Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Juli 2013 De evolutie van de werkende beroepsbevolking te Brussel van demografische invloeden tot structurele veranderingen van de tewerkstelling Het afgelopen decennium is de Brusselse werkende bevolking een stuk sterker gestegen dan in de twee andere gewesten van het land. Toch heeft deze positieve evolutie van de tewerkstelling maar weinig invloed gehad op de vermindering van de werkloosheid of op de stijging van de werkzaamheidsgraad in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De typische demografische ontwikkelingen van het Brussels Gewest resulteren immers ook in een toenemende bevolking op beroepsactieve leeftijd. De Brusselse arbeidsmarkt wordt dus gekenmerkt door een zeer uitgesproken evolutie op het vlak van tewerkstelling, maar dit wordt niet weerspiegeld in een verbetering van de klassieke indicatoren zoals de werkloosheidsgraad en de werkzaamheidsgraad, zoals we in het eerste deel zullen zien. In het tweede deel wordt deze evolutie bestudeerd aan de hand van de specifieke eigenschappen van de werknemers en van het soort tewerkstelling. We zullen zien dat de atypische vormen van tewerkstelling een meer uitgesproken stijging kennen. De focus zal worden afgesloten met een verwijzing naar de demografische uitdaging en de verbanden met de tewerkstelling. De demografische vooruitzichten voor Brussel voorzien op 10 jaar immers een toename van de bevolking op beroepsactieve leeftijd tot 85.000 eenheden. Dit zou overeenkomen met ongeveer 55.000 nieuwe actieve personen op de arbeidsmarkt, wat betekent dat de tewerkstelling een cruciale uitdaging voor Brussel zal blijven. 1. Een contrastrijke evolutie van de tewerkstelling Uit de eerste tabel wordt duidelijk dat de werkende beroepsbevolking in Brussel relatief sneller stijgt dan in Vlaanderen en in Wallonië. De laatste tien jaar (2002-2012) is de tewerkgestelde Brusselse beroepsbevolking immers met 18,6% toegenomen. In Vlaanderen en in Wallonië bedroeg de toename respectievelijk 9,1% en 11,7%. Over de laatste vijf jaar is dit verschil nog uitgesprokener, met een stijging van 9,5% in Brussel, 2,0% in Vlaanderen en 3,3% in Wallonië. 1
Tabel 1: Evolutie van de werkende beroepsbevolking per gewest (15 tot 64 jaar) 2002 2007 2012 Var. 2002-2012 Var. 2007-2012 in a.w. in % in a.w. in % Brussels Gewest 350.085 378.971 415.030 64.945 +18,6 36.059 +9,5 Vlaams Gewest 2.503.737 2.678.121 2.730.645 226.908 +9,1 52.524 +2,0 Waals Gewest 1.193.458 1.290.963 1.333.360 139.902 +11,7 42.397 +3,3 België 4.047.280 4.348.055 4.479.035 431.755 +10,7 130.980 +3,0 Deze stijging van de tewerkstelling moet worden gezien in het kader van de demografische ontwikkelingen die het Brussels Gewest kenmerken. Er bestaan immers enorme verschillen tussen de demografische evolutie van Brussel en de andere twee gewesten. Zo stellen we vast dat het aantal nieuwkomers op de Brusselse arbeidsmarkt fors is toegenomen, wat enerzijds resulteert in een duidelijke stijging van het aantal werknemers, maar anderzijds ook van het aantal werklozen. Tabel 2: Evolutie van de bevolking op beroepsactieve leeftijd per gewest (15 tot 64 jaar) 2002 2007 2012 Var. 2002-2012 Var. 2007-2012 in a.w. in % in