Jaarrekening Jaarverslag 2006 JAARVERSLAG DE EENDRAGT PENSIOEN N.V. 2 011 English Summary Toelichting Jaarrekening 24 mei 2012 Dit verslag is vastgesteld overeenkomstig Artikel 23, lid 2 van de statuten
JAARVERSLAG 2011 PERSONALIA Raad van Commissarissen Mr. R.E. Rogaar (voorzitter) K.C. Jonasse Ing. J.M.M. Orie J.W. Rietmulder L. Zegers RA Beleggingscommissie D. Wenting AAG RBA (voorzitter) Drs. E.M. Knoope RBA Drs. J.B. Molenkamp RBA RO Drs. H. van der Zwaag RA Drs. B.G. Broens Directie Drs. P.D.H. Menco RBA A. Nieuwenhuizen, actuarieel analist AG Certificerend actuaris E. Nebbeling Actuaris AG, Actimos Accountant W. Teeuwissen RA, KPMG Accountants N.V. Vormgeving: Opmaak en druk: Papier binnenwerk: Omslagpapier: colofon Michiel Schwing, Paswerk grafisch Paswerk grafisch, Cruquius 120 grams promail plus natuurwit zonder optische witmakers, Clairefontaine 300 grams off-white aquarel elegance 100% houtvrij cellulose, papierfabriek Schut B.V. 2
Jaarverslag 2011 Inhoudsopgave Jaarverslag 2006 Kerncijfers 4 Curriculum Vitae Raad van Commissarissen en Directie 5 Verslag Raad van Commissarissen 7 Verslag Directie 11 Pensioenen 20 Beleggingen 24 Ontwikkelingen na balansdatum 40 Jaarrekening Balans 42 Winst- en verliesrekening 44 Kasstroomoverzicht 45 Actuariële resultatenanalyse 46 Toelichting jaarrekening 47 Algemeen 49 Verslaggevingskader 59 Balansposten 60 Technische voorzieningen 61 Winst- en verliesrekening 63 Toelichting balans 64 Toelichting winst- en verliesrekening 74 Toelichting actuariële resultatenanalyse 78 Overige gegevens Resultaatbestemming 81 Controleverklaring 82 English Summary 85 Verzekerde ondernemingen 92 3
JAARVERSLAG 2011 Jaarverslag kerncijfers Ultimo 2011 2010 Aantal polissen Actieve deelnemers 5.826 6.251 Arbeidsongeschikte deelnemers 224 224 Premievrij verzekerden 9.708 8.970 Gepensioneerden 4.916 4.816 20.674 20.261 2011 2010 Premies/koopsommen 51,6 180,3 Waardeoverdrachten: Inkomend 7,3 4,2 Uitgaand 7,6 2,3 Uitkeringen 48,6 47,6 Pensioenverplichtingen 1.225,2 1.089,3 Mutatie eigen vermogen 75,8-88,1 Wettelijk benodigde solvabiliteit 49,7 44,7 Aanwezige solvabiliteit 189,7 113,9 Beleggingen: Belegd vermogen 1.454,3 1.255,1 Beleggingsinkomen 48,0 47,7 bedragen in miljoenen euro s 4
CURRICULUM VITAE RAAD VAN COMMISSARISSEN EN DIRECTIE Raad van Commissarissen Jaarverslag 2006 Mr. R.E. Rogaar (voorzitter, extern deskundige, 67) Beroep: gepensioneerd (voormalig voorzitter directie Theodoor Gilissen Bankiers) Commissariaten Voorzitter van de Raad van Commissarissen van De Eendragt Pensioen NV Lid van de Raad van Commissarissen van Koninklijke Brill N.V. Lid van de Raad van Commissarissen Darlin N.V. Lid van de Raad van Commissarissen Vereeniging Nederlandsch Historisch Scheepvaart Museum Nevenfuncties Treasurer Europa Nostra Penningmeester Stichting Jan Brouwer Fonds Penningmeester Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen Bestuurslid Sirtema Stichting Bestuurslid Stichting Erik Hazelhoff Roelfzema Prijs Benoemd: december 2006 Aftreden volgens rooster: december 2012 K.C. Jonasse (op voordracht werknemers, 51) Beroep: financieel controller Owens Corning Veil Netherlands B.V. Benoemd: december 2008 Aftreden volgens rooster: december 2013 Ing. J.M.M. Orie (op voordracht gepensioneerden, 65) Beroep: gepensioneerd (voormalig plant manager Owens Corning) Nevenfuncties Betrokken bij en actief in diverse organisaties op sociaal-charitatief terrein. Benoemd: december 2006 Herbenoemd: november 2010 Aftreden volgens rooster: november 2014 J.W. Rietmulder (externe deskundige, op voordracht directie, 61) Beroep: zelfstandig pensioenadviseur en interim manager Nevenfuncties Docent bij Stichting Pensioenopleidingen (SPO) en het Actuarieel Instituut (AI) Erevoorzitter van de Kring van Pensioenspecialisten Benoemd: juni 2006 Herbenoemd: november 2010 Aftreden volgens rooster: november 2014 5
JAARVERSLAG 2011 Jaarverslag L. Zegers RA (op voordracht verzekeringnemers, 43) Beroep: financieel directeur en groepscontroller bij respectievelijk Loparex B.V. en de Loparex Group. Nevenfuncties Bestuurslid diverse charitatieve instellingen Benoemd: december 2006 Herbenoemd: november 2011 Aftreden volgens rooster: december 2015 Directie Drs. P.D.H. Menco RBA (Algemeen directeur, 55) Nevenfuncties Lid beleggingscommissie Stichting Alcatel-Lucent Pensioenfonds Lid beleggingscommissie Stichting Pensioenfonds IBM Nederland Lid Advisory Board Aberdeen Balanced Property Fund Lid Advisory Board Institutional Investor Bestuurslid diverse charitatieve instellingen In dienst sinds: 2004 A. Nieuwenhuizen, actuarieel analist AG (Directeur, 54) In dienst sinds: 1994 6
VERSLAG RAAD VAN COMMISSARISSEN Gedurende 2011 heeft de Raad van Commissarissen (RvC) van De Eendragt Pensioen N.V. (De Eendragt) negen maal vergaderd. Daarnaast hebben vier RvC commissies zich gedurende het verslagjaar nader verdiept in specifieke onderwerpen. Jaarverslag 2006 Tijdens de formele vergaderingen heeft de RvC zich gebogen over onder andere: - het jaarverslag 2010 - de rapportage van de certificerend actuaris - de toereikendheidstoets en de nieuwe eisen van De Nederlandsche Bank (DNB) dienaangaande - diverse tussentijdse uitvragen door DNB - de bevindingen en aanbevelingen van de accountant - behaalde resultaten en kosten (korte en lange termijn) - voorbereiding van de bestuurs- en aandeelhoudervergaderingen - de beheers- en controlesystemen - de strategie van de vennootschap - toekomstscenario s en stress tests onder verschillende omstandigheden - de versterking van het eigen vermogen - het acquisitiebeleid en