Lesbrief Leerk r ac h te n Natuurbrug Weerterbergen 1
Inhoudsopgave 3. DEEL 1: VOORAF VOOR DE LEERKRACHT 5. DEEL 2: START LESBRIEF IN DE KLAS 5. BLOK 1: NATUUR 5. De Natuurbrug en verbindingen 8. De dieren 9. BLOK 2: GESCHIEDENIS EN ARCHEOLOGISCHE ERFGOEDEDUCATIE 10. BLOK 3: NATUUR- EN CULTUUREDUCATIE 12. BLOK 4 AARDRIJKSKUNDE/TECHNIEK 13. Aardrijkskunde 13. Techniek 14. Afsluiting 2
DEEL 1: Vooraf voor de leerkracht Beste leerkracht, Deze lesbrief en het educatief programma Natuurbrug Weerter- en Budelerbergen is ontwikkeld sàmen met jullie, de leerkrachten van groep 5 en/of combigroepen. Het is geen los project, maar een terugkerend, structureel onderdeel in groep 5 (en/of combigroepen). Het uitgangspunt is authentiek leren: iets dat in de directe omgeving te zien is, de natuurbrug, koppelen aan thema s als duurzaamheid en milieu om het zo in de dagelijksheid van leerlingen te betrekken. LESDOELEN - Opzet lesbrief gekoppeld aan onderwijsleerdoelen: leerlijnen n.a.v. kerndoelen: http://tule.slo.nl/orientatieopjezelfenwereld/f-l40.html - Concreet: weten wat een natuurbrug is en waarom deze gebouwd wordt (cognitie), de eigen leefomgeving koppelen aan thema s als duurzaamheid en milieu (authentiek leren visie), voelen wat versnippering doet (doe opdracht en beleving van de natuur ter plekke tijdens excursie), positieve houding ten opzichte van milieu/toekomst, bewustzijn (persoonlijk milieu verzamel mapje ), zelf bijdragen aan milieu en bezoek aan natuurbrug; gedrag. - Bij elk onderdeel is de connectie aangegeven met een kerndoel(en) en mogelijk met een ander vak. DIDACTIEK Het educatief programma is gericht op het ervaringsleren als cyclisch proces (Kolb). 1 Hierin passen de volgende activiteiten: het opdoen van ervaringen (in lesbrief en bij excursie), het reflecteren op ervaringen (reageren vanuit verschillende vakken en niveaus van leren), omzetten van ervaringen naar theorie (koppelen aan vakken en terminologie milieu, duurzaamheid etc.) en het actief experimenteren (toepassen in nieuwe situaties, verzamelen van passend materiaal gedurende een periode, eigen vindingrijkheid). Eén van de adviezen vanuit de leerkrachten was dat er keuzemogelijkheden zouden moeten zijn. Daarom is de opzet in blokken. Bijvoorbeeld blok Natuur, blok cultuureducatie of blok geschiedenis en archeologische erfgoed educatie 2 (steeds gekoppeld aan kerndoelen). Leerkrachten kunnen kiezen wat ze aan bod laten komen, of eerst overslaan en later wel behandelen. PRORAIL ProRail is de bouwer van de Natuurbrug Weerterbergen en biedt dit educatieve programma aan vanuit de visie: Een natuurbrug bouwen we niet voor onszelf en voor nu, maar voor de kinderen van de toekomst. ProRail is de bouwer, en doet dit samen met Rijkswaterstaat, vanuit het meerjarenprogramma ontsnippering van het ministerie van Infrastructuur en Milieu (www.mjpo.nl). Deze visie wordt bevlogen neergezet door Camiel Meijneken en Louis Latorre Geurts van ProRail. 1. Alkema 2011: p. 180. 2. www.archeologieopschool.nl: Een zeer krachtig aspect van erfgoed binnen het vak geschiedenis is dat erfgoed vaak over de eigen leefomgeving van kinderen gaat: hoe zag vroeger je eigen dorp of stad eruit? Archeologie wordt op dit moment nog niet veel gebruikt in het erfgoedonderwijs. Toch kan archeologie een zeer interessante invulling voor erfgoededucatie en met name het aspect van omgevingsonderw waren. Bij de natuurbrug Weerterbergen zijn belangrijke archeologische vondsten gedaan. 3
