BUITENSHUIS ETEN - IN DE KANTINE
Bedrijfskantines Bedrijfskantines zijn er in Frankrijk al vanaf de eerste helft van de 19e eeuw, maar pas de volgende eeuw worden ze veralgemeend in de fabrieken van het Franse Noorden. Het patronaat heeft verschillende doelstellingen voor ogen: de arbeidskrachten onder controle houden om alcoholgebruik en cafébezoek te beperken en de werkkrachten te verkwikken door hun een relatief rijkelijke maaltijd aan te bieden voor een competitieve prijs. Het vraagt niet veel verbeeldingskracht om te beseffen hoe het in precaire tijden een geruststelling kan zijn dat er altijd een warme, overvloedige maaltijd klaarstaat. In een van zijn romans beschrijft Maxence Van der Meersch een maaltijd die in de refter van de fabriek wordt aangeboden aan nietstakende werknemers. We gingen naar een refter voor het diner dat de fabriek ons aanbood. Uiteraard wou iedereen van een dergelijk voordeel genieten. Niemand ging naar huis. We kregen daar lekker eten, een copieuze ratjetoe voor soldaten en een dikke snede ham. Iedereen vroeg twee of drie keer ratjetoe bij, uit zuinigheid, om de rest van de dag geen honger meer te hebben. Quand les sirènes se taisent, 1933. De refter is ook synoniem voor gedeelde gezelligheid, wat door de onderneming wordt gestimuleerd. Wat de beweegredenen van de directie zijn, is niet moeilijk te achterhalen: kantoorbedienden en arbeiders verenigen en samenhorigheid tot stand te brengen zodat ze de waarden en doelstellingen van de onderneming delen.
Kantine van de Ets. Motte & Cie in Moeskroen, midden 20e eeuw, foto, coll. C.H.L. In het begin van de 20e eeuw richten de textielbazen filialen op aan de Frans-Belgische grens, zo dicht mogelijk bij geschoolde en Franstalige arbeidskrachten. De op 2 november 1909 opgerichte firma Motte & Cie telt in de jaren zestig 2000 werknemers. De grote eetzaal van de onderneming is ondergebracht in een voormalig atelier en wordt verlicht door de grote ramen in het dak. De maaltijden worden aan tafel geserveerd.
Schoolkantines In 1882 leiden de wetten Jules Ferry tot de invoering van het openbaar en verplicht onderwijs, maar ze dwingen de gemeenten niet om kantines te openen. De organisatie gebeurt proefondervindelijk en wordt aan het goeddunken van leraars en gemeenten overgelaten. In Tourcoing worden de schoolkantines al in 1893 opgericht dankzij de inzet van Gustave Dron, fervent voorstander van de openbare scholen. In de kantine kunnen alle kinderen eten in ruil voor een penning, die ze al dan niet gratis ontvangen, afhankelijk van het inkomen van hun ouders. De stad waakt erover dat het personeel professioneel is, dat de lokalen schoon zijn en dat de goede praktijken op het vlak van hygiëne in acht worden genomen. Ten tijde van Gustave Dron ziet niet iedereen het nut ervan in om op school collectieve maaltijden aan te bieden. De kantines zouden het de ouders gewoon maken om hun verplichtingen ten overstaan van hun kinderen niet na te komen. Pas in 1936, ten tijde van het Front Populaire, wordt de aanwezigheid van een refter in elke school in Frankrijk verplicht gemaakt. Welke maaltijden in de kantine serveren is een constante beslommering, want het gaat om de gezondheid van kinderen. In eerste instantie wordt kwantiteit beoogd, met de bedoeling de strijd tegen ondervoeding aan te gaan. Sinds de jaren tachtig speelt de kantine een centrale rol bij de bevordering van voedingsevenwicht en onderricht in smaak en genot.
Schoolkantine, midden 20e eeuw, foto, Fonds H. Coutart, coll. C.H.L. In de kantine wordt een warme maaltijd geserveerd voor leerlingen die s middags niet naar huis kunnen omdat hun ouders werken of omdat de afstand tussen school en thuis te groot is. Voor de kinderen is het de gelegenheid om met elkaar te praten en om elkaar beter te leren kennen. In Frankrijk eet tegenwoordig de helft van de kinderen s middags in de kantine.
Keukengerei voor grootkeukens, 20e eeuw, aluminium, coll. C.H.L. Aluminium wordt in grootkeukens vaak gebruikt omdat het licht, roestvrij en niet duur is. Schoolkeuken, foto, Stadsarchieven van Tourcoing, 1Fi 418. Vanaf de jaren zestig wordt de uitrusting in de schoolkantines gemoderniseerd en kan er voor almaar meer leerlingen worden gekookt. In Tourcoing worden in 2012 in de overheidsscholen 564.843 maaltijden geserveerd.
BRUEGEL Martin, «Le Repas à l usine : industrialisation, nutrition et alimentation populaire», Revue d histoire moderne et contemporaine, 2004/3, n 51-3, p. 183-198. Ressource accessible en ligne: http://www.cairn.info/revue-d-histoire-moderne-et-contemporaine-2004-3-p-183.htm CASPARD Pierre, Le patrimoine de l éducation nationale, Charenton-le-Pont, Flohic Editions, 1999. LHUISSIER Anne et GRIGNON Claude, Alimentation populaire et réforme sociale : les consommations ouvrières dans le second XIXème siècle, Paris, Ed. de la Maison des sciences de l homme, 2007. Tourcoing au temps de Gustave Dron, Exposition numérique, Archives Municipales de Tourcoing: http://www.tourcoing.fr/patrimoine/gustave_dron/index.php?menu=1