potentiële verzekeringnemers - de verzekeringscondities, mede in het kader van Solvency II - het risicobeleid en beheersing van algemene en specifieke risico s - het beleggingsbeleid in algemene zin en de behaalde rendementen - de goedkeuring van de basis van het beleggingsbeleid in het beleggingsplan 2012 - de rapportage door de voorzitter van de Beleggingscommissie - de afdekking van het renterisico op de verplichtingen - het indexatiebeleid voor de solidaire portefeuille - het compliance beleid - de uitgebreide Gedragscode - de gewijzigde organisatiestructuur - de korte termijn targets voor de Directie - de honorering en korte en lange termijn bonus van de Directie - het beloningsbeleid in het kader van de Regeling Beheerst Beloningsbeleid - de wisseling van certificerend actuaris in 2012 - het eigen functioneren van de RvC Medio 2011 heeft de RvC tezamen met de Directie en de CFO zich een dag teruggetrokken voor een nadere beschouwing van diverse strategische vraagstukken ten aanzien van de vennootschap. Met name de lange termijn ontwikkeling van de solvabiliteit en verschillende mogelijkheden ter versterking van het eigen vermogen hebben veel aandacht gekregen. De RvC heeft overleg gevoerd met de accountant, de certificerend actuaris van de vennootschap en de voorzitter van de Beleggingscommissie. In afwezigheid van de Directie werd het functioneren van de Directie geëvalueerd, alsmede die van de RvC leden zelf. 7
JAARVERSLAG 2011 Jaarverslag Commissievergaderingen De RvC heeft in 2008 vier commissies in het leven geroepen om met de Directie dieper in te kunnen gaan op specifieke onderwerpen. Het zijn de Audit commissie, het Beleggingscomité, de HRM commissie en de Verzekeringscommissie. De Audit commissie heeft in 2011 driemaal vergaderd. In deze bijeenkomsten werd aandacht besteed aan: - het jaarwerk 2010 - het accountantsverslag 2010 - de herrapportage aan DNB naar aanleiding van gewijzigde eisen van DNB aan de toereikendheidstoets 2010 - Solvency II - de voorbereiding van het jaarwerk 2011 Het Beleggingscomité, aangevuld met de voorzitter van de Beleggingscommissie van De Eendragt, heeft twee maal vergaderd. Daarbij zijn de volgende onderwerpen besproken. - een evaluatie van de samenwerking met en rapportagewijze van de Beleggingscommissie - de taakverdeling tussen Beleggingscommissie en Beleggingscomité - het verslag van de voorzitter van de Beleggingscommissie aan de RvC - uitbreiding van het comité met de risicomanager - de ter afdekking van het renterisico gebruikte total return swap - de strategie van de aandelenmanager, welke gebruikt maakt van een niet-marktwaarde gewogen beleggingsbeleid - het selectieproces en de periodieke evaluatie van externe beheerders - het risicomanagement met uitleg door de risicomanager De HRM commissie heeft drie keer vergaderd. Tijdens de bijeenkomsten is gesproken over: - het personeelsbeleid en organisatiestructuur in brede zin - de aanpassing van de organisatiestructuur - bevoegdheden en verantwoordelijkheden van medewerkers - de voortgang van het coaching traject - de targets van de Directie en de medewerkers - de korte en lange termijn bonus van de Directie - het nieuwe bonusbeleid voor medewerkers - de pensioenregeling voor de medewerkers van De Eendragt - de risk manager Solvency II De Verzekeringscommissie is één maal bijeen gekomen en heeft specifiek aandacht besteed aan de volgende onderwerpen. - het acquisitiebeleid in het kader van Solvency II - de tariefstelling voor nieuwe contracten - nieuwe producten ten aanzien van premieovereenkomsten - een onderzoek naar de herverzekering van de solidaire portefeuille 8
Samenstelling RvC Conform het in 2006 door de Stichting De Eendragt Pensioen, enige aandeelhouder van de vennootschap, goedgekeurde reglement van de RvC bestaat deze laatste uit ten minste vier, maar in de praktijk uit vijf personen. Naast de onafhankelijke voorzitter worden de leden voorgedragen door respectievelijk de verzekerde ondernemingen, de werknemers bij die ondernemingen en de vertegenwoordigers van de niet-actieven in het bestuur van de Stichting De Eendragt Pensioen. Daarnaast wordt een RvC-lid benoemd op voordracht van de Directie. Allen dienen zonder last of ruggespraak en in gezamenlijkheid te functioneren, waarbij de belangen van alle betrokkenen en de vennootschap naar vermogen gelijkelijk behartigd dienen te worden. Geen van de RvC leden bezit aandelen of andere eigendomsrechten van de vennootschap. Wel zijn de heren Jonasse en Zegers via hun werkgever bij De Eendragt verzekerd, terwijl de heer Orie een pensioen van De Eendragt ontvangt. De externe leden en het door de niet-actieven voorgedragen lid ontvangen een remuneratie voor hun werkzaamheden. De door de ondernemingen en werknemers voorgedragen leden krijgen alleen een onkostenvergoeding. Daarnaast ontvangen alle leden vanaf 2011 presentiegeld voor het bijwonen van de vergaderingen van de RvC commissies. De RvC heeft een brede kennis van alle relevante aspecten van De Eendragt en houdt deze kennis actief bij. Ieder jaar vindt een zelfevaluatie plaats. In 2010 is dat onder leiding van een extern deskundige gebeurd. Tevens ziet de voorzitter van de RvC in nauwe samenwerking met de Directie toe op de permanente educatie van de leden van de RvC. Daarnaast houdt een aantal leden van de RvC hun kennis bij vanuit hun eigen discipline en dagelijkse werkzaamheden. De RvC als geheel heeft in het verslagjaar geen specifieke opleidingen gevolgd anders dan een aantal lezingen gedurende de jaarlijkse strategiedag met de Directie. Jaarverslag 2006 Financiële soliditeit