a.w. in % Brussels Gewest 642.297 692.041 769.198 126.901 +19,8 77.157 +11,1 Vlaams Gewest 3.941.901 4.049.974 4.144.125 202.224 +5,1 94.151 +2,3 Waals Gewest 2.173.887 2.265.796 2.328.632 154.745 +7,1 62.836 +2,8 België 6.758.085 7.007.813 7.241.954 483.869 +7,2 234.141 +3,3 Doordat de Brusselse bevolking op beroepsactieve leeftijd aanzienlijk is gegroeid (+20% op tien jaar), was het toenemende aantal Brusselse werknemers niet voldoende om de werkloosheidsgraad van het gewest terug te dringen of de werkzaamheidsgraad te doen stijgen. Ondanks het feit dat de tewerkstelling in Brussel een overduidelijke stijging optekent, stellen we voor de beschouwde periode toch een lichte daling van de werkzaamheidsgraad vast, terwijl de werkzaamheidsgraad in de andere twee gewesten is gegroeid. Om toch een stijging van zijn werkzaamheidsgraad te zien, had het Brussels Gewest een jaarlijks groeicijfer van meer dan 2% voor de tewerkstelling moeten registreren. Tabel 3: Evolutie van de werkzaamheidsgraad en van de werkloosheidsgraad (IAB) per gewest Werkzaamheidsgraad Werkloosheidsgraad (IAB) 2002 2007 2012 2002 2007 2012 Brussels Gewest 54,5 54,8 54,0 14,7 17,2 17,5 Vlaams Gewest 63,5 66,1 65,9 4,9 4,4 4,6 Waals Gewest 54,9 57,0 57,3 10,6 10,5 10,1 België 59,9 62,0 61,8 7,6 7,5 7,6 2. Kenmerken van deze groei: toegenomen flexibiliteit en meer ondernemerschap Onderstaande grafieken geven de evolutie van de tewerkstelling weer in Brussel gedurende het afgelopen decennium aan de hand van de eigenschappen van de werknemers (geslacht, leeftijd en opleidingsniveau) en daarna volgens de kenmerken van deze betrekkingen: het beroepsstatuut van de 2
werknemers, het arbeidsregime (voltijds of deeltijds), het soort overeenkomst (onbepaalde duur of tijdelijk) en de plaats van tewerkstelling. Grafiek 1 tot 4: Groeicijfer van de werkende beroepsbevolking per gewest (2002-2012) 1. Volgens geslacht 2. Volgens leeftijd 3 2 1 22,5 20,5 17,0 18,6 16,6 11,7 9,1 4,1 3,4 Totaal 6 4 2-2 45,3 36,5 28,0 17,0 9,2-2,0-7,9-5,6-15,3 <25 jaar 25-45 jaar 45-64 jaar 3. Volgens opleidingsniveau 4. Volgens statuut 4 2-2 -4 32,8 32,1 33,7 19,7 15,2 11,9 1,0-21,7-28,4 Laag Gemiddeld Hoog 5 4 3 2 1-1 41,5 17,0 15,1 21,1 10,7 13,3 1,4 2,8-3,5 Loontrekkende Zelfstandige Werkgever De tewerkstelling van vrouwen is in de drie gewesten ongeveer even snel gestegen. De uitgesproken groei van de tewerkstelling van mannen daarentegen is specifiek voor het Brussels Gewest (+17%). In de andere twee gewesten bedroeg de groei 3 tot 4%. De stijgende vrouwelijke tewerkstelling houdt verband met verschillende factoren, zoals een toename van hun activiteitsgraad, de uitbreiding van de tertiaire sector, de evolutie van de dienstencheques of de ontwikkeling van de deeltijdse tewerkstelling (cf. grafieken 5 en 6). Grafiek 2 toont dat de tewerkstelling in de 3 gewesten vooral is gegroeid in de hoogste leeftijdscategorie (45 tot 64 jaar). Het Brussels Gewest wordt tevens gekenmerkt door een aanzienlijke toename van de tewerkstelling (+17%) in de middelste leeftijdscategorie (25 tot 45 jaar), terwijl zowel Vlaanderen als Wallonië in deze categorie voor dezelfde periode een daling optekenden (respectievelijk -5,6% en -2%). De daling van de tewerkstelling