Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2016 Thema Water De positie van Utrecht uitgelicht IB Onderzoek, 29 juni 2016 Utrecht.nl/onderzoek
Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht Postbus 16200 3500 CE Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl internet www.utrecht.nl/onderzoek rapportage Hans van Hastenberg Alicia de Graaff Bianca Ploeg 29 juni 2016 2 Onderzoeksflits: Atlas voor gemeenten 2016
1 Algemene positie Utrecht Het jaarlijkse rapport van de stichting Atlas voor gemeenten is onlangs verschenen. Hierin worden de 50 grootste gemeenten van Nederland op verschillende punten vergeleken en in een rangorde geplaatst. Naast een vaste set van indicatoren is er elk jaar een thema dat verder wordt uitgediept. Het thema van 2016 is Water. Deze Onderzoeksflits geeft een overzicht van de Atlas voor gemeenten 2016 en de positie van Utrecht daarin. Van de 50 gemeenten kent Utrecht de snelste bevolkingsgroei en neemt de hoogste positie in wat betreft opleidingsniveau. Ook scoort Utrecht gunstig op het gebied van arbeidsparticipatie van vrouwen en de bereikbaarheid van banen. Utrecht staat op de tweede plaats in de woonaantrekkelijkheidsindex en op de derde plaats in de sociaal-economische index. Figuur 1 Rangorde Utrecht (vergelijking 50 grootste Nederlandse gemeenten) * Cijfer 2015 3
Relatief gezien heeft Utrecht een minder gunstige positie als het gaat om de segregatie van nietwesterse allochtonen (vijfde positie). Alleen de drie grote steden en Schiedam staan boven Utrecht. Wat betreft armoede (huishoudens met een inkomen dat minder is dan 105% van het sociaal minimum) heeft Utrecht positie 30. Voor een grote stad als Utrecht is dit relatief gunstig, maar het betekent wel dat er 29 gemeenten zijn waar er minder armoede is. Laag opgeleiden hebben een lastige positie op de arbeidsmarkt. Ook nu de economie weer aantrekt hebben laag opgeleiden vaak moeite om aan werk te komen. De kans op werk voor laagopgeleiden binnen acceptabele reisafstand is in Utrecht relatief hoog, met een 10 de positie. Het gaat overigens om kleine verschillen tussen de vijftig steden. Voor laag opgeleiden die wonen in alle 50 steden is de kans op werk boven de 100%, wat inhoudt dat er in principe voldoende banen zijn voor laagopgeleiden in of in de omgeving van de stad. Laag opgeleiden worden echter vaak geconfronteerd door concurrentie op de arbeidsmarkt van middeldbaar en hoger opgeleiden. Deze verdringing speelt ook in Utrecht. Utrecht staat hierbij op een 17 de positie. Dit houdt in dat er zestien gemeenten zijn met meer verdringing. In Groningen is sprake van de meeste verdringing. In Amsterdam (9) is iets meer verdringing dan in Utrecht, in Den Haag (39) en Rotterdam (46) speelt dit in iets mindere mate. De verschillen tussen de steden zijn overigens niet heel groot. In deze Onderzoeksflits vergelijken we Utrecht met zeven andere grote gemeenten, waarbij gekozen is voor gemeenten met minimaal rond de 200.000 inwoners. Het gaat dan om Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Eindhoven, Tilburg, Groningen en Almere. Deze gemeenten worden verder aangeduid als referentiesteden. 4 Onderzoeksflits: Atlas voor gemeenten 2016
