Verzekerd van Cijfers

Verzekerd van Cijfers 2012

Verbond van Verzekeraars 2012 Postbus 93450, 2509 AL Den Haag Telefoon: 070-3338500 E-mail: info@verzekeraars.nl www.verzekeraars.nl Ofschoon uiterste zorg is besteed aan kwaliteit en geldigheid van de gegevens aanvaardt het Verbond van Verzekeraars geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden. 2

Verzekerd van Cijfers 2012 Verzekerd van Cijfers voorziet al sinds 1993 in kerncijfers over verzekerden, verzekeringen en verzekeraars in de context van de Nederlandse samenleving. Met deze uitgave biedt het Verbond van Verzekeraars cijfermatig inzicht aan journalisten, politici, ambtenaren, onderzoekers, consultants en alle andere geïnteresseerden. Naast dit tabellenboek is er de uitgave Kerncijfers verzekeren in Nederland: een inleiding op de bedrijfstak in beknopte tekst met enkele grafieken. Deze is net als Verzekerd van Cijfers beschikbaar in zowel Nederlands als Engels. Op www.verzekeraars.nl is ook meer specifiek feiten- en cijfermateriaal beschikbaar, zoals het Financieel jaarverslag verzekeringsbranche en verschillende consumentenonderzoeken. In deze editie zijn de verschillende onderwerpen duidelijker dan in de vorige editie bijeengebracht tot Klanten, Economie, Verzekeraars, Leven, Schade en Zorg. Deze hoofdstukindeling mag dan nieuw zijn, de meeste oude tabellen komen in deze editie weer terug met actuele cijfers. Enkele tabellen komen door gebrek aan vraag of actuele cijfers niet meer voor. Verder bevat deze editie een aantal nieuwe onderwerpen, zoals klanttevredenheid, vermogen van huishoudens, dekkingsgraad van pensioenfondsen, natura-uitvaart en zorgbijdragen per persoon. drs. H.J. Herbert directeur 3

Inhoud Voorwoord 3 1 Klanten 9 1.1 Tevredenheid 9 1.2 Klantervaringen 9 1.3 Imago 10 1.4 Vertrouwen 10 1.5 Penetratiegraad particuliere verzekeringen naar leeftijd 11 1.6 Penetratiegraad particuliere verzekeringen naar inkomen 12 1.7 Penetratiegraad particuliere verzekeringen naar soort huishouden 13 1.8 Penetratiegraad hypotheken naar inkomen 14 1.9 Penetratiegraad hypotheken naar hypotheekvorm of hypotheekcomponent 15 1.10 Klachten 16 1.11 Bevolkingsomvang en bevolkingsgroei 17 1.12 Bevolkingsprognose 18 1.13 Levensverwachting 19 1.14 Prognose levensverwachting 20 1.15 Huishoudens 21 1.16 Inkomen van particuliere huishoudens 22 1.17 Bestedingen van huishoudens 24 1.18 Vermogen van particuliere huishoudens 25 1.19 Bedrijven 26 1.20 Oprichtingen van bedrijven 27 1.21 Faillissementen van bedrijven 28 1.22 Tussenpersonen 29 1.23 Assurantiekantoren 29 1.24 Aankoopkanalen 30 2 Economie 32 2.1 Bruto binnenlands product (bbp) 32 2.2 Lonen 34 4

2.3 Inflatie 36 2.4 Beroepsbevolking 37 2.5 Werkgelegenheid 38 2.6 Bedrijfsresultaten 40 2.7 Aandelen 42 2.8 Rentevoeten 43 2.9 Rentetermijnstructuur 44 2.10 Wettelijke rente 45 3 Verzekeraars 48 3.1 Solvabiliteit 48 3.2 Werkgelegenheid 48 3.3 Aantal verzekeraars 49 3.4 Balans 49 3.5 Beleggingen 50 3.6 Activa naar herkomst 51 3.7 Resultaten 52 3.8 Omzet 53 3.9 Grootste verzekeringsmaatschappijen 54 3.10 Grootste tien verzekeringsgroepen 56 3.11 Distributie 57 3.12 Toezichtkosten 57 4 Leven 60 4.1 Omzet 60 4.2 Grootste verzekeringsmaatschappijen branche Collectief 61 4.3 Grootste verzekeringsmaatschappijen branche Individueel 62 4.4 Distributie 63 4.5 Aantal verzekeraars 64 4.6 Balans 65 4.7 Beleggingen 65 4.8 Resultaten 66 4.9 Verzekerde kapitalen en renten 68 4.10 Rendementmaatstaven 69 4.11 Solvabiliteit 69 5

4.12 Tweedepijlerpensioenen 69 4.13 Pensioenfondsen: dekkingsgraad 70 4.14 Pensioenfondsen: aantal 71 4.15 Pensioenfondsen: balans 71 4.16 Pensioenfondsen: beleggingen 72 4.17 Pensioenfondsen: resultaat 72 4.18 Natura-uitvaart: omzet 74 4.19 Natura-uitvaart: grootste verzekeringsmaatschappijen 74 4.20 Natura-uitvaart: solvabiliteit 75 4.21 Natura-uitvaart: aantal 75 4.22 Natura-uitvaart: balans 76 4.23 Natura-uitvaart: beleggingen 77 4.24 Natura-uitvaart: resultaat 78 5 Schade 81 5.1 Omzet 81 5.2 Grootste verzekeringsmaatschappijen sector Schade 82 5.3 Grootste verzekeringsmaatschappijen branche Brand 83 5.4 Grootste verzekeringsmaatschappijen productcluster Motor casco 84 5.5 Grootste verzekeringsmaatschappijen productcluster Motor WA 85 5.6 Grootste verzekeringsmaatschappijen productcluster Aansprakelijkheid 86 5.7 Grootste verzekeringsmaatschappijen productcluster Rechtsbijstand 87 5.8 Grootste verzekeringsmaatschappijen branche Transport 88 5.9 Distributie 89 5.10 Aantal verzekeraars 90 5.11 Resultaten 91 5.12 Polissen 92 5.13 Premie per polis 93 5.14 Schade: frequentie en gemiddelde omvang 94 5.15 Claims en uitkeringen bij onverzekerde schade door motorrijtuigen 96 5.16 (On)roerende goederen 97 5.17 Branden 98 5.18 Motorvoertuigdiefstal 98 5.19 Misdrijven 99 5.20 Verkeersslachtoffers 100 6

6 Zorg 103 6.1 Omzet 103 6.2 Distributie 103 6.3 Aantal verzekeraars 104 6.4 Grootste verzekeringsmaatschappijen branche Inkomen 105 6.5 Resultaten branche Inkomen 106 6.6 Grootste verzekeringsmaatschappijen branche Ziektekosten 107 6.7 Resultaten branche Ziektekosten 108 6.8 Bijdragen aan zorgverzekeringen per persoon 109 6.9 Financiering en uitgaven 110 7

Hoofdstuk 1 Klanten 9 1.1 Tevredenheid 9 1.2 Klantervaringen 9 1.3 Imago 10 1.4 Vertrouwen 10 1.5 Penetratiegraad particuliere verzekeringen naar leeftijd 11 1.6 Penetratiegraad particuliere verzekeringen naar inkomen 12 1.7 Penetratiegraad particuliere verzekeringen naar soort huishouden 13 1.8 Penetratiegraad hypotheken naar inkomen 14 1.9 Penetratiegraad hypotheken naar hypotheekvorm of hypotheekcomponent 15 1.10 Klachten 16 1.11 Bevolkingsomvang en bevolkingsgroei 17 1.12 Bevolkingsprognose 18 1.13 Levensverwachting 19 1.14 Prognose levensverwachting 20 1.15 Huishoudens 21 1.16 Inkomen van particuliere huishoudens 22 1.17 Bestedingen van huishoudens 24 1.18 Vermogen van particuliere huishoudens 25 1.19 Bedrijven 26 1.20 Oprichtingen van bedrijven 27 1.21 Faillissementen van bedrijven 28 1.22 Tussenpersonen 29 1.23 Assurantiekantoren 29 1.24 Aankoopkanalen 30 8

1 Klanten 1.1 Tevredenheid Algemene tevredenheid particuliere klanten, rapportcijfer 0-10 2009 2010 2011 Levensverzekeraars 6,8 7,0 7,1 Schadeverzekeraars 7,7 7,6 7,6 Ziektekostenverzekeraars 7,6 7,6 7,7 Bron: Verbond van Verzekeraars 1.2 Klantervaringen Aandeel klanten dat aangeeft een bepaalde ervaring te hebben met zijn verzekeraar, 2011 (%) Levensverzekeraars Schadeverzekeraars Ziektekostenverzekeraars Voel me klantgericht behandeld 66 74 84 Ben tevreden over - de afhandeling van mijn klacht 65 63 80 - het uitbetalingsproces 74 83 81 - het laatste contact met mijn verzekeraar 76 85 83 Bron: Verbond van Verzekeraars 9

