OnderhoudNL Ondernemerspanel. 24 e meting Laagseizoen 2013/2014

OnderhoudNL Ondernemerspanel 24 e meting Laagseizoen 2013/2014 Rapportage T.b.v. OnderhoudNL Mark de Graaf MSc RE, drs. Marjon Drenth Mei 2014 a14onlov1

Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 Respons en bedrijfskenmerken 3 Conjunctuur 4 Actuele vragen - OnderhoudNL excl. Industrieel 5 Actuele vragen - Industrieel 6 Conclusies 2

1. Inleiding OnderhoudNL wil de invloed van de economische omstandigheden op de schilder- en onderhouds-, metaalconserverings- en glasbranche in de gaten houden en deze wordt daarvoor twee keer per jaar gemeten door OnderhoudNL met het OnderhoudNL ondernemerspanel. Naast het genereren van beleidsinformatie wil OnderhoudNL de leden ondersteunen in hun bedrijfsvoering met verkoopadvies, doelgroepspecificaties en ware marktfeiten. Hiermee wil OnderhoudNL de indianenverhalen omtrent het huidige economische klimaat niet leidend laten zijn in het beleid, maar de branche ondersteunen met gedegen informatie en adviezen vanuit OnderhoudNL. Niet alleen voor OnderhoudNL, maar ook voor de bedrijfsvoering van de leden is het belangrijk om inzicht te krijgen in de eigen branche. 3

1. Inleiding Het doel dat aan het OnderhoudNL Ondernemerspanel ten grondslag ligt, is enerzijds het volgen van de conjunctuur en de laatste ontwikkelingen in de sector en anderzijds het ondersteunen van de leden in hun bedrijfsvoering met verkoopadvies, doelgroepspecificaties en ware marktfeiten. Informatie die met het ondernemerspanel in kaart gebracht wordt, is: Ontwikkeling van de omzet Ontwikkeling naar type werkzaamheden Ontwikkeling van de orderportefeuille Issues die spelen op het gebied van economie, milieu/duurzaamheid/energie, logistiek, marktbewerking, techniek, innovatie, marktontwikkelingen, etc. Het onderwerp dat, naast de conjunctuur, in deze editie van het OnderhoudNL Ondernemerspanel aan bod is gekomen is de concurrentie vanuit de eigen branche, maar van bedrijven daarbuiten. Daarnaast worden de voor de sector relevante kabinetsplannen beoordeeld. De sector Industrieel heeft actuele vragen gekregen over het voldoen aan garantie-eisen en het afgeven van garanties. 4

1. Inleiding De opzet van deze rapportage ziet er als volgt uit: In hoofdstuk 2 zal worden aangevangen met de respons en bedrijfskenmerken van de deelnemers aan het OnderhoudNL Ondernemerspanel. Vervolgens zal er in hoofdstuk 3 worden ingegaan op de huidige conjunctuur en de invloed daarvan op de bedrijven in de schilder- en onderhouds-, metaalconserverings- en glasbranche. Hierbij zal een vergelijking worden gemaakt tussen de sectoren Totaal/Vastgoed, Schilders, Industrieel en Zelfstandigen. De door OnderhoudNL onderscheiden sector Glas is niet in deze uitsplitsing meegenomen, omdat er te weinig waarnemingen zijn voor bedrijven in deze sector. Deze bedrijven zijn wel meegenomen in het totaal. Ook zullen de resultaten van deze meting vergeleken worden met de uitkomsten van de vorige meting. Daarnaast moet worden opgemerkt dat de resultaten voor de sector Industrieel indicatief van aard zijn gezien het geringe aantal waarnemingen. Indicatieve figuren worden gearceerd met een asterisk (*). In hoofdstuk 4 zullen een aantal actuele vragen voor de OnderhoudNL leden exclusief sector Industrieel worden behandeld; de toenemende concurrentiedruk in de branche. In hoofdstuk 5 zullen een aantal actuele vragen voor de leden van sector Industrieel worden behandeld. Er zal worden ingegaan op garanties; onder andere of men aan de garantie-eisen kan voldoen en in hoeverre de industrieel leden garanties afgeven. Ook hier moet worden opgemerkt dat de resultaten voor de sector Industrieel indicatief van aard zijn gezien het geringe aantal waarnemingen. Indicatieve figuren worden gearceerd met een asterisk (*). In hoofdstuk 6 worden de belangrijkste uitkomsten van het OnderhoudNL Ondernemerspanel samenvat. 5

Inhoud 1 Inleiding 2 Respons en bedrijfskenmerken 3 Conjunctuur 4 Actuele vragen - OnderhoudNL excl. Industrieel 5 Actuele vragen - Industrieel 6 Conclusies 6

2. Respons en bedrijfskenmerken De onderstaande tabel geeft het verloop van het onderzoek weer. De uitnodiging voor deelname aan het OnderhoudNL Ondernemerspanel is verzonden aan 2.238 leden van OnderhoudNL. Dit zijn alle OnderhoudNL leden waarvan een e-mailadres bekend is. Er zijn uiteindelijk 408 geslaagde enquêtes afgenomen. Er is een responspercentage behaald van 18%. Onderzoeksverloop Week 14 15 16 17 18 19 20 Afstemmen vragenlijst Programmeren Veldwerk Rapportage Totaal Respons per sector Schilders Totaal/ Vastgoed Industrieel Zelfstandigen Glas Totaal aantal in bestand 2.238 1.258 154 72 713 41 Respons 408 271 38 8 84 7 Respons percentage 18% 22% 25% 11% 12% 17% 7