Beheer door de stichting Limburgs landschap (SLL) Na het bouwen van de Natuurbrug gaat SLL het beheer doen van de Natuurbrug Weerterbergen. De vrijwilligers van SLL gaan de rondleidingen ter plekke voor de leerlingen verzorgen. Door de inzet van Henk Heijligers en Jos Beerends loopt deze samenwerking vol enthousiasme. Ellen Luijks ARK Natuurontwikkeling dank ik voor haar bijdrage aan en de afstemming over de lesbrief. En Jeroen Helmer van ARK Natuurontwikkeling hartelijk dank voor de passende afbeeldingen. Voor het inplannen vanafspraken voor een bezoek aan de Natuurbrug met de klas kunt u mailen met Ellen Luijks: ellen.luijks@ark.eu. De excursie is (gezien het weer) geschikt in de periode van april tot en met juni en in de periode september tot en met oktober. De afspraken kunnen in afstemming met Ellen Luijks gemaakt worden. DANK Bij deze dank ik de leerkrachten Els Brand,De Uitkijktoren Inge Mackus, Het Dal, Karin Habers, De Kameleon Marie-Jeanne Meulen, De Odaschool Albert Wijen, St. Franciscus Mieke Caris, De Laurentius Anke Snijders, St. Joannes, Peter Stapels en Danielle Aspers, Aan de Bron Roos Visser en Anne Rompa, Brede school Moesel Miek van de Berge en Iris van Mierlo-Janssen, Leuken voor hun waardevolle bijdrage aan deze lesbrief. Riek Klaessen en Wim Truyen (bijdrage aan het blok archeologie) van de gemeente Weert dank voor hun support, gastvrijheid in het Stadhuis Weert en inhoudelijke bijdragen. De bestuurders van de scholen Henk Derks, Henk Jabben en Lex Spee voor hun stimulans van dit programma. Basisschool de Molenakker dank voor het draaien van de pilot in groep 5 door Patrick Bekkers, met uitstekende organisatie van Truus Duijf, en gastvrijheid van Jaques Franssen. Met elkaar dragen we zo bij aan leerlingen die niet alleen leren voor school, maar voor het leven. Edith de Jong Koridon 4
DEEL 2: Start lesbrief in de klas - INTRODUCTIE DOOR LEERKRACHT: - Vertellen dat er in de buurt een natuurbrug wordt gebouwd, wie weet daar iets van of wie weet wat een natuurbrug is? - Korte uitleg wat een natuurbrug is. - Omdat er zo dicht bij ons in de buurt een natuurbrug wordt gebouwd, hebben we nu een les over het natuurbrug, en we gaan er ook naar toe, een bezoek brengen. - NU KOMT ER EEN FILM ZODAT JE KUNT ZIEN WAT EEN NATUURBRUG IS EN WAARVOOR DEZE GEBOUWD WORDT. Link naar het filmpje: www.vimeo.com/prorail - Na de film: BLOK 1: NATUUR (kerndoelen oriëntatie op jezelf en de wereld 40-46: natuur en techniek en authentiek leren: iets uit de directe omgeving betrekken op natuur en milieu) De Natuurbrug en verbindingen: LEERKRACHT: LEEST VRAGEN VOOR EN LEERLINGEN HEBBEN DE TIJD DE ANTWOORDEN OP TE SCHRIJVEN: 1. Wat is een natuurbrug? 2. Wat zou er gebeuren als er geen natuurbrug gemaakt zou worden? Kijk ook naar de afbeeldingen. 3. Wat vind je er van dat er een natuurbrug bij Weert wordt gemaakt? LEERKRACHT: SCHRIJF JE ANTWOORD OP IN JE LESBRIEF Een snelweg of spoorrails versnipperen het landschap, dieren kunnen niet meer oversteken, daar is een natuurbrug voor. Zo vinden de dieren elkaar weer en kunnen ze kleintjes maken, of hun ouders en de groep vinden. Je brengt door een natuurbrug al die versnipperde stukken land weer met elkaar in verbinding. 5
Uitleg bij de afbeeldingen Afbeelding 1. (Jeroen Helmer / ARK Natuurontwikkeling) De dieren kunnen hier niet naar elkaar toe gaan, ze leven in een versnipperd landschap. Afbeelding 2. (Jeroen Helmer / ARK Natuurontwikkeling) Hier kunnen de dieren elkaar wel weer vinden, er zijn natuurbruggen gemaakt: 6
Afbeelding 3. (Jeroen Helmer / ARK Natuurontwikkeling) Doordat er een natuur brug gemaakt is, zoals hier, in het Weerterbos ontstaat er een groen lint aan natuur door het land. 7
De dieren: LEERKRACHT: LEEST VRAGEN VOOR EN LEERLINGEN HEBBEN DE TIJD DE ANTWOORDEN OP TE SCHRIJVEN: 4. a. Voor welke dieren wordt een natuurbrug gemaakt? b. Welke dieren zag je in het filmpje? Antwoord: herten, zwijnen, kikkers of padden, insecten en bijen en hommels, konijnen, maar ook vleermuizen, pissebedden. 5. Sporenzoeker. Onder elkaar staan hier 6 dieren en hun 6 sporen. Teken een lijn van het goede dier naar het goede spoor. * Antwoord van de opdracht is bij de leerlingen in de lesbrief op de laatste pagina te vinden. 6. Wat is een paddenpoel? Denk aan het filmpje! 8 Antwoord: Een paddenpoel is een kleine plas water, ongeveer een meter diep, zodat kikkers, padden en salamanders zich kunnen voortplanten. Ook libellen vinden een paddenpoel fijn. Op of bij de natuurbrug Weerterbergen komt een paddenpoel.
