2.2.1 Aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt

Transcriptie

1 2.2 Uitdagingen op het vlak van werkgelegenheid Aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt Het wordt steeds belangrijker om met voldoende kwalificaties naar de arbeidsmarkt te kunnen gaan. In Europees perspectief kent de Vlaamse arbeidsmarkt een instroom van goed opgeleide jongeren: anno 2007 beschikt 86,9% van de Vlaamse jarigen over een diploma van minstens secundair onderwijs, tegenover slechts 78,1% gemiddeld in de EU-27 (structuurindicator 6). De Europese Lissabon-doelstelling van 85% is dan ook bereikt. Anderzijds wordt Vlaanderen nog steeds geconfronteerd met een ongekwalificeerde uitstroom (vroegtijdige schoolverlaters) uit het onderwijs, in het bijzonder bij de jongens (10,9%), in veel mindere mate bij de meisjes (7,6%). In 2007 is de globale ongekwalificeerde uitstroom licht gedaald tot 9,3%. Dankzij de leerplicht tot 18 jaar ligt de ongekwalificeerde uitstroom in Vlaanderen structureel beneden het Europese gemiddelde van 14,8%. Bovendien hebben we de Europese doelstelling (10%) gehaald. Het Vlaamse Gewest presteert minder goed wat de deelname aan levenslang leren betreft. In 2007 is de opleidingsdeelname verder licht gedaald van 8,3% in 2006 tot 7,9% in Vlaanderen presteert hierdoor opnieuw beneden het Europees gemiddelde (9,7%), en is verder verwijderd van de Europese benchmark van 12,5% tegen Er zijn tevens een aantal groepen, zoals kortgeschoolden en ouderen, die opvallend minder deelnemen aan permanente vorming. Kwalificaties (structuurindicator 6) Ongekwalificeerde uitstroom (vroegtijdige schoolverlaters) Deelname aan levenslang leren Tabel 15: Opleiding en vorming, internationale vergelijking, jaarcijfers, , in % Europese doelstelling Vlaams Gewest EU Opleidingsniveau van de jongeren aandeel jarigen 85 85,1 86,5 86,9 77,5 77,9 78,1 dat minimaal een diploma hoger secundair onderwijs heeft behaald Ongekwalificeerde uitstroom (vroegtijdige schoolverlaters)* aandeel jarigen 10 10,7 10,0 9,3 15,5 15,2 14,8 die geen diploma hoger secundair onderwijs hebben behaald en die geen onderwijs of opleiding meer volgen 67

2 Europese doelstelling Vlaams Gewest EU/ Deelname aan levenslang leren** aandeel jarigen 12,5 9,1 8,3 7,9 9,7 9,6 9,7 dat deelneemt aan opleiding of vorming Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek EAK, Eurostat LFS, bewerking Steunpunt WSE * in de Vlaamse invulling van de indicator ongekwalificeerde uitstroom uit het onderwijs worden studenten in de schoolvakantie, respondenten die men sinds EAK 2005 onderscheidt, niet meegeteld als ongekwalificeerde uitstroom. Daardoor, en doordat met jaargemiddelden gewerkt wordt, zijn de scores voor Vlaanderen en België niet vergelijkbaar met de Europese score (EU-27), die gebruik maken van tweede kwartaal cijfers en niet uitzuivert voor schoolvakanties. Als gevolg van de gehanteerde methodologie bedraagt de ongekwalificeerde uitstroom in ,3% ten opzichte van 9,9% volgens de definitie die Eurostat hanteert. In beide gevallen realiseert Vlaanderen de Europese doelstelling, al is het verschil met de Europese score kleiner in het laatste scenario. **vanaf 2006 wordt een nieuwe methodologie gebruikt Spanning op de arbeidsmarkt Vacatures Spanningsindicator Knelpuntberoepen of kansenberoepen Het totale aantal ontvangen vacatures bij de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) gaat sinds 2003 in stijgende lijn. In 2007 ontving de VDAB werkaanbiedingen uit het normaal economisch circuit (NEC) zonder de interim-opdrachten. Dat zijn er of 22,5% meer dan een jaar eerder. De verdere groei is een gevolg van de goede conjunctuur en de samenwerking tussen de VDAB en intermediairen die hun werkaanbiedingen ook aan de VDAB melden. De spanning op de Vlaamse arbeidsmarkt is anno 2007 verder toegenomen. Dit kan afgeleid worden uit de verdere daling van de spanningsindicator tot 3,2 niet-werkende werkzoekenden per vacature in Hierdoor wordt het voor de werkgevers steeds moeilijker om bepaalde werkaanbiedingen in te vullen. De lijst met de zogenaamde knelpuntberoepen of kansenberoepen, waar de invulling van vacatures moeilijker verloopt, bevat een aantal blijvers zoals technische beroepen, ingenieurs en medische beroepen. Voor deze beroepen is er een structureel probleem in de afstemming tussen vraag en aanbod op de Vlaamse arbeidsmarkt. 68