1.3 Imago Aandeel van particuliere consumenten dat een overwegend positief gevoel heeft bij verzekeraars, % 2008 2009 2010 2011 2012 Imagoscore verzekeraars 69 53 51 52 51 Bron: Verbond van Verzekeraars 1.4 Vertrouwen Consumentenvertrouwen in de economie en in verzekeraars, saldo % positivisten en negativisten 2009 2010 2011 2012 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 Economie -30-24 -18-18 -11-16 -11-13 -5-10 -20-38 -34-32 -31 Verzekeraars -33-36 -30-28 -28-25 -25-23 -21-29 -27-32 -35-33 -30 Bron: CBS, Verbond van Verzekeraars 10

1.5 Penetratiegraad particuliere verzekeringen naar leeftijd 2010, % Leeftijd hoofdkostwinner Productclusters tot 35 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar > 65 jaar Totaal Levensverzekering hypotheek* 39,5 53,6 35,8 3,3 34,7 Levensverzekering pensioen* 6,2 20,5 25,1 3,3 15,1 Natura-uitvaart* 28,0 40,6 41,6 34,8 37,1 Inboedel 91,4 97,0 97,4 98,6 96,4 Opstal 44,6 67,7 67,5 47,2 58,5 AVP 88,6 99,1 98,0 97,6 96,4 Rechtsbijstand* 44,4 59,6 57,8 41,7 52,1 Bron: GfK * Zie tabel 1.7 voor omschrijvingen van productclusters. 11

1.6 Penetratiegraad particuliere verzekeringen naar inkomen 2010, % Productclusters < 1.000 1.000-1.500 Netto gezinsinkomen per maand ( ) 1.500-2.000-2.000 2.500 2.500-3.000 > 3.000 onbekend Levensverzekering hypotheek* 2,3 9,3 20,6 32,8 47,2 57,1 8,7 34,7 Levensverzekering pensioen* 2,9 8,1 13,5 14,7 17,5 21,1 5,1 15,1 Natura-uitvaart* 30,8 38,9 39,6 34,7 39,6 37,2 23,1 37,1 Inboedel 90,7 96,7 95,3 97,0 97,2 97,8 90,1 96,4 Opstal 14,9 27,6 44,4 60,2 74,4 82,3 38,7 58,5 AVP 79,6 95,8 95,8 99,2 98,7 99,4 75,1 96,4 Rechtsbijstand* 26,9 34,5 44,4 56,7 61,5 63,4 46,0 52,1 Bron: GfK Totaal * Zie de tabel 1.7 voor omschrijvingen van productclusters. 12

1.7 Penetratiegraad particuliere verzekeringen naar soort huishouden 2010, % Productclusters Alleenstaand < 35 jaar Alleenstaand > 35 jaar Meerpersoons gezin met kinderen tot 18 jaar Meerpersoons gezin (< 35 jaar) geen kinderen tot 18 jaar Meerpersoons gezin (> 35 jaar) geen kinderen tot 18 jaar Levensverzekering hypotheek* 17,0 14,3 61,4 58,6 29,1 34,7 Levensverzekering pensioen* 4,4 14,2 17,2 4,6 18,8 15,1 Natura-uitvaart* 19,9 35,3 41,6 34,0 40,3 37,1 Inboedel 86,0 97,4 97,0 95,4 98,2 96,4 Opstal 17,1 39,7 77,3 65,2 68,2 58,5 AVP 79,1 96,3 99,4 95,5 99,1 96,4 Rechtsbijstand* 27,6 42,3 60,3 61,3 58,4 52,1 Bron: GfK Totaal * Zie de tabel 1.7 voor omschrijvingen van productclusters. 13

1.8 Penetratiegraad hypotheken naar inkomen Aandeel van het totaal aantal huishoudens in een inkomenscategorie dat hypotheekgever is, % < 1.000 1.000-1.500 Netto gezinsinkomen per maand ( ) 1.500-2.000-2.000 2.500 2.500-3.000 > 3.000 Onbekend 1998 9,3 30,1 51,1 67,8 72,4 75,8 81,3 41,0 2000 9,8 29,3 49,8 66,1 76,1 79,6 76,3 45,4 2002 7,1 25,4 46,9 62,3 72,5 80,5 67,2 47,6 2004 8,9 21,3 35,5 58,9 71,3 77,9 50,0 2006 11,9 24,0 38,3 57,3 68,6 79,0 90,6 51,5 2008 8,9 17,9 46,4 55,4 72,5 80,3 64,7 53,1 2010 9,4 22,4 41,5 56,9 72,1 79,8 94,6 55,2 Totaal Bron: GfK 14

1.9 Penetratiegraad hypotheken naar hypotheekvorm of hypotheekcomponent Aandeel* van hypotheekvormen (tot en met 2008) of hypotheekcomponenten (vanaf 2010) op het totaal van alle huishoudens met een hypotheek, % Hypotheekvorm/component 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 Lineaire hypotheek 9,1 6,4 5,0 4,9 4,0 3,0 2,8 Annuïteitenhypotheek 20,0 13,7 11,4 8,2 6,7 5,2 6,7 Levenhypotheek 9,0 9,2 10,8 11,4 10,0 10,0 8,6 Spaarhypotheek 44,1 37,0 30,9 27,2 26,3 24,0 32,2 Beleggingshypotheek 3,3 9,2 12,5 14,0 10,3 11,2 10,5 Effectenhypotheek 0,0 0,7 0,6 0,5 0,6 0,5 0,5 Aflossingsvrije hypotheek 20,0 30,9 36,9 42,6 50,5 53,4 74,7 Andere hypotheekvorm 3,5 2,8 4,0 4,1 3,8 6,1 6,0 Bron: GfK * Het totaal van penetratiegraden naar hypotheekvormen is groter dan 100% omdat een huishouden meerdere hypotheken kan hebben. Vanaf 2010 telt GfK niet meer per hypotheekvorm, maar per hypotheekcomponent; één hypotheek kan meerdere componenten hebben, bijvoorbeeld 60% aflossingsvrij en 40% bankspaarhypotheek. 15

1.10 Klachten Door financiële ombudsmannen ontvangen en afgehandelde klachten, aantal Levensverzekeringen Eerste kwartaal* 2007 2007 2008 2009 2010 2011 Afgehandeld 1.264 1.963 1.962 1.657 1.048 Ontvangen 610 2.295 2.175 1.465 1.253 Pensioenregelingen ** Afgehandeld 654 646 668 594 Ontvangen 662 738 750 655 Schadeverzekeringen Afgehandeld 1.297 1.400 1.629 1.971 1.679 Ontvangen 687 1.527 1.803 2.014 1.843 Ziektekostenverzekeringen Afgehandeld 1.407 1.452 1.600 1.736 1.853 Ontvangen 1.440 1.517 1.599 1.751 1.853 Bron: Kifid/Ombudsman Pensioenen/SKGZ * Per 1 april 2007 is het klachtenregime gewijzigd met de introductie van het Klachteninstituut Financiële Dienstverlening (Kifid). ** Het Verslag van werkzaamheden van de Ombudsman Pensioenen verschijnt om het jaar. 16

1.11 Bevolkingsomvang en bevolkingsgroei Personen, dzd 2007 2008 2009 2010 2011* Bevolkingsomvang op 1 januari 16.358 16.405 16.486 16.575 16.726 Bevolkingsgroei 47 80 89 81 70 Emigratie -123-118 -112-121 -134 Immigratie 117 144 146 154 160 Levendgeborenen 181 185 185 184 179 Overledenen -133-135 -134-136 -136 Overige correcties 5 5 4-1 Bron: CBS * Voorlopige cijfers. 17

1.12 Bevolkingsprognose Personen, dzd 2020 2030 2040 2050 2060 Totaal 17.229 17.688 17.841 17.782 17.742 Mannen 8.532 8.746 8.799 8.761 8.747 0-20 jaar 1.935 1.928 1.962 1.932 1.932 20-65 jaar 5.032 4.862 4.690 4.775 4.783 > 65 jaar 1.565 1.956 2.146 2.053 2.032 Vrouwen 8.697 8.942 9.042 9.021 8.995 0-20 jaar 1.850 1.838 1.869 1.839 1.837 20-65 jaar 5.012 4.863 4.694 4.778 4.788 > 65 jaar 1.836 2.241 2.479 2.405 2.370 Bron: CBS 18

1.13 Levensverwachting Levensverwachting bij het bereiken van een bepaalde leeftijd, jaren 2006 2007 2008 2009 2010 Mannen 0 jaar 77,6 78,0 78,3 78,5 78,8 60 jaar 21,1 21,4 21,7 21,9 22,0 65 jaar 17,1 17,4 17,6 17,8 18,0 70 jaar 13,4 13,6 13,9 14,0 14,2 75 jaar 10,1 10,3 10,5 10,6 10,8 Vrouwen 0 jaar 81,9 82,3 82,3 82,7 82,7 60 jaar 24,8 25,2 25,1 25,5 25,5 65 jaar 20,6 20,9 20,9 21,2 21,2 70 jaar 16,5 16,8 16,8 17,1 17,1 75 jaar 12,6 12,9 12,9 13,2 13,2 Bron: CBS 19

