9.14 Beeldschermwerkplekken Computers met beeldschermen worden op grote schaal gebruikt, zowel op het werk als privé. Met het steeds verder ontwikkelen van de automatisering groeit het besef dat hieraan gezondheids- en welzijnsaspecten kleven. Uit onderzoek is gebleken dat gezondheidsklachten van beeldschermwerkers zich voornamelijk toespitsen op: - spier- en gewrichtsklachten (Repetitive Strain Injuries, RSI) aan handen, polsen, armen, nek en schouders. Hiervoor wordt ook de term CANS (Complaints of Arm, Neck and/or Shoulder) gebruikt; - vermoeidheid van de ogen; - psychische klachten. Deze klachten kunnen zowel het gevolg zijn van de inrichting van de werkplek als van een hoge werkdruk. Voor wat betreft dit laatste aspect moet de oorzaak worden gezocht in de hoeveelheid van het werk en de organisatie. Normen en regels - Het Arbobesluit, afdeling 2 van hoofdstuk 5, Beeldschermwerk is van toepassing op beeldschermwerkplekken die meer dan 2 uur per etmaal worden gebruikt. - Voor beeldschermwerk geldt een aparte RI&E-verplichting (Arbobesluit art. 5.9). - Als het beeldschermwerk thuis wordt uitgevoerd, stelt de werkgever een werkplek ter beschikking, tenzij de medewerker daar zelf al over beschikt (Arbobesluit art. 1.47). Praktische invulling Organisatie van het werk - Na uiterlijk 2 uur moet het beeldschermwerk worden afgewisseld met ander werk of moet er tenminste 10 minuten worden gepauzeerd. - Per dag mag er ten hoogste 6 uur aan het beeldscherm worden gewerkt. - Zorg bij beeldschermwerk voor een volledige functie (niet alleen uitvoerend maar ook voorbereidende en ondersteunende taken), afwisseling in gemakkelijke en moeilijke taken, autonomie (het zelf bepalen van de werkvolgorde, het werktempo of de werkmethode) en contactmogelijkheden. Het is omwille van de aantrekkelijkheid van de taakinhoud van betrokkenen verstandig om te bekijken of er naast beeldschermwerk aanvullende taken kunnen worden uitgevoerd. - Zorg dat de werkdruk niet te hoog wordt. Dit voorkomt niet alleen stress maar ook RSI-klachten. Beeldscherm - De grootte van het beeldscherm is afhankelijk van de te verrichten taken. - Het beeldscherm dient zo opgesteld te staan, dat het midden van het beeldscherm zoveel mogelijk in het midden van het gezichtsveld van de gebruiker past. Het scherm moet dan ook recht voor de gebruiker staan. - De kijkafstand is afhankelijk van de grootte van het beeldscherm: Beeldschermmaat (in inch) Optimale kijkafstand (in cm) Acceptabele kijkafstand (cm) 14 50 50-70 15 60 55-75 17/18 70 60-85 21/22 90 75-105 - De kijkhoek moet naar de individuele gebruiker kunnen worden ingesteld (dus kantelbaar). - De hoogte van het scherm moet verstelbaar zijn. - De helderheid van de tekens moeten aangepast kunnen worden (de voorkeur hebben donkere tekens op een lichte achtergrond). - De tekens op het scherm moeten voldoende scherp, duidelijk van vorm en voldoende groot zijn, met Blad 1 van 6 Abomafoon 9.14
voldoende afstand tussen de tekens en de regels. - Het beeldscherm dient zodanig geplaatst te worden dat het dag- of zonlicht niet via de vensters op het beeldscherm valt (op enige afstand van en haaks op de raampartij plaatsen). - Voorkom spiegeling in het scherm door lichte voorwerpen in de werkruimte (bijvoorbeeld lichte wanden of verlichting). Kantel het beeldscherm zonodig (maximaal 30 ) of zorg voor mattering of ontspiegeling, filters of rasters voor het scherm. Zonneschermen, jaloezieën of lamellen kunnen ook soulaas bieden. Beeldschermverhoger Een beeldschermverhoger wordt gebruikt om het beeldscherm op de juiste