RONDETAFELCONFERENTIE Toekomst van werk en inkomen in een globaliserende economie en de rol van de vakbeweging en de wetenschap 23 NOVEMBER / DE BURCHT AMSTERDAM
2
WAAROM DEZE RONDETAFELCONFERENTIE? De vakbeweging staat voor fatsoenlijk werk, eerlijke arbeidsverhoudingen en terugdringing van ongelijkheid. Ontwikkelingen in de economie, te karakteriseren met de termen globalisering en flexibilisering, snelle technologische ontwikkelingen alsmede de aantasting van het milieu hebben ingrijpende gevolgen voor de wereld van de arbeid en voor de positie van de vakbeweging. Ze stellen de vakbeweging voor de vraag hoe deze ontwikkelingen te interpreteren en te beïnvloeden. Wetenschappelijke onderzoek is van groot belang om antwoorden te krijgen op deze vraag. Tijdens de conferentie zitten vakbondsmensen (vakbondsleden, - medewerkers en bestuurders) en wetenschappers rond de tafel om deze sociaaleconomische ontwikkelingen te schetsen en te duiden. Tijdens de conferentie willen we nagaan hoe we toekomstig onderzoek naar vraagstukken die relevant zijn voor werkenden kunnen bevorderen. Ook willen we aandacht besteden aan de vraag hoe wetenschap en vakbeweging elkaar kunnen versterken. De conferentie moet ertoe leiden dat vakbondsmensen en wetenschappers samen een onderzoeksagenda voor de vakbeweging formuleren. De conferentie wordt georganiseerd door de FNV en het Wetenschappelijk Bureau voor de vakbeweging de Burcht. OPZET CONFERENTIE: ONDERZOEKSAGENDA Deelnemers aan de conferentie worden daartoe speciaal uitgenodigd door de conferentie organisatie. De naar schatting 120 deelnemers aan de conferentie overleggen in 8 afzonderlijke werkgroepen (we noemen ze rondetafelbijeenkomsten om te benadrukken dat ieders inbreng van belang is) over ontwikkelingen op een specifiek beleidsgebied: (inter) nationale arbeidsmarkt in ontwikkeling; arbeidsvoorwaarden, loonontwikkeling en pensioenen in een globaliserende economie; zeggenschap en governance; kwaliteit van de arbeid, gezond en veilig werken; circulaire economie, decentralisatie van arbeidsmarktbeleid en regio s; positie en strategie vakbeweging; sociale zekerheid. Tijdens deze rondetafelbijeenkomsten bespreken vertegenwoordigers van de FNV en wetenschappers de ontwikkelingen op het betreffende beleidsgebied, de kansen en bedreigingen voor de vakbeweging en de onderzoeksagenda voor 3
de vakbeweging en de wetenschap voor de middellange termijn (2018-2022). De deelnemers aan de rondetafelbijeenkomsten zijn speciaal uitgenodigd op basis van hun specifieke expertise. Die expertise kan van wetenschappelijke aard zijn, van vak inhoudelijke aard of kan betrekking hebben op kennis van de praktijk van de vak beweging. Naast het overleg in afzonderlijke rondetafelbijeenkomsten zullen twee sprekers hun visie geven op de ontwikkelingen in de wereld van de arbeid en de rol van de vakbeweging. Robert Went (WRR) spreekt over de toekomst van werk en inkomen vanuit macro-economisch perspectief. Saskia Sassen (Columbia University, New York) spreekt over ongelijkheid en solidariteit in een globaliserende economie. NA DE RONDETAFELCONFERENTIE: UITVOERING ONDERZOEKSAGENDA De conferentie zien we als de start van een vruchtbare samenwerking tussen de FNV, vakbeweging en wetenschap. Dat willen we bereiken door het gezamenlijk formuleren en uitvoeren van een onderzoeksagenda. Dat kan onder andere door gezamenlijk indienen van onderzoeksaanvragen bij subsidiërende organisaties (internationaal, nationaal, regionaal, lokaal en (inter)sectoraal), via financiering van onderzoek door de vakbeweging, en door het creëren van mogelijkheden voor (onderzoek)stages en scripties. Ook streven we ernaar dat de deelnemers aan de 8 bijeenkomsten elkaar jaarlijks ontmoeten om de uitvoering van de onderzoeksagenda te bespreken. Wij wensen u een prettige bijeenkomst! Paul de Beer en Wim Eshuis Wetenschappelijk Bureau voor de vakbeweging De Burcht Catelene Passchier en Annette de Groot FNV Met medewerking van Andrée Ruiters, Peter de Haan, Christelien de Goede en Gerard Reinders. 4
