Gelderse Bestuursscan Gemeente Neder-Betuwe
Inhoudsopgave Voorwoord 2 Deskresearch 3 Kansen- en ontwikkelanalyse 7 Bijlage: Zelfanalyse 9 1
Voorwoord De gemeenten in Gelderland staan voor grote opgaven. Economische, demografische en andere ontwikkelingen vragen om een krachtige gemeenschappelijke aanpak van kansen en problemen. Nieuwe taken op het gebied van zorg, jeugd en arbeidsparticipatie stellen hogere eisen, waardoor gemeenten meer moeten samenwerken. Om deze redenen is in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland de adviescommissie gestart met het project Sterk bestuur in Gelderland. Het project gaat na of de Gelderse gemeenten en hun samenwerkingsverbanden voldoende zijn toegerust om ook in de toekomst de kwaliteit te bieden waar inwoners recht op hebben. Om dit te onderzoeken heeft de Adviescommissie de volgende onderzoeksmethoden gehanteerd. Er is gestart met een deskresearch om inzicht te krijgen over de feitelijke situatie van de gemeente. Vervolgens heeft de gemeente een zelfanalyse ingevuld, waarbij zij een beeld heeft geschetst van huidige en toekomstige ontwikkelingen en haar visie daar op. De deskresearch en de zelfanalyse vormden de onderleggers voor het gesprek met het MT, het college en (een delegatie van) de gemeenteraad. Na afloop van dit gesprek is door de Adviescommissie een kansen- en ontwikkelanalyse opgesteld, die de basis vormt voor het regionale rapport en handvatten geeft voor antwoorden op de toekomstbestendigheid van de gemeente, haar positie in de regio en bijbehorende samenwerkingsverbanden. Tot slot danken wij de gemeente voor haar medewerking en de constructieve gesprekken. Namens de adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, mr. G.J. de Graaf, voorzitter 2
Deskresearch De deskresearch op de volgende pagina s is opgesteld op basis van gemeentelijke documenten. 3
Gemeente Neder-Betuwe Neder-Betuwe is een gemeente in de provincie Gelderland. De gemeente telt 22.591 inwoners (per 1 januari 2014) en heeft een oppervlakte van 68,11 km² (waarvan 6,99 km² water). De gemeente ontstond op 1 januari 2002 door de fusie van de gemeenten Dodewaard, Echteld en Kesteren. Tussen 1 januari 2002 en 1 april 2003 heette deze fusiegemeente Kesteren. Later is deze naam veranderd in gemeente Neder-Betuwe. Het gemeentehuis staat in Opheusden, maar was van 2010 tot medio 2012 wegens verbouwing buiten gebruik. Tijdens deze verbouwing werd gebruikgemaakt van het voormalige gemeentehuis van Echteld in Ochten en een dependance in Kesteren. De gemeente grenst aan de gemeenten Wageningen, Overbetuwe, Beuningen, Druten, West Maas en Waal, Tiel en Buren (Gelderland) en Rhenen (Utrecht). De gemeente Neder-Betuwe bestaat uit zes dorpen en acht buurtschappen. Bevolking: De bevolkingsomvang is in de periode 2001-2013 licht toegenomen. De groene druk (de verhouding tussen het aantal 0- tot 19-jarigen en het aantal 20- tot 65-jarigen) bedraagt in de gemeente Neder-Betuwe 52,1%. De grijze druk (de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder tot het aantal personen van 20 tot 65 jaar) is met 27,0% lager dan de groene druk. De grijze druk is in de gemeente Neder-Betuwe kleiner dan gemiddeld in de groep gemeenten van vergelijkbare grootte. In de gemeente wonen relatief minder allochtonen (6,4%) dan gemiddeld in de groep gemeenten met een vergelijkbare bevolkingsomvang (10,5%) en de het gemiddelde van de provincie Gelderland (14,5%). Precies 50,0% van de inwoners is vrouw. Werkgelegenheid: Sinds 2001 is het aantal banen in de gemeente Neder-Betuwe toegenomen met 6%. Momenteel zijn er 9.422 banen. De omvang van de beroepsbevolking is in totaal 10.000. In vergelijking met de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang bevinden zich in de gemeente relatief meer vestigingen van bedrijven. In de gemeente bevinden zich 137 vestigingen van bedrijven per 1.000 inwoners tegen 127 in de referentiegroep. Het aantal banen per 1.000 inwoners bedraagt 542 en ligt daarmee hoger dan in de referentiegroep (500). Woningen: In 2012 bedroeg het aantal woningen in de gemeente 7.793. 62,4% van de woningvoorraad maakt onderdeel uit van de koopsector. Dit aandeel is lager dan de gemeenten uit dezelfde gemeentegrootteklasse. 