7. Door een spoorlijn en snelweg kunnen de dieren elkaar niet meer vinden, wat gebeurt er met zaden en pollen? Antwoord: Zaden, pollen en stuifmeel worden ook niet meer verspreid door de komst van een spoorlijn en snelweg. Het overbrengen van zaden, pollen en stuifmeel gebeurt door de wind en door dieren. In de vacht van dieren kunnen ook zaden en pollen zitten die zo naar een volgende plek worden gebracht. Meestal verspreiden insecten dit, maar ook vogels en vleermuizen helpen. Bijen zijn belangrijk voor het in stand houden van planten en bomen, door bestuiving: Optioneel Filmpje bestuiving (0.33 min.): http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20110916_bestuiving01 BLOK 2: GESCHIEDENIS EN ARCHEOLOGISCHE ERFGOEDEDUCATIE (kerndoel 52: kenmerkende aspecten van verschillende tijdvakken) LEERKRACHT: Dit stuifmeel wordt door de wind verplaatst of blijft kleven aan het lijfje van een hommel en wordt zo verspreid. Soms zie je in het voorjaar een dun lichtgeel laagje op auto s, het raam of op de tuintafel buiten. Door regen erna verdwijnen stuifmeelkorrels in de bodem en die blijven hier heel lang bewaard. Zo lang dat ze ons wat kunnen vertellen over de geschiedenis. Als er opgravingen zijn en er worden stuifmeel korrels gevonden, kun je iets zeggen over de planten die 100-en jaren geleden in die omgeving leefden. Deze opgravingen worden gedaan door een archeoloog. Op de plek waar nu de natuurbrug in Weert gebouwd is, zijn niet zo lang geleden ook archeologische opgravingen gedaan. En er is veel gevonden! Er zijn scherven aardewerk, hazelnoten, botten en houtskool gevonden. Deze resten laten zien dat er in de prehistorie, 10.500 jaar voor Christus, in de midden steentijd (Mesolithicum), precies op díe plek van de natuurbrug in Weert, jagers, vissers en verzamelaars leefden, die daar hun kamp opgezet hadden. Een extra bijzondere plek dus, dicht bij ons in de buurt. In die tijd trokken mensen als jagers en verzamelaars door het land, ze hadden niet zoals wij een vaste plek of een huis. De nederzetting die ze maakten vlak bij de natuurbrug was maar voor een tijdje en dan gingen ze weer verder jagen en verzamelen. 9
8. Wat doet een archeoloog? Antwoord: Een archeoloog onderzoekt sporen in de grond die mensen die vroeger leefden hebben achtergelaten. 9. Wat vinden archeologen in de grond? * Antwoord van de opdracht is bij de leerlingen in de lesbrief op de laatste pagina te vinden. OMCIRKEL DE GOEDE PLAATJES Antwoord: Archeologen zijn op zoek naar alles wat mensen vroeger hebben achtergelaten. Dit kunnen scherven of stukken steen zijn, maar ook uit afgekloven botten of houtskool. In die tijd werd er nog niet geschreven, dus dit is de enige manier om er achter te komen hoe men toen leefde. OPTIONEEL: Bewerken van vuursteen, film (3.35 min). http://www.archeologieopschool.nl/filmpjes BLOK 3: NATUUR- EN CULTUUREDUCATIE (KERNDOEL 56: kennis en waardering aspecten cultureel erfgoed) 10. Kijk eens goed naar deze afbeeldingen van schilderijen OP HET DIGIBORD, wat zie je gebeuren? Wat denk je? Wat laten ze zien? Wat wilde de schilder laten zien? Vragen klassikaal laten beantwoorden, doorvragen. Het uitzicht op de trein, 1869-1871, Cezanne. 10