1.14 Prognose levensverwachting Levensverwachting bij het bereiken van een bepaalde leeftijd, jaren 2020 2030 2040 2050 2060 Mannen 0 jaar 80,6 81,7 82,7 83,7 84,5 59,5 jaar 23,6 24,4 25,1 25,9 26,5 64,5 jaar 19,4 20,1 20,8 21,5 22,1 69,5 jaar 15,5 16,1 16,7 17,3 17,9 74,5 jaar 11,8 12,4 12,9 13,4 13,9 Vrouwen 0 jaar 84,1 84,9 85,7 86,6 87,4 59,5 jaar 26,6 27,2 27,9 28,5 29,2 64,5 jaar 22,2 22,8 23,4 24,0 24,6 69,5 jaar 18,1 18,6 19,1 19,6 20,2 74,5 jaar 14,0 14,5 14,9 15,4 15,9 Bron: CBS 20

1.15 Huishoudens Particuliere huishoudens, dzd 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal 7.191 7.243 7.313 7.386 7.473 Totaal meerpersoonshuishoudens 4.654 4.671 4.693 4.717 4.711 Totaal eenpersoonshuishoudens 2.537 2.572 2.620 2.669 2.762 - Mannen 1.169 1.188 1.218 1.247 1.305 - Vrouwen 1.368 1.384 1.402 1.422 1.457 Bron: CBS 21

1.16 Inkomen van particuliere huishoudens Soorten inkomen en inkomenscomponenten van particuliere huishoudens, mrd 2006 2007 2008 2009 2010* Inkomen uit arbeid 267,9 278,7 291,6 296,1 296,5 - Inkomen uit arbeid 220,6 229,2 240,0 243,2 242,7 - Sociale lasten van werkgever 47,2 49,5 51,6 52,9 53,8 Inkomen uit eigen onderneming 24,1 26,7 28,9 25,3 28,0 Inkomen uit vermogen -7,7-1,4-7,5-8,2-10,5 - Inkomsten uit bezittingen 20,4 28,4 24,6 24,9 22,9 - Betaalde rente 28,2 29,8 32,1 33,1 33,5 Primair inkomen 284,2 304,0 312,9 313,2 314,0 Uitkering inkomensverzekeringen 68,9 70,1 73,0 77,5 80,8 - Uitkering inkomensverzekeringen 66,7 68,2 71,0 75,4 78,5 - Sociale lasten: uitkeringsinstantie 2,2 1,9 2,0 2,1 2,3 Uitkering sociale voorzieningen 11,0 11,1 11,6 12,2 12,8 - Uitkering sociale voorzieningen 5,3 5,2 5,1 5,4 5,8 - Sociale lasten: bijstandsinstantie 0,3 0,3 0,3 0,3 0,4 - Uitkering in verband met kinderen 3,1 3,2 4,0 4,1 4,2 - Uitkering studietoelage 2,2 2,3 2,2 2,4 2,5 Ontvangen gebonden overdrachten 2,2 2,3 2,6 2,2 2,3 - Overdrachten in verband met wonen 1,9 1,9 2,0 2,1 2,3 - Overig (tegemoetkoming studiekosten) 0,4 0,4 0,6 0,1 0,1 Ontvangen inkomensoverdrachten 0,7 0,6 0,6 0,6 0,6 22

2006 2007 2008 2009 2010* Bruto-inkomen 367,1 388,2 400,8 405,9 410,6 Betaalde inkomensoverdrachten 0,7 0,7 0,8 0,7 0,7 Premie inkomensverzekeringen 76,2 75,1 75,5 75,4 76,7 - Premie werkloosheid 10,4 9,6 10,2 6,7 7,6 - Premie ziekte 1,2 1,3 1,4 1,4 1,4 - Premie arbeidsongeschiktheid 12,4 12,5 12,8 13,0 12,9 - Premie ouderdom en nabestaanden 52,2 51,7 51,1 54,3 54,8 Premie ziektekostenverzekering 37,3 38,4 43,1 43,7 45,0 - Premie ZFW, Zvw 23,4 24,8 28,5 28,3 29,1 - Premie AWBZ 13,9 13,6 14,5 15,4 15,9 Belastingen op inkomen en vermogen 35,6 40,3 41,8 43,1 43,7 Besteedbaar inkomen 217,3 233,7 239,7 242,9 244,5 Bron: CBS * Voorlopige cijfers. 23

1.17 Bestedingen van huishoudens Consumptieve bestedingen en individuele besparingen van alle huishoudens: particuliere en institutionele huishoudens, driejaarsgemiddelden, mrd 2001/2003 2002/2004 2005/2007 2006/2008 2010* Totaal consumptieve bestedingen** 209,5 215,0 230,8 237,6 242,1 Voedingsmiddelen 101,7 106,3 116,2 117,4 120,3 Genotmiddelen 42,7 42,4 43,9 46,0 44,1 Duurzame consumptiegoederen 26,6 27,3 30,5 31,9 32,1 Overige goederen 18,1 18,5 19,5 20,5 21,9 Diensten 10,5 10,7 10,9 11,5 12,6 Vrije/individuele besparingen 6,0 2,8 2,6 2,5 0,1 Bron: CBS * Voorlopige cijfers. ** Het totaal splitst niet volledig uit naar onderdelen. 24

1.18 Vermogen van particuliere huishoudens mln 2007 2008 2009 2010 2011* Vermogen 1.224 1.300 1.249 1.213 1.196 Bezittingen 1.853 1.971 1.952 1.949 1.953 Financiële bezittingen 532 542 499 551 568 - Bank- en spaartegoeden 240 262 277 285 291 - Obligaties 34 31 25 28 28 - Aandelen 259 249 197 237 249 Onroerend goed 1.271 1.379 1.395 1.338 1.327 - Eigen woning 1.139 1.230 1.238 1.174 1.157 - Onroerend goed, overig 133 149 157 164 171 Roerende zaken enz. 25 28 30 31 32 Ondernemingsvermogen 24 22 28 29 26 Schulden 629 671 704 736 756 Hypotheekschuld eigen woning 553 597 619 640 652 Schulden, overig 75 74 85 96 104 Bron: CBS * Voorlopige cijfers. 25

1.19 Bedrijven dzd 2006 2007 2008 2009 2010 Totaal 725,7 761,3 797,9 844,4 863,9 Landbouw, bosbouw en visserij 90,8 88,6 86,7 86,2 84,5 Delfstoffenwinning 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 Industrie 41,2 42,4 43,5 45,7 45,6 Energievoorziening 0,5 0,5 0,6 0,7 0,7 Waterbedrijven en afvalbeheer 1,2 1,2 1,2 1,3 1,3 Bouwnijverheid 80,7 88,8 99,9 112,2 114,5 Handel 151,2 156,6 159,8 164,2 163,4 Vervoer en opslag 23,7 24,5 25,3 26,1 26,3 Horeca 34,9 35,4 36,1 38,5 38,5 Informatie en communicatie 23,6 26,2 28,8 31,8 33,1 Financiële dienstverlening 15,7 16,7 17,0 17,9 17,5 Verhuur en handel van onroerend goed 18,1 19,3 19,2 19,7 19,9 Specialistische zakelijke diensten 108,5 118,5 129,5 141,0 150,4 Verhuur en overige zakelijke diensten 29,5 31,5 33,6 36,5 37,5 Openbaar bestuur en overheidsdiensten 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 Onderwijs 18,0 18,1 19,2 20,7 22,4 Gezondheids- en welzijnszorg 40,1 41,9 43,6 46,6 51,0 Cultuur, sport en recreatie 10,8 11,2 11,7 11,5 11,5 Overige dienstverlening 36,2 38,6 41,0 42,9 44,7 Bron: CBS 26

1.20 Oprichtingen van bedrijven dzd 2006 2007 2008 2009 2010 Totaal 42,9 42,7 38,7 35,5 37,9 Bouwnijverheid 9,6 10,2 8 4,9 5,2 Delfstoffenwinning/industrie 2,1 2 1,9 1,5 1,8 Detailhandel en reparatie voor particulieren 5 4,3 3,8 4,1 5,1 Groothandel en handelsbemiddeling 3,6 3 2,2 2,6 2,4 Handel in en reparatie van auto's en motorfietsen; benzineservicestations 1,2 1,1 1 1 1 Horeca 1 0,9 0,9 0,8 1,2 Overige dienstverlening 2,4 2,1 2 2,4 2,1 Overige zakelijke dienstverlening 13,1 13,9 14,2 14,2 14,6 Verhuur roerend goed en ICT 3,3 3,4 3,2 2,7 2,9 Vervoer, opslag en communicatie 1,6 1,8 1,5 1,3 1,6 Bron: CBS 27