32% van de woningen in de gemeente bevindt zich in de sociale huursector en 5,7% in de particuliere huursector. In 2011 zijn er in de gemeente 11 woningen gebouwd. Sinds 2000 is de woningvoorraad van deze gemeente toegenomen met 460 (6%) woningen. De gemiddelde WOZ-waarde is met 257.000, vergelijkbaar met het gemiddelde in Gelderland ( 256.000, ) en lager dan gemeenten met vergelijkbare omvang ( 271.000, ). De functiemengingsindex (FMI) weerspiegelt de verhouding tussen banen en woningen en varieert tussen 0 (alleen wonen) en 100 (alleen werken). Bij een waarde van 50 zijn er evenveel woningen als banen. In de gemeente Neder-Betuwe bedraagt de functiemengingsindex: 50,2. Daarmee is de gemeente zowel een werk- als woongemeente. Inkomen: Het gemiddeld besteedbaar inkomen van particuliere huishoudens (incl. studenten) in de gemeente Neder-Betuwe bedraagt 37.000, en is iets hoger dan het gemiddeld besteedbaar inkomen in de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang ( 36.500, ). Dit ligt ook boven het provinciaal gemiddelde van 34.500, in Gelderland. In de gemeente vallen 1.240 personen terug op een uitkering. In relatief opzicht handelt het hier om 85 op 1.000 personen in de leeftijd 15-65 jaar. Het aandeel personen dat gebruik maakt van een arbeidsongeschiktheidsuitkering is kleiner dan gemiddeld in de groep gemeenten van vergelijkbare omvang. Gemeenteraad (totaal 19 zetels) SGP 8 zetels PvdA 4 zetels CDA 3 zetels Gemeentebelangen 2 zetels VVD 1 zetel ChristenUnie 1 zetel College van Burgemeester en Wethouders Burgemeester Kees Veerhoek (VVD) Wethouder Hans Keuken (SGP) Wethouder Vincent van Neerbos (PvdA) Wethouder Herman Gerritsen (CDA) Gemeentesecretaris Mariet Nijhuis-Quanjel Organisatiemodel De gemeentelijke organisatie is opgebouwd via het klassieke directiemodel. De gemeentesecretaris/algemeen directeur staat aan het hoofd van de ambtelijke organisatie. Er zijn drie afdelingen en twee werkeenheden. De afdelingen worden gevormd door de Sociale Pijler, Fysieke Pijler en Bedrijfsvoering. De twee werkeenheden bestaan uit Control en de Concernstaf (o.a. P&O, Belastingen, Financiën en Bestuursondersteuning). De afdelingen hebben een eigen manager, die samen met de secretaris/algemeen directeur het MT vormen. De controller en directieadviseur zijn op het MT aangesloten als adviseur. Bestuurlijke stabiliteit: Na de verkiezingen van maart 2014 is er een coalitie van SGP, PvdA en CDA gevormd. De coalitiepartijen hebben samen 15 van de 19 zetels en gaan werken op basis van het coalitieakkoord Samenwerken aan een vitale samenleving. De huidige burgemeester is in 2008 benoemd. Hij volgde waarnemer Inez Pijnenburg (VVD) op, die op haar beurt de taak had overgenomen van Andries Heidema (CU) die van 2002 tot 2007 burgemeester was. Ten opzichte van de vorige coalitie is de CU vervangen door het CDA. Organisatie op orde: De organisatie bestaat uit circa 122 fte. In 2013 is het reorganisatieplan vastgesteld. Deze reorganisatie was bedoeld om het management in positie te brengen (snel kunnen schakelen in een veranderende omgeving) en om de medewerkers de benodigde capaciteit te laten leveren. In 2012 is gestart met een cultuurtraject, waarbij ingezet wordt op de kernbegrippen lef, professionaliteit, samenwerken, resultaat, klantgerichtheid en plezier. In de begroting heeft Neder-Betuwe een bezuiniging op de ambtelijke organisatie (formatie) opgenomen. Het betreft een taakstelling van 15.000, in 2014 oplopend naar 430.000, in 2017. Bezuinigingen op formatie leiden tot het schrappen van taken. Hier worden strategische keuzes in gemaakt. Vergeleken met 2010 geeft de gemeente in 2017 1,13 miljoen minder uit aan bedrijfsvoering. Het gemeentehuis is activiteitgericht ingericht, zodat flexwerken en digitale mogelijkheden optimaal benut worden. Met als doel: betere dienstverlening aan burgers en bedrijven en modern werkgeverschap. Financiële positie: De gemeente staat onder repressief toezicht van de provincie. Neder-Betuwe heeft de risico s in beeld. Periodiek wordt een diepgaande risicoscan uitgevoerd en jaarlijks worden de risico s geactualiseerd. De totaal becijferde risico s bedragen bij de begroting 2014: 13.013.300,. Hiervan houdt 10.312.000, verband met grondexploitatie. De algemene reserve is in 2013 o.m. met 3,6 mln. versterkt door opheffing van de bestemmingsreserve verbouw gemeentehuis. De weerstandsratio is daardoor verbeterd, maar nog altijd onvoldoende. Behalve de algemene reserve en de reserve grondexploitatie maken ook de geraamde begrotingsresultaten 2014-2017 deel uit van de weerstandscapaciteit. Ter versterking van het weerstandsvermogen heeft de gemeente