3 Tabel 16: Vraag naar arbeid in het Vlaamse Gewest, , jaargemiddelde Aantal ontvangen vacatures (NEC zonder interim) Spannings-Indicator 6,2 4,6 4,9 6,4 7,3 6,8 6,1 4,4 3,2 Bron: VDAB Evenredige deelname van kansengroepen op de arbeidsmarkt Het aantal werkenden en de werkzaamheidsgraad stegen lichtjes tot 66,1% in Hiermee zit het Vlaamse Gewest boven het EU27-gemiddelde van 65,4% (structuurindicator 3). Volgens de HERMREG projecties zou Vlaanderen de Lissabonnorm van 70% halen tegen 2014, bij ongewijzigd beleid. De Vlaamse ILO-werkloosheidsgraad is relatief laag (4,4% in 2007) in internationale context (EU- 27: 7,2%). Ook het aandeel langdurig werklozen ligt in het Vlaamse Gewest (2,1%) lager dan het Europees gemiddelde (3,7%) (structuurindicator 10). De verschillen tussen de provincies in Vlaanderen (structuurindicator 11) zijn klein vergeleken met de verschillen tussen de gewesten in ons land. Zo ligt de arbeidsdeelname van de totale bevolking jaar zowat 9 procentpunten hoger in het Vlaamse Gewest (66,1%) dan in het Waalse Gewest (57%) en meer dan 11 procentpunten hoger dan in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest (54,8%). In vergelijking met 1999 is de kloof met beide gewesten toegenomen, voor het Waalse Gewest zelfs tot het hoogste niveau in jaren in Werkzaamheidsgraad (structuurindicator 3) ILO-werkloosheidsgraad (structuurindicator 10) De verschillen tussen de provincies in Vlaanderen (structuurindicator 11) zijn klein vergeleken met de verschillen tussen de gewesten in ons land. Ook op het vlak van de (ILO-)werkloosheidsgraad zijn de regionale verschillen groot. De situatie in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest met een werkloosheidsgraad van meer dan 17% is het meest zorgwekkend, maar ook het Waalse Gewest (10,5%) bereikt in 2007 een niveau meer dan dubbel zo hoog als het Vlaamse (4,4%). Net zoals de arbeidsdeelname, groeit de kloof met het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest inzake werkloosheid tot bijna 13 procentpunten. De kloof met de werkloosheidsgraad in het Waals Gewest stagneert rond 6 procentpunten. 69

4 Tabel 17: Evolutie van de regionale verschillen ( ) Regionale verschillen in de werkzaamheidsgraad Kloof werkzaamheidsgraad 7,9 7,8 8,0 8,6 7,5 9,2 8,8 8,9 9,2 Waals Gewest Kloof werkzaamheidsgraad Brussels Hoofdstedelijk Gewest 8,7 9,0 9,4 9,0 9,7 10,2 10,1 11,6 11,4 Regionale verschillen in de werkloosheidsgraad Kloof werkloosheidsgraad 7,4 6,1 5,9 5,7 5,2 6,7 6,4 6,8 6,2 Waals Gewest Kloof werkloosheidsgraad Brussels Hoofdstedelijk Gewest 10,7 9,8 9,0 9,8 10,1 10,5 11,0 12,7 12,8 Bron: FOD Economie ADSEI EAK (Bewerking: Steunpunt WSE/Departement WSE) Figuur 19: Regionale verschillen in arbeidsdeelname Bron: FOD Economie ADSEI EAK (Bewerking: Steunpunt WSE/Departement WSE) 70