hoogte te plaatsen. Sommige beeldschermen zijn van zichzelf in hoogte verstelbaar, maar bij de meesten is dat niet het geval. De bovenrand van het zichtbare deel van het scherm moet op of iets lager dan ooghoogte staan, afhankelijk van het soort werk en de wensen van de gebruiker. Een goede beeldschermverhoger: - is in verschillende stappen in- of verstelbaar (verstelbare verhoger betekent dat deze direct door de gebruiker te verstellen is, wat bij wisselwerkplekken zeker noodzakelijk is); - kan zodanig gebruikt worden dat het beeldscherm in de kijkhoek van de medewerker staat. De hoek, die de ogen met de onderkant en bovenkant van het beeldscherm maken, ligt tussen de 40 en 50. Laptop Volgens de Arboregeling moeten beeldschermen kantelbaar en in hoogte instelbaar zijn. Laptops en notebooks voldoen niet aan deze eisen. Wanneer dan ook meer dan twee uur per dag op kantoor of thuis met een laptop wordt gewerkt, moet de laptopwerkplek ergonomisch verantwoord zijn ingericht. Met enkele hulpmiddelen kan in een goede werkhouding aan de laptop worden gewerkt. Dit zijn: - een docking station met een beeldscherm, toetsenbord en muis, of - een laptopstandaard en een los aan te sluiten toetsenbord en muis. Een laptopstandaard, in hoogte verstelbaar, helpt om het beeldscherm van de laptop op de juiste kijkhoogte te plaatsen. Toetsenbord - Het toetsenbord moet zo dun mogelijk zijn, in het midden (ter plaatse van de letterrij a, s, d, f); in ieder geval niet dikker dan 4 cm. - Het toetsenbord kan hellend worden geplaatst, maar het verdient de voorkeur om het zo plat mogelijk op te stellen (pootjes inklappen), zodat de pols recht ligt. Muis - De muis moet zo plat mogelijk zijn, altijd dunner dan 4 cm. - De muis mag geen scherpe hoeken hebben. - De muis werkt met een optisch systeem. - De muis is (bijna) symmetrisch en neutraal van vorm (inwisselbaar voor links/rechts gebruik). - De muissnelheid is niet te snel en niet te langzaam ingesteld. - De muis wordt vanuit de arm en niet vanuit de pols bediend. - De muis ligt zo dicht mogelijk naast het toetsenbord. - De muis ligt voor in de hand. - De muis wordt eventueel met de linkerarm bediend. - De arm, die de muis bediend, wordt ondersteund door de arm op tafel te leggen of de elleboog van de arm op de elleboogsteun van de kantoorstoel te leggen. Werktafel - De afmeting van de werktafel dient minstens 80 x 120 cm (diepte x breedte) te zijn en het werkvlak moet licht getint en niet spiegelend zijn. - De werktafel moet dezelfde hoogte hebben als de armleuningen van de stoel (zie figuur 1). Als er meer personen van de werkplek gebruik maken is de werktafel bij voorkeur in hoogte verstelbaar (tussen 62 en 85 cm). Vaste werktafels (hoogte 74-76 cm) kunnen alleen voor korte tijd gebruikt worden, tenzij de hoogte is aangepast aan de individuele gebruiker, bijvoorbeeld met behulp van een voetensteun of klossen onder de poten. - De dikte van het bovenblad inclusief draagconstructie mag niet meer zijn dan 5 cm. - Onder de tafel moet voldoende vrije beenruimte zijn, te weten 60 cm breed en 65 cm diep, en voor de voeten 80 cm diep (vanaf voorkant werktafel gemeten). Kabels dienen doeltreffend te zijn weggewerkt. Blad 2 van 6 Abomafoon 9.14