1.21 Faillissementen van bedrijven Aantal 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal 4.602 4.635 8.040 7.210 7.134 Bouwnijverheid 615 628 997 1.123 1.090 Financiële instellingen 445 448 826 588 607 Handel in en reparatie van consumentenartikelen 1.163 1.211 1.934 1.628 1.588 Horeca 298 233 311 345 425 Landbouw, bosbouw, visserij 83 88 143 140 143 Nijverheid 463 426 915 880 777 Onderwijs, zorg, recreatie 284 289 473 467 450 Verhuur van en handel in onroerend goed, verhuur van roerende goederen, zakelijke dienstverlening 1.001 1.029 1.965 1.616 1.667 Vervoer, opslag, communicatie 240 276 476 418 380 Onbekend 10 7 0 5 7 Bron: CBS 28

1.22 Tussenpersonen Inschrijvingen in het AFM-register, aantal 2007 2008 2009 2010 2011 Bemiddelaars in verzekeringen* 10.271 10.987 10.123 9.746 8.279 Gevolmachtigde agenten** 368 377 338 331 334 Verleende volmachten 1.681 2.015 2.067 1.949 2.176 Bron: AFM * Aantal bemiddelaars in verzekeringen is inclusief van rechtswege partijen; dat zijn bemiddelaars die over een DNB-vergunning beschikken, waaronder verzekeraars. ** Exclusief van rechtswege partijen. 1.23 Assurantiekantoren Bedrijven naar aantal werkzame personen, aantal 2006 2007 2008 2009 2010 Totaal 5.925 5.840 5.475 5.505 5.225 1 1.820 1.820 1.925 2.010 1.895 2 1.880 1.445 1.410 1.450 1.370 3-5 1.000 1.100 950 840 815 5-10 715 880 695 695 660 10-20 295 365 300 315 305 20-50 145 165 135 130 125 50-100 40 40 35 40 35 > 100 30 25 25 25 20 Bron: CBS 29

1.24 Aankoopkanalen Aandeel in 2010 van aankoopkanalen van particuliere verzekeringen, % Productclusters Bank Rechtstreeks Tussenpersoon Overig* Totaal Leven 16,3 25 54,7 3,9 Levensverzekering hypotheek** 37,9 10,2 44,9 7 Levensverzekering pensioen*** 16,2 21,6 60,1 2,1 Totaal Natura-uitvaart**** 1,6 42,4 53,8 2,2 Totaal Schade 20,6 38 37,9 3,5 AVP 20,8 34 43,5 1,6 Inboedel 21,4 33,1 43,5 2 Motorrijtuigen 12,9 49,1 34,1 3,8 Opstal 19,4 33,2 42,7 4,7 Rechtsbijstand***** 22 36,4 38,1 3,4 Totaal Zorg 2,5 84,1 7,4 5,9 Basisverzekering ziektekosten 2,5 84,3 7,4 5,8 Aanvullende ziektekostenverzekering 2,5 84 7,4 6,1 Bron: GfK * Overige aankoopkanalen zijn bijvoorbeeld postkantoren, fietsenwinkels, autodealers. ** Levensverzekering hypotheek: alle gekoppelde verzekeringen aan de hypotheek, zowel risico- als kapitaalverzekeringen. *** Levensverzekering pensioen: alle verzekeringen (kapitaal, lijfrente, beleggingsverzekeringen, etc.) ten behoeve van de oude dag. **** Natura-uitvaart: alle begrafenis-/crematie-/uitvaartverzekeringen met uitkering in natura. ***** Rechtsbijstand: apart afgesloten polissen, dus exclusief onderdelen van auto-/motorverzekering. 30

Hoofdstuk 2 Economie 32 2.1 Bruto binnenlands product (bbp) 32 2.2 Lonen 34 2.3 Inflatie 36 2.4 Beroepsbevolking 37 2.5 Werkgelegenheid 38 2.6 Bedrijfsresultaten 40 2.7 Aandelen 42 2.8 Rentevoeten 43 2.9 Rentetermijnstructuur 44 2.10 Wettelijke rente 45 31

2 Economie 2.1 Bruto binnenlands product (bbp) Componenten bbp, bruto toegevoegde waarde (basisprijzen) per sector, mrd 2007 2008 2009 2010* 2011* Bruto binnenlands product 572 594 573 589 602 Bruto toegevoegde waarde 508 528 511 526 539 Goederenproductie 135 143 131 136 142 - Landbouw, bosbouw en visserij 10 9 8 9 9 - Delfstoffenwinning 16 22 16 17 20 - Industrie 67 68 60 65 70 - Energievoorziening 9 9 13 12 11 - Waterbedrijven en afvalbeheer 4 4 4 4 5 - Bouwnijverheid 29 31 31 28 29 Commerciële dienstverlening 259 266 252 259 264 - Handel 67 67 62 66 69 - Vervoer en opslag 25 25 23 23 23 - Horeca 9 9 9 9 9 - Informatie en communicatie 26 26 25 25 25 - Financiële dienstverlening 30 30 38 43 43 - Verhuur en handel van onroerend goed 41 42 33 32 35 - Overige zakelijke dienstverlening 61 65 62 60 60 32

2007 2008 2009* 2010* 2011* Niet-commerciële dienstverlening 113 120 127 131 133 - Overheid 58 61 64 66 66 - Gezondheids- en welzijnszorg 43 46 50 52 53 - Cultuur, recreatie, overige diensten 12 13 13 13 14 Verschil toegerekende en afgedragen BTW -1 0 3 0 1 Saldo productgebonden belastingen en subsidies 65 66 60 63 62 Belastingen 68 69 63 66 65 Subsidies 4 3 4 4 3 Bron: CBS * Voorlopige cijfers. 33

2.2 Lonen Ontwikkeling cao-lonen inclusief bijzondere beloningen, index 2000 = 100 2007 2008 2009 2010 2011* Totaal 118 122 126 127 128 Landbouw en visserij 117 121 123 124 126 Industrie en bouwnijverheid 118 123 126 128 130 Industrie 117 122 125 127 128 Energie- en waterleidingbedrijven 120 124 126 129 132 Bouwnijverheid 120 125 129 131 132 Commerciële dienstverlening 117 121 124 125 127 Handel 116 120 124 125 126 - Autohandel en -reparatie 117 122 129 128 130 - Groothandel 116 119 123 123 125 - Detailhandel 117 121 124 126 127 Horeca 113 116 120 121 123 Vervoer en communicatie 116 119 122 124 126 Financiële en zakelijke dienstverlening 119 123 126 127 129 - Financiële instellingen 121 126 129 130 132 Bankwezen 122 127 131 132 133 Verzekeringswezen en pensioenfondsen 120 123 126 128 129 - Zakelijke dienstverlening 118 122 124 126 128 34

2007 2008 2009 2010 2011* Niet-commerciële dienstverlening 119 124 127 129 130 Openbaar bestuur 120 124 127 129 129 Onderwijs 121 125 129 130 130 Gezondheids- en welzijnszorg 119 123 126 129 130 Cultuur en overige dienstverlening 118 123 126 128 130 Bron: CBS * Voorlopige cijfers. 35

2.3 Inflatie Ontwikkeling consumentenprijsindex, 2006 = 100 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal bestedingen 102 104 105 107 109 Voedingsmiddelen en alcoholvrije dranken 101 107 108 108 110 Alcoholhoudende dranken en tabak 102 107 116 120 124 Kleding en schoeisel 101 102 101 101 102 Huisvesting, water en energie 103 105 107 107 109 Stoffering en huishoudelijke apparaten 101 103 106 107 108 Gezondheid 101 102 103 104 103 Vervoer 102 106 104 108 113 Communicatie 97 93 91 93 95 Recreatie en cultuur 99 98 99 99 99 Onderwijs 99 101 102 101 104 Hotels, cafés en restaurants 104 108 112 115 118 Diverse goederen en diensten 103 107 110 111 114 - Verzekeringsdiensten 102 107 111 113 117 Verzekering i.v.m. de woning 101 103 104 104 107 Verzekering i.v.m. de gezondheid 107 120 127 134 138 Verzekering i.v.m. het vervoer 97 98 99 100 103 - Autoverzekering 97 97 99 99 102 - Fiets-, motor- en scooterverzekering 97 95 99 101 102 - Overige verzekering m.b.t. vervoer 101 103 103 104 107 Overige verzekeringen 100 101 103 103 107 - Financiële diensten 105 109 111 112 115 36

