Nederland Vertaalt Lesbrief Nederlands, OK? Engels, Please! Inleiding Om aandacht te vestigen op het belang van vertalen, organiseert het Prins Bernhard Cultuurfonds dit jaar voor de vijfde keer de landelijke manifestatie Nederland Vertaalt rond de uitreiking van de Martinus Nijhoff Vertaalprijs, die wordt uitgereikt op 14 maart 2015. Scholieren Vertaalprijsvraag 2015 Een cruciaal onderdeel van Nederland Vertaalt is de jaarlijkse scholierenprijsvraag. Hiermee wil het Cultuurfonds jongeren laten kennismaken met vertalen. Want vertalen is zowel leuk als leerzaam. Het puzzelen met taal en het plezier van het vinden van een goede oplossing gaan samen met het besef van de rijkdom van taal. Door intensief met een tekst bezig te zijn, vergroten de leerlingen spelenderwijs hun woordenschat en oefenen zij hun schrijf- en leesvaardigheid. De creativiteit wordt uitgedaagd en tijdens het vertalen stuiten de scholieren op eigen(aardig)heden van talen die min of meer vanzelf leiden tot nadenken en met elkaar praten over betekenis- en cultuurverschillen. Opzet van deze lesbrief De vertaalprijsvraag bestaat uit twee te vertalen songteksten. De Nederlandse tekst Astronaut van Spinvis moet worden vertaald naar het Engels. En van de Engelse songtekst Happy van Pharrell Williams moet een Nederlandse vertaling worden gemaakt. In deze lesbrief worden delen uit de opgaven voor de vertaalprijsvraag behandeld. De volledige opgaven voor de prijsvraag zijn te vinden op www.nederlandvertaalt.nl. Je kunt je complete vertaling inzenden via deze website. Bij elke songtekst kom je vertaalproblemen tegen die te maken hebben met vorm en inhoud. Deze lesbrief is gericht op precies deze twee aspecten: 1 Het zijn songteksten; die moet je kunnen zingen! Maak er dus een goed lopende vertaling van en waar het origineel rijmt, moet de vertaling ook rijmen. 2 Elke song vertelt een verhaal, elke vertaling moet ook een verhaal vertellen. Ook op zins- en woordniveau moeten de originele tekst en de vertaling op elkaar aansluiten. Lesbrief Nederland Vertaalt Scholieren Vertaalprijsvraag 2015 1
Om te beginnen enkele tips Vier gouden vertaaltips van Bindervoet & Henkes (de vertalers van onder meer alle songteksten van The Beatles en Bob Dylan) Tip 1 Je vertaalt een liedje dat gezongen wordt op een melodie die al bestaat. Zing daarom altijd mee met wat je vertaalt. Zoek waar de klemtonen liggen op de maat van de muziek. Ga mee met de flow van het ritme.alleen dan merk je of het past. Je mag natuurlijk wel eens smokkelen, afhankelijk van het lied en/of de artiest, maar het mooiste is als jouw vertaling precies meeloopt met het origineel. Tip 2 Waar moet je beginnen met vertalen? Vaak bedenk je plotseling de vertaling voor een regel of de titel zolang je die maar lang genoeg in je hoofd hebt laten rondgaan. En als je die ingang eenmaal hebt, als je die deur hebt ontdekt, kun je de rest van het gebouw eromheen optrekken. Gewoon op niks af beginnen is veel moeilijker, hoewel een klankvertaling of een parodie ook heel mooi kan worden.vergeet niet dat de muziek al veel van het emotionele werk opknapt: de muziek bepaalt voor een belangrijk deel de stemming en geeft lading aan de tekst. Daar liggen kansen voor de vertaler om er iets anders mee te doen. Grijp die. Tip 3 Wees niet bang om het fout te doen. Je moet natuurlijk nooit bang zijn, maar het gaat erom dat je niet al te voorzichtig moet zijn.vergeet niet dat je altijd de muziek hebt die het gevoel van de woorden steunt. Soms is een liedtekst nu eenmaal banaler en normaler dan je altijd dacht toen je hem in de oorspronkelijke taal hoorde. Of juist abnormaler. In het Nederlands komt alles vier keer zo hard aan (wij noemen dit De Wet van Froger). Liedjes bevatten ook vaak rare dingen, dingen die niet kloppen, en waarvan je dus niet moet schrikken. En als je vertaalt, kun je je best vreemde dingen permitteren. Het wordt altijd wat anders en het blijft nooit hetzelfde! Profiteer daarvan.vertalen is niet: x = y, maar x + y = z. Tip 4 Vergeet niet wat het liedje bijzonder maakt. Zoek de reden waarom het geschreven is zoals het geschreven is. De kern van het verhaal. Verdere algemene tips Tip 5 Bekijk de clips op youtube! De clip van Pharrell Williams is hier te vinden: https://www.youtube.com/watch?v=y6sxv-suytm Spinvis vind je hier: https://www.youtube.com/watch?v=0d0qrrr6je0 Zing hardop mee met het origineel! Tip 6 Print de tekst uit en onderstreep de lettergrepen die beklemtoond zijn. Tip 7 Er zijn verschillende vertaalhulpmiddelen die je kunt gebruiken: een woordenboek (synoniemenwoordenboek, rijmwoordenboek) een internetwoordenboek je medeleerlingen of je leraar of lerares vertaalprogramma s zoals Google Translate (translate.google.nl) en www.vertalen.nu/zinnen/. Vertaalhulpmiddelen zijn niet verboden, maar gebruik altijd je eigen verstand, en vooral: je eigen creativiteit en originaliteit! Lesbrief Nederland Vertaalt Scholieren Vertaalprijsvraag 2015 2