Stoel - De zitting moet in hoogte verstelbaar zijn tussen 38 en 51 cm (gemeten in het midden van de zitting in belaste toestand). - De zitting is minstens 40 cm breed en 44 cm diep, de laatste maat minimaal te verstellen naar 40 cm. - De rugleuning is tenminste 37 cm hoog, waarvan het lendesteunvlak minstens 22 cm hoog is en een verticale bolling heeft. Het gebied dat de lendenen ondersteunt, is in hoogte verstelbaar (17 en 23 cm). - De armsteunen moeten in hoogte verstelbaar zijn tussen 20 en 27 cm boven de zitting en moeten kort zijn (minstens 20 cm van voorzijde armsteun tot voorzijde zitting). - De onderlinge afstand tussen de armsteunen moet instelbaar zijn. Figuur 1 Een goede werkhouding Voetensteun - Als de beeldschermgebruiker dat wenst, moet er een voetensteun worden aangebracht. - Het steunvlak moet minstens 40 cm breed en 30 cm diep zijn en slipvrij zijn uitgevoerd. - De hoogte moet instelbaar zijn, aan de voorzijde tussen 5 en 11 cm hoog. - De hellingshoek moet liggen tussen 5 en 15 of instelbaar zijn. Documenthouder Bij gebruik van een documenthouder kan het hoofd meer rechtop gehouden worden tijdens het werk. Daarmee worden nek- en schouderklachten voorkomen. Op de documenthouder wordt het document, dat als informatiebron tijdens het typen gebruikt wordt, op de juiste hoogte en hellingshoek geplaatst. Er zijn documenthouders die naast het scherm kunnen worden geplaatst en er zijn concepthouders die tussen scherm en toetsenbord kunnen worden geplaatst, soms gecombineerd met de beeldschermverhoger. Werkhouding Figuur 1 hierboven geeft aan wat onder een goede werkhouding moet worden verstaan. Hierbij zijn de volgende aandachtspunten van belang: - rechte rug, goed gebruikmakend van instelbare rugleuning; de onderrug moet optimale steun hebben; - goed ingestelde zitdiepte; Blad 3 van 6 Abomafoon 9.14
- bovenarm langs het lichaam; - onderarm minstens haaks op bovenarm, desnoods iets naar beneden gericht, goed gebruikmakend van de instelbare armsteunen. Stel die zo in, dat ze bij hangende bovenarmen de ellebogen ondersteunen; - bovenbenen horizontaal; - onderbeen minstens haaks op bovenbeen, de voeten rustend op de vloer of een op de juiste hoogte ingestelde voetensteun; - recht voor het toetsenbord en beeldscherm zitten, met een oogafstand gebaseerd op de schermgrootte; - de kijkhoek moet bij blind typen tussen 6 en 9 liggen (dat wil zeggen midden van scherm ongeveer 10 cm onder ooghoogte). Wanneer veel naar het toetsenbord wordt gekeken moet deze hoek tussen de 15 en 35 liggen. Verlichting - De werkverlichting bij de meeste visuele taken ligt tussen 300 en 800 lux en is onder andere afhankelijk van de aanwezigheid van vensters, verlichtingsniveaus in aangrenzende ruimten, het moeten waarnemen van kleine details en leeftijd van de werknemers. - Bij het werken met beeldschermen wordt, om hinderlijk contrastverlies te voorkomen, geadviseerd een laag niveau binnen bovengenoemde klasse te kiezen. In individuele gevallen kan dit worden aangevuld met een lamp op de werkplek. - Een goede kleurweergave is eveneens van belang. Voor kantoorwerk wordt een verlichting aangeraden met een passende kleurweergave-index ( 80 Ra) en kleurtemperatuur ( 3000 K). Geluid Een maximaal equivalent geluidsniveau van 45 db(a) is toelaatbaar (indien er niet wordt gesproken). Dit betekent dat printers bij voorkeur in een aparte ruimte moeten worden geplaatst of moeten worden omkast. Binnenklimaat - De beeldschermapparatuur mag geen hinderlijke warmte produceren. Dit betekent dat de warmteafvoercapaciteit voldoende groot moet zijn zonder tocht te veroorzaken. De relatieve luchtvochtigheid moet ten minste 30% zijn, maar bij voorkeur hoger (maximaal 70%). Ideaal is tussen de 40 en 60%. - Indien een printer meer dan 5.000 afdrukken per maand produceert, wordt een externe ozonfilter of plaatsing in een aparte geventileerde ruimte aanbevolen. - Het is raadzaam om laserprinters goed