De RvC heeft na consultatie van de accountant geconstateerd dat de financiële soliditeit van de vennootschap aan de daaraan thans te stellen eisen voldoet. De eigen vermogenspositie is in het verslagjaar aanzienlijk versterkt door een positief resultaat op de afdekking van het renterisico van de verplichtingen in combinatie met een eenmalig voordeel door tijdige omruil van Franse in Duitse staatsleningen en de op een zeer gunstig moment verkochte inflation swaps. Ondanks de ruime solvabiliteitspositie blijft het wenselijk om op langere termijn het eigen vermogen van de vennootschap te kunnen versterken. De daartoe benodigde voorbereidingen hebben in het verslagjaar ruime aandacht van de RvC gekregen. De depotbuffers, de algemene reserve van de solidaire portefeuille en het eigen vermogen van De Eendragt hebben een klein positief beleggingsrendement laten zien in combinatie met de nagestreefde prudente risicobeheersing. Het rendement op de verschillende risicoklassen van de premieovereenkomsten was zeer tevredenstellend in het licht van de moeilijke omstandigheden op de financiële markten. Wel betreurt de RvC het dat in 2012 geen indexatie voor de pensioenen in de solidaire portefeuille kon worden gegeven. 9
JAARVERSLAG 2011 Jaarverslag Tot besluit De RvC spreekt zijn waardering uit voor het door de Directie gevoerde beleid, dat zich richt op risicobeheersing en de belangen behartigt van alle stakeholders, waaronder de verzekerden, de aangesloten ondernemingen en de medewerkers. In 2011 heeft de Directie veel aandacht besteed aan enerzijds de kansen en risico s voor De Eendragt bij een uitblijvende externe versterking van het eigen vermogen en anderzijds aan de mogelijkheden om het eigen vermogen te vergroten. Ook is de RvC zeer ingenomen met het beleggingsresultaat in een voor de financiële markten extreem volatiele en onzekere periode. De RvC is alle medewerkers van De Eendragt zeer erkentelijk voor hun inzet en de aandacht voor de belangen van alle verzekerden en de aangesloten ondernemingen. Amsterdam, 24 mei 2012 R.E. Rogaar (voorzitter) K.C. Jonasse J.M.M. Orie J.W. Rietmulder L. Zegers 10
VERSLAG DIRECTIE Grieks worstelen en andere euro tragedies Na de kredietcrisis van 2008 leek de wereld op weg naar een geleidelijk herstel. Maar niets bleek minder waar. De economische opleving vanaf medio 2009 hing vooral samen met de ongekende monetaire verruiming door centrale banken. Die zorgde voor een overvloed aan geld in combinatie met een onnatuurlijk lage rente. Daar profiteerde in eerste instantie vooral het bankwezen van, maar ook het bedrijfsleven en in mindere mate de consument in veel landen. Helaas kan de op volle toeren draaiende geldpers de structurele problemen van overheden slechts verlichten, maar niet verhelpen. Daarvoor zijn de schulden en financieringstekorten te groot. Dat geldt vooral voor landen die door systematische overbesteding en structurele onevenwichtigheden in de economische structuur hun overheidsdeficit niet meer onder controle hebben. Absolute koploper in dit kader is Griekenland. Niet alleen kampt dit land met enorme tekorten en heeft het stelselmatig de problemen naar buiten toe geflatteerd, ook ontbreekt het aan de eensgezindheid van volk en beleidsmakers om fundamenteel het roer om te gooien. Ondanks miljardensteun vanuit de ECB en de andere eurolanden, een aantal akkoorden over schuldsanering en diverse pogingen van de Griekse regering tot het nemen van maatregelen, domineerde de vrees voor een faillissement en mogelijk zelfs het uittreden uit de euro de financiële markten in 2011. Een dergelijke gebeurtenis zou ver reikende, negatieve gevolgen hebben voor banken en institutionele beleggers in de rest van de eurozone. Als Griekenland uit de euro zou kunnen vallen, geldt dat ook voor andere landen, zoals Portugal, Spanje en zelfs Italië. De vrees voor een nieuwe omvangrijke crisis, die de gevolgen van de val van Lehman Brothers zou doen verbleken, overspoelde Europa. Aandelenkoersen, met name van financiële waarden, kwamen onder druk en obligatiehouders vluchtten massaal naar veilig gewaande landen met Duitsland als absolute koploper. Daardoor daalde de lange rente in Duitsland en Nederland tot het laagste niveau ooit (in Nederland sinds de 17e eeuw), terwijl zwakkere landen juist te maken kregen met een fors oplopende kapitaalmarktrente. De spreads tussen Duitsland en de rest van de eurozone gingen sterk omhoog. Zelfs landen als Frankrijk en Oostenrijk met de hoogste kredietstatus konden zich niet aan de malaise onttrekken. Zij zouden immers hun bancaire sector zwaar moeten steunen bij een faillissement van Griekenland en de uitstraling daarvan op de rest van Zuid- en Oost-Europa, wat de reeds hoge overheidsschulden verder opjaagt. Ondertussen blijken politici in Europa onderling zeer verdeeld over de te nemen maatregelen. Griekenland speelt het spel van de angst slim en weet iedere keer weer nieuwe concessies af te dwingen zonder zelf daadwerkelijk veel te doen. Hoewel Duitsland en Frankrijk zich opstelden als gezamenlijke leiders, hadden president Sarkozy en bondskanselier Merkel onderling grote verschillen van inzicht over de wijze waarop de crisis moet worden aangepakt. Verkiezingen in Frankrijk, diepgewortelde inflatievrees in Duitsland en een uiteenlopende grondhouding ten aanzien van de absolute onafhankelijkheid van de ECB verdiepten de onderlinge kloof. 11 Jaarverslag 2006