zichzelf de opdracht gesteld om de begroting en meerjarenraming minimaal te laten sluiten met een jaarlijks begrotingsoverschot van 100.000,. De ratio komt in 2014 uit op: 10.578.000/13.013.300 = 0,8. De oorzaak van de lage weerstandscapaciteit is onder meer gelegen in de tot en met 2007 geldende artikel 12-status. Samenwerking: In het recent gesloten coalitieakkoord staat dat het uitgangspunt is dat Neder-Betuwe een zelfstandige gemeente blijft door een goede samenwerking met andere gemeenten. Belangrijk voor het verminderen van de kwetsbaarheid is de BNW-samenwerking met Buren en West Maas en Waal. Neder-Betuwe gaat er vooralsnog vanuit dat de PIJOFACH-taken ondergebracht worden in de BNW-samenwerking. In het recente verleden is er een aantal vertragingen ontstaan door de verschillende uitgangsposities van de drie gemeenten. Het streven is dat de nieuwe organisatie er begin 2015 staat. Het uitgangspunt hierbij is het realiseren van besparingen als gevolg van natuurlijk verloop (3% per jaar). De BNW-samenwerking moet leiden tot meer kwaliteit, minder kwetsbaarheid en meer efficiëntie voor onze bedrijfsvoering. De raad heeft aangegeven de beleidsontwikkeling en dienstverlening zelf te willen blijven uitvoeren en daar waar het beleidsontwikkeling betreft de reeds bestaande samenwerking binnen Regio Rivierenland voort te willen blijven zetten.
Strategie en Leiderschap: In 2013 is er een bijeenkomst geweest met medewerkers waarin zij, met behulp van stemkastjes (anoniem), konden aangeven hoe tevreden zij waren met bepaalde aspecten van hun werk. De meest opvallende score was de lagere tevredenheid over de duidelijkheid van de plannen en doelstellingen van het ambtelijk apparaat en de richting waarin de gemeente zich ontwikkelt, de koers. Ook het leiderschap van het managementteam en de communicatie van het managementteam scoorden relatief laag. Opvallend in de opsomming van de hoogste scores zijn de items die de leidinggevende betreffen (de samenwerking met de leidinggevende, het gesteund voelen en het serieus nemen bij het aankaarten van een probleem). Het besturings- en managementconcept (uit 2013) heeft vanuit een gezamenlijke visie geresulteerd in een organisatieontwikkeling, uitgevoerd door een nieuw MT (ingezet per februari 2014). De reorganisatie heeft als doel om het MT beter in positie te brengen daar waar het gaat over strategische keuzes voor de organisatie. Het hogere doel van het reorganisatieplan uit 2013: een organisatie worden die in zijn kracht staat, duurzaam voorbereid is op de toekomst en waar bestuurders en medewerkers met plezier werken om de inwoners vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid adequaat te kunnen bedienen. Interactie met de samenleving: Neder-Betuwe wil samen met inwoners de leefbaarheid in de dorpen, buurten en straten verbeteren. Hiervoor worden actieve bewoners van verschillende dorpen uitgenodigd tot het vormen van een dorpstafel. Dorpen kunnen zelf een deel van het budget verdelen over projecten die de leefbaarheid (bijv. opknappen openbare ruimte) versterken. Er zijn daarnaast in vier dorpen Kernpunten : fysieke plekken waar inwoners terecht kunnen met vragen over thuiszorg, opvoedingsvragen, vrijwilligerswerk, schulden of financiële ondersteuning. In het recent gesloten coalitieakkoord staat dat naastenliefde en solidariteit vragen om een goede samenwerking met burgers, kerken, verenigingen en ondernemers. De meest recente Burgerpeiling dateert uit 2009 (zie tabel hiernaast). Het totaal oordeel van bezoekers over de tevredenheid dienstverlening aan de balie was een 7,7 (provincie: 7,7; vergelijkbare gemeenten: 7,6). Bezuinigingen: In 2014 is de begroting van Neder-Betuwe sluitend, met een positief resultaat (circa 596.000, ). De komende jaren (2015, 2016, 2017) blijft dat zo, mede door aanvullingen vanuit de algemene reserve. Het totale risicoprofiel van de gemeente Neder-Betuwe komt in 2014 uit op circa 13 miljoen (inclusief 10,3 mln. aan grondexploitatierisico s). De algemene reserve is in 2013 onder meer met 3,6 mln. versterkt door opheffing van de bestemmingsreserve verbouw gemeentehuis. De weerstandsratio is daardoor verbeterd. Behalve de algemene reserve en de reserve grondexploitatie maken ook de geraamde begrotingsresultaten 2014-2017 deel uit van de weerstandscapaciteit. Daarnaast is er geen sprake van een onbenutte belastingcapaciteit. De lokale lastendruk ligt in Neder-Betuwe hoger dan in