2007 2008 2009 2010 2011 Consumptiegebonden belastingen en overheidsdiensten 103 107 111 116 117 Consumptie in het buitenland 102 107 105 109 113 Bron: CBS 2.4 Beroepsbevolking Personen naar arbeidsrelatie, dzd 2007 2008 2009 2010 2011 Beroepsbevolking 7.644 7.800 7.839 7.817 7.812 Werkzaam 7.301 7.499 7.463 7.389 7.392 Werknemers 6.298 6.459 6.426 6.339 6.315 - Vast 5.701 5.848 5.852 5.741 5.710 - Flexibel 597 611 574 598 605 Oproep- en invalkrachten 131 138 147 162 190 Uitzendkrachten 213 206 161 167 170 Overige flexibelen 253 267 266 269 245 Zelfstandigen 1.003 1.040 1.037 1.050 1.077 Werkloos 343 301 376 428 420 Niet-beroepsbevolking 3.314 3.195 3.167 3.202 3.182 Bron: CBS 37

2.5 Werkgelegenheid Arbeidsjaren (fte s) naar sector, dzd 2007 2008 2009 2010* 2011* Totaal 6.729 6.832 6.759 6.719 6.752 Goederenproductie 1.526 1.535 1.504 1.466 1.451 Landbouw, bosbouw en visserij 190 185 184 181 178 Delfstoffenwinning 7 7 7 7 7 Industrie 803 808 788 763 757 Energievoorziening 23 24 23 24 26 Waterbedrijven en afvalbeheer 34 35 36 36 35 Bouwnijverheid 469 476 466 455 448 Commerciële dienstverlening 3.232 3.274 3.188 3.129 3.164 Handel 1.076 1.080 1.059 1.052 1.068 Vervoer en opslag 349 351 342 338 339 Horeca 203 197 194 198 204 Informatie en communicatie 237 245 238 229 234 Financiële dienstverlening 255 248 246 238 234 - Bankwezen 145 138 139 131 128 - Verzekeraars en pensioenfondsen 55 54 54 55 54 - Overige financiële dienstverlening 55 56 53 52 51 Verhuur en handel van onroerend goed 64 67 67 64 62 Zakelijke dienstverlening 1.048 1.086 1.042 1.010 1.023 - Specialistische zakelijke diensten 488 509 510 482 481 - Verhuur en overige zakelijke diensten 558 578 533 528 542 38

2007 2008 2009 2010* 2011* Niet-commerciële dienstverlening 1.970 2.025 2.066 2.121 2.136 Openbaar bestuur en overheidsdiensten 449 449 460 474 464 Onderwijs 373 386 390 389 389 Gezondheids- en welzijnszorg 841 868 888 924 951 Cultuur, sport en recreatie 102 110 112 114 115 Overige dienstverlening 131 138 141 144 141 Huishoudens 74 74 75 76 76 Bron: CBS * Voorlopige cijfers. 39

2.6 Bedrijfsresultaten Netto omzet en resultaat van (niet-)financiële sectoren, 2010*, mln, % Netto omzet ( mln) Netto resultaat ( mln) Netto resultaat (% van netto omzet) Totaal niet-financiële sectoren 1.097.501 76.790 7 Totaal grootste 20 sectoren 858.932 65.276 8 Groothandel en handelsbemiddeling 287.785 11.422 4 Detailhandel (niet in auto's) 101.385 4.155 4 Voedingsmiddelenindustrie 53.438 7.165 13 Autohandel en -reparatie 52.029 1.912 4 Chemische industrie 51.856 17.235 33 Winning van aardolie en aardgas 34.325 4.405 13 Gespecialiseerde bouw 31.945 762 2 Energiebedrijven 30.697 3.086 10 Algemene bouw en projectontwikkeling 29.175 501 2 Vervoer over land 24.371 422 2 Machine-industrie 20.859 1.810 9 IT-dienstverlening 18.604 1.058 6 Telecommunicatie 17.917 2.237 12 Uitzendbureaus en arbeidsbemiddeling 17.130 590 3 Opslag, dienstverlening voor vervoer 17.095 1.101 6 Metaalproductenindustrie 16.139 597 4 Elektrische apparatenindustrie 15.214 1.786 12 Holdings en managementadviesbureaus 13.387 2.013 15 40

Netto omzet ( mln) Netto resultaat ( mln) Netto resultaat (% van netto omzet) Architecten-, ingenieursbureaus e.d. 12.803 1.273 10 Juridische diensten en administratie 12.778 1.745 14 Overige niet-financiële sectoren 238.569 11.515 5 Financiële sectoren** Banken 120.657 8.826 7 Verzekeraars 71.694 2.040 3 Pensioenfondsen 28.660-1.437-5 Bron: CBS, DNB * Niet-financiële sectoren: voorlopige cijfers. ** Omzet is niet bij alle financiële sectoren een gangbaar begrip; als omzet van banken is genomen de rentebaten, van verzekeraars de netto verdiende premie en van pensioenfondsen de premiebaten. 41

2.7 Aandelen Beursindices, jaargemiddelden Internationale indices 2007 2008 2009 2010 2011 Dow Jones 13.176 11.244 8.886 10.668 11.958 Eurotop-100 3.206 2.459 1.900 2.223 2.195 MSCI-world 1.146 919 716 835 872 Nasdaq 2.578 2.162 1.845 2.350 2.677 Nikkei 16.981 12.151 9.344 10.017 9.425 Nederland (euronext Amsterdam) AEX 523 392 273 335 327 All-share 801 606 427 522 514 Financiële instellingen 674 407 203 234 230 Midkap 712 538 394 551 558 Bron: DNB 42

2.8 Rentevoeten Geld en kapitaalmarktrentevoeten, gemiddelden, % per jaar Geldmarkt 2007 2008 2009 2010 2011 Daggeld Eurogebied 3,87 3,87 0,71 0,44 0,87 Driemaands Euribor 4,28 4,64 1,22 0,81 1,39 Kapitaalmarkt Tienjarige staatsobligaties - Nederland 4,29 4,23 3,68 2,98 2,98 - Eurogebied 4,33 4,36 4,03 3,79 4,31 - Verenigde Staten 4,63 3,64 3,25 3,20 2,76 - Japan 1,67 1,49 1,34 1,17 1,12 Bron: DNB 43

2.9 Rentetermijnstructuur Rentepercentages 2007 2008 2009 2010 2011 Gemiddelde van looptijden 1 t/m 60 jaar 4,8 3,3 3,6 3,2 2,6 Looptijd in jaren 1 4,7 2,5 1,3 1,3 1,5 5 4,6 3,3 2,8 2,6 2,0 10 4,7 3,8 3,7 3,4 2,6 20 5,0 3,9 4,2 3,8 2,9 30 4,9 3,4 4,0 3,5 2,7 40 4,8 3,1 3,7 3,2 2,7 50 4,6 3,0 3,6 3,2 2,7 60 4,5 2,9 3,5 3,1 2,8 Bron: DNB 44

2.10 Wettelijke rente Wettelijke rente naar soort transactie, per ingangsdatum Ingangsdatum Handelstransacties tot stand gekomen na 1 december 2002 Niet-handelstransacties en handelstransacties tot stand gekomen voor 1 december 2002 1-7-2009 8 4 1-1-2010 8 3 1-7-2010 8 1-1-2011 8 1-7-2011 8,25 4 1-1-2012 8 Bron: DNB 45

46

Hoofdstuk 3 Verzekeraars 48 3.1 Solvabiliteit 48 3.2 Werkgelegenheid 48 3.3 Aantal verzekeraars 49 3.4 Balans 49 3.5 Beleggingen 50 3.6 Activa naar herkomst 51 3.7 Resultaten 52 3.8 Omzet 53 3.9 Grootste verzekeringsmaatschappijen 54 3.10 Grootste tien verzekeringsgroepen 56 3.11 Distributie 57 3.12 Toezichtkosten 57 47

3 Verzekeraars 3.1 Solvabiliteit Aanwezige en vereiste solvabiliteit ( mrd) en de verhouding daartussen (%) Solvabiliteit ( mrd) 2007 2008 2009 2010 2011 Aanwezig 40,1 33,3 39,2 40,6 40,4 Vereist 15,0 15,2 15,3 16,2 16,6 Solvabiliteitsratio (%) 267 219 255 250 244 Bron: DNB 3.2 Werkgelegenheid Werknemers en vacatures van Nederlandse verzekeraars onder toezicht van DNB die werkgever zijn (aantal, dzd) 2007 2008 2009 2010 2011 Werknemers 61 60 60 57 56 Vacatures 3 2 1 1 1 Bron: Verbond van Verzekeraars 48

3.3 Aantal verzekeraars Verzekeringsmaatschappijen onder toezicht van DNB (aantal) 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal 352 335 320 295 256 Levensverzekeraars 73 67 62 50 44 Natura-uitvaartverzekeraars 36 34 33 32 29 Schadeverzekeraars 243 234 225 213 183 Bron: DNB 3.4 Balans Bedragen per jaarultimo ( mrd) 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal 380 380 384 408 434 Activa Beleggingen 323 312 335 359 381 Overige activa 58 68 49 49 54 Passiva Technische voorzieningen 291 292 302 318 332 Overige passiva 89 88 82 91 102 Bron: DNB 49