2. Respons en bedrijfskenmerken OnderhoudNL excl. Industrieel Hoeveel medewerkers, inclusief uzelf, heeft uw bedrijf momenteel in dienst? Wat was de omzet van uw onderneming in euro's excl. BTW in 2013? Drie op de tien OnderhoudNL leden (excl. Industrieel) is een ondernemer zonder personeel of heeft 2-5 werknemers in dienst (respectievelijk 30 en 33%). Het gemiddelde aantal medewerkers ligt rond de 8 personen. Bijna een derde van de OnderhoudNL leden (excl. Industrieel) heeft een omzet tot anderhalve ton behaald (32%) en gemiddeld 21% van de bedrijven heeft een jaaromzet van meer dan 1,5 miljoen behaald in 2013. De verdeling van de omzet komt vrijwel overeen met die van eerdere metingen. 11-20 FTE 10% 21-50 FTE 8% Omzet 2013 excl. BTW OnderhoudNL excl. Industrieel Aantal medewerkers OnderhoudNL excl. Industrieel Tot 69.999 euro 16% Meer dan 50 FTE 4% ZZP-er 30% 70.000 tot en met 149.999 euro 150.000 tot en met 299.999 euro 300.000 tot en met 499.999 euro 500.000 tot en met 749.999 euro 8% 16% 15% 12% 750.000 tot en met 999.999 euro 5% 1.000.000 tot en met 1.499.999 euro 7% 6-10 FTE 15% 2-5 FTE 33% 1.500.000 tot en met 1.999.999 euro 2.000.000 tot en met 4.999.999 euro 5.000.000 tot en met 10.000.000 euro 2% 10% 5% Meer dan 10.000.000 euro 4% 8

2. Respons en bedrijfskenmerken Industrieel Hoeveel medewerkers, inclusief uzelf, heeft uw bedrijf momenteel in dienst? Wat was de omzet van uw onderneming in euro's excl. BTW in 2013? De meeste ondervraagde Industrieel leden hebben meer dan 20 medewerkers (63%). Het gemiddelde aantal medewerkers ligt rond de 34 personen. Aantal medewerkers Industrieel* Meer dan 50 FTE 25% 2-5 FTE 25% 21-50 FTE 38% 6-10 FTE 13% 9

2. Respons en bedrijfskenmerken Hoe was uw omzet in 2013 in procenten verdeeld over de volgende werkzaamheden? De omzet van bedrijven uit de sectoren Schilders, Totaal/Vastgoed, Zelfstandigen en Glas kan worden verdeeld naar verschillende werkzaamheden. Het grootste deel van de omzet (79%) komt uit schilderwerkzaamheden en 9% komt uit glaszetten. Dit is vergelijkbaar met voorgaande metingen. De omzet van de Industrieel leden is ook verdeeld naar verschillende typen werkzaamheden. Mobiele metaalconservering draagt voor 61% bij aan de omzet en 22% komt van stationaire metaalconservering. Omzet verdeling OnderhoudNL excl. Industrieel Omzet verdeling Industrieel* Glaszetten 9% Afbouw 6% Metaalconservering 1% Overig 5% Schilderen 12% Overig 5% Schilderen 79% Metaalconservering stationair 22% Metaalconservering mobiel 61% 10

2. Respons en bedrijfskenmerken Hoe was uw omzet in 2013/2014 in procenten verdeeld over de volgende werkzaamheden? Naast een verdeling van de omzet naar het soort werkzaamheden, kan de omzet ook verdeeld worden naar het seizoen waarin de werkzaamheden worden uitgevoerd. Ongeveer tweederde van de omzet wordt behaald met zomerwerkzaamheden (64%). Zoals in de onderstaande tabel te zien is, zijn er geen grote verschillen te zien in de verdeling van de omzet naar seizoen wanneer er een vergelijking wordt gemaakt tussen de verschillende sectoren. Winterwerkzaamheden 36% Verdeling omzet naar seizoen Verdeling omzet naar seizoen sector Totaal Schilders Totaal/ Vastgoed Zomerwerkzaamheden 64% Industrieel Zelfstandigen Zomerwerkzaamheden 64% 64% 62% 59% 66% Winterwerkzaamheden 36% 36% 38% 41% 34% 11

Inhoud 1 Inleiding 2 Respons en bedrijfskenmerken 3 Conjunctuur 4 Actuele vragen - OnderhoudNL excl. Industrieel 5 Actuele vragen - Industrieel 6 Conclusies 12