gemeenten van vergelijkbare omvang en de rest van de provincie. De nettoschuld per inwoner bedraagt 1.896, en is hoger dan in vergelijkbare gemeenten. Krimp: Er is in de gemeente Neder-Betuwe sprake van een negatief migratiesaldo. De gemeente heeft wel te maken met een natuurlijke bevolkingsaanwas, waardoor de gemeente per saldo licht zal krimpen de komende jaren. De jaren 2012 en 2013 is er aanzienlijk bijgebouwd. De gemeente streeft er expliciet naar een aantrekkelijke woon- en werkomgeving te zijn, zodat de bevolking van de gemeente blijft toenemen in plaats van krimpt. Grondproblematiek: Uit de Nota Grondbeleid 2011-2015 blijkt dat Neder-Betuwe een faciliterend grondbeleid wil voeren. Van voor die tijd zijn echter een aantal projecten die voortkomen uit een actief grondbeleid. De risico s op de grondexploitatie zijn, zoals hiervoor al aangegeven, berekend op 10,3 miljoen. Hierin wordt ook het risico op de deelneming in PPS-project Casterhoven (woningbouwlocatie) van 7,5 mln. meegenomen. Het saldo van de reserve grondexploitatie ( 2.681.000, ) is bijna voldoende om de project specifieke risico s ( 1.688.000) en algemene risico s ( 1.124.000) af te dekken. Andere elementen van de weerstandscapaciteit zullen eventueel moeten worden aangesproken bij het optreden van daadwerkelijke verliezen in Casterhoven. De deelneming in Casterhoven is met afstand het meest risicovolle project van Neder-Betuwe. Hiervoor wordt rekening gehouden met een risico van 7,5 mln. M.b.t. de deelneming in industrieschap Medel (bedrijventerrein i.s.m. Tiel) is er geen sprake van garantstellingen. Er is een positief eindresultaat geprognotiseerd. Samenwerking 4 O s: In Neder-Betuwe zijn 1.954 bedrijven gevestigd. Industrie, Handel en Zakelijke Dienstverlening zijn daarbij het sterkst vertegenwoordigd. De gemeente werkt samen met het Platform van Ondernemersverenigingen gemeente Neder-Betuwe (samenwerking verschillende ondernemersverenigingen). Het Laanboompact is een samenwerkingsverband tussen de Boomkwekersvereniging Opheusden e.o., gemeente Neder-Betuwe, Provincie Gelderland, Rabobank West Betuwe en de Kamer van Koophandel Midden-Nederland. Het doel van deze samenwerking is het behouden, versterken en vernieuwen van het Laanboomcentrum in de Betuwe. Uit de MKB-monitor voor ondernemersvriendelijke gemeenten 2012-2013 blijkt dat Neder-Betuwe als 47 e van de 56 Gelderse gemeenten scoort. In de gemeente bevinden zich 14 scholen voor het basisonderwijs, en 3 scholen voor het voortgezet onderwijs. De gemeente stelt de Lokaal Educatieve Agenda (LEA) op en zet samen met de scholen het lokaal onderwijsbeleid uit. Decentralisaties sociale domein: Er is de afgelopen jaren door de deelnemende gemeenten in Rivierenland gewerkt aan de decentralisaties. Er is samengewerkt om te komen tot een Regionale Infrastructuur voor Werk en inkomen (RIW). Er is een impactanalyse voor de regio Rivierenland en afzonderlijke gemeenten opgesteld. Er komt één portaal voor ondersteuning op alle levensgebieden waarin de toekomstige Wmo, Jeugdzorg en Participatiewet worden geïntegreerd. Neder-Betuwe doet dit met behulp van de Kernpunten : fysieke plekken waar inwoners terecht kunnen met vragen over thuiszorg, opvoedingsvragen, vrijwilligerswerk, schulden of financiële ondersteuning. Jeugdzorg: De jeugdzorg wordt vanaf 1 januari 2015 overgeheveld naar de gemeenten. Voor de uitvoering en het transitiearrangement wordt gekeken naar de regio Rivierenland. In dit samenwerkingsverband worden ook de afspraken gemaakt met Bureau Jeugdzorg Gelderland. De Groeinota Jeugdzorg is een voorbereidend beleidskader voor de Jeugdzorg. Een regionaal document met een lokale paragraaf (maatwerk in de uitvoering). Eind 2014 wordt het definitieve beleid 2015-2016 ter vaststelling aan de raden aangeboden. AWBZ/Wmo: Door de gemeenten, verbonden in de Regio Rivierenland, is een plan van aanpak opgesteld. Begin maart is een planning vastgesteld met de route op het gebied van beleid, uitvoering en inkoop. Er moet van een regionale visie een vertaalslag worden gemaakt naar een lokale uitwerking. In de regio Rivierenland heeft Neder-Betuwe tevens afspraken gemaakt met MEE Gelderse Poort ten behoeve van cliëntenondersteuning. Participatiewet: Regionaal worden een aantal onderdelen gezamenlijk opgepakt (Werkbedrijf, Werkplein, werkgeversbenadering, re-integratie) in de RIW. Gemeenten in de regio zijn van plan voor de uitvoering van Werk en Inkomen