PRAKTISCHE INFORMATIE PROGRAMMA Het programma van de conferentie is als volgt: 9.00 uur Ontvangst 9.30 uur Welkom door dagvoorzitter Annette de Groot (hoofd Beleidsadviesgroep FNV). Interview met Paul de Beer (WB de Burcht) en Catelene Passchier (dagelijks bestuur FNV) over het belang van deze conferentie voor vakbeweging en wetenschap. 10.00 uur Lezing Dr. Robert Went (WRR): de toekomst van werk en inkomen vanuit macro-economisch perspectief. 10.45 uur Lezing prof. dr. Saskia Sassen (Columbia University, New York): ongelijkheid en solidariteit in een globaliserende economie. 11.30 uur Start van de 8 rondetafelbijeenkomsten (Lunch wordt geserveerd tijdens de rondetafelbijeenkomsten) 15.30 uur Korte interviews met een aantal deelnemers van de 8 rondetafelbijeenkomsten. 15.45 uur Afsluiting van de conferentie door Gijs van Dijk, vice-voorzitter van de FNV. 16.00 uur Borrel en hapje. 5
OPZET RONDETAFELBIJEENKOMSTEN De 8 bijeenkomsten hebben de volgende opzet. Eerst zal een vertegenwoordiger van de vakbeweging gedurende ongeveer 15 tot 20 minuten een schets geven van ontwikkelingen op het betreffende beleidsgebied en van de onderzoeksvragen van de vakbeweging. Daarna zal een wetenschapper, eveneens in 15-20 minuten vanuit zijn of haar perspectief een schets geven van die ontwikkelingen. Vervolgens gaan de deelnemers aan de bijeenkomst (ongeveer 15 personen uit wetenschap en vakbeweging) met elkaar in gesprek over de beleidsontwikkelingen, de rol van de vakbeweging en de rol van de wetenschap. Elke bijeenkomst sluit af met een (concept) onderzoeksagenda voor de toekomst. Plaats van samenkomst De conferentie vindt plaats in de Burcht, Henri Polaklaan 9, Amsterdam. Kosten Aan deelname van de conferentie zijn geen kosten verbonden. De FNV financiert deze conferentie. KLEUREN VAN DE RONDETAFELBIJEENKOMSTEN In dit boekje hebben de rondetafelbijeenkomsten verschillende kleuren. Deze kleuren corresponderen met de kleur op de naambadge, die op de dag uitgedeeld wordt. Zo ziet u meteen aan welke bijeenkomst u deelneemt. Gastenboekje Bij de start van de conferentie ontvangt u een gastenboekje met een overzicht van alle deelnemers. Hierin vindt u in een oogopslag welke deelnemer aan welke rondetafelbijeenkomst deelneemt en zijn of haar expertisegebied. Handig voor uw netwerk! Heeft u vragen of wilt u meer informatie? Mail dan naar sheila.lafontaine@fnv.nl 6
RONDETAFELBIJEENKOMST 1 ARBEIDSMARKT IN ONTWIKKELING INLEIDER FNV Patricia van der Heijden en Patricia Faber (Beleidsadviesgroep FNV) REFERENT WETENSCHAP Patricia van Echteld (Sociaal Cultureel Planbureau (SCP)) VOORZITTER Paul van Kruining (Beleidsadviesgroep FNV) In de bijeenkomst arbeidsmarkt in ontwikkeling komen de onderwerpen scholing/ loopbaan, flexibilisering en onderkant arbeidsmarkt aan de orde. Patricia van Echteld (SCP) schetst de trends en ontwikkelingen en de stand van de wetenschap. Patricia Faber (FNV) en Patricia van der Heijden (FNV) zetten in hun verhaal de praktijk van werknemers, die de FNV tegenkomt in bedrijven en sectoren naast de wetenschappelijke theorie en data. Experts vanuit de wetenschap en vakbeweging vullen de sprekers aan en bespreken welke thema s relevant zijn en welke hiaten er zijn in wetenschappelijk onderzoek op het gebied van scholing/loopbaan, flexibilisering en onderkant arbeidsmarkt. Dit vormt de aanzet voor de onderzoeksagenda van de FNV op het terrein van de arbeidsmarkt in ontwikkeling. 7