3. Conjunctuur Voor de ontwikkeling en verwachtingen omtrent de omzet en werkgelegenheid zijn conjunctuurindicatoren berekend. Deze indicatoren zijn berekend door het saldo te nemen van het aantal ondernemers dat zegt dat de omzet dan wel de werkgelegenheid (sterk) is toegenomen en het aantal dat zegt dat de omzet dan wel de werkgelegenheid (sterk) is afgenomen. Dit betekent dus dat de percentages van de groep die heeft geantwoord met sterk afgenomen en afgenomen worden afgetrokken van de percentages sterk toegenomen en toegenomen. De groep die de optie gelijk gebleven heeft gekozen, is hierbij buiten beschouwing gelaten. De formule ziet er dus als volgt uit: Conjunctuur indicator = ((% sterk toegenomen) + (% toegenomen)) ((% sterk afgenomen) + (% afgenomen)) De interpretatie van de conjunctuurindicatoren is als volgt: Op het moment dat er meer positief dan negatief gestemde ondernemers zijn, is de indicator positief (met een maximum van 100, indien iedereen positief gestemd is). Op het moment dat er meer negatief dan positief gestemde ondernemers zijn, is de indicator negatief (met een maximum van -100, indien iedereen negatief gestemd is). In de figuren op de volgende pagina s worden de uitkomsten van het laagseizoen van 2013/2014 vergeleken met de uitkomsten van het laagseizoen van 2012/2013. Ook worden de verwachtingen vergeleken met de verwachtingen van een jaar geleden. Deze vergelijking wordt zowel voor de totale schilder- en onderhouds-, metaalconserverings- en glasbranche gemaakt alsook voor de verschillende sectoren op zich. Bij de saldo ontwikkeling en de stemming dient wel opgemerkt te worden dat een negatief cijfer van bijvoorbeeld -15% niet betekent dat de omzet met 15% is gedaald, maar dat er meer bedrijven zijn die aangeven dat de omzet is gedaald dan bedrijven die aangeven dat de omzet is gestegen. 13

3. Conjunctuur Hoe heeft uw onderneming zich ontwikkeld op de onderstaande aspecten in de maanden oktober 2013 tot en met maart 2014 ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder? Omzet Uit de onderstaande figuur blijkt dat 24% van alle ondernemers aangeeft dat de omzet van het afgelopen laagseizoen (sterk) is gestegen ten opzichte van het laagseizoen vorig jaar. Daarnaast geeft 33% aan dat de omzet gelijk is gebleven. Dit betekent dat 76% van de OnderhoudNL leden aangeeft dat de omzetontwikkeling niet is verbeterd ten opzichte van het laagseizoen 2012/2013. Ontwikkelingen omzet laagseizoen t.o.v. vorig jaar Totaal 4% 20% 33% 29% 11% 2% Schilders 4% 19% 34% 31% 11% 1% Vastgoed 11% 26% 29% 24% 8% 3% Industrieel 13% 38% 38% 13% Zelfstandigen 20% 31% 30% 15% 4% Sterk toegenomen Toegenomen Gelijk gebleven Afgenomen Sterk afgenomen Weet niet/geen mening 14

3. Conjunctuur - OnderhoudNL excl. Industrieel Onderstaand figuur geeft de ontwikkeling in de omzet van de afgelopen metingen overzichtelijk weer. De conjunctuur indicator laat de saldo ontwikkeling van de omzet zien. 100% Ontwikkeling omzet OnderhoudNL 80% 60% 40% 20% 0% 5% 4% 4% 2% 2% 4% 16% 25% 1% 2% 22% 18% 14% 15% 20% 1% 13% 11% 44% 30% 30% 40% 36% 42% 26% 20% 33% -20% -40% -60% -35% -26% -30% -21% -4% -8% -11% -17% -32% -33% -41% -32% -9% -8% -9% -19% -29% -11% -80% -100% Laag '09-'10 Hoog '10 Laag '10-'11 Hoog '11 Laag '11-'12 Hoog '12 Laag '12-'13 Hoog '13 Laag '13-'14 15

3. Conjunctuur - Industrieel Onderstaand figuur geeft de ontwikkeling in de omzet van de afgelopen metingen overzichtelijk weer. De conjunctuur indicator laat de saldo ontwikkeling van de omzet zien. 100% Ontwikkeling omzet Industrieel* 80% 60% 13% 40% 20% 0% 4% 7% 10% 12% 38% 16% 21% 38% 2% 29% 13% 15% 24% 30% 44% 27% 36% 29% 43% 14% 38% 28% -20% -40% -60% -35% -26% -36% -32% -8% -6% -4% -17% -21% -29% -10% -10% -50% -29% -13% -80% -7% -100% Laag '09-'10 Hoog '10 Laag '10-'11 Hoog '11 Laag '11-'12 Hoog '12 Laag '12-'13 Hoog '13 Laag '13-'14 16

3. Conjunctuur Hoe heeft uw onderneming zich ontwikkeld op de onderstaande aspecten in de maanden oktober 2013 tot en met maart 2014 ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder? Werkgelegenheid Ook over de werkgelegenheid zijn de OnderhoudNL leden over het algemeen niet positief; 18% geeft aan dat de werkgelegenheid in de branche het afgelopen laagseizoen (sterk) is gestegen ten opzichte van het vorige laagseizoen. Daarnaast geeft 41% van de ondernemingen aan dat de werkgelegenheid gelijk is gebleven. Een grote meerderheid van de OnderhoudNL leden geeft aan dat de ontwikkeling van de werkgelegenheid zich niet heeft verbeterd (78%). Ontwikkelingen werkgelegenheid laagseizoen t.o.v. vorig jaar Totaal 3% 15% 41% 28% 11% 2% Schilders 3% 15% 42% 28% 11% 1% Totaal/ Vastgoed 8% 26% 32% 26% 5% 3% Industrieel 13% 13% 63% 13% Zelfstandigen 1% 13% 36% 30% 15% 5% Sterk toegenomen Toegenomen Gelijk gebleven Afgenomen Sterk afgenomen Weet niet/geen mening 17