een nieuwe GR op te richten. De RIW is een groeimodel, waarbij de gemeenteraad stap voor stap wordt meegenomen in de besluitvorming. Passend Onderwijs: In 2013 is het regionaal OOGO ook vastgesteld door het college van Neder-Betuwe. Dit regionale samenwerkingsverband beslaat zes gemeenten: Buren, Culemborg, Geldermalsen, Neder-Betuwe, Neerijnen en Tiel. Het gaat hier om de samenwerking met het Betuws Primair Passend Onderwijs. Operationele samenwerking: De Omgevingsdienst Rivierenland (ODR) verzorgt VTH-taken op het gebied van milieu voor de deelnemende gemeenten. De AVRI verzorgt de afvalverzameling en het integraal beheer en onderhoud van de openbare ruimte (groen en wegen). Het Regionaal Archief Rivierenland (RAR) is een samenwerkingsverband dat de archiefbewaarplaats beheert voor de gemeenten Tiel, Culemborg, Geldermalsen, Neerijnen, Neder-Betuwe en Buren. LANDER verzorgt de uitvoeringstaken van (per 1-1-2015) de Participatiewet. Daarnaast wordt samengewerkt met de Regio Rivierenland, GGD Gelderland-Zuid, Veiligheidsregio Gelderland-Zuid. Belangrijk voor de komende tijd is of en hoe de PIJOFACH-taken met Neder-Betuwe en West Maas en Waal verder worden opgepakt. Het streven is dat de nieuwe organisatie er begin 2015 staat.
Bestaande samenwerkingsverbanden: In de gemeentebegroting 2014 zijn de verbonden partijen (rechtspersonen waarin de gemeente een bestuurlijk en financieel belang heeft) opgenomen. Het betreft onder andere de volgende samenwerkingen: - LANDER Werk en integratie (GR) - Veiligheidsregio Gelderland-Zuid (GR) - Regio Rivierenland (GR) - GGD Gelderland Zuid (GR) - Omgevingsdienst Rivierenland (GR) - Regionaal Archief Rivierenland (GR) - Industrieschap Medel (GR) - Presikhaaf Bedrijven (GR) - Recreatieschap Nederrijn, Lek en Waal (GR) Overzichtskaart regionale samenwerkingsverbanden Sociaal Veiligheid Bestuurlijk Fysiek Toelichting: rechtsboven vindt u het aantal samenwerkingsverbanden (per domein) met andere gemeenten. In het sociale domein werkt Neder-Betuwe bijvoorbeeld samen met 80 andere gemeenten in 16 samenwerkingsverbanden (het gaat hier bijvoorbeeld om GGD s, Jeugdzorg, Passend Onderwijs, RMC s). Op de vier kaartafbeeldingen is per domein (sociaal, bestuurlijk, veiligheid en fysiek) te zien met welke gemeenten het meest wordt samengewerkt: hoe donkerder het groen, des te meer samenwerkingsverbanden. Ook kan afgelezen worden in welke richting deze samenwerkingen zich oriënteren, bijvoorbeeld richting het westen of oosten, of juist verspreid per domein (congruentie). De totale congruentiescore van Neder-Betuwe: 17% (gemiddelde Nederland bedraagt 18%)
Kansen- en ontwikkelanalyse Op 12 juni jl. heeft de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland achtereenvolgens gesproken met het Managementteam, het college van Burgemeester en Wethouders en een afvaardiging van de gemeenteraad. Wij danken de vertegenwoordigers van de gemeente voor de openhartigheid en de constructieve wijze waarop de gesprekken hebben plaatsgevonden. Wij stellen daarbij vast, dat we een openhartig, ambitieus en plezierig management hebben aangetroffen, een college dat openhartig en vol trots over de gezamenlijke agenda en elkaars portefeuille sprak, alsmede een raad die eveneens in alle openheid met elkaar van gedachten wisselt en waarin de sfeer goed is. Onderstaand geven wij naar aanleiding van deze gesprekken aan waarin naar onze mening kansen liggen voor de gemeente, alsmede punten die in onze ogen verder ontwikkeld kunnen/moeten worden. Tevens hebben wij de waardevolle reactie van de gemeente Neder-Betuwe op deze kansen- en ontwikkelanalyse toegevoegd. Kansen Organisatie De organisatie komt van ver en is duidelijk op de goede weg, blijkend uit onder meer het Medewerkerstevredenheidsonderzoek, maar ook de reacties van college en raad. De basis is gelegd voor een nog verdergaande verbetering via een helder organisatieontwikkeltraject en een cultuurtraject. Op financieel gebied is de gemeente, gezien vanuit de artikel 12 status in 2007, sterk verbeterd, getuige de opbouw van het weerstandsvermogen en de sluitende meerjarenbegroting in tijden waarin de financiën continu onder druk staan. Decentralisaties De voorbereiding van de drie decentralisaties lijkt op schema te liggen voor wat betreft een start per 1 januari a.s. en daarmee een continuering van voorzieningen en afspraken richting cliënten. De gemeente speelt een actieve rol in de regio op het terrein