RONDETAFELBIJEENKOMST 2 ARBEIDSVOORWAARDEN, LOONONTWIKKELING, PENSIOENEN IN EEN GLOBALISERENDE ECONOMIE INLEIDER FNV Pim Paulusma (Beleidsadviesgroep FNV) REFERENT WETENSCHAP Paul de Beer (Wetenschappelijk bureau voor de vakbeweging De Burcht; AIAS-UvA) VOORZITTER Peter de Haan (Beleidsadviesgroep FNV) Deze werkgroep buigt zich niet alleen over de vraag welke ontwikkelingen we de komende jaren op dit gebied kunnen verwachten maar ook over de vraag wat de drijvende krachten (ondernemingen, overheden, instituties, ideologieën) achter deze ontwikkelingen zijn. Deelvragen daarbij zijn: Zal de hoeveelheid onzeker werk toenemen en waarom stijgt de hoeveelheid onzeker werk terwijl de feitelijke arbeidsbewegingen gelijk blijven? Stuurt de economie de looneis, of kan de vakbeweging met looneisen de economie sturen? Zal het Nederlandse pensioensysteem verder onder druk komen te staan? Wat veroorzaakt die druk, en wat betekent dat voor de vakbeweging? 8
RONDETAFELBIJEENKOMST 3 (MEDE)ZEGGENSCHAP EN GOVERNANCE INLEIDER FNV Niko Manshanden (Beleidsadviesgroep FNV) REFERENT WETENSCHAP Robbert van het Kaar (AIAS- UvA) VOORZITTER Tonny Groen (Beleidsadviesgroep FNV) Deze werkgroep buigt zich o.a. over de vraag hoe de (mede)zeggenschap zich de komende jaren zal ontwikkelen in een globaliserende en flexibiliserende economie waarin steeds meer in ketens en netwerken geproduceerd gaat worden. Welke vormen van (mede) zeggenschap zijn daarin adequaat? En: wat gaat er in de zeggenschap en structuur van ondernemingen veranderen? Ten slotte is relevant: welke vormen van (mede) zeggenschap en governance zou de vakbeweging moeten bevorderen en hoe zou ze dat moeten doen? Via welke interventies zijn gewenste ontwikkelingen te beïnvloeden? 9
RONDETAFELBIJEENKOMST 4 SOCIALE ZEKERHEID IN ONTWIKKELING INLEIDER FNV Maaike Zorgman (bestuurder sector Uitkeringsgerechtigden FNV) REFERENT WETENSCHAP Romke van der Veen (Erasmus Universiteit Rotterdam en kroonlid SER) VOORZITTER Marian Hemminga (teamleider sector Uitkeringsgerechtigden/ projectleider Diversiteit) In de bijeenkomst sociale zekerheid in ontwikkeling komen de effecten van de wet- en regelging en uitvoering van de sociale zekerheid voor zowel de samenleving als het individu aan de orde. Romke van der Veen (Erasmus Universiteit Rotterdam) schetst de trends en ontwikkelingen en de stand van de wetenschap en geeft aan welke rol de vakbond kan spelen. Maaike Zorgman (FNV) zet in haar verhaal de praktijk, die de FNV tegenkomt bij bedrijven, gemeenten, (kwetsbare) werknemers en uitkeringsgerechtigden naast de wetenschappelijke theorie en data. Experts vanuit de wetenschap en vakbeweging vullen de sprekers aan en bespreken welke thema s relevant zijn en welke hiaten er zijn in wetenschappelijk onderzoek. Dit vormt de aanzet voor de onderzoeksagenda van de FNV op het terrein van de sociale zekerheid. 10
RONDETAFELBIJEENKOMST 5 KWALITEIT VAN DE ARBEID INLEIDER FNV Wim van Veelen en Naima van Willigenburg (Beleidsadviesgroep FNV) REFERENT WETENSCHAP Steven dhondt (TNO; Katholieke Universiteit Leuven) VOORZITTER Jan Popma (Beleidsadviesgroep FNV) Deze werkgroep buigt zich over de vraag welke ontwikkelingen zich de komende jaren zullen voordoen ten aanzien van de kwaliteit van de arbeid. De werkgroep maakt een inschatting van de gevolgen van de ontwikkelingen in de arbeid voor de veiligheid van werknemers en de kans op ongevallen, de gezondheid ( en de kans op werk gerelateerde aandoeningen en beroepsziekten) en het welzijn bij de arbeid (de inhoud en de organisatie van het werk). Via welke interventies (denk aan sociale innovatiestrategieën, versterking overheidsingrijpen, versterking medezeggenschap, indienen van schadeclaims) zijn deze ontwikkelingen te beïnvloeden? 11