3. Conjunctuur Hoe heeft uw onderneming zich ontwikkeld op de onderstaande aspecten in de maanden oktober 2013 tot en met maart 2014 ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder? Omzet en werkgelegenheid Ten opzichte van het laagseizoen van 2012/2013 heeft de omzet zich positief ontwikkeld; vorig jaar gaven meer ondernemers aan dat de omzet zich negatief had ontwikkeld dan dit jaar. Dit beeld is terug te zien voor alle sectoren. Ook de werkgelegenheid heeft zich ten opzichte van vorig jaar positiever ontwikkeld. Vorig jaar was de conjunctuur indicator -48% en dit jaar is dit gedaald tot -21%. Dit beeld is terug te zien in alle sectoren. Over het geheel genomen, is de situatie ten opzichte van vorig jaar verbeterd. Dit geldt voor zowel de omzet als de werkgelegenheid. Saldo ontwikkeling van de omzet % (sterk) toegenomen - % (sterk) afgenomen Saldo ontwikkeling van de werkgelegenheid % (sterk) toegenomen - % (sterk) afgenomen Totaal -16% Totaal -21% Schilders -48% -50% -19% Schilders -48% -21% Totaal/Vastgoed 5% -52% -50% Totaal/Vastgoed 3% Industrieel 38% -56% Zelfstandigen -57% -25% -38% Industrieel -57% 13% 18

3. Conjunctuur Hoe heeft uw onderneming zich ontwikkeld op de onderstaande aspecten in de maanden oktober 2013 tot en met maart 2014 ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder? Omzet De ontwikkeling van de omzet in het laagseizoen 2013/2014 wordt in de onderstaande tabel vergeleken met de ontwikkeling van de omzet in andere branches van de bouw in kwartaal 4 van 2013 en kwartaal 1 van 2014. Deze resultaten zijn afkomstig uit de Bouwbarometer, een periodiek onderzoek dat wordt uitgevoerd door USP Marketing Consultancy in opdracht van BouwKennis. Hieruit komt naar voren dat ten opzichte van de vorige meting de omzet zich, in vrijwel alle branches, positief ontwikkelt. Wanneer we de omzetontwikkeling van de OnderhoudNL leden vergelijken met de omzetontwikkeling in de andere branches zien we dat de OnderhoudNL leden relatief negatief gestemd zijn. OnderhoudNL leden Handel Omzetontwikkeling Architecten Aannemer B&U Aannemer GWW Installateurs Afbouw Klusbedrijven Laagseizoen 13/ 14-16% 6% 2% -14% 7% -1% -9% -4% Hoogseizoen 2013-23% -40% -41% -34% -20% -28% -26% -26% Laagseizoen 12/ 13-47% -48% -43% -42% -35% -23% -37% -32% Hoogseizoen 2012-25% -50% -39% -39% -36% -27% -30% -24% Laagseizoen 11/ 12-23% 5% -29% -32% -24% -9% -18% -19% Hoogseizoen 2011 5% 44% -11% 17% 1% 7% 12% 6% Laagseizoen 10/ 11-14% 13% -6% -5% 0% 11% -25% 2% Hoogseizoen 2010-14% -20% -19% -27% -25% -12% -6% -8% 19

3. Conjunctuur Uw omzet is het afgelopen half jaar gedaald ten opzichte van vorig jaar. Wat zijn hier volgens u de oorzaken van? De meerderheid van de OnderhoudNL leden (excl. Industrieel) geeft als oorzaak van een dalende omzet aan dat er slechtere economische omstandigheden zijn (70%), dat er meer bedrijven wordt gevraagd om een offerte uit te brengen (66%), dat er meer concurrentie is (66%) en dat er onvoldoende orders/werk bij particulieren is (58%). Oorzaken daling omzet OnderhoudNL excl. Industrieel Slechte economische omstandigheden Meer bedrijven worden gevraagd een offerte uit te brengen Meer concurrentie 70% 66% 66% Onvoldoende orders/werk bij particulieren 58% Particulieren doen steeds meer met zwartwerkers 43% Onvoldoende werk in woningbouw Particulieren gaan meer en meer DHZ'en Onvoldoende werk in de utiliteitsbouw Onderhoudscycli worden verlengd/minder onderhoud 27% 23% 22% 21% Slechte weersomstandigheden Te kort aan vakkundig personeel Geen onderaannemers die werk kunnen uitvoeren 4% 1% 1% Anders 23% 20

3. Conjunctuur Welke verwachtingen heeft u voor de onderstaande aspecten in de maanden april 2013 tot en met september 2014 ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder? Omzet Uit de onderstaande figuur kan worden opgemaakt dat 29% van alle ondernemers verwacht dat de omzet het komende hoogseizoen zal toenemen en 50% denkt dat de omzet gelijk zal blijven. Daarnaast is 16% van de ondernemers negatief gestemd over de verwachte ontwikkeling van de omzet. Verwachtingen omzet hoogseizoen t.o.v. vorig jaar Totaal 3% 26% 50% 14% 2% 4% Schilders 3% 26% 50% 14% 3% 3% Totaal/ Vastgoed 37% 32% 24% 3% 5% Industrieel 38% 38% 25% Zelfstandigen 4% 23% 58% 11% 5% Zal sterk toenemen Zal toenemen Zal gelijk blijven Zal afnemen Zal sterk afnemen Weet niet/geen mening 21