van de decentralisaties, mede vanwege de kennis, inhoud en ervaring van de betrokken wethouder. De verbondenheid met de dorpen en de focus op het realiseren van wijkteams met zelfs medewerking van de huisartsen, bieden mogelijkheden voor kanteling en ombuigingen. Samenwerking Niet alleen bij de decentralisaties, maar ook elders binnen de regio Rivierenland is de gemeente proactief, getuige de rol die bestuurders en ambtenaren spelen op de terreinen economie en logistiek. Het instellen van een solidariteitsfonds voor de drie decentralisaties is een goed voorbeeld van samenwerking dat kansen biedt voor het voorkomen van grote financiële problemen bij gemeenten in geval van een onevenredig beroep op voorzieningen. Het durven overlaten van taken aan bijvoorbeeld de gemeente Tiel op het gebied van de Participatiewet is een goed voorbeeld van samenwerking dat wellicht op andere terreinen gevolgd zou kunnen worden. 7
Ontwikkelpunten Organisatie De organisatie kent een hoge werkdrukbeleving en geeft nadrukkelijk op onderdelen aan, dat grenzen bereikt zijn c.q. worden. Continue aandacht aan werkbeleving, goed werkgeverschap en versterking van zelfbewustzijn, ten einde grenzen aan te kunnen geven is daarbij noodzakelijk. De organisatie kent zowel op het beleidsmatig vlak als op het gebied van de bedrijfsvoering kwetsbaarheid t.g.v. eenmansfuncties en op onderdelen ook kwaliteitstekort. De oplossing op het terrein van bedrijfsvoering lijkt te liggen in samenwerking met Buren en West Maas en Waal. Haast is geboden bij het verkrijgen van helderheid rondom de businesscase die wordt opgesteld. De verwachting is in ieder geval dat incidenteel kosten gemaakt zullen moeten worden, maar de gemeente moet zich afvragen of ze ook bereid zijn om structureel meer kosten te maken in verband met kwaliteit en kwetsbaarheid. Ook op beleidsmatig gebied is een visie nodig om gestructureerd te zoeken naar verbetering middels samenwerking. Gelet op de werkdruk en de kwetsbaarheid is het van belang om met college en raad de discussie te starten over het te verrichten takenpakket, zelfstandig dan wel in samenwerking met andere gemeenten, waarbij kwaliteit van de partners voorop moet staan. Doorontwikkeling op financieel gebied blijft aandacht vereisen, mede gelet op de risicovolle positie rondom de locatie Casterhoven. Met steun van de provincie is koersen op versnelling van woningbouw een prima optie om risico s te verminderen. Het alternatief is afwaarderen. Decentralisaties Hoewel de gemeente prima in zet op de wijkteams en kanteling van werkzaamheden, is stevige sturing op basis van een heldere visie noodzakelijk om de kortingen die gepaard gaan met de decentralisaties te kunnen realiseren. Bij Participatiewet en Jeugdwet met name is sturing op instellingen in samenwerking met anderen daarbij een cruciale factor. Gelet op het vorige punt is doorontwikkeling van de regiefunctie op zowel het niveau van de organisatie, als het college en de raad gewenst. Kaders aan de voorkant vanuit de raad, heldere opdrachten vanuit het college en voorbereiding hiervoor door de organisatie zijn zaken die doorontwikkeld kunnen worden. Samenwerking De subregionale samenwerking in de regio Rivierenland knaagt aan de wortels van de samenwerking op regionaal niveau. Met de regio zal gezocht moeten worden naar nieuwe vormen van samenwerking. De keuze voor startnotities vanuit de raden lijkt daarbij een hulpmiddel. De vraag is of dit niet te vrijblijvend is en leidt tot versnippering en suboptimale resultaten. De raad zal hierin het voortouw voor het ontwikkelen van een visie op samenwerking kunnen nemen. Ook op het terrein van controle van verbonden partijen liggen mogelijkheden voor versterking van de rol van de raad. Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, Namens deze, Roel Wever 8
Bijlage: Zelfanalyse 9
