimaat van uw gemeente het best? Maatschappelijk betrokken Stabiel Daadkrachtig 13
2. Realisatie van de opgaven door uw gemeente 2.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente is in staat om lokale doelen te stellen. De gemeente is in staat om lokale doelen te bereiken. Inwoners hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Ondernemers hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Maatschappelijke organisaties hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Mee eens Mee eens Mee eens Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens 2.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De (financiële) positie van de gemeente maakt regionale samenwerking noodzakelijk. De (financiele) positie van de gemeente maakt ambtelijke samenwerking met andere gemeente(n) noodzakelijk. De gemeente verkent een ambtelijke fusie. De gemeente verkent een bestuurlijke fusie (herindeling). Mee eens Mee eens Mee eens Mee eens 14
3. Samenwerken op strategisch, beleidsmatig en operationeel niveau Op strategisch niveau werkt de gemeente Lingewaal samen met 10 andere gemeenten. De grootte van het vierkant bij elke gemeente geeft de gemeentegrootte op basis van het inwoneraantal weer. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. Alle gemeenten maken deel uit van de regio Rivierenland. Sinds 2010 maakt de gemeente West Maas en Waal hier ook onderdeel van uit. In de toekomst verwacht men met de dezelfde gemeenten samen te werken. 15
3.2 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u belangrijke partners zijn voor de strategische opgaven? Leerdam en Gorinchem 3.3 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. De ambtelijke inzet van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens 3.3 Hoe waardeert u de samenwerking voor de strategische opgaven? Goed 16
3.4 Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste beleidsmatige (dus niet: PIOFA) samenwerkingspartners op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? Dit zijn dezelfde gemeenten als op strategisch niveau. In de toekomst verwacht men hier geen veranderingen in. 3.5 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u belangrijke beleidsmatige samenwerkingspartners zijn op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? Regio A/V 3.6 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. Mee oneens Niet eens en niet oneens 3.7 Hoe waardeert u de beleidsmatige samenwerking tussen de partners? Goed 3.8 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u in de toekomst belangrijke beleidsmatige samenwerkingspartners op dit vlak zouden kunnen zijn? regio A/V 17
3.9 Met welke gemeenten werkt u op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen? Het toekomstig perspectief ziet er geheel anders uit. Zie vraag 3.14. 3.11 Zijn er gemeenten buiten Gelderland met wie u op operationeel niveau samenwerkt? Nee 3.12 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens 18
3.13 Hoe waardeert u de operationele samenwerking? Neutraal 3.14 Met welke gemeenten zou u in de toekomst (dus potentieel) op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen kunnen werken? Dit zijn geheel andere partners dan de huidige samenwerking met Buren en Neder- Betuwe, zie vraag 3.9 3.15 Zijn er gemeenten buiten Gelderland met wie u in de toekomst op operationeel niveau samen zou kunnen werken? Leerdam, Zederik, Vianen, Giessenlanden 19
4. Bijdrage aan samenwerken - Strategische opgaven in de regio Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang voor uw gemeente? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. De thema s zijn als volgt gecategoriseerd: - Speler: De gemeente geeft aan zowel veel belang te hebben als veel middelen aan het thema bij te dragen in het regionale samenwerkingsverband. - Contextbepaler: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben, maar wel veel middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. - Omstander: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben en ook weinig middelen bij te dragen voor dit thema in het regionale samenwerkingsverband. - Afhankelijke speler: de gemeente geeft aan veel belang te hebben bij het thema, maar weinig middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. 20
4. Bijdrage aan samenwerken - Beleidsvorming en -uitvoering in de (sub)regio Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang voor uw gemeente? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. 21
4. Bijdrage aan samenwerken - Bedrijfsvoering en Dienstverlening Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang dat uw gemeente heeft in de samenwerking op de volgende domeinen? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. Hierin is het volgende uitgevraagd: Planning en control, Communicatie, Shared Service Center, ICT, Personeel (uitwisseling), Sociale Dienst, Belastinginning, Afvalverwerking, Juridische dienstverlening, Cultuur(historie). In de vragenlijst was het ook mogelijk om niet van toepassing aan te klikken. Deze antwoorden zijn niet zichtbaar in het kwadrant. 22
5. Drie decentralisaties in het verschiet 5.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de Participatiewet De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisaties van de Jeugdzorg Helemaal mee eens Helemaal mee eens Helemaal mee eens 5.2 Met welke gemeenten bereidt u de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz voor? Voor de decentralisaties werkt men op het gebied van Jeugd en AWBZ/WMO met dezelfde partners samen. Let op: voor de participatiewet werkt men nog niet met partners samen. 23
Sterk Bestuur in Gelderland is een samenwerkingsproject van de provincie Gelderland en VNG Gelderland