3. Conjunctuur Welke verwachtingen heeft u voor de onderstaande aspecten in de maanden april 2013 tot en met september 2014 ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder? Werkgelegenheid Uit de onderstaande figuur kan opgemaakt worden dat ongeveer een kwart van de ondernemers positieve verwachtingen heeft ten aanzien van de ontwikkeling van de werkgelegenheid; 24% verwacht dat de werkgelegenheid het komend hoogseizoen (sterk) zal toenemen. Daarnaast verwacht 18% van de ondernemers een negatieve ontwikkeling van de werkgelegenheid en 54% denkt dat de ontwikkeling van de werkgelegenheid gelijk zal blijven. Verwachtingen werkgelegenheid hoogseizoen t.o.v. vorig jaar Totaal 2% 22% 54% 15% 3% 4% Schilders 3% 21% 55% 14% 4% 3% Totaal/ Vastgoed 29% 39% 26% 5% Industrieel 25% 50% 25% Zelfstandigen 2% 23% 57% 10% 1% 7% Zal sterk toenemen Zal toenemen Zal gelijk blijven Zal afnemen Zal sterk afnemen Weet niet/geen mening 22

3. Conjunctuur Welke verwachtingen heeft u voor de onderstaande aspecten in de maanden april 2013 tot en met september 2014 ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder? Omzet en werkgelegenheid De verwachtingen omtrent de ontwikkeling van de omzet en werkgelegenheid in het hoogseizoen van 2014 worden in de figuur vergeleken met de verwachtingen over het hoogseizoen vorig jaar. De indicatoren voor de omzet en werkgelegenheid zijn, voor alle sectoren dit jaar positiever dan vorig jaar. Men is dus over het algemeen positief gestemd over het komende hoogseizoen. Omzetstemming % (sterk) toenemen - % (sterk) afnemen Werkgelegenheidsstemming % (sterk) toenemen - % (sterk) afnemen Totaal 13% Totaal 6% Schilders -24% -34% 12% Schilders -23% 6% Totaal/Vastgoed 11% -31% -19% Totaal/Vastgoed 3% Industrieel 13% -17% Zelfstandigen -36% 15% 2% Industrieel -29% 0% 23

3. Conjunctuur Ten slotte is gevraagd of men de verwachtingen omtrent de omzet en werkgelegenheid voor het komende seizoen wil toelichten. Bedrijven in de sector Schilders geven vaak aan dat de prijzen onder druk staan, werkvoorraad terug loopt (minder onderhoud), dat er sprake is van oneerlijke concurrentie van ZZP ers en Oost Europeanen, dat bedrijven onder kostprijs werken en dat men de hand op de knip houdt door de berichten over de recessie. Maar een deel zegt ook positief te zijn gestemd voor de komende periode. Bedrijven in de sector Totaal/Vastgoed geven met name aan dat corporaties geen opdrachten verlenen en dat de marktomstandigheden slecht zijn. Ook Zelfstandigen geven uiteenlopende antwoorden, van het weer, oneerlijke concurrentie en slechte economische berichtgeving. Bedrijven in de sector Industrieel geven aan dat te lage prijsstelling en het uitstellen van opdrachten issues zijn. 24

3. Conjunctuur Hoeveel weken kunt u uw huidige aantal werknemers aan het werk houden als u naar uw huidige order portefeuille kijkt? Gemiddeld kan men met de huidige orderportefeuille de werknemers nog 18 weken aan het werk houden. Leden van de sector Industrieel hebben gemiddeld de grootste orderportefeuille; zij hebben nog voor 23 weken werk. In de onderstaande tabel is een vergelijking van de orderportefeuille van OnderhoudNL leden met orderportefeuilles in andere branches in de bouw te vinden. De orderportefeuille van OnderhoudNL leden is vergelijkbaar met orderportefeuilles in andere branches in de bouw. Werkvoorraad met huidige orderportefeuille in weken Totaal Schilders Totaal/ Vastgoed Industrieel Zelfstandigen 18 17 18 21 17 16 18 20 20 18 19 21 23 23 21 19 19 19 22 30 Laagseizoen '13/'14 Laagseizoen '12/'13 Laagseizoen '11/'12 Laagseizoen '10/'11 Werkvoorraad met huidige orderportefeuille Leden Onderhoud Architecten Aannemer B&U NL Aannemer GWW Afbouw Installateurs Klusbedrijven Laagseizoen 13/ 14 18 17 17 19 15 14 13 Laagseizoen 12/ 13 17 18 17 18 17 15 14 Laagseizoen 11/ 12 18 20 19 21 18 19 15 Laagseizoen 10/ 11 21 23 19 18 19 16 16 25

3. Conjunctuur Uit onderstaande figuur kan geconcludeerd worden dat de economische problemen nog voortduren. Zowel de omzet in het laagseizoen van 2013/2014 als de werkgelegenheid hebben zich positiever ontwikkeld ten opzichte van het laagseizoen van 2012/2013. Ook de verwachtingen voor het komende hoogseizoen zijn beter dan de verwachtingen die men vorige hoogseizoen had. 60% 40% Omzetontwikkeling Werkgelegenheidontwikkeling Omzetverwachting Werkgelegenheidverwachting 20% 0% -20% Laagseizoen '07/'08 Hoogseizoen '08 Laagseizoen '08/'09 Hoogseizoen '09 Laagseizoen '09/'10 Hoogseizoen '10 Laagseizoen '10/'11 Hoogseizoen '11 Laagseizoen '11/'12 Hoogseizoen '12 Laagseizoen '12/'13 Hoogseizoen '13 Laagseizoen '13/'14 Hoogseizoen '14-40% -60% 26