3.5 Beleggingen Actuele waarde per jaarultimo ( mrd) 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal 323 312 335 359 381 Obligaties 135 142 158 167 169 Aandelen 108 81 81 85 80 Overige beleggingen 80 88 96 107 131 Bron: DNB 50

3.6 Activa naar herkomst Binnen- en buitenlandse activa van pensioenfondsen en alle verzekeringsinstellingen (leven-, schade-, natura-uitvaartverzekeraars en herverzekeraars onder toezicht van DNB), 2011 Totaal 831 416 pensioenfondsen Activa, mrd Aandeel op totaal (%) verzekeringsinstellingen pensioenfondsen verzekeringsinstellingen Binnenland 474 253 57 61 Overige financiële instellingen 407 103 49 25 Overheid 36 44 4 11 Monetair-financiële instellingen 14 46 2 11 Huishoudens en IZW* 11 40 1 10 Niet-financiële vennootschappen 6 19 1 5 Buitenland 357 164 43 39 Niet-eurogebied 212 51 26 12 Eurogebied 145 113 17 27 Bron: DNB * IZW = instellingen zonder winstoogmerk t.b.v. huishoudens. 51

3.7 Resultaten Technische en niet-technische rekening, baten en lasten ( mrd en % verdiende premie) mrd 2007 2008 2009 2010 2011 Netto resultaat 9,3-5,3 4,8 2,0 1,2 Resultaat technische rekening 6,6-4,9 3,9 0,4-0,7 - Baten 81,8 67,3 91,8 91,8 88,4 Verdiende premie netto 69,3 73,4 72,8 71,7 71,6 Beleggingsopbrengst technische rekening 13,4-5,2 17,6 19,7 17,1 Overige technische baten/lasten netto -1,3-1,1 1,0 0,2-0,6 - Lasten 75,2 72,3 87,9 91,4 89,1 Geleden schade netto 36,4 40,7 42,4 44,9 45,2 Uitkeringen netto 21,9 22,0 21,2 23,8 23,1 Bedrijfskosten netto 9,6 9,5 9,2 8,9 8,8 Mutatie technische voorzieningen netto 5,1-0,9 12,5 10,1 8,0 Winstdeling en kortingen 0,9-0,6 1,4 2,8 2,9 Beheerskosten en rentelasten 0,9 1,3 1,0 0,7 1,0 Resultaat niet-technische rekening 2,7-0,4 0,9 1,6 1,9 - Beleggingsopbrengst niet-technische rekening 3,6-1,2 2,0 2,2 1,6 -Belasting -0,6 1,1-0,9-0,3 0,5 - Andere baten en lasten -0,2-0,1-0,1-0,2-0,1 - Beheerskosten en rentelasten -0,1-0,2-0,1-0,1-0,1 % verdiende premie netto Netto resultaat 13-7 7 3 2 Resultaat technische rekening 10-7 5 1-1 - Baten 118 92 126 128 123 52

2007 2008 2009 2010 2011 Verdiende premie netto 100 100 100 100 100 Beleggingsopbrengst technische rekening 19-7 24 27 24 - Lasten 108 98 121 127 124 Uitkeringen en geleden schade netto 84 85 87 96 95 Bedrijfskosten netto 14 13 13 12 12 Resultaat niet-technische rekening 4-1 1 2 3 Bron: DNB Zie voor meer details en achtergronden bij de resultaten de uitgave Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2011 van het Verbond van Verzekeraars. 3.8 Omzet Bruto geboekte premie ( mrd) 2007 2008 2009 2010 2011 Bedrijfstak 75,0 78,5 77,7 77,9 78,8 Leven 26,5 26,4 24,4 21,5 21,9 Schade 12,7 13,2 12,8 12,9 12,3 Zorg 35,8 38,9 40,5 43,4 44,5 Bron: DNB 53

3.9 Grootste verzekeringsmaatschappijen Verzekeringsmaatschappijen met een omzet (bruto geboekte premie) van meer dan 1 mrd in 2011 ( mln) 2007 2008 2009 2010 2011 Zilveren Kruis Achmea Zorgverzekeringen 2.964 3.395 3.367 5.653 5.667 Centrale Zorgverzekeraars Groep, Zorgverzekeraar u.a. OWM 4.454 4.950 5.090 5.374 5.643 VGZ Zorgverzekeraar NV 3.569 3.707 3.945 4.572 5.513 Nationale-Nederlanden Levensverzekering Maatschappij N.V. 4.393 4.374 4.156 3.694 4.268 Menzis Zorgverzekeraar N.V.* 3.564 3.415 3.963 3.949 4.041 Agis Zorgverzekeringen N.V. 2.497 3.063 3.056 3.240 3.349 Achmea Schadeverzekeringen N.V. 1.586 1.526 1.516 1.550 3.130 AEGON Levensverzekering N.V. 2.819 2.852 2.770 2.965 2.868 Delta Lloyd Levensverzekering N.V. 2.166 2.673 1.656 2.018 2.844 SRLEV N.V.** 0 689 3.522 2.899 2.828 Achmea Pensioen- en Levensverzekeringen N.V. 1.409 1.516 2.632 1.355 2.613 ASR Levensverzekering N.V.*** 2.352 2.714 1.832 2.514 2.166 Univé Zorg N.V. 606 1.493 1.519 1.812 1.840 IZA Zorgverzekeraar NV 1.260 1.367 1.425 1.614 1.522 Nationale-Nederlanden Schadeverzekering Maatschappij N.V. 1.099 1.180 1.122 1.095 1.347 Delta Lloyd Schadeverzekering N.V. 738 800 877 1.150 1.230 ASR Schadeverzekering N.V.**** 1.093 1.158 1.186 1.220 1.212 Zorg en Zekerheid Zorgverzekeraar u.a. OWM 700 888 890 976 1.038 De Friesland Zorgverzekeraar N.V.***** 950 939 991 992 1.033 54

2007 2008 2009 2010 2011 IZZ Zorgverzekeraar N.V. 795 888 932 1.063 1.032 OHRA Ziektekostenverzekeringen NV 611 660 868 810 1.001 Bron: DNB * 2007-2009: Menzis Zorgverzekeraar u.a. OWM ** 2008: Zwitserleven N.V. *** 2007: Fortis ASR Levensverzekering N.V. **** 2008: Fortis ASR Schadeverzekering N.V., 2007: AMEV Schade NV ***** 2007-2009: De Friesland Zorgverzekeraar OWM 55

3.10 Grootste tien verzekeringsgroepen Omzet (bruto geboekte premie, mrd) en marktaandeel (%) in 2010 Omzet ( mrd) Marktaandeel (%) Eureko 18,9 24 Uvit 11,1 14 CZ Groep 7,5 10 ING 5,9 8 Menzis 5,0 6 ASR 4,9 6 Delta Lloyd Groep 4,1 5 AEGON 3,9 5 SNS Reaal 3,7 5 Allianz 1,3 2 Bron: AM 56

3.11 Distributie Aandeel van distributiekanalen* in de totale omzet** van verzekeraars (%) 2007 2008 2009 2010 2011*** Rechtstreeks 48 47 52 52 51 Via derden 52 53 48 48 49 Bron: Verbond van Verzekeraars * Internet is geen distributiekanaal, maar een distributiemedium dat wordt gebruikt bij zowel distributie via derden als rechtstreekse distributie. ** In de totale omzet is niet meegenomen het gedeelte vereveningsbijdrage bij Ziektekosten. *** Voorlopige cijfers. 3.12 Toezichtkosten Kosten van toezicht op financiële dienstverleners door de Autoriteit Financiële Markten en De Nederlandsche Bank ( mln) 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal 184 161 173 189 199 AFM 82 80 77 84 80 DNB 102 81 96 105 119 Bron: AFM, DNB 57

58

Hoofdstuk 4 Leven 60 4.1 Omzet 60 4.2 Grootste verzekeringsmaatschappijen branche Collectief 61 4.3 Grootste verzekeringsmaatschappijen branche Individueel 62 4.4 Distributie 63 4.5 Aantal verzekeraars 64 4.6 Balans 65 4.7 Beleggingen 65 4.8 Resultaten 66 4.9 Verzekerde kapitalen en renten 68 4.10 Rendementmaatstaven 69 4.11 Solvabiliteit 69 4.12 Tweedepijlerpensioenen 69 4.13 Pensioenfondsen: dekkingsgraad 70 4.14 Pensioenfondsen: aantal 71 4.15 Pensioenfondsen: balans 71 4.16 Pensioenfondsen: beleggingen 72 4.17 Pensioenfondsen: resultaat 72 4.18 Natura-uitvaart: omzet 74 4.19 Natura-uitvaart: grootste verzekeringsmaatschappijen 74 4.20 Natura-uitvaart: solvabiliteit 75 4.21 Natura-uitvaart: aantal 75 4.22 Natura-uitvaart: balans 76 4.23 Natura-uitvaart: beleggingen 77 4.24 Natura-uitvaart: resultaat 78 59