bij de jongeren kan kort worden verklaard doordat jongeren gevoeliger zijn voor de ongunstige conjunctuur van de afgelopen jaren. Bovendien stijgt het aantal jongeren in Brussel, maar ook het aantal studenten in deze leeftijdscategorie, wat betekent dat de jongeren de arbeidsmarkt later betreden. Naast de evolutie van de structuur van de tewerkstelling, stellen we eveneens vast dat deze steeds hogergeschoold wordt. Grafiek 3 geeft aan dat de hooggeschoolde werknemers in alle drie de gewesten nog sterk zijn toegenomen (ongeveer 33%). En hoewel de tewerkstelling van laaggeschoolde 3
werknemers zowel in Vlaanderen (-28%) als in Wallonië (-22%) in dalende lijn zit, is deze in het Brussels Gewest stabiel gebleven (+1%). Grafiek 4 laat de evolutie van de tewerkstelling volgens het statuut zien (loontrekkende, zelfstandige en werkgever). We noteren een algemene stijging ongeacht het statuut, die in Brussel hoger ligt dan in de andere twee gewesten. De grootste toename vinden we echter bij de zelfstandigen en de werkgevers, een weerspiegeling van het groeiende ondernemerschap. Grafiek 5 tot 8: Evolutie van de loontrekkenden volgens arbeidsregime en soort overeenkomst (2002-2012) 5. Groeicijfer volgens arbeidsregime 2002-2012 6. Percentage deeltijds werk volgens geslacht 6 4 2 10,9 5,8 1,3 Voltijds 54,3 48,9 46,2 Deeltijds 9,5% 5,1% 9,7% 4,6% 12,5% 8,4% 31,7% 25,1% 46,3% 36,6% 48,2% 38,0% 2012 2002 % 2% 4% 6% 7. Groeicijfer volgens soort overeenkomst 2002-2012 8. Percentage tijdelijk bezoldigd werk volgens geslacht 8 6 4 2-2 12,7 12,0 13,7 Vast werk 63,3 29,0-5,0 Tijdelijk werk 11,7% 12,4% 9,0% 6,8% 7,6% 10,8% 5,6% 5,1% 13,0% 10,3% 2012 10,8% 2002 6,9% % 5,0% 1% 15,0% 2% Deeltijds werk is de laatste tien jaar sterk uitgebreid. Deze evolutie was iets minder groot in het Brussels Gewest (+46%) dan in Vlaanderen (+49%) of Wallonië (+54%). De groeicijfers voor voltijds werk daarentegen zijn duidelijk hoger voor Brussel dan voor de andere gewesten. Grafiek 6 toont de toename van deeltijdse werknemers in alle drie de gewesten. Het aandeel bezoldigde vrouwen dat deeltijds werkt, blijft niettemin kleiner in Brussel dan in Vlaanderen en Wallonië. Grafiek 7 laat duidelijk zien dat tijdelijk werk in het Brussels Gewest tussen 2002 en 2012 een veel grotere stijging heeft gekend ten opzichte van de andere gewesten. Zowel bij de mannen (10,8%) als bij de vrouwen (13%) heeft het tijdelijk werk in het Brussels Gewest een grotere plaats ingenomen dan in de andere gewesten (respectievelijk 5,6% en 7,6% in Vlaanderen en 9,0% en 11,7% in Wallonië) (cf. grafiek 8). 4
Uit de grafiek hiernaast blijkt dat de mobiliteit van de Brusselaars het afgelopen decennium is toegenomen. De tewerkstelling van Brusselaars buiten het Brussels Gewest (nl. in Vlaanderen en in Wallonië) is immers meer gestegen dan de tewerkstelling binnen het Brussels Gewest. We merken hierbij op dat de mobiliteit richting Wallonië (+33%) in relatieve waarden meer is gegroeid dan richting Vlaanderen (+26%), maar dat de stijging in absolute waarden groter is voor Vlaanderen (ongeveer +10.000) dan voor Wallonië (ongeveer +5.000). Ook het uitgaande pendelpercentage is in de beschouwde periode gestegen van 15,5% tot 16,8%. Grafiek 