JAARVERSLAG 2011 Jaarverslag De ECB heeft gedurende het verslagjaar juist een overtuigend leidende positie ingenomen ten aanzien van de redding van de euro en landen met grote schuldenproblemen. Ook zorgde de ECB er voor dat een dreigende liquiditeitscrisis in het Europese bankwezen tijdig werd bezworen. Dit ging gepaard met een ongekende verruiming van de geldhoeveelheid, een beleid dat ook in 2012 met verve werd voortgezet. De ECB kocht in de aanloop voor meer structurele maatregelen voor honderden miljarden aan staatsleningen op om daarmee de rente in landen als Spanje en Italië te drukken. Terwijl de politici kibbelden, nam de ECB succesvolle maatregelen om de crisis in te dammen. Dat dit op termijn gepaard kan gaan met substantiële inflatierisico s die haaks staan op haar eigen doelstelling, alsmede het opzoeken van de uiterste grenzen van haar mandaat, nam de Bank, maar ook de politiek voor lief. Meer dan een eurocrisis Ook in de rest van de wereld namen de problemen aanzienlijk toe, zij het dat deze dankzij de perikelen in de eurozone minder in de schijnwerpers stonden. Het tekort op de begroting in de VS en Groot Brittannië is even onhoudbaar als dat van de meeste Zuid-Europese landen. Daarbij verkeert de VS al jaren in een politieke patstelling die door de naderende presidentsverkiezingen alleen maar wordt verdiept. Republikeinen en Democraten hebben uitsluitend oog voor hun eigen macht die ver schijnt uit te stijgen boven het landsbelang. Ook in de VS speelt het stelsel van centrale banken, de Fed, de rol van nationale redder van de economie door onconventionele monetaire verruiming. Hier heeft de Fed zelfs aangekondigd om de geldkraan tot tenminste 2014 volledig open te laten staan. Welke lange termijn gevolgen dit zal hebben voor de inflatie, valt nog te bezien. Mogelijk kiest de centrale bank opzettelijk voor geldontwaarding om daarmee de ondraagbare schuldenlast te drukken. Japan kreeg in het voorjaar van 2011 te maken met een aardbeving, gevolgd door een tsunami en een kernramp die het land ernstige economische schade berokkenden. Niet alleen geldt dat voor de korte termijn, ook structureel moet Japan op zoek gaan naar andere energiebronnen. Bovendien is het gebied rond de reactoren van Fukushima voor decennia onbruikbaar voor bewoning, wat eveneens voor langdurige problemen zal zorgen. In veel nieuw ontwikkelde landen, waaronder China en India, liep in 2011 de inflatie op tot een onaanvaardbaar hoog niveau. Dat had grote gevolgen voor de koopkracht van minder bedeelden. Tegelijk begon de huizenmarkt in China tekenen van krimp te vertonen met alle risico s van dien voor de welvaart van de middenklasse en de stabiliteit van het bancaire systeem. Ook hier vindt verdere monetaire verruiming plaats om de hoge groei in stand te houden. In de Arabische wereld ontstonden grootschalige onlusten die deels uitmondden in revoluties en de val van lang zittende dictators. Deze zogenaamde Arabische lente is nog in volle ontwikkeling en het valt dan ook moeilijk te voorspellen of de omwentelingen grote gevolgen gaan krijgen op mondiaal gebied, bijvoorbeeld voor de energieprijzen of de politieke stabiliteit in andere landen. Datzelfde geldt voor Iran, dat onverstoorbaar lijkt door te gaan met het ontwikkelen van kernwapens. De daarvan uitgaande dreiging kan resulteren in een nieuwe oorlog in het Midden-Oosten en een ernstige verstoring van de olietoevoer vanuit die regio. 12
Financiële markten Tegen de achtergrond van zoveel onzekerheid valt de reactie van financiële markten in 2011 feitelijk mee. Alleen op de obligatiemarkten is de vlucht naar veiligheid goed te zien. Zowel in de inmiddels niet meer zo kredietwaardige VS, als in Duitsland, Zwitserland en Nederland daalde de rente tot een ongekend laag niveau. Extreme monetaire verruiming zorgde voor een tsunami aan vrijwel gratis geld dat zich uitstortte over aantrekkelijk geachte obligatiemarkten, veilig gewaand goud en Amerikaanse aandelen. Laatstgenoemde beleggingscategorie wist het in 2011 verrassend goed te doen. Wall Street sloot het jaar vrijwel onveranderd af dankzij repatriëring van Amerikaans geld, een overvloed aan liquiditeiten en de verwachting dat de VS zich aan een recessie kan onttrekken. Optisch lijkt de waardering aantrekkelijk in recent historisch perspectief, maar uiteraard moeten de winsten dan wel aan de hooggespannen verwachting blijven voldoen. In Europa en ook in veel opkomende markten stonden aandelenkoersen onder druk. Eerstgenoemde had vooral te lijden onder de vrees voor de gevolgen van een Griekse tragedie en de uitstraling daarvan naar andere landen en het kwetsbare bancaire systeem. In de opkomende landen speelden zowel de verwachting van tegenvallende exporten naar Europa als de oplopende inflatie een rol. Edelmetalen profiteerden van de zoektocht naar veilige havens. Goud en zilver bereikten nieuwe hoogtepunten, maar lieten ook stevige correcties zien. Dat betrof vooral ook zilver, waarvan de industriële vraag een belangrijke rol speelt in de prijsvorming. Vastgoed liet per land een zeer wisselend beeld zien. Terwijl kantoren en industriële gebouwen veelal prijsdruk ervoeren vanuit de afnemende onderliggende vraag, wisten woningen en winkels zich daar in veel landen redelijk tot goed aan te onttrekken. Dat ging niet op voor de echte crisisgebieden waar gedwongen verkopen voor een snelle afwaardering zorgden. Maar bijvoorbeeld in Parijs en Londen nam de vraag naar woningen juist toe. Wat de Franse hoofdstad betreft, kwam dat vooral voort uit het idee dat vermogen veiliger in vastgoed zit dan op de bank staat. Londen profiteerde met name in het hogere segment van vluchtkapitaal uit de Arabische wereld en uit Zuid-Europa. Veiligheid in tijden van crisis heeft zijn