5 Er is blijvende aandacht vereist voor een aantal kansengroepen op de Vlaamse arbeidmarkt. Bij vrouwen neemt de werkzaamheidsgraad toe tot 59,8% (2007), waardoor de genderkloof verder verkleint tot 12,5 procentpunten. In Europees perspectief scoort de vrouwelijke arbeidsdeelname in het Vlaamse Gewest niet slecht en komt de 60%-doelstelling tegen 2010 zeer dichtbij. Op vlak van ILO-werkloosheid doen de Vlaamse vrouwen (5,1%) het in 2007 nog steeds minder goed dan de mannen (3,8%). De arbeidsdeelname bij de Vlaamse jongeren (15-24 jaar) blijft in 2007 beperkt tot minder dan 1 op 3 en ligt daarmee lager dan het EU27-gemiddelde (37,2%), maar dit heeft te maken met het feit dat haast 60% van hen nog studeert. Als er geen rekening gehouden wordt met deze studenten, dan is ruim 4 op de 5 van de niet-studerende jongeren in Vlaanderen aan het werk. Ondanks de groei in arbeidsdeelname van de 55-plussers zijn de Vlaamse oudere werkenden met 34 op 100 beneden het Europese gemiddelde van 44,7% in 2007 (structuurindicator 4). De 50%-benchmark tegen 2010 lijkt nog ver af. Ouderen die niet werken zitten meer in de inactiviteit dan in de werkloosheid. De ILO-werkloosheidsgraad van de jarigen lag in 2007 met 3,5% onder die van de totale bevolking op beroepsactieve leeftijd (4,4%) in het Vlaamse Gewest. De kloof in arbeidsdeelname tussen laag- en hooggeschoolden bedraagt nog steeds 32,9 procentpunten in 2007 en evolueert nauwelijks. Naast de ondervertegenwoordiging in de werkzaamheid hebben de laaggeschoolden ook een hoger risico op werkloosheid, al ligt in EU27 opzicht de werkloosheidsgraad bij de laaggeschoolden eerder aan de lage kant. Vrouwen Vlaamse jongeren 55-plussers (structuurindicator 4) Laaggeschoolden De werkzaamheidsgraad van personen met de niet-eu27 nationaliteit neemt licht toe: van 40,6% in 2006 tot 42% in Er blijft echter een aanzienlijke kloof (25 procentpunten) gapen met de werkzaamheidsgraad van mensen met de Belgische nationaliteit. Ook in 2007 verkleint de kloof weinig. De zwakke positie van de allochtonen komt ook tot uiting in een ILO-werkloosheidsgraad van 21,4% (tegen 4% bij Vlamingen met de Belgische nationaliteit). In het tweede kwartaal van 2007 bedroeg de werkzaamheidsgraad van personen met een handicap in Vlaanderen 42,2%, wat toch een stuk lager is dan de gemiddelde arbeidsdeelname (65,6%) van de totale bevolking op arbeidsleeftijd. Personen met een handicap kennen een hogere ILO-werkloosheidsgraad (4,7%) dan het Vlaamse gemiddelde (3%) en zitten ook meer in de inactiviteit. Personen met een handicap 71