Sterk Bestuur in Gelderland Neder-Betuwe 29 April, 2014 Ter voorbereiding op het gesprek met de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft de gemeente een vragenlijst ingevuld. Dit in het kader van het project Sterk Bestuur in Gelderland. Het onderzoek voor het project is opgebouwd uit: deskresearch (inventarisatie feiten); vragenlijst (inventarisatie meningen); gesprek Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland met regio en gemeenten. De antwoorden op deze vragenlijst staan daarom niet op zichzelf maar dienen in de context van het totale onderzoek gezien te worden. Onderwerpen vragenlijst Voorliggende rapportage omvat de resultaten van de vragenlijst die door de gemeente is ingevuld. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod: Kenmerken van de gemeente Realisatie van de opgaven door de gemeente Samenwerken op strategisch, tactisch en operationeel niveau Belang bij en bijdrage aan samenwerken Decentralisaties Invullen vragenlijst De vragenlijst is toegestuurd aan het college van Burgemeesters en Wethouders. Zij zijn aanbevolen om de vragenlijst ter consultatie voor te leggen aan de fractievoorzitters. Ook kon men maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven betrekken bij het invullen van de vragenlijst. Voor de gemeente Neder-Betuwe is dat niet bekend. Drie niveaus van samenwerken In de vragenlijst is onderscheid gemaakt tussen drie niveaus in samenwerken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 10
1. Karaktereigenschappen van uw gemeente 1.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord Het College van B en W beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De gemeenteraad beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De ambtelijke organisatie beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwaliteit). De ambtelijke organisatie heeft voldoende capaciteit om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwantiteit). De gemeente is in staat om voldoende kwalitatief goed personeel aan te trekken. De financiële positie van de gemeente is een belemmering voor het adequaat functioneren van het lokaal bestuur. De nieuwe strategische opgaven zijn voor de gemeente aanleiding om de omvang van het totale takenpakket te heroverwegen (kerntakendiscussie). Onderlinge verhoudingen tussen College en Raad zijn goed. Mee oneens Helemaal mee eens 1.2 Op welke twee punten vindt u dat de organisatie van uw gemeente positief scoort ten opzichte van de organisaties van andere gemeenten? Vraag Antwoord 1. Activiteitgericht werken 2. Focus op het belang van houding en gedrag (organisatiecultuur) 1.3 Wat zijn twee verbeterpunten binnen uw organisatie? Vraag Antwoord 1. Meer trots zijn op resultaten 2. Samenwerken tussen verschillende disciplines 11
1.4 Welke drie kenmerken kenschetsen het politiek/bestuurlijke klimaat van uw gemeente het best? Maatschappelijk betrokken Stabiel Goede onderlinge verhoudingen 12
2. Realisatie van de opgaven door uw gemeente 2.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente is in staat om lokale doelen te stellen. De gemeente is in staat om lokale doelen te bereiken. Inwoners hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Ondernemers hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Maatschappelijke organisaties hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. 2.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De (financiële) positie van de gemeente maakt regionale samenwerking noodzakelijk. De (financiele) positie van de gemeente maakt ambtelijke samenwerking met andere gemeente(n) noodzakelijk. De gemeente verkent een ambtelijke fusie. De gemeente verkent een bestuurlijke fusie (herindeling). Niet eens en niet oneens Helemaal mee oneens 13
3. Samenwerken op strategisch, beleidsmatig en operationeel niveau 3.1 Welke gemeenten zijn de voornaamste partners voor de strategische opgaven? Op strategisch niveau werkt de gemeente Neder-Betuwe samen met 11 andere gemeenten. De grootte van het vierkant bij elke gemeente geeft de gemeentegrootte op basis van het inwoneraantal weer. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. Het merendeel van de gemeenten maakt deel uit van de regio Rivierenland. Sinds 2010 maakt de gemeente West Maas en Waal hier ook onderdeel van uit. Gemeente Overbetuwe (roze gekleurd) behoort tot de stadsregio Arnhem-Nijmegen. 3.2 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u belangrijke partners zijn voor de strategische opgaven? Utrechtse partners i.h.k.v. de Rijnbrug 14
3.3 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. De ambtelijke inzet van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. 3.4 Hoe waardeert u de samenwerking voor de strategische opgaven? Goed 3.5 Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste beleidsmatige (dus niet: PIOFA) samenwerkingspartners op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? 15