prijs en blijkt in de praktijk vaak schijn. Zelfs een bankrekening biedt dezer dagen geen volledige bescherming meer. In dat verband werd het oude motto van risk free return vervangen door return free risk. Gevolgen voor De Eendragt De op risicobeheersing gerichte beleggingsstrategie van De Eendragt heeft in het verslagjaar opnieuw haar nut bewezen. Terwijl een groot aantal Nederlandse pensioenfondsen in diepe problemen is beland, behaalde De Eendragt een beleggingsrendement van 17,2%. Een belangrijk deel van het resultaat kwam voort uit twee besluiten. In februari werd achteraf bezien op het hoogste punt van het jaar de resterende portefeuille inflatie swaps verkocht. Dit leverde een eenmalige boekwinst op. Begin augustus ruilde De Eendragt alle Franse staatsleningen in de matchingportefeuille om voor soortgelijk Duits papier, voordat het renteverschil tussen beide landen opliep van circa 50 naar 200 basispunten (2%). Duitse obligaties hebben een aanzienlijke koersstijging laten zien, terwijl Frans papier daar nauwelijks aan heeft meegedaan. 13 Jaarverslag 2006
JAARVERSLAG 2011 Jaarverslag Helaas vormt dat nog geen reden voor tevredenheid, want door de rentedaling stegen ook de verplichtingen aanzienlijk. Bovendien namen de onzekerheden ten aanzien van niet-afdekbare calamiteiten aanzienlijk toe. Vooral de kans dat Frankrijk en Oostenrijk hun hoogste kredietstatus naar maatstaven van Fitch verliezen en daarmee uit de AAA ECB curve vallen, steeg substantieel. In dat onverhoopte geval zal, ceteris paribus, deze rentecurve een schoksgewijze aanpassing naar beneden ondergaan, waarmee de contante waarde van de verplichtingen van De Eendragt (en andere verzekeraars) sterk toeneemt. Daar staat geen stijging van de waarde van de beleggingen tegenover, zodat een groot matchingverlies optreedt. De Eendragt bezit al jaren geen leningen meer van zwakke eurolanden, maar kan zich, mede door de vanuit DNB opgelegde rentetermijnstructuur, niet geheel onttrekken aan de gebeurtenissen in de wereldeconomie. Waar mogelijk worden alle niet beloonde risico s volledig afgedekt, terwijl in de beleggingsportefeuille de uitgebalanceerde middelenverdeling zorgt voor lage volatiliteit en tegenwicht biedende rendementen in tijden van calamiteiten op de aandelenmarkten. Solvabiliteit In 2010 stond de solvabiliteit de verhouding eigen vermogen en verzekeringsverplichtingen onder druk ten gevolge van de extra dotatie aan de voorzieningen in de solidaire portefeuille in samenhang met de aanpassing van de overlevingstafels. Ook werd dat jaar een matchingverlies gerealiseerd. Bovendien kwam DNB in de zomer van 2011 tot de conclusie dat de door De Eendragt in voorgaande jaren gebruikelijke systematiek voor de toereikendheidstoets (TRT) diende te worden aangepast. Vooral de zogeheten Cost of capital, de denkbeeldige vergoeding op het eigen vermogen, moest van DNB van 2 naar 6% boven de risicovrije rente. Aangezien De Eendragt Pensioen N.V. volledig eigendom is van een Stichting zonder winstoogmerk, betaalt de vennootschap geen kapitaalvergoeding over zijn vermogen. De tot nog toe gebruikte 2% leek daarom al zeer prudent. De Eendragt heeft de nieuwe kapitaaleis verwerkt in een aangepaste TRT over 2010, waardoor een additionele 25 miljoen van het eigen vermogen naar de voorzieningen ging. De combinatie van een omvangrijke matchingwinst op de ruil van Franse naar Duitse staatsleningen en de boekwinst op de inflatie swaps zorgden voor een grote bijdrage aan het eigen vermogen. Daar stond tegenover dat de dalende rente de verplichtingen sterk opstuwde. Maar ondanks het teller/noemer effect resteerde nog een belangrijke verbetering van de solvabiliteit tot 381% van de wettelijke vereiste. Ondanks de solide balansverhoudingen heeft De Eendragt zich in het verslagjaar georiënteerd op mogelijkheden om het eigen vermogen op lange termijn verder te versterken. Dit wordt wenselijk geacht om nieuwe verzekeringnemers te kunnen faciliteren bij de hoge vermogenseisen van Solvency II. Door te groeien kan De Eendragt de kosten per verzekerde laag houden en ook aantrekkelijk blijven voor potentiële nieuwe klanten. Verzekerde ondernemingen Na de sterke groei in 2010 bleef de toeloop van nieuwe ondernemingen in 2011 beperkt tot één. Dit hield vooral verband met de aanpassing van de verzekeringsvoorwaarden vanaf september 2010. De Eendragt heeft er voor gekozen om in een vroegtijdig stadium de tarieven af te stemmen op de kapitaaleisen die de Europese regelgeving Solvency II met zich meebrengt. In de tweede helft van 2011 begonnen ook ander verzekeringsmaatschappijen 14
die eisen in hun tarifering te verwerken, waardoor de relatieve concurrentienadelen grotendeels teniet werden gedaan. Dat heeft echter nog geen directe positieve gevolgen gehad voor de toestroom van nieuwe ondernemingen. Wel werd en wordt met een aantal belangrijke potentiële kandidaten gesproken. Meer in algemene zin verwachten wij een verdere concentratietendens in de pensioenwereld, waarvan De Eendragt met haar unieke concept en governance structuur zou moeten kunnen profiteren. Jaarverslag 2006 Pensioenakkoord In 2011 werden meer details bekend over de uitwerking van het pensioenakkoord. Volgens het laatste wetsvoorstel zal de AOW in 2020 ingaan op 66-jarige leeftijd en naar verwachting in 2025 met 67 jaar. Aanvankelijk gaf het fiscale regime in 2013 een pensioenleeftijd van 66 jaar en in 2015 van 67 jaar. Daardoor zagen uitvoerders zich geconfronteerd met vier wijzigingsmomenten, waarbij het eerste moment primo 2013 nauwelijks tijd voor administratieve aanpassingen