Oefening Vertaal de ene regel van het refrein van Astronaut ( Goeie reis en hou je haaks en kijk goed uit. ) met behulp van Google Translate. Wat gebeurt hier? Vertaal de eerste twee zinnen van Pharrell Williams liedje (It might seem crazy what I m about to say, Sunshine she s here, you can take a break) met behulp van vertalen.nu/zinnen/. Wat vind je van het resultaat? Waarschuwing: Op internet zijn heel veel slechte kant-en-klaar-vertalingen van songteksten te vinden. Kijk er voor de grap eens naar en zoek de vele fouten! Het heeft geen zin om zo n internetvertaling te kopiëren en in te zenden voor deze prijsvraag. Aan de slag We richten nu de aandacht op de beginregels van beide songteksten. Je vindt hieronder aanwijzingen, aandachtspunten en vragen bij de opdrachten. Fragment A het begin van Astronaut Spinvis 1 Goeie reis je hebt nu geen gewicht 2 Astronaut ga sneller dan het licht. 3 De planeten zingen zacht 4 Van het wonder dat je wacht. 5 Kijk niet om, ga steeds vooruit 6 Goeie reis en hou je haaks en kijk goed uit. 7 Astronaut, als traan verzilverd kind. 8 Astronaut, door duisternis omringd. Opdracht A1 De tekst van Spinvis lijkt op een slaapliedje, alsof de schrijver zich richt tot een kind dat aan zijn levensreis begint. 1 Of denk je dat het over iets heel anders gaat? Wat zou die astronaut nog meer kunnen zijn? Of is het alleen maar een astronaut? 2 Kun je een Engels rijmpaar verzinnen dat net zo kort en krachtig en klassiek is als zacht/wacht? 3 Ken je Engelse slaapliedjes? Kun je daar woorden of ideeën uit halen? 4 Ken je Engelse liedjes die over de ruimtevaart gaan? Kun je daar wat mee? Lesbrief Nederland Vertaalt Scholieren Vertaalprijsvraag 2015 3
Opdracht A2 Maak er Engels van, dat je kan meezingen met het origineel.vertaal zin voor zin, maar verlies het geheel niet uit het oog. Hou in de gaten waar het precies over gaat. Enkele aanwijzingen en aandachtspunten: Regel 1 Je hebt nu geen gewicht. Hoe kun je dat op andere manieren zeggen in het Nederlands? Laten die zich eenvoudiger vertalen en rijmen op de volgende regel? Regel 4 Het wonder dat je wacht. De taal is bedrieglijk eenvoudig, maar toch is het zelden spreektaal.wat ga je daarmee doen in het Engels? Regel 5 Ga steeds vooruit. Speelt de figuurlijke betekenis hier ook mee? Regel 7 Als traan verzilverd kind. Wat stel je je daarbij voor? Kun je uit je eigen voorstelling elementen halen die je helpen bij het vertalen van dit beeld? Regel 7-8 Kind - Omringd is een halfrijm, dat wil zeggen dat het niet voluit rijmt, maar dat de klank wel in de buurt komt. Kun je dit effect ook in het Engels bereiken? Fragment B couplet 1 en refrein van Happy Pharrell Williams 1 It might seem crazy what I m about to say 2 Sunshine she s here, you can take a break 3 I m a hot air balloon that could go to space 4 With the air, like I don t care baby by the way 5 Because I m happy 6 Clap along if you feel like a room without a roof 7 Because I m happy 8 Clap along if you feel like happiness is the truth 9 Because I m happy 10 Clap along if you know what happiness is to you 11 Because I m happy 12 Clap along if you feel like that s what you wanna do Opdracht B1 Dit is een vrolijk liedje. 1 Of lijkt dat maar zo? Pak de hele tekst erbij en kijk wat er in het tweede couplet en in de bridge (brug) gezegd wordt. Zit er toch nog ergens een addertje onder het gras? 2 Wat doe je met het kernwoord, het sleutelwoord, happy? 3 Kun je een Nederlands rijmpaar verzinnen dat net zo onverwacht werkt als roof / truth? 4 Bekijk en beluister ook wat parodieën op dit liedje: https://www.youtube.com/watch?v=o_dwmluh1yq http://www.youtube.com/watch?v=ucoenjtdp-u http://www.wired.com/2014/07/weird-al-happy-parody/ http://www.mirror.co.uk/news/weird-news/watch-italian-prisoners-dance-pharrell-3935657 http://www.stuff.co.nz/the-press/christchurch-life/10291326/new-zealands-answer-to-pharrell- Williams Je kunt natuurlijk ook zelf een parodie maken, met bijvoorbeeld een totaal tegengestelde strekking. Het liedje lijkt erom te vragen! Lesbrief Nederland Vertaalt Scholieren Vertaalprijsvraag 2015 4
Opdracht B2 Maak er Nederlands van dat je kan meezingen met het origineel. Enkele aanwijzingen en aandachtspunten: 1 Waar zitten de (half)rijmwoorden of -klanken? Pharrell Williams legt de klemtonen vaak op rare plekken.als je dat ook in het Nederlands doet, moet het duidelijk zijn dat je het expres doet. 2 In de brug komt de ongrammaticale maar spreektalige zinswending Bring me down / Can t nothing voor. Is daar een leuk Nederlands equivalent voor te vinden? Bedenk dat dit ook dingen zijn die het liedje leuk maken in het Engels. Tot besluit Dit is nog maar het begin van je vertaling(en) de songteksten bevatten nog meer regels. Zie voor de volledige opgaven de website www.nederlandvertaalt.nl. Veel succes en plezier! Let op: de uiterste inzenddatum is 7 januari 2015! Lesbrief Nederland Vertaalt Scholieren Vertaalprijsvraag 2015 5 vormgeving: studio casper klaasse