Inhoud 1 Inleiding 2 Respons en bedrijfskenmerken 3 Conjunctuur 4 Actuele vragen - OnderhoudNL excl. Industrieel 5 Actuele vragen - Industrieel 6 Conclusies 27

4. Actuele vragen OnderhoudNL excl. Industrieel Heeft u in de afgelopen maanden meer concurrentie gekregen van bedrijven uit andere branches? In economisch moeilijke tijden neemt de concurrentiedruk vaak toe: meer bedrijven moeten dingen naar dezelfde euro van de consument en bedrijven uit andere branches proberen hun werkveld te verbreden; 36% van de bedrijven geeft dan ook aan de afgelopen maanden meer concurrentie uit andere branches te hebben ervaren. Afgelopen maanden meer concurrentie uit andere branches 23 e meting Hoogseizoen 2013 % Ja 16 e meting Laagseizoen 2009/2010 % Ja Totaal 36% 44% 20% 39% 32% Schilders 35% 45% 20% 40% 33% Totaal/Vastgoed 45% 39% 16% 40% 43% Zelfstandigen 33% 44% 23% 33% 31% Ja Nee Weet niet/geen mening OnderhoudNL Ondernemerspanel meting 23 - a13fsgov2 28

4. Actuele vragen OnderhoudNL excl. Industrieel Kunt u ook aangeven uit welke branche u meer concurrentie heeft gekregen? Indien men heeft aangegeven meer concurrentie te hebben gekregen uit andere branches, is gevraagd uit welke branches deze concurrentie dan komt. De onderstaande tabel geeft een overzicht van de top 3 branches waaruit meer concurrentie komt. Van alle bedrijven geeft 72% aan meer concurrentie te hebben van ZZP ers, 72% van klusbedrijven en 43% van buitenlandse bedrijven. Top 3 branches waaruit meer concurrentie komt Totaal Schilders Totaal/Vastgoed Zelfstandigen ZZP ers (72%) ZZP ers (79%) Bouwbedrijven (65%) Klusbedrijven (93%) Klusbedrijven (72%) Klusbedrijven (73%) ZZP ers (53%) ZZP ers (64%) Buitenlandse bedrijven (43%) Buitenlandse bedrijven (46%) Klusbedrijven (41%) Buitenlandse bedrijven (43%) Top 3 branches waaruit meer concurrentie komt - 23 e meting Hoogseizoen 2013 Totaal Schilders Totaal/Vastgoed Zelfstandigen ZZP ers (77%) ZZP ers (88%) Bouwbedrijven (50%) Klusbedrijven (72%) Klusbedrijven (73%) Klusbedrijven (77%) Klusbedrijven (50%) Buitenlandse bedrijven (63%) Buitenlandse bedrijven (55%) Buitenlandse bedrijven (57%) ZZP ers (40%) ZZP ers (50%) Top 3 branches waaruit meer concurrentie komt - 16 e meting Laagseizoen 2009/2010 Totaal Schilders Totaal/Vastgoed Zelfstandigen ZZP ers (72%) ZZP ers (77%) Bouwbedrijven (75%) Klusbedrijven (65%) Klusbedrijven (69%) Klusbedrijven (74%) Klusbedrijven (55%) ZZP ers (50%) Buitenlandse bedrijven (34%) Buitenlandse bedrijven (37%) ZZP ers (50%) Buitenlandse bedrijven (39%) OnderhoudNL Ondernemerspanel meting 23 - a13fsgov2 29

4. Actuele vragen OnderhoudNL excl. Industrieel Ondervindt u momenteel meer concurrentie van collega-bedrijven dan voor de economische recessie? Naast concurrentie uit andere branches kan er ook meer concurrentie zijn tussen collega-bedrijven: 68% van alle bedrijven geeft aan dat dit het geval is. De concurrentiedruk van collega-bedrijven is het grootst in de sector Totaal/Vastgoed; 79% geeft aan dat de concurrentie van collega-bedrijven is toegenomen. De zelfstandigen hebben er het minste last van; 55% ondervindt meer concurrentie van collega-bedrijven. Meer concurrentie van collega-bedrijven 23 e meting Hoogseizoen 2013 % Ja 16 e meting Laagseizoen 2009/2010 % Ja Totaal 68% 25% 7% 74% 57% Schilders 72% 23% 5% 82% 60% Totaal/Vastgoed 79% 18% 3% 92% 89% Zelfstandigen 55% 31% 14% 46% 38% Ja Nee Weet niet/geen mening OnderhoudNL Ondernemerspanel meting 23 - a13fsgov2 30