4 Leven 4.1 Omzet Verdeling bruto geboekte premie ( mrd) 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal Leven 26,4 26,4 24,4 21,6 21,9 Branche Collectief 8,7 9,1 9,1 7,5 8,9 Individueel* 17,6 17,3 15,3 14,0 13,0 Waarderingsvorm In beleggingseenheden 11,1 10,1 9,8 9,3 9,0 In geld* 15,3 16,2 14,6 12,3 12,9 Betalingsvorm premie Ineens 12,6 12,7 10,2 8,1 9,1 Periodiek 13,8 13,7 14,2 13,5 12,8 Bron: DNB * Inclusief Spaarkas. 60

4.2 Grootste verzekeringsmaatschappijen branche Collectief Risicodragers onder toezicht DNB met een omzet (bruto geboekte premie) van meer dan 100 mln in 2011 ( mln) 2007 2008 2009 2010 2011 Delta Lloyd Levensverzekering N.V. 1.504 2.134 1.134 997 1.915 Nationale-Nederlanden Levensverzekering Maatschappij N.V. 1.850 1.796 2.003 1.802 1.874 AEGON Levensverzekering N.V. 1.845 1.786 1.861 1.954 1.848 SRLEV N.V.* 0 421 926 892 1.160 Achmea Pensioen- en Levensverzekeringen N.V. 490 578 1.695 520 844 ASR Levensverzekering N.V.* 826 1.165 628 525 551 Optas Pensioenen N.V. 80 77 69 71 277 Generali Levensverzekering maatschappij N.V. 54 131 59 52 224 Bron: DNB * 2008 Zwitserleven N.V. ** 2007 Fortis ASR Levensverzekering N.V. 61

4.3 Grootste verzekeringsmaatschappijen branche Individueel Risicodragers onder toezicht DNB met een omzet (bruto geboekte premie) van meer dan 100 mln in 2011 ( mln) 2007 2008 2009 2010 2011 Nationale-Nederlanden Levensverzekering Maatschappij N.V. 2.543 2.578 2.153 1.892 2.395 Achmea Pensioen- en Levensverzekeringen N.V. 920 938 937 835 1.770 SRLEV N.V.* 0 268 2.596 2.007 1.668 ASR Levensverzekering N.V.** 1.515 1.542 1.204 1.984 1.617 AEGON Levensverzekering N.V. 974 1.065 909 982 1.011 Delta Lloyd Levensverzekering N.V. 662 539 523 1.012 928 ABN AMRO Levensverzekering N.V. 578 533 490 493 463 Credit Life International N.V. 240 295 361 318 375 Allianz Nederland Levensverzekering N.V. 312 294 280 301 305 Dela Natura Uitvaart Verzekeringen N.V. 225 242 248 276 298 Loyalis Leven N.V. 362 373 309 266 275 Nationale-Nederlanden Services N.V.*** 351 334 316 301 256 Legal & General Nederland Levensverzekering Maatschappij N.V 378 351 302 266 223 AEGON Spaarkas N.V.**** 354 320 271 232 202 Goudse Levensverzekeringen N.V. 295 248 247 196 202 Generali Levensverzekering maatschappij N.V. 152 185 216 159 164 Onderlinge Levensverzekering-Maatschappij "'s-gravenhage" UA 136 146 151 156 157 Monuta Verzekeringen N.V. 88 110 117 119 120 Bron: DNB * 2008 Zwitserleven N.V. ** 2007 Fortis ASR Levensverzekering N.V. *** 2007 Postbank Leven; 2008-2010 ING Levensverzekering Retail N.V. **** 2007 Spaarbeleg 62

4.4 Distributie Aandeel van distributiekanalen* in de totale omzet van levensverzekeraars (%) 2007 2008 2009 2010 2011** Rechtstreeks 28 28 29 30 31 Via derden 72 72 71 70 69 Bron: Verbond van Verzekeraars * Internet is geen distributiekanaal, maar een distributiemedium dat wordt gebruikt bij zowel distributie via derden als rechtstreekse distributie. ** Voorlopig. 63

4.5 Aantal verzekeraars Levensverzekeringsmaatschappijen onder toezicht van DNB en actieve maatschappijen in een branche of productcluster (aantal) 2007 2008 2009 2010 2011 Levensverzekeraars 73 67 62 50 44 waarvan actief in de branche/productcluster* Collectief Beleggingsverzekeringen 18 16 14 13 11 Verzekeringen in geld 26 25 22 20 19 Individueel Beleggingsverzekeringen 45 40 37 30 27 Verzekeringen in geld 57 56 51 43 40 Spaarkassen 4 4 4 4 4 Bron: DNB * Actief in een branche of productcluster betekent dat een verzekeringsmaatschappij in dat jaar omzet boekt (bruto geboekte premie) in een branche of productcluster. 64

4.6 Balans Balans van levensverzekeraars ( mrd) 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal 311 313 317 338 363 Activa Beleggingen 284 273 293 316 336 Overige activa 27 40 24 22 28 Passiva Technische voorzieningen 252 251 262 275 289 Overige passiva 59 61 55 62 74 Bron: DNB 4.7 Beleggingen Beleggingen van levensverzekeraars ( mrd) 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal 284 273 293 316 336 Obligaties 113 119 133 141 144 Aandelen 101 76 76 80 76 Overige beleggingen 71 78 85 95 116 Bron: DNB 65

4.8 Resultaten Technische en niet-technische rekening sector Leven, baten en lasten ( mrd en % verdiende premie netto) mrd 2007 2008 2009 2010 2011 Netto resultaat 6,9-5,6 2,1 0,2-0,5 Resultaat technische rekening 4,3-6,1 1,9-1,1-2,2 - Baten 36,6 19,2 40,9 39,1 35,7 Verdiende premie netto 25,8 25,7 23,4 20,1 20,1 Beleggingsopbrengst technische rekening 12,1-5,4 16,4 18,8 16,3 Overige technische baten/lasten netto -1,3-1,0 1,1 0,3-0,7 - Lasten 32,3 25,3 39,0 40,2 37,9 Uitkeringen netto 21,9 22,0 21,2 23,8 23,1 Mutatie technische voorzieningen netto 5,3-0,7 12,4 10,1 8,1 Winstdeling en kortingen 0,8-0,6 1,3 2,7 2,8 Bedrijfskosten netto 3,5 3,4 3,1 2,9 2,8 Beheerskosten en rentelasten 0,9 1,3 1,0 0,7 1,0 Resultaat niet-technische rekening 2,7 0,5 0,2 1,2 1,8 - Beleggingsopbrengst niet-technische rekening 2,9-0,8 0,8 1,3 1,0 - Belasting 0,0 1,3-0,5 0,0 0,7 - Andere baten en lasten -0,2 0,0-0,1-0,1 0,0 % verdiende premie netto Netto resultaat 27-22 9 1-2 Resultaat technische rekening 17-24 8-5 -11 - Baten 142 75 175 195 178 Verdiende premie netto 100 100 100 100 100 Beleggingsopbrengst technische rekening 47-21 70 94 81 66

2007 2008 2009 2010 2011 - Lasten 125 98 167 200 189 Uitkeringen netto 85 86 91 118 115 Bedrijfskosten netto 14 13 13 14 14 Resultaat niet-technische rekening 10 2 1 6 9 Bron: DNB Zie voor meer details binnen de sector Leven en achtergronden bij de resultaten de uitgave Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2011 van het Verbond van Verzekeraars. 67

4.9 Verzekerde kapitalen en renten Verdeling verzekerde kapitalen en renten naar branche en waarderingsvorm ( mrd) 2008 2009 2010 2011 Verzekerde kapitalen renten kapitalen renten kapitalen renten kapitalen renten Totaal 650 34 658 36 669 35 692 36 Collectief 81 28 83 29 90 29 112 29 In beleggingseenheden 35 12 36 13 39 13 58 12 In geld 45 16 47 17 51 16 54 17 Individueel 554 6 563 6 568 6 570 7 In beleggingseenheden 209 1 204 1 193 1 180 1 In geld 345 5 359 6 374 6 390 6 Spaarkas 15 * 13 * 12 * 11 * Bron: DNB * Niet van toepassing. 68