3.6 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u belangrijke beleidsmatige samenwerkingspartners zijn op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? Nee 3.7 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. 3.8 Hoe waardeert u de beleidsmatige samenwerking tussen de partners? Goed 3.9 Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zouden in de toekomst uw belangrijkste beleidsmatige (dus niet: PIOFA) samenwerkingspartners op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies kunnen zijn? Dat geeft hetzelfde beeld als de huidige samenwerking. Zie hiervoor het antwoord op vraag 3.5 3.10 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u in de toekomst belangrijke beleidsmatige samenwerkingspartners op dit vlak zouden kunnen zijn? Nee 16
3.11 Met welke gemeenten werkt u op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen? 3.12 Zijn er gemeenten buiten Gelderland met wie u op operationeel niveau samenwerkt? Nee 3.13 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. 3.14 Hoe waardeert u de operationele samenwerking? Goed 17
3.15 Met welke gemeenten zou u in de toekomst (dus potentieel) op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen kunnen werken? Dat zijn dezelfde gemeente als nu het geval is. Zie hiervoor het antwoord op vraag 3.11 3.16 Zijn er gemeenten buiten Gelderland met wie u in de toekomst op operationeel niveau samen zou kunnen werken? Nee 3.17 Toekomstbeeld Het toekomstbeeld in samenwerking van de gemeente Neder-Betuwe is in onderstaande netwerkanalyse weergegeven. In de toekomst verwacht men met meer gemeenten samen te werken. We hebben daarvoor gekeken naar de verwachte strategische, beleidsmatige en operationele samenwerking en samenwerking op decentralisaties in het sociale domein. Ook hier geldt dat de grootte van het vierkant bij elke gemeente de gemeentegrootte weergeeft op basis van het inwoneraantal. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. In aanvulling op de huidige strategische - samenwerking verwacht men in de toekomst ook met Nijmegen samen te werken. 18
4. Bijdrage aan samenwerken - Strategische opgaven in de regio Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang voor uw gemeente? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. De thema s zijn als volgt gecategoriseerd: - Speler: De gemeente geeft aan zowel veel belang te hebben als veel middelen aan het thema bij te dragen in het regionale samenwerkingsverband. - Contextbepaler: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben, maar wel veel middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. - Omstander: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben en ook weinig middelen bij te dragen voor dit thema in het regionale samenwerkingsverband. - Afhankelijke speler: de gemeente geeft aan veel belang te hebben bij het thema, maar weinig middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. 19
4. Bijdrage aan samenwerken - Beleidsvorming en -uitvoering in de (sub)regio Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang voor uw gemeente? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. 20
4. Bijdrage aan samenwerken - Bedrijfsvoering en Dienstverlening Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang dat uw gemeente heeft in de samenwerking op de volgende domeinen? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. Hierin is het volgende uitgevraagd: Planning en control, Communicatie, Shared Service Center, ICT, Personeel (uitwisseling), Sociale Dienst, Belastinginning, Afvalverwerking, Juridische dienstverlening, Cultuur(historie). In de vragenlijst was het ook mogelijk om niet van toepassing aan te klikken. Deze antwoorden zijn niet zichtbaar in het kwadrant. 21
5. Drie decentralisaties in het verschiet 5.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de Participatiewet De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisaties van de Jeugdzorg Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens 5.2 Met welke gemeenten bereidt u de decentralisaties voor? Voor de drie decentralisaties werkt de gemeente Neder-Betuwe samen met 9 andere gemeenten. De grootte van het vierkant bij elke gemeente geeft de gemeentegrootte op basis van het inwoneraantal weer. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. De zwart gekleurde gemeenten maken deel uit van de regio Rivierenland. Voor alle drie de decentralisaties werkt de gemeente samen met alle gemeenten uit Rivierenland. 22
Sterk Bestuur in Gelderland is een samenwerkingsproject van de provincie Gelderland en VNG Gelderland