2 Sociaal-economische positie en woonaantrekkelijkheid 2.1 Sociaal-economische index De sociaal-economische index bestaat uit het aandeel personen in de bijstand, het werkloosheidspercentage, het aandeel arbeidsongeschikten, het percentage huishoudens met een inkomen lager dan 105% van het sociaal minimum, het aandeel personen met een lage opleiding, de netto participatiegraad van vrouwen, de werkgelegenheid (het aantal banen in de gemeente als percentage van de beroepsbevolking) en het percentage banen in groeisectoren (financiële en zakelijke dienstverlening). Sinds 2011 staat Utrecht op de derde plaats voor de sociaal-economische index. Met deze plaats staat Utrecht ruim boven de zeven referentiesteden. De feitelijke score voor de sociaal-economische index in Utrecht is de afgelopen tien jaar verbeterd. Wat betreft de verbetering ten opzichte van 2006 staat Utrecht op een elfde plaats. Ook in Amsterdam en Rotterdam is de score verbeterd.. De score is in de overige referentiesteden gedaald. Figuur 2 Sociaal-economische index 5
De gunstige sociaal-economische index van Utrecht komt met name voort uit het kleine aandeel arbeidsongeschikten (positie 8), het lage percentage laagopgeleiden (3), de hoge participatiegraad van vrouwen (1), de hoeveelheid banen als percentage van de beroepsbevolking (4) en het percentage banen in de zakelijke dienstverlening (7). Utrecht kent een gemiddelde positie ten opzichte van de G50 voor de indicatoren bijstandontvangers (25), werkloosheid (25) en armoede (30). Rangorde sociale-economische index indicatoren werkloosheiongeschiktheid arbeids- lage participatie financiële en zakelijke bijstand armoede opleiding* vrouwen** banen diensten Utrecht 25 25 8 30 3 1 4 7 Amsterdam 43 29 11 49 1 13 1 1 Rotterdam 50 50 17 50 30 50 2 9 Den Haag 47 48 26 47 19 46 3 11 Eindhoven 27 37 23 32 22 31 5 5 Tilburg 36 32 19 37 33 19 8 4 Groningen 44 49 9 48 4 27 7 12 Almere 28 42 25 27 34 22 19 24 * een hoge positie op de ranglijst houdt in dat een stad relatief weinig laagopgeleiden heeft **aantal werkende vrouwen als percentage van de vrouwelijke beroepsbevolking De positie van Utrecht op de afzonderlijke sociaal-economische indicatoren is in de afgelopen drie jaar in de meeste gevallen niet of nauwelijks veranderd. De arbeidsparticipatie van vrouwen is in Utrecht gestegen van positie 3 (2014) naar 1 in 2016. De positie wat betreft het werkloosheidspercentage is het afgelopen jaar gedaald met tien plaatsen van 15 (2015) naar 25. Het werkloosheidspercentage in Utrecht is het afgelopen gedaald van 7,6% in naar 7,3%. In een aantal gemeenten is de werkloosheid meer gedaald. 6 Onderzoeksflits: Atlas voor gemeenten 2016
Figuur 3 Ontwikkeling rangordening sociaal-economische index indicatoren Utrecht 2.2 Woonaantrekkelijkheid De woonaantrekkelijkheidsindex laat zien hoe aantrekkelijk een gemeente is om in te wonen. De woonaantrekkelijkheid is gemeten aan de hand van een index waarin acht factoren worden opgenomen. Deze index (in volgorde van gewicht), bestaat uit de bereikbaarheid van banen, het culturele aanbod (podiumkunsten), veiligheid (een gewogen samengestelde index op basis van het aantal geweldsmisdrijven en vernielingen), het aandeel koopwoningen in de woningvoorraad, de nabijheid van natuurgebieden, de kwaliteit van het culinaire aanbod, de aanwezigheid van een universiteit en het historische karakter van de stad (het aandeel woningen gebouwd vóór 1945). Al jaren staat Utrecht op de tweede positie voor woonaantrekkelijkheid, net als dit jaar. Alleen Amsterdam blijft Utrecht voor. De feitelijke score voor de woonaantrekkelijkheid van Utrecht is in de afgelopen 10 jaar het meest verbeterd van alle gemeenten. De scores van de referentiesteden zijn, op Rotterdam en Almere na, ook allemaal gestegen. 7