6 Tabel 18: Werkzaamheidsgraad, naar kansengroepen en internationaal vergeleken, , jaargemiddelde, in % Totale bevolking (15-64 jaar) Europese doelstelling Vlaams Gewest België* EU27* ,4 63,5 62,9 64,3 64,9 65,0 66,1 62,0 65,4 Vrouwen 60 54,5 55,2 55,0 56,7 57,8 58,3 59,8 55,3 58,3 Jongeren 34,5 34,4 32,6 32,8 31,8 32,0 31,5 27,5 37,2 (15-24 jaar) Laaggeschoolden 51,8 52,1 52,0 52,4 52,3 52,2 54,2 49,8 57,2 (25-64 jaar) Ouderen 50 24,5 25,6 26,5 29,5 30,7 31,4 34,2 34,4 44,7 (55-64 jaar) Allochtonen** 34,0 37,5 35,5 38,5 40,6 40,6 42,0 38,2 58,4 Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek EAK, Eurostat LFS (bewerking Steunpunt WSE/Departement WSE) * Cijfer 2007: website Eurostat 9/5/2008 ** Niet-EU15 nationaliteit in , niet-eu25 nationaliteit in en niet-eu27 nationaliteit in 2007 Tabel 19: ILO-werkloosheidsgraad, naar kansengroepen en internationaal vergeleken, , jaargemiddelde, in % Totale bevolking (15-64 jaar) Vlaams Gewest België* EU27* ,0 4,9 5,7 5,4 5,5 5,0 4,4 7,5 7,2 Vrouwen 4,5 5,7 6,3 6,6 6,3 5,8 5,1 8,5 7,9 Jongeren 10,0 11,6 15,5 13,6 14,2 12,5 11,7 18,8 15,5 (15-24 jaar) Laaggeschoolden 5,0 6,2 7,4 7,0 7,9 7,5 6,3 11,3 9,2 (25-64 jaar) Ouderen - 3,8-3,5 3,8 4,6 3,5 4,2 5,5 (55-64 jaar) Allochtonen** 21,5 25,3 27,3 25,4 25,2 25,2 21,4 29,5 14,4 72

7 Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek EAK, Eurostat LFS (bewerking Steunpunt WSE/Departement WSE) * Cijfer 2007: website Eurostat 9/5/2008. ** Niet-EU15 nationaliteit in , niet-eu25 nationaliteit in en niet-eu27 nationaliteit in Een meer dynamische arbeidsmarkt De Vlaamse en Europese arbeidsmarkt is al sinds de jaren negentig een stuk dynamischer geworden en deze evolutie zet zich nog steeds door. Het aandeel deeltijds werkenden is in het Vlaamse Gewest is gestegen van 18,2% in 2001 naar 22,6% in Deeltijdarbeid is overigens nog steeds in hoge mate een vrouwelijk fenomeen. Bijna drie op vijf vrouwen die deeltijds werken geven aan dit te doen omwille van de combinatie arbeid-gezin/privé. Het aandeel deeltijdse arbeid ligt in Vlaanderen ook opmerkelijk hoger dan het Europese gemiddelde (17,6% in 2007). Het aandeel tijdelijk loontrekkende werkenden is in het Vlaamse Gewest de voorbije jaren min of meer gestabiliseerd en komt in 2007 op 7,5%. Dit is een stuk lager dan het EU27-gemiddelde van 14,5%. Meer dan elders in de Europese Unie blijkt het contract voor onbepaalde duur de norm te zijn in Vlaanderen. Tijdelijke arbeid is net als deeltijdarbeid een overwegend vrouwelijke aangelegenheid, maar minder uitgesproken. In 2007 werkte bijna een tiende van de loontrekkende vrouwen in tijdelijk dienstverband, tegenover 5,6% van de mannen. Ook bij de jarigen komen tijdelijke arbeidsovereenkomsten relatief meer voor. Tijdelijk werk doet voor deze leeftijdcategorie vaak dienst als intredekanaal. Tot slot is er ook nog de arbeid volgens een afwijkend uurrooster. Opvallend is dat vrouwen meer op zaterdag en zondag werken dan mannen. Nachtwerk, avondwerk en ploegenarbeid kent dan weer meer succes bij de mannen. In Europees perspectief is de ploegenarbeid in Vlaanderen relatief beperkt: nog geen 10% van de Vlaamse loontrekkenden werkt in ploegverband tegenover 17,3% in de EU27. Ook in de overige atypische arbeidsvormen zijn de Vlamingen minder tewerkgesteld dan gemiddeld genomen in de Europese Unie in Deeltijds werkenden Tijdelijk loontrekkende werkenden Afwijkend uurrooster 73