4. Actuele vragen OnderhoudNL excl. Industrieel Op welk gebied denkt u dat uw collega-bedrijven de komende tijd meer gaan concurreren? Bijna alle bedrijven (88%) die meer concurrentie ondervinden van collega-bedrijven, geven aan dat de concurrentie plaats vindt op het gebied van prijs. Op de meer kwalitatieve aspecten van de dienst die wordt geleverd, zoals de kwaliteit van het werk (21%), de service (14%), de garantie (10%) en de leveringsvoorwaarden (4%) wordt aanzienlijk minder vaak geconcurreerd. De verschillen tussen de sectoren Schilders, Totaal/Vastgoed en Zelfstandigen zijn vrijwel nihil. Aspecten waarop collega-bedrijven meer gaan concurreren 23 e meting Hoogseizoen 2013 16 e meting Laagseizoen 2009/2010 Prijs 88% 94% 95% Kwaliteit 21% 25% 21% Service 14% 10 12% Garantie 10% 6% 6% Leveringsvoorwaarden 4% 1% 4% Anders 4% 2% 4% Weet niet/geen mening 6% 2% 0% OnderhoudNL Ondernemerspanel meting 23 - a13fsgov2 31

4. Actuele vragen OnderhoudNL excl. Industrieel Het Kabinet heeft een paar jaar geleden een pakket aan maatregelen genomen om de crisis te bestrijden. Kunt u hieronder aangeven hoe u de verschillende maatregelen uit dit pakket voor u hebben uitgepakt? De meeste bedrijven hebben het meeste baat gehad bijde 6% BTW regeling voor isolatieglas (42%). Beoordeling maatregelen - deel 1 6% BTW regeling voor isolatieglas 13% 29% 21% 9% 2% 27% Glassubsidieregeling isolatieglas 4% 16% 17% 17% 5% 40% Verhoging MKB-winstvrijstelling 6% 13% 15% 11% 4% 53% Willekeurige of vervroegde afschrijving 3% 12% 18% 9% 3% 56% Gematigde loonontwikkeling 4% 11% 17% 21% 8% 40% Rijksoverheid gaat haar rekeningen sneller betalen 6% 9% 10% 11% 7% 57% Stimuleren van de bouw in de publieke sector 3% 11% 18% 20% 10% 39% Nieuwe regeling voor werktijdverkorting (deeltijd-ww) 2% 6% 10% 8% 8% 67% Zeer goed Goed Voldoende Matig Slecht Weet niet/geen mening OnderhoudNL Ondernemerspanel meting 23 - a13fsgov2 32

4. Actuele vragen OnderhoudNL excl. Industrieel Het Kabinet heeft een paar jaar geleden een pakket aan maatregelen genomen om de crisis te bestrijden. Kunt u hieronder aangeven hoe u de verschillende maatregelen uit dit pakket voor u hebben uitgepakt? Beoordeling maatregelen - deel 2 Uitstel vragen voor betaling belastingschuld 6% 10% 7% 4% 73% Vorst WW-regeling 4% 8% 9% 10% 68% Uitbreiding financieringsregelingen 4% 7% 11% 10% 68% Stimuleringsmaatregelen voor de DGA 4% 10% 9% 5% 72% Verruiming borgstellingkrediet 3% 8% 6% 6% 76% Depositogarantieregeling 4% 7% 5% 5% 80% Sloopregeling voor oude auto s 2% 6% 6% 6% 79% Zeer goed Goed Voldoende Matig Slecht Weet niet/geen mening OnderhoudNL Ondernemerspanel meting 23 - a13fsgov2 33

4. Actuele vragen OnderhoudNL excl. Industrieel Naast de extra dienstverlening van OnderhoudNL brengt de kredietcrisis ook extra lobbypunten met zich mee. Hoe waardeert u de lobby van OnderhoudNL op de onderstaande punten? Welke twee lobbypunten vindt u momenteel het belangrijkste? De bedrijven waarderen met name de lobby van OnderhoudNL aangaande de verruiming van de toepassing van het verlaagd BTWtarief en het fiscaal aftrekbaar maken van onderhoud (respectievelijk 73% en 57%). Dit zijn ook de lobbypunten die de bedrijven het belangrijkste vinden. Waardering lobby OnderhoudNL Verruiming toepassing verlaagd BTW-tarief 34% 39% 16% 3% 8% Onderhoud fiscaal aftrekbaar maken 28% 29% 16% 9% 2% 17% Voortzetting subsidieregeling dubbel glas Onderhoud vastgoed intensiveren en versnellen Gematigde stijging CAO-lonen Stimulering innovatie 16% 13% 12% 9% 34% 31% 28% 28% 18% 7% 15% 10% 2% 19% 14% 5% 21% 7% 2% 24% 30% 24% 34% Belangrijkste lobbypunten Onderhoud fiscaal aftrekbaar maken Verruiming toepassing verlaagd BTW-tarief Gematigde stijging CAO-lonen 28% 70% 63% Vorst WW-regeling 9% 15% 11% 10% 5% 51% Onderhoud vastgoed intensiveren en versnellen 10% Zeer goed Goed Voldoende Matig Slecht Weet niet/geen mening Vorst WW-regeling Voortzetting subsidieregeling dubbel glas Stimulering innovatie Weet niet/geen mening 9% 7% 3% 2% OnderhoudNL Ondernemerspanel meting 23 - a13fsgov2 34

Inhoud 1 Inleiding 2 Respons en bedrijfskenmerken 3 Conjunctuur 4 Actuele vragen - OnderhoudNL excl. Industrieel 5 Actuele vragen - Industrieel 6 Conclusies 41