RONDETAFELBIJEENKOMST 6 POSITIE EN STRATEGIE VAN DE VAKBEWEGING INLEIDER FNV Saskia Boumans (Beleidsadviesgroep FNV) REFERENT WETENSCHAP Maarten Keune (AIAS- UvA) VOORZITTER Peter de Haan (Beleidsadviesgroep FNV) Deze ronde tafel buigt zich over welke strategie de vakbeweging zou moeten volgen in de sterk veranderde arbeidsmarkt en politieke omgeving. Is het voor de vakbeweging voldoende om harder en beter te doen wat ze de laatste vijftig jaar heeft gedaan of zijn andere antwoorden nodig? En naar wie kunnen we dan kijken: naar de VS waar veel bonden organising gebruiken om leden te werven, naar Scandinavië waar de vakbond diep is geworteld in de sociale zekerheid of naar Zuid-Europa waar bonden geregeld de confrontatie zoeken? Wat is de rol van een vakbeweging waarvan één op de vijf werknemers lid is; is er inderdaad een legitimiteitsprobleem? 12
RONDETAFELBIJEENKOMST 7 DECENTRALISATIE VAN ARBEIDSMARKTBELEID EN REGIO S INLEIDER FNV Ron van Baden (regiocoördinator Zuidoost FNV) REFERENT WETENSCHAP Marc van der Meer (ReflecT, Tilburg University ; Centrum Arbeidsverhoudingen Overheidspersoneel, CAOP ) VOORZITTER Thomas van Duin (Kaderacademie FNV) In de bijeenkomst decentralisatie van arbeidsmarktbeleid en regio s komt de aansluiting van economie en arbeidsmarkt op lokaal, nationaal en internationaal niveau aan de orde. Ook de gevolgen van technologische ontwikkeling en innovatie voor de toekomst van werk en de arbeidsmarkt worden besproken. En de vraag hoe onderwijs, overheid, werkgevers en vakbonden kunnen samenwerken om werknemers voor te bereiden op deze ontwikkelingen. Marc van der Meer (Tilburg University) schetst de trends en ontwikkelingen en de stand van de wetenschap. Ron van Baden (FNV) zet in zijn verhaal de praktijk, die de FNV tegenkomt in sectoren en bedrijven naast de wetenschappelijke theorie en data. Experts vanuit de wetenschap en vakbeweging vullen de sprekers aan en bespreken welke thema s relevant zijn en welke hiaten er zijn in wetenschappelijk onderzoek. Dit vormt de aanzet voor de onderzoeksagenda van de FNV op het terrein van de regionale arbeidsmarkt. 13
RONDETAFELBIJEENKOMST 8 CIRCULAIRE ECONOMIE REFERENT WETENSCHAP Henri de Groot (VU en Kroonlid SER) CO-REFERENT Els Bos (Beleidsadviesgroep FNV) VOORZITTER Bart van Gageldonk (Kaderacademie FNV) In de rondetafelbijeenkomst circulaire economie wordt verkend wat de verwachte impact zal zijn van de transitie van de lineaire economie naar de circulaire economie, waarbij we ons vooral de vraag stellen: wat betekent dit voor arbeid en werk? Meer specifiek: welke verschuivingen en veranderingen zullen zich voordoen op de arbeidsmarkt, en welke antwoorden kunnen we daar op formuleren? Wat betekent de circulaire economie voor de organisatie van het werk zoals werkprocessen, veranderende inzet van arbeid en concurrentieverhoudingen. Wat betekent dit voor arbeidsverhoudingen in organisaties en voor verhoudingen tussen kapitaal en arbeid? De supply chain verdient hierbij ook aandacht. 14
NOTITIES 15
COLOFON Dit is een uitgave van de FNV en Wetenschappelijk Bureau voor de vakbeweging De Burcht Oplage 450 stuks Druk FNV fnv.nl deburcht.nl