8 Figuur 20: Aandeel loontrekkenden met een tijdelijk contract of afwijkend uurrooster in 2007, internationale vergelijking, jaargemiddelde, in % Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek EAK, Eurostat LFS (bewerking Steunpunt WSE/Departement WSE) Vlotte combinatie van arbeid en gezin Kwaliteit van arbeid Indien men meer mensen aan het werk wil hebben en houden moet er ook oog zijn voor de kwaliteit van arbeid, de werkbaarheid van de jobs. Een werkbare combinatie van werk en gezinsleven is hierbij een belangrijk aandachtspunt en kan bijdragen tot de verhoging van de werkzaamheidsgraad. In vergelijking met 2004 (nulmeting) is de werkbaarheid bij de werknemers in 2007 gestegen van 52,3% naar 54,1%. Dit komt er op neer dat ruim de helft van alle loontrekkenden in Vlaan- 74

9 deren hun baan als kwaliteitsvol ervaren en geen werkbaarheidsknelpunten signaleren. Deze werknemers zijn niet psychisch vermoeid door hun werk, ze zijn gemotiveerd in hun werk, ze hebben voldoende leermogelijkheden in hun werk en hun werk - privé balans is in evenwicht. De werk-privé balans wordt door 10,8% van de Vlaamse werknemers in 2007 wel als problematisch ervaren. Dat is een lichte vermindering tegenover 2004 (11,8%). Er is geen opvallend verschil naar geslacht; wel naar leeftijd. Werknemers tussen 30 en 50 jaar hebben het meer dan anderen moeilijk om werk en privé te combineren. In 2007 werd ook voor het eerst gepeild naar de werkbaarheid bij zelfstandige ondernemers. Meer dan de helft (52,3%) heeft wel een probleem met de werkomstandigheden. Zo meldt meer dan één op drie zelfstandige ondernemers problemen met de combinatie werk/privé. Er is hierbij weinig onderscheid tussen mannen en vrouwen. De jarige ondernemers signaleren de meeste problemen om werk en privé op elkaar af te stemmen. Tabel 20: Aandeel Vlaamse werknemers en zelfstandige ondernemers in een niet-problematische versus problematische situatie voor de onderscheiden werkbaarheidsdimensies in 2004 en 2007, in % Problematisch Psychische vermoeidheid Welbevinden in het werk Leermogelijkheden Werk-privé balans Werknemers Zelfstandige ondernemers Niet problematisch Problematisch Niet problematisch Problematisch 71,1 28,9 71,2 28,8 63,3 36,7 81,3 18,7 81,9 18,1 91,8 8,2 77,4 22,6 80,1 19,9 94,4 5,6 88,2 11,8 89,2 10,8 65,5 34,5 Bron: Vlaamse Werkbaarheidsmonitor, SERV - STV Innovatie & Arbeid Niet problematisch De beschikbaarheid van voldoende en toegankelijke kinderopvang is een van de elementen die bijdraagt tot een soepelere combinatie werk-gezin en tevens van belang is voor het verhogen van de arbeidsdeelname van vrouwen en mannen. Met 34,5 plaatsen in de kinderopvang per 100 kinderen jonger dan 3 jaar voldoet het Vlaamse Gewest in 2007 aan de Europese doelstelling Kinderopvang 75

10 (tegen 2010) van 33 opvangplaatsen per 100 kinderen (jonger dan 3 jaar). Sinds 2000 is het aantal opvangplaatsen per 100 kinderen in stijgende lijn; wat niet alleen te maken heeft met het toenemende aantal plaatsen, maar ook met het afnemende aantal 0- tot 3-jarigen. Sinds 2003 is het aantal kinderen jonger dan 3 jaar opnieuw aan het klimmen. In 2006 gaf dit aanleiding tot een daling van het aantal plaatsen per 100 kinderen. In 2007 is dit door een stijging van het aanbod recht getrokken. Figuur 21: Aantal plaatsen in de kinderopvang per 100 kinderen (jonger dan 3 jaar) in het Vlaamse Gewest, Bron: Kind en Gezin 76