Figuur 4 Woonaantrekkelijkheidsindex De hoge positie op de woonaantrekkelijkheidsindex is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan de bereikbaarheid van banen (positie 3) en het cultureel aanbod (2). Ook variabelen die een lager gewicht hebben in de index dragen hier aan bij: Nabijheid natuur (2) en aanwezigheid universiteit (1). Op de punten veiligheid en culinaire kwaliteit neemt Utrecht een gemiddelde positie in. Veiligheid is in vergelijking met de referentiesteden echter opvallend gunstiger. Daar tegenover staat dat de culinaire kwaliteit opvallend negatiever uitvalt in vergelijking met de referentiesteden. Het aandeel koopwoningen in de Utrechtse woonvoorraad is relatief laag, maar hoger dan de meeste referentiesteden. Rangorde woonaantrekkelijkheidsindicatoren banen cultureel koopwoningen nabijheid culinaire historisch bereikbaar aanbod veiligheid natuur kwaliteit universiteit karakter Utrecht 3 2 17 40 2 33 1 6 Amsterdam 2 1 45 50 12 2 1 2 Rotterdam 11 25 49 49 24 5 3 7 Den Haag 7 9 48 44 32 7 12 4 Eindhoven 24 8 42 43 26 8 3 33 Tilburg 28 12 35 25 25 41 3 26 Groningen 43 7 43 46 14 22 3 10 Almere 33 50 26 3 15 40 12 49 8 Onderzoeksflits: Atlas voor gemeenten 2016
Wanneer er naar de afzonderlijke indicatoren van woonaantrekkelijkheid wordt gekeken, is de positie van Utrecht nauwelijks veranderd in de afgelopen drie jaar. Positief is dat Utrecht op het gebied van veiligheid een stuk beter scoort dan vorig jaar. Figuur 5 Ontwikkeling rangorde woonaantrekkelijkheidsindicatoren Utrecht 9
3 Water in de stad De Atlas voor gemeenten staat dit jaar in het teken van Water. De geschiedenis van Nederland is doordrenkt met water, zowel in positieve als negatieve zin. Denk aan het grote aantal overstromingen dat Nederland heeft gekend, de strijd tegen het water en het waterrijke landschap in Nederland. Meerwaarde van wonen aan het water Uit berekeningen van de Atlas blijkt dat de economische nadelen van een overstromingsrisico niet opwegen tegen de voordelen die de nabijheid van recreatief water oplevert. Het overstromingsrisico heeft een waardedaling van gemiddeld één procent bij woningen als gevolg, de voordelen van de nabijheid van water doen deze waarde met ongeveer vijf procent stijgen. Positie van Utrecht en Water Utrecht neemt de zevende plek in als het gaat om de nabijheid van meren en overig water. Ook scoort Utrecht bovengemiddeld op de nabijheid van groot water. Wat betreft water in de wijk (oppervlakte water als percentage van de totale oppervlakte) doet Utrecht het minder dan gemiddeld (plaats 32). Utrecht staat relatief hoog op de lijstjes met overstromingsrisico s voor wonen. Dit betekent dat het risico relatief hoog is. Het gaat dan om nieuwbouw die gerealiseerd is in gebieden met een overstromingsrisico (plaats 4), alsook de ligging van de totale woningvoorraad (8). Utrecht staat op de gemiddelde positie (23) als het gaat om het aandeel van het bruto gemeentelijk product (BGP) dat onder zeeniveau wordt geproduceerd. Bij selectie van aandeel BGP op locaties met overstromingsrisico staan we op de 6 de positie. Van de vijftig grootste steden is het risico alleen groter in Almere, Zwolle, Lelystad, Nissewaard en Hoorn. Figuur 6 Rangordening Utrecht en Water 10 Onderzoeksflits: Atlas voor gemeenten 2016
Ruim een derde van de woonlocaties in Nederlandse gemeenten ligt op plekken met overstromingsrisico. In Utrecht is de potentiële overstromingsdiepte iets kleiner dan in de omliggende gebieden. Figuur 3 Landelijk overstromingsrisico 11