te laten onderhouden en tijdig de filters te laten vervangen (in verband met ozonemissie). Ruimte De Arboregeling geeft aan dat de werkplek wat afmetingen en inrichting betreft, voldoende plaats moet bieden om veranderingen van houding en werkbewegingen mogelijk te maken. Daarnaast zijn de afmetingen van de werkplek aan een minimum gebonden vanwege loopwegen, vluchtwegen, flexibiliteit, privacy en risico s op verwonding. Adviezen voor de afmetingen van de werkplekken zijn uitgewerkt in Abomafoon 9.13 Kantoren inrichten. Gezondheidskundig onderzoek en voorlichting - De medewerker moet in de gelegenheid worden gesteld om zowel bij aanvang van het dienstverband als periodiek een oogonderzoek en onderzoek van het gezichtsvermogen in relatie tot het beeldschermwerk te laten uitvoeren. - Indien door een deskundige is aangetoond dat oogcorrectiemiddelen omwille van het beeldschermwerk noodzakelijk zijn, dient de werkgever deze te vergoeden. Correctiemiddelen voor algemene doelen of vanwege leeftijd vallen niet onder deze verplichting. - Bij gezondheidsklachten die mogelijk verband houden met het werk, moet de werknemer in de gelegenheid worden gesteld gebruik te maken van een bedrijfsgezondheidskundig spreekuur (van bijvoorbeeld een arbodienst). - De bedrijfsarts en/of de huisarts kan om de situatie te analyseren een ergonoom of fysiotherapeut inschakelen. - De werkgever dient zijn werknemers doeltreffend voor te lichten over alle aspecten betreffende hun gezondheid en welzijn bij het uitvoeren van hun werk. Blad 4 van 6 Abomafoon 9.14
Verwijzing - Arbobesluit art. 1.47 en 5.7 t/m 5.12. - Arboregeling art. 5.1 t/m 5.3. - Arbocatalogi Bouwnijverheid. Bijlage Beeldschermwerkplekken. - Arbo-informatieblad 02 Werken met beeldschermen (SDU). - Arbo-informatieblad 07 Kantoren (SDU). - NEN-EN 1335-1 Kantoormeubelen - Kantoorstoelen. - NPR 1813 - Ergonomie - Richtlijn voor kantoormeubelen en hun toepassing bij de inrichting van administratieve ruimten en kantoren. - Abomafoon 9.13 Kantoren inrichten. Datum: Juli 2013 Wijzigingen ten opzichte van vorige uitgave - Tekst geactualiseerd. Uitgave: Aboma bv Maxwellstraat 49 a Postbus 141 6710 BC Ede tel. 0318 69 19 20 www.aboma.nl Heeft u naar aanleiding van deze informatie vragen, opmerkingen of verbetersuggesties, geef het aan ons door via Abomafoon@aboma.nl Wij helpen u graag! Blad 5 van 6 Abomafoon 9.14
Controlelijst Beeldschermwerkplekken Project / locatie: Ingevuld door: Datum: Aandachtspunten Opmerkingen / maatregelen Actie gereed d.d. v = akkoord; x = tekortkoming; - = niet van toepassing 01 Beeldscherm kantelbaar; in hoogte verstelbaar; geen last van zonlicht of verlichting; oogafstand tot scherm 50 tot 90 cm (afhankelijk van de beeldschermmaat) 02 Toetsenbord bij voorkeur platliggend; onderzijde slipvrij; toetsen niet spiegelend 03 Werktafel minstens 80 x 120 cm; werkvlak niet spiegelend; in hoogte verstelbaar (of aangepast aan individu); zelfde hoogte als armleuningen stoel, dikte inclusief constructie maximaal 5 cm; voldoende vrije been- en voetruimte (80 cm diep) 04 Stoel zitting in hoogte verstelbaar (38-51 cm); minstens 40 cm breed en 44 cm diep; met rugleuning / lendesteunvlak; armsteunen in hoogte verstelbaar en kort 05 Voetensteun (optioneel) minstens 45 cm breed; slipvrij; hoogte instelbaar tussen 5 en 11 cm (voorzijde); helling tussen 5 en 15º 06 Diversen veel gebruikte printers in aparte ruimte; passende werkplekverlichting; voldoende ruime werkplek; leidingen/kabels doeltreffend weggewerkt Toelichting / nadere bijzonderheden: Blad 6 van 6 Abomafoon 9.14