bood. Bovendien bestaat nog steeds grote onduidelijkheid over belangrijke onderdelen van het akkoord. Het fiscale regime zal voornamelijk om de sector, maar ook om de Ministeries meer tijd te geven, daarom op 1 januari 2014 de pensioenleeftijd in een keer naar 67 jaar brengen. Het pensioenakkoord brengt tevens mee dat sociale partners en pensioenuitvoerders pas op de plaats maken met het implementeren van wijzigingen. In samenhang daarmee bleek het moeilijk om nieuwe partijen te interesseren om bij De Eendragt hun pensioenregeling onder te brengen. Eind 2010 heeft De Eendragt alle aangesloten ondernemingen uitgebreid geïnformeerd over het pensioenakkoord en de mogelijke rol die De Eendragt kan spelen in de ondersteuning van haar verzekerden. De administratieve systemen kunnen nagenoeg alle varianten probleemloos aan. Personele en organisatorische aangelegenheden Qua personeelsmutaties was 2011 rustig na drie turbulente jaren van groei. Twee medewerkers verlieten de organisatie, waarvan één vacature werd ingevuld. Wel werd de organisatiestructuur met hulp van een externe deskundige aangepast, waarbij drie medewerkers toetraden tot het management team. Dit bestond eind van het boekjaar uit de directie en vier medewerkers met een spilfunctie in de organisatie. Tevens werd de structuur versterkt met regulier overleg binnen en tussen verschillende afdelingen. Voorts kreeg het hoofd Actuariaat de verantwoordelijkheid voor een nieuwe, multidisciplinaire afdeling Informatie Management, die de brugfunctie vormt tussen Informatie Technologie en de gebruikers op de pensioenadministratie en daarbuiten. Opnieuw is veel aandacht besteed aan opleidingen en permanente educatie van zowel de medewerkers als de Directie. Twee medewerkers hebben met succes een postdoctorale opleiding voltooid. Veel processen ondergingen verdere stroomlijning en structurering, mede met het oog op Solvency II vereisten. In samenwerking met Information Management ontwikkelde de IT afdeling een aantal belangrijke nieuwe modules ten behoeve van de pensioenadministratie, waardoor deze wederom een efficiëntieslag kon maken. Ook aan verschillende brochures en verdere structurering van al dan niet door de toezichthouder voorgeschreven correspondentie werd gewerkt. De aan het Nationaal Pensioenregister verstrekte data naderden volledige perfectie. 15
JAARVERSLAG 2011 Jaarverslag De webportal werd verbeterd. Naast een kleine herziening van het algemene gedeelte, onder meer met actuele resultaten van de beleggingen en tussentijdse berichtgeving over de stand van zaken van De Eendragt, kregen verzekerden de beschikking over Mijn Dossier. Daarin staat alle belangrijke individuele informatie van iedere verzekerde. Voorts ging veel aandacht uit naar de mutatiemanager voor bedrijven. Hiermee kunnen ondernemingen elektronisch personeelsmutaties doorgeven aan de pensioenadministratie van De Eendragt zonder tussenkomst van een medewerker. De directie spreekt opnieuw haar waardering uit voor de grote inzet van alle medewerkers van De Eendragt. Zonder hun expertise, dienstverlenende houding en werklust had het verslagjaar niet zo succesvol kunnen worden afgesloten. Governance De Eendragt heeft een nogal afwijkende governance structuur van andere levensverzekeraars. Dat hangt samen met haar historie als pensioenfonds. Een uitgebreide beschrijving daarvan valt terug te vinden op de website van De Eendragt, www.eendragt.nl, onder Algemeen / Organisatie. Alle aandelen van de vennootschap zijn in handen van Stichting De Eendragt Pensioen (de Stichting). Deze Stichting heeft een bestuur, waarvan de leden feitelijk gezamenlijk als aandeelhouder fungeren. Voorts kent de Stichting haar eigen statuten, waarin duidelijk vastgelegd ligt welke bevoegdheden en verantwoordelijkheden zowel de Stichting zelf als haar bestuursleden hebben. Iedere verzekerde onderneming met een eigen Ondernemingsraad (OR) en tenminste 25 verzekerde werknemers heeft recht op een werkgevers- en een werknemersvertegenwoordiger in het bestuur van de Stichting. In beginsel komen alleen werknemers in dienst van de verzekerde onderneming in aanmerking voor een bestuursfunctie. De directie van de betreffende onderneming draagt de werkgeversvertegenwoordiger voor en de OR de werknemersvertegenwoordiger. De (her)benoeming van bestuursleden vindt plaats door het bestuur. Het bestuur is paritair samengesteld met werkgevers- en werknemersvertegenwoordigers. Ook namens de gepensioneerden hebben twee leden zitting in het bestuur. Zij behoren tot de werknemersvertegenwoordiging. Kleinere ondernemingen zonder eigen vertegenwoordiging hebben gezamenlijk een werkgeversen een werknemersvertegenwoordiger. Bestuursleden worden voor vier jaar benoemd volgens een rooster. Bestuursleden zijn herbenoembaar. Het bestuurslidmaatschap eindigt als geen herbenoeming plaatsvindt, door overlijden, bedanken, ontheffing om gewichtige redenen op verzoek van de verzekerde onderneming of diens OR, onder curatele stelling, of door uitdiensttreding als werknemer. Dat laatste zal veelal de reden tot beëindiging van het bestuurslidmaatschap zijn. Het bestuur komt tenminste twee maal per jaar bijeen. Tijdens de vergaderingen komen zaken aan de orde die van belang zijn voor de Stichting, maar vooral ook voor De Eendragt Pensioen N.V. In mei betreft dat in ieder geval het jaarverslag en de jaarrekening van zowel de verzekeraar als de Stichting zelf, alsmede de benoeming van de accountant en de certificerend actuaris. De vergadering in november of december gaat doorgaans over meer strategische vraagstukken, zoals het acquisitiebeleid, het beleggingsbeleid, statutenwijzigingen en dergelijke. Uiteraard verstrekt de Directie van De Eendragt in beide vergaderingen informatie over de belangrijkste ontwikkelingen bij De Eendragt en de beleggingsresultaten. Bij grote acquisities heeft de Stichting een beslissende stem. 16