9: Groeicijfer tewerkstelling van Brusselaars volgens plaats van tewerkstelling (2002 2012) 4 33,0 3 26,2 2 17,2 1 In het BHG In Vlaanderen In Wallonië Bron: FOD Economie ADSEI (EAK), berekeningen van het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid 3. Demografische vooruitzichten - 5.500 nieuwe actieve personen per jaar De uitgesproken demografische groei in Brussel zal ook zorgen voor een grotere vraag naar huisvesting, schoolse instellingen (crèches, scholen enz.) en infrastructuur (o.a. transport). Bovendien zal deze groei een belangrijke invloed uitoefenen op de bevolking op beroepsactieve leeftijd. De bevolkingstoename heeft immers niet alleen betrekking op de jonge bevolking, maar ook op de zogenaamde actieve leeftijdsgroepen (15-64 jaar), de groepen die aan de arbeidsmarkt zullen moeten deelnemen. Uitgaande van de hypothese dat de bevolking tegen 2022 met ongeveer 140.000 personen zal zijn aangegroeid, zal de bevolking op beroepsactieve leeftijd met 85.000 personen toenemen. Tegen de huidige activiteitsgraad (65%) betekent dit naar schatting ongeveer 5.500 nieuwe actieve personen op de arbeidsmarkt per jaar (of 55.000 op 10 jaar). Er zullen dus heel wat nieuwe arbeidsplaatsen gecreëerd moeten worden. We weten echter dat de creatie van nieuwe arbeidsplaatsen binnen een geïsoleerd gebied en binnen een context van toenemende concurrentie voor de beschikbare plaats voor de verschillende functies van de stad (huisvesting, infrastructuur, werk, mobiliteit, vrije tijd ) erg ingewikkeld kan blijken te zijn. De tewerkstelling in Brussel kan ook worden opgedreven door betere pendelbewegingen, m.a.w. door een stijging van het uitgaand pendelverkeer en een daling van de inkomende pendelaars. Aangezien het aantal arbeidskrachten de komende jaren zal verminderen (voornamelijk in Vlaanderen), zal de behoefte aan werkkrachten in de rand het volgende decennium versterken. We kunnen dus een gunstige ontwikkeling van deze pendelbewegingen verwachten. Conclusie De toenemende tewerkstelling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van de afgelopen tien jaar is het resultaat van de uitgesproken stijging van de bevolking op beroepsactieve leeftijd, maar ook van een toename van atypische werkvormen, van een groeiend ondernemerschap en een grotere mobiliteit bij de Brusselaars. We zien immers dat gedurende deze periode het deeltijds werk, de tijdelijke jobs en het aantal zelfstandigen duidelijk zijn toegenomen, net als de mobiliteit richting Vlaanderen en Wallonië. 5
De stijging van de tewerkstelling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is bijna dubbel zo hoog als in de andere twee gewesten. Toch wordt Brussel tegelijk geconfronteerd met een lichte daling van zijn werkzaamheidsgraad, terwijl die in Vlaanderen en Wallonië is gestegen. Ten slotte kunnen we zeggen dat in het licht van de huidige sociale uitdagingen en de demografische vooruitzichten, die aangeven dat de bevolking op beroepsactieve leeftijd de komende jaren gestaag zal blijven groeien, de tewerkstelling een belangrijke uitdaging voor Brussel zal blijven. Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid De Brouckèreplein 12, 1000 Brussel http://www.actiris.be, rubriek Arbeidsmarkt 6