4.10 Rendementmaatstaven Het rendement dat levensverzekeraars kunnen gebruiken om de winstdeling of rentekorting voor polishouders te berekenen, jaargemiddelde (%) Rendementmaatstaf 2007 2008 2009 2010 2011 S 4,41 4,77 4,27 3,85 3,61 T 4,25 4,45 3,80 3,29 3,18 U 4,17 4,24 3,46 2,73 2,76 Bron: Verbond van Verzekeraars 4.11 Solvabiliteit Aanwezige en vereiste solvabiliteit ( mrd) van levensverzekeraars en de verhouding daartussen (%) Solvabiliteit ( mln) 2007 2008 2009 2010 2011 Aanwezig 25,2 20,2 23,6 24,2 24,5 Vereist 9,6 9,7 9,6 10,0 10,3 Solvabiliteitsratio (%) 263 209 245 242 239 Bron: DNB 4.12 Tweedepijlerpensioenen Bruto geboekte premie ( mrd) en aandeel (%) rechtstreeks verzekerde regelingen, 2010 Premie Aandeel Verzekeraars 7,1 20 Pensioenfondsen 28,7 80 Bron: DNB, Verbond van Verzekeraars 69

4.13 Pensioenfondsen: dekkingsgraad Beschikbare middelen en geraamde technische voorzieningen ( mrd) en dekkingsgraad (%) 2007 2008 2009 2010 2011 Beschikbare middelen ( mrd) 684 578 666 748 804 Bedrijfstakpensioenfonds 483 404 473 538 579 Beroepspensioenfonds 20 16 18 20 21 Ondernemingspensioenfonds 182 157 175 190 204 Geraamde technische voorzieningen ( mrd) 475 605 611 701 818 Bedrijfstakpensioenfonds 339 436 446 514 606 Beroepspensioenfonds 12 15 15 17 20 Ondernemingspensioenfonds 124 154 150 170 193 Dekkingsgraad (%) 144 95 109 107 98 Bedrijfstakpensioenfonds 142 93 106 105 96 Beroepspensioenfonds 164 108 124 117 108 Ondernemingspensioenfonds 146 102 116 112 106 Bron: DNB 70

4.14 Pensioenfondsen: aantal Stand einde van een jaar 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal 713 656 579 514 454 Bedrijfstakpensioenfondsen niet verplicht 25 26 19 17 14 Bedrijfstakpensioenfondsen verplicht 71 69 68 65 63 Beroepspensioenfondsen 12 13 12 12 12 Ondernemingspensioenfondsen 597 543 474 414 359 Ondernemingsspaarfondsen 7 4 5 5 5 Speciale wetgeving 1 1 1 1 1 Bron: DNB 4.15 Pensioenfondsen: balans Bedragen per jaarultimo ( mrd) 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal 718 605 693 774 831 Activa Beleggingen 692 581 670 751 807 Overige activa 26 24 23 24 24 Passiva Technische voorzieningen 492 619 634 720 838 Overige passiva 226-14 59 55-6 Bron: DNB 71

4.16 Pensioenfondsen: beleggingen Actuele waarde per jaarultimo ( mln) 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal 692 581 670 751 807 Obligaties 298 303 328 340 393 Aandelen 281 179 243 269 261 Overige beleggingen 114 99 99 141 154 Bron: DNB 4.17 Pensioenfondsen: resultaat Baten en lasten ( mrd en % premiebaten) mrd 2007 2008 2009 2010 2011 Resultaat 35,6-236,8 77,7-1,4-60,7 Baten 53,0-80,9 119,7 112,3 90,2 - Indirecte beleggingsopbrengsten 4,2-132,2 66,7 57,6 32,8 - Premiebaten 24,9 27,2 30,3 28,7 30,6 - Directe beleggingsopbrengsten (bruto) 20,2 20,3 20,7 22,4 21,7 - Overdrachtssom overgenomen pensioenverplichtingen 3,8 3,5 1,6 3,0 4,3 - Andere baten 0,8 1,2 0,9 1,0 1,9 - Baten uit herverzekering 0,6 0,5 0,9 0,7 0,5 - Kosten vermogensbeheer -1,4-1,5-1,3-1,1-1,6 Lasten 17,5 155,9 42,0 113,7 150,9 - Mutatie technische voorzieningen -8,7 128,2 16,0 84,9 120,5 - Uitkeringen 20,5 21,8 23,0 24,2 25,1 - Overdrachtssom overgedragen pensioenverplichtingen 2,8 3,3 0,7 1,8 2,9 72

2007 2008 2009 2010 2011 - Kosten 0,9 1,0 1,1 1,1 1,1 - Andere lasten 1,1 0,7 0,7 0,5 0,9 - Mutatie andere voorzieningen 0,8 1,0 0,6 0,6 0,7 - Premie herverzekeraar garantiecontract 0,1 0,2 0,1 0,1 0,1 - Premie herverzekeraar overige verzekeringsvormen -0,1-0,4-0,2 0,5-0,3 % Premiebaten Resultaat 143-870 257-5 -198 Baten 213-297 396 392 295 - Indirecte beleggingsopbrengsten 17-486 221 201 107 - Premiebaten 100 100 100 100 100 - Directe beleggingsopbrengsten 81 75 68 78 71 Lasten 70 573 139 397 493 - Mutatie technische voorzieningen -35 471 53 296 394 - Uitkeringen 83 80 76 85 82 - Kosten 4 4 4 4 4 Bron: DNB 73

4.18 Natura-uitvaart: omzet Bruto geboekte premie ( mln) 2007 2008 2009 2010 2011 Natura-uitvaart 98 131 106 110 110 Bron: DNB 4.19 Natura-uitvaart: grootste verzekeringsmaatschappijen Risicodragers onder toezicht van DNB met een omzet (bruto geboekte premie) van meer dan 1 mln in 2011 ( mln) 2007 2008 2009 2010 2011 Yarden Uitvaartverzekeringen N.V. 54 70 64 65 69 Nederlandse Uitvaart Verzekering Maatschappij N.U.V.E.M.A. 14 17 16 16 17 Uitvaartverzekering Twenthe N.V. 4 4 4 4 5 Northwest Verzekeringen N.V. 0 0 1 2 4 Onderlinge Uitvaartverzekeraar "Algemeen Belang" U.A. 2 3 3 3 3 P.C. Hooft Verzekeringen N.V. 0 9 2 2 2 Onderlinge Uitvaartvereniging "De Laatste Eer Emmen" U.A. 1 1 1 2 2 Gelderse Uitvaart Verzekering N.V. 1 1 1 1 1 Bron: DNB 74

4.20 Natura-uitvaart: solvabiliteit Aanwezige en vereiste solvabiliteit ( mln) en de verhouding daartussen (%) Solvabiliteit ( mln) 2007 2008 2009 2010 2011 Aanwezig 186 102 239 236 177 Vereist 44 48 51 54 53 Solvabiliteitsratio (%) 423 213 469 437 334 Bron: DNB 4.21 Natura-uitvaart: aantal Verzekeringsmaatschappijen onder toezicht van DNB en actieve maatschappijen 2007 2008 2009 2010 2011 Natura-uitvaartverzekeraars (met zetel in Nederland) 36 34 33 32 29 Waarvan actief* 34 33 32 30 28 Bron: DNB * Actief betekent dat een verzekeringsmaatschappij in dat jaar omzet boekt (bruto geboekte premie). 75

4.22 Natura-uitvaart: balans Bedragen per jaarultimo ( mln) 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal 1.187 1.151 1.218 1.294 1.192 Activa Beleggingen 1.041 930 996 1.075 956 Overige activa 146 221 222 219 236 Passiva Technische voorzieningen 944 1.009 1.052 1.100 1.066 Overige passiva 243 142 166 194 126 Bron: DNB 76

4.23 Natura-uitvaart: beleggingen Actuele waarde per jaarultimo ( mln) 2007 2008 2009 2010 2011 Totaal 1.042 930 995 1.075 956 Aandelen 305 206 237 269 217 Obligaties 595 495 583 629 585 Overige beleggingen 142 229 175 177 154 Bron: DNB 77

4.24 Natura-uitvaart: resultaat Technische en niet-technische rekening, baten en lasten ( mln en % verdiende premie netto) mln 2007 2008 2009 2010 2011 Netto resultaat 36-52 11 17-12 Resultaat technische rekening 43-9 8 15-26 - Baten 177 132 149 161 117 Verdiende premie netto 87 118 93 96 95 Beleggingsopbrengst technische rekening 89 15 54 61 21 Overige technische baten/lasten netto 1-1 2 4 1 - Lasten 134 141 141 146 143 Mutatie technische voorzieningen netto 57 54 36 41 50 Bedrijfskosten netto 42 47 62 58 49 Uitkeringen netto 33 38 41 45 42 Beheerskosten en rentelasten 2 2 2 2 2 Resultaat niet-technische rekening -7-43 3 2 14 - Beleggingsopbrengst niet-technische rekening 9 6 5 6 5 - Andere baten en lasten -4-65 0 0 0 - Buitengewone baten en lasten 0-2 0 0 0 - Belasting -12 18-2 -4 9 % verdiende premie netto Netto resultaat 41-44 12 18-13 Resultaat technische rekening 49-8 9 16-27 - Baten 203 112 160 168 123 Verdiende premie netto 100 100 100 100 100 Beleggingsopbrengst technische rekening 102 13 58 64 22 78