Direct na afloop van de vergadering van het stichtingbestuur vindt normaliter een aandeelhouders-vergadering plaats in aanwezigheid van alle bestuursleden van de Stichting. Hier vindt de formele besluitvorming plaats met betrekking tot onderwerpen waarover de Stichting als enig aandeelhouder van De Eendragt gaat. Het betreft onder andere de vaststelling van de jaarrekening van De Eendragt, de benoeming van leden van de Directie en de (her)benoeming van leden van de RvC en het verlenen van decharge aan de Directie en de RvC over het afgelopen jaar. De Eendragt Pensioen N.V. heeft een tweehoofdige Directie en een uit vijf leden bestaande RvC die toeziet op het door de Directie gevoerde beleid. Verder laat de Directie zich bijstaan door een Beleggingscommissie die bestaat uit drie externe deskundigen, waaronder de voorzitter, en twee leden namens de verzekerde ondernemingen. De Beleggingscommissie vergadert vijf maal per jaar, maar tussentijds vinden regelmatig informele besprekingen plaats. De voorzitter brengt in het voorjaar een officieel verslag uit aan de RvC. Hierin evalueert hij het beleggingsbeleid over het voorafgaande jaar en de wijze waarop de Directie hieraan invulling heeft gegeven. Tevens heeft de voorzitter zitting in het beleggingscomité van de RvC. Mocht, naar het oordeel van de Beleggingscommissie dat nodig blijken, dan kan ook tussentijds aan de RvC rapportage worden uitgebracht. De leden van de Beleggingscommissie adviseren de Directie, maar dragen voor het beleggingsbeleid zelf geen verantwoordelijkheid. De Directie zelf bestaat uit twee personen met ieder meer dan dertig jaar elkaar aanvullende ervaring op het gebied van management, pensioenen, automatisering, administratie en institutioneel beleggen. Iedere week vindt alternerend een formeel directie- of management team overleg plaats, waarbij in het Directieberaad vooral strategische en personele vraagstukken aan de orde komen, terwijl het Management Team zich vooral bezighoudt met operationele kwesties en de advisering van de Directie op een breed gebied. Jaarverslag 2006 Compliance De Eendragt weet zich gebonden aan een groot aantal wettelijke bepalingen uit de Wft en de Pensioenwet, officiële richtlijnen van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten alsmede aan de zelfregulerende bepalingen van het Verbond van Verzekeraars (Verbond). Op de webportal van De Eendragt staat onder Algemeen / Organisatie een uitgebreid document over deze zogeheten Governance Principes Verzekeraars. Dit document is gebaseerd op de leidraad van het Verbond en komt in de plaats van een aparte paragraaf over dit onderwerp in het jaarverslag van De Eendragt. In het betreffende document op de website staat tevens aangegeven aan welke principes De Eendragt volledig, dan wel uit oogpunt van proportionaliteit, gedeeltelijk of niet voldoet. De medewerkers, de RvC en de Beleggingscommissie zijn allen gebonden aan de interne Gedragscode, het reglement privé effectentransacties, waar van toepassing, uitgebreid met een insider regeling, en aan de Gedragscode Verzekeraars van het Verbond. Sinds 2010 fungeert de bedrijfsjurist als compliance officer. Deze rapporteert jaarlijks aan de Directie. In het geval van onverhoopte overschrijding van de compliance richtlijnen zal de jurist hiervan tussentijds melding maken aan de Directie. Alle medewerkers, de leden van de RvC en de Beleggingscommissie ontvangen ieder jaar in januari de interne Gedragscode en die van het Verbond. Zij dienen een nalevingsverklaring te ondertekenen en te retourneren aan De Eendragt. De Eendragt houdt rekening met de Regeling Beheerst Beloningsbeleid Wft 2011, ook de Beleidsregel Deskundigheid 2011 van DNB vindt navolging. 17
JAARVERSLAG 2011 Jaarverslag Duurzaamheid De Eendragt, als zuiver dienstverlenende organisatie, kan in haar eigen bedrijfsvoering weinig doen om de duurzaamheid van haar activiteiten te verbeteren. Wel krijgen nieuwe verzekerden standaard het verzoek om in te stemmen met elektronische verzending van de jaarlijks te verstrekken informatie, teneinde het papierverbruik en het transport te verminderen. Vooralsnog is de respons op dit verzoek beperkt, waardoor vervanging van papieren documenten door elektronische informatie op basis van wettelijke beperkingen maar op zeer bescheiden schaal kan plaatsvinden. Verder tracht De Eendragt het gebruik van het openbaar vervoer en de fiets door de eigen medewerkers te bevorderen, onnodig energieverbruik te beperken en rekening te houden met het milieu. Ten aanzien van het beleggingsbeleid voert De Eendragt sinds 2008 een maatschappelijk verantwoord beleid met bindende richtlijnen voor haar vermogensbeheerders. Voor aandelenbeleggingen hanteert De Eendragt een uitsluitingslijst van ondernemingen die zich niet houden aan internationale verdragen, mensenrechten schenden, gebruik maken van kinderarbeid en/of slavenarbeid, moedwillig ernstige schade aan het milieu veroorzaken, zich voornamelijk bezighouden met of direct betrokken zijn bij de ontwikkeling en productie van en/of de handel in wapens die zich vooral richten op het berokkenen van blijvende schade aan de burgerbevolking en/of op volgens internationale conventies verboden wapentuig, waaronder clusterbommen, landmijnen en wapens bedoeld voor atomaire, bacteriologische