De trein van Berlijn naar Potsdam 1847, Adolph von Menzel Antwoord: het zijn schilderijen uit de 19e Eeuw van Cezanne en Von Menzel en je ziet hoe ook toen al de trein het land in tweeën deelde, zelfs werd er in het schilderij van Cezanne een berg doormidden geklieft. Het land wordt versnipperd. DOE OPDRACHTEN Iedereen mag dit komen halen: - Nodig/klaarleggen: de afbeelding uit de film/groene landschap of een vel groen papier van school. 11. Neem de afbeelding uit de film met groen landschap en dieren. Scheur deze zoals in de film 2 of 3 keer door. Het land is nu versnipperd. Plak de delen op een groter wit vel en teken verbindingen, zoals natuurbruggen, zodat de dieren alle delen weer kunnen bereiken (ca. 10 min.). 12. Leg nu het kleine witte vel en de kleurpotloden voor je. Hoe wil jij dat later het milieu, de natuur, in onze omgeving hier er uit zal zien als jullie opa of oma zijn? Maak hier een tekening van. 13. Klassikaal: Wat kun je zelf doen voor een beter milieu? Wat doe je al? Opdracht voor de komende tijd: verzamel ideeën voor een beter milieu en bewaar deze in je Natuurbrug mapje. (uitdelen van de mapjes aan het eind van de les) 11
BLOK 4 AARDRIJKSKUNDE/TECHNIEK (KERNDOEL 50: onder meer: eigentijds geografisch wereldbeeld) Natuurbrug Afbeelding 4. (Jeroen Helmer / ARK Natuurontwikkeling) Ligging Weert en omgeving 12
Aardrijkskunde: LEERKRACHT: uitleg bij kaart op bord, aanwijzen plekken en vertellen waar Weerterbos ligt, Weert heeft een bijzondere ligging, grensgebied Nederland België: GrensPark KempenBroek. Het gebied ligt op de grens van Belgisch en Nederlands Limburg en Noord-Brabant, wegen, bruggen, natuurgebieden. Techniek: De bouw van de natuurbrug is gemaakt met gewapende grond. Dat heet in het Frans: Terre armee. Het ziet er zo uit: Schubben: (die zie je als je aan de onderkant van de natuurbrug, als je er met de auto of trein onderdoor gaat). Strips: Van laagjes staal. Laagjes: Grond. LEERKRACHT: Het idee is uitgevonden in 1963 in Frankrijk, vandaar de Franse naam. In Frankrijk lukte dit zo goed dat veel andere landen deze techniek ook gingen gebruiken, in België, Japan en Amerika en ook in Nederland. Bij deze constructie hoef je niet een hele dikke en kostbare betonnen wand te maken die alle kracht van de grond kan tegen houden en dus niet omver geduwd wordt. De strips in de grond zijn geribbeld en doordat ze stevig in de grond zitten, houden ze de wand rechtop. Hoe zwaarder je de grond belast, des te beter dit gaat. De wand zelf hoeft dan maar heel dun te zijn. Dit geeft een hele stevige en stabiele grond waar hele zware machines op kunnen bouwen. Terre Armee wordt vaak gebruikt voor het bouwen van natuurbruggen omdat het wel 100 jaar mee kan en weinig onderhoud vraagt en dus duurzaam is, goed voor het milieu. Ook kan de constructie goed hergebruikt worden. 13
14. Kijk naar het plaatje en leg in je eigen woorden uit wat terre armee of gewapende grond is: Afsluiting AFSLUITING LEERKRACHT - We hebben een film van natuurbrug gezien. - Opdrachten gedaan in de klas, denk en doe opdrachten. - We gaan nu over een tijdje de natuurbrug ook bezoeken en kijken of we daar echte sporen, een vleermuishotel of paddenpoelen of nog veel meer gaan zien. - We maken een mapje natuurbrug voor jullie allemaal en de komende tijd mag je alles verzamelen wat te maken heeft met de natuurbrug: stukjes uit de lokale krant of sporen, een foto ervan, een blad uit het bos, een tekening, een oplossing of tip voor een goed milieu of alle andere zaken die met milieu en duurzaamheid te maken hebben! Alles mag als het maar met dit onderwerp te maken heeft! - Uitdelen mapjes Natuurbrug. Optioneel/Algemeen Links: film MAN: over hoe de mens met de natuur om gaat (tekenfilm in Engels, maar goed te begrijpen (3.37 min.): http://www.youtube.com/watch?v=wfgmydalclu Colofon: Afbeeldingen 1-4: Jeroen Helmer / ARK Natuurontwikkeling Opmaak en vormgeving: Pierre Verhoeven www.appeltjeeitje.it Inhoud en ontwikkeling: Lesbrief als onderdeel van educatief programma Natuurbrug Weerterbergen: Edith de Jong -Koridon voor ProRail. * Het werkboek en lesbrief zijn geprint op milieuvriendelijk papier. Voor het gebruik van de lesbrief graag even overleg, edithdejongkoridon@gmail.com 14 November 2013
15