6. Conclusies Conjunctuur Tijdens de vorige laagseizoenmeting werd gesproken over een dieptepunt sinds het begin van de metingen in 2009. De meting over het afgelopen halfjaar laat zien dat het ook werkelijk het dieptepunt betrof, want de stemming ten aanzien van omzet en werkgelegenheid is licht positiever dan een jaar geleden. Ook wanneer wordt gekeken naar de verwachtingen voor het komende hoogseizoen blijkt dat de ondernemers positiever gestemd zijn dan een jaar geleden. In het laagseizoen 2013/2014 hebben zowel de omzet, als de werkgelegenheid zich positief ontwikkelt ten opzichte van het laagseizoen 2012/2013. Dit is een beeld dat geldt voor alle individuele sectoren. Daarmee zijn we terug op het niveau van het laagseizoen 2010/2011. Wanneer een vergelijking wordt gemaakt met andere branches blijkt dat leden van OnderhoudNL hun eigen situatie nog altijd slechter inschatten dan ondernemers uit andere branches. Naast de ontwikkelingen in het afgelopen halfjaar zijn de ondernemers ten opzichte van vorig jaar ook licht positiever over de verwachte omzet en werkgelegenheid voor het komende hoogseizoen. Dit geldt voor alle individuele sectoren. De achterliggende redenen (p.28) die worden genoemd bij de verwachting voor het komende hoogseizoen verraden dat de stemming zeker niet als positief kan worden uitgelegd. Kijkend naar de mate waarin de orderportefeuille van OnderhoudNL leden is gevuld, blijkt dit overeenkomstig met die van andere branches in de bouw. Gemiddeld kan men met de huidige orderportefeuille de werknemers nog 18 weken aan het werk houden. Het percentage ondernemers met een negatieve omzet in het afgelopen halfjaar, dat de economische crisis aanduidt als oorzaak is gedaald ten opzichte van een jaar geleden (70% nu versus 82% toen). De concurrentiedruk wordt juist weer door iets meer ondernemers gevoeld dan vorig jaar (66% nu versus 57% toen). 42

6. Conclusies Actuele vragen OnderhoudNL Er zijn een aantal actuele zaken waar de OnderhoudNL graag meer aandacht aan wil besteden. Eén van deze punten is de toegenomen concurrentie vanuit andere branches. Ongeveer een derde van de leden van OnderhoudNL geeft aan het gevoel te hebben dat de concurrentie van buiten de sector is toegenomen. Deze groep ervaart met name meer concurrentie van ZZP -ers, klusbedrijven (beiden 72%) en buitenlandse bedrijven (43%). Dit beeld is nauwelijks gewijzigd ten opzichte van voorgaande metingen. Naast concurrentie uit andere branches heeft tweederde van de ondernemers het gevoel dat de interne concurrentie sterker is geworden ten opzichte van de situatie voor de recessie. Met name in de sector Totaal/vastgoed is dit het geval, terwijl zelfstandigen dit gevoel het minst sterk hebben. Ondernemers die het gevoel hebben meer concurrentie van collega-bedrijven te ondervinden verwachten dat dit in de toekomst voornamelijk betrekking zal hebben op de prijs. Dit beeld geldt voor alle individuele sectoren en is vrij stabiel ten opzichte van voorgaande metingen. Van het pakket aan maatregelen dat enkele jaren geleden is genomen door het kabinet blijkt voornamelijk de 6% BTW-regeling voor isolatieglas te worden gewaardeerd. Twee lobbypunten steken er met kop en schouder bovenuit, zowel wat betreft waardering, als qua belang en dat zijn het fiscaal aftrekbaar maken van onderhoud en verruiming van de toepassing van het verlaagde BTW-tarief. 43

6. Conclusies Actuele vragen Industrieel De perceptie van het prijsniveau ten opzichte van een jaar geleden onder industrieel leden, is dat deze nauwelijks is veranderd en dat als dit wel het geval is men aangeeft dat er sprake is van een daling. Opdrachtgevers eisen vaak garanties op uitgevoerd metaalconserveringswerk. In de meeste gevallen geven industrieel leden garanties af van drie tot vijf jaar. Meer dan een derde van de industrieel leden geeft aan dat het voldoen aan de garantie-eisen van opdrachtgevers soms problemen oplevert. De garantie-eisen die betrekking hebben op de prestaties van het verfsysteem kunnen neergelegd worden bij de leverancier van verf. Voor de helft van de industrieel leden is het geen enkel probleem om de garantie-eisen neer te leggen bij de verfleverancier. Met betrekking tot het onderbrengen van de financiële risico s van de door industrieel leden afgegeven garanties bij een verzekeraar is sprake van gebrekkige kennis over de mogelijkheden. Sommige branches kennen een kwaliteitslabel of erkenningsregeling. Een dergelijke regeling bevat uniforme afspraken over de condities waaronder het werk wordt aangegaan; over de wijze waarop met geschillen wordt omgegaan en over de wijze waarop met uitspraken van geschillen en daaruit voortvloeiende claims wordt omgegaan, bijvoorbeeld via een waarborgfonds. Een dergelijk kwaliteitslabel of erkenningsregeling wordt door meer dan een derde van de industrieel leden toegejuicht. 44

15 mei 2014, USP Marketing Consultancy B.V. De in deze uitgave vermelde gegevens zijn strikt vertrouwelijk en alle hierop betrekking hebbende auteursrechten, databankrechten en overige (intellectuele) eigendomsrechten worden uitdrukkelijk voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van USP Marketing Consultancy OnderhoudNL B.V. verveelvoudigd Ondernemerspanel en/of openbaar meting gemaakt 24 - a14onlov1 worden. 45