of chemische oorlogsvoering, en ondernemingen die zich schuldig maken aan fraude of ernstige corruptie. Bij vastrentende waarden wordt niet belegd in staatsleningen van landen die moedwillig de mensenrechten schenden. Ten aanzien van de vastgoedbeheerders voert De Eendragt een actief beleid na om te streven naar duurzaamheid in brede zin. De sector besteedt hieraan de laatste jaren meer aandacht, wat mede tot uitdrukking komt in de energie- en milieuvriendelijkheid van gebouwen en het beperken van onnodige leegstand. Aangaande de alternatieve beleggingen heeft De Eendragt, als relatief kleine partij, weinig mogelijkheden om richtlijnen af te dwingen, behoudens bij de selectie van de beheerders. Vooruitzichten De Eendragt heeft veel aan de pensioensector te bieden. Haar unieke concept, dat een combinatie vormt van de positieve eigenschappen van pensioenfondsen met de garanties van een verzekeraar, de gerichtheid op haar verzekerden, mede door het ontbreken van een winstdoelstelling, de flexibiliteit van producten en organisatie en haar bijzondere medezeggenschapsstructuur vormen een aantrekkelijk antwoord op de behoeften van veel ondernemingen anno 2012. Met haar gunstige solvabiliteit en over een reeks van jaren bewezen succesvolle beleggingsbeleid biedt De Eendragt de zekerheid die bij pensioenfondsen tekort schiet. Daartegenover staat dat een not-for-profit organisatie niet kan stunten met de prijzen en potentiële klanten kan lokken met een premie die in eerste instantie onder de kostprijs ligt. In een tijdperk dat managers en hun adviseurs soms gedwongen worden om zich vooral op de korte termijn te richten, vormt dat een hindernis in de toestroom van nieuwe ondernemingen. Afgaand op de aanhoudende belangstelling verwacht De Eendragt binnen afzienbare tijd haar groei weer te kunnen bestendigen. 18
Als antwoord op de consequenties van IFRS en andere stringente boekhoudregels heeft De Eendragt een aantal pensioenconcepten ontwikkeld, dat inmiddels met succes bij de eerste partijen wordt geïmplementeerd. Uiteraard volgt De Eendragt ook de ontwikkelingen rond het pensioen-akkoord nauwlettend en zullen hier tijdig alle benodigde aanpassingen voor plaatsvinden. Jaarverslag 2006 Ondanks de bovengemiddeld gezonde solvabiliteit onderzoekt De Eendragt de mogelijkheden om het eigen vermogen extern te versterken, teneinde de groei op lange termijn te waarborgen. Verschillende alternatieven met bijbehorende toekomstscenario s zijn gedurende het afgelopen verslagjaar in samenwerking met een externe adviseur in kaart gebracht. De Eendragt Pensioen N.V. ziet de toekomst vol vertrouwen tegemoet. In een sector waar vermeende zekerheden geleidelijk eroderen, wil De Eendragt een rots in de branding zijn. De Eendragt Pensioen Verzekerd. 19
JAARVERSLAG 2011 Jaarverslag PENSIOENEN Acquisities Na het succesvolle jaar 2010 aangaande acquisities bleek het in 2011 moeilijk om nieuwe uitvoeringsovereenkomsten tot stand te brengen. De belangstelling van partijen in De Eendragt bleef daarbij echter groot. Wederom zijn vele gesprekken gevoerd en offertes uitgebracht. De gehele pensioenmarkt lijkt op slot te zitten. Veel ondernemingen wachten de nog niet uitgekristalliseerde gevolgen van het pensioenakkoord af. Wel staat het onderwerp steevast op de agenda als sociale partners spreken over arbeidsvoorwaarden. Daarbij is de teneur dat onvoorwaardelijke indexatie wordt losgelaten en dat werkgevers naar methoden zoeken om de, met name door de lage rentestand, gestegen pensioenkosten te beteugelen. De Eendragt heeft inmiddels een, door deskundigen als IFRS-proof gekwalificeerde, CDC-regeling ontwikkeld. Pensioenpremie In 2011 bedroeg de ontvangen pensioenpremie 42,4 miljoen (2010: 169,1 miljoen). De sterke daling houdt verband met het ontbreken van collectieve waardeoverdrachten in het verslagjaar. Het verschil met de benodigde premie bedroeg in 2011 13,2 miljoen. Dit verschil is ten laste gebracht van de individuele depots van de ondernemingen. Pensioensparen en beschikbare premie (premieovereenkomsten) Eind 2011 bedroeg de voorziening verzekeringsverplichtingen voor premieovereenkomsten 58,3 miljoen, 4,8% van het totaal. In samenhang met de wettelijke zorgplicht voert De Eendragt voor premieovereenkomsten een zogeheten life-cycle benadering, waarbij de deelnemers op basis van hun leeftijd worden ingedeeld in risicoklassen. Voor nadere informatie over deze aanpak wordt verwezen naar de beleggingsparagraaf. Technisch resultaat Onder technisch resultaat wordt verstaan, het resultaat op arbeidsongeschiktheid, overlijden en kosten. In de uitvoeringsovereenkomsten zijn bepalingen opgenomen over winstdeling in het technische resultaat van de verzekeraar. Het resultaat over de drie genoemde componenten wordt gecumuleerd over de contractsperiode. Winstdeling geschiedt indien het gecumuleerde bedrag positief is. In principe vindt winstdeling na vijf jaar plaats. Arbeidsongeschiktheid Eind 2011 is binnen de geautomatiseerde pensioenadministratie de vernieuwde functionaliteit voor arbeidsongeschiktheid opgeleverd. In samenhang met de verwerking van de nog hangende mutaties is ultimo 2011 een voorlopige toevoeging aan de voorziening verzekeringsverplichtingen gedaan van 2,7 miljoen. Deze is ten laste gebracht van premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid. In 2012 zal het definitieve bedrag in de voorziening worden verwerkt. In de voorziening verzekeringsverplichtingen is op basis van de ontvangen risicopremie in het verslagjaar het uitlooprisico opgenomen van de gesloten uitvoeringsovereenkomsten. 20