Rivieroever IJsselmonde is gestart als een dorp aan de rivier. In de loop van de negentiende eeuw werd de rivieroever aan beide zijden van het oude dorp steeds meer ingenomen door zware industrie en scheepsbouw. Piet Smit, Burgerhout, Verolme, Hulsinga en Laming zijn bekende namen van firma s die gebruik maakten van de voordelen van de ligging aan het water. Pas eind twintigste eeuw kwam de ommekeer. De bedrijven en industrieën waren zo goed als verdwenen, en de vrijkomende locaties werden stuk voor stuk ingevuld met woningbouw. We starten dit artikel met een kort overzicht van historische gebeurtenissen met een directe relatie tot de ligging aan een rivieroever. 1421 Sint-Elisabethsvloed Voor een plaats die aan de monding van grote rivieren ligt kan het niet anders zijn dan dat het water en de visserij een belangrijke rol hebben gespeeld in de historie. Gelegen aan de monding van rivieren is het niet zo vreemd dat het gebied van het oude IJsselmonde regelmatig onder water loopt. Na de Sint-Elisabethsvloed in 1421 besluiten de dorpelingen om dijken te bouwen waardoor de nog steeds bestaande structuur van een Boven- en Benedenstraat ontstaat. Rond 1437 zijn de dijken klaar, maar helaas stroomt het gebied tien jaar later weer onder water. De dijken worden hersteld en verstevigd. 1
1537 Zalmvisserij De naam De Merode is heel bekend in IJsselmonde. Al in de 16 e en 17 e eeuw zijn documenten te vinden van Hendrik van Merode. Hij koopt bijvoorbeeld in 1537 een overeenkomst voor de visserij van Bolnes tot voorbij Schoonderloo. In 1540 wordt hij bovendien Ambachtsheer van Oost-IJsselmonde. Het visrecht was voorbehouden aan de familie Van Brienen die de rechten verpachtte. Tot 1876 werden de rechten gepacht door het visserijbedrijf 'De Merode' dat gevestigd was op de Groeneplaat, het latere Eiland van Brienenoord. Na 1876 werden de rechten overgenomen door 'De Goede Verwachting' dat gevestigd was op de buitengorzen in het oosten van IJsselmonde. In 1880 worden er maar liefst 100.000 zalmen gevangen. Aan het eind van de achttiende eeuw nam de vangst dramatisch af als gevolg van de vervuiling van het oppervlaktewater door de industriële revolutie, overbevissing en door het nieuwe rioleringsstelsel van de gemeente Rotterdam. Al het afvalwater loost de stad voortaan in de rivier. 1847 Eiland Van Brienenoord Het Eiland Van Brienenoord (21 ha) ligt onder de Van Brienenoordbrug. Een mooi stukje IJsselmonde, met een rijke geschiedenis. Het begint in de 19 e eeuw, als in de Nieuwe Maas drie eilanden ontstaan. Een natuurlijk proces, want de rivier voert zand mee naar een bepaald punt. Dat noem je een verzandingsproces. Op een kaart uit 1851 staan de drie genoemd: Groene Plaat, Slikplaat en Westplaat. Maar het verzandingsproces gaat door en rond 1896 is Westplaat opgegaan in Slikplaat. Dan zijn er dus nog twee eilanden over. Het eiland ontleent zijn naam aan Baron van Brienen. Hij koopt in 1847 drie eilanden, die later samen het Eiland Van Brienenoord werden. 2
1872 Oprichting scheepswerf Piet Smit Op 2 januari 1872 koopt Piet Smit (1848-1913) een scheepswerf en machinefabriek in Slikkerveer. De zaken gaan zo goed, dat het bedrijf in 1893 verhuist naar de polder Varkenoord. Op het hoogtepunt werken er zo n 2600 mensen op de scheepswerf. 1953 Watersnoodramp In de nacht van 31 januari stuwen springtij en een noordwesterstorm het Noordzeewater tot enorme hoogte. In Nederland overstroomt een groot gebied. De watersnood kost 1836 mensen het leven en zo n 72.000 mensen moeten hun huizen verlaten. Ook in IJsselmonde klinken de sirenes en luiden de klokken om de inwoners te waarschuwen. Brandweer, politie en heel veel vrijwilligers gaan meteen aan de slag. Zij leggen versterkingen aan en maken dammen om het water van de huizen weg te leiden. In IJsselmonde valt de schade gelukkig mee. Tot een echte dijkdoorbraak komt het niet. Wel raakt de dijk op achttien plekken zwaar beschadigd en zijn tientallen woningen door het water aangetast. Vooral op de Bovenstraat en de Oostdijk is er veel schade, maar er vallen geen slachtoffers. 1965 Van Brienenoordbrug Op 1 februari 1965 opent toenmalig koningin Juliana (1909-2004) de Van Brienenoordbrug voor het verkeer. Eindelijk, want de plannen zijn er al sinds de jaren dertig. Maar eerst gaat het budget naar de bouw van de Maastunnel en dan breekt de oorlog uit. Pas in 1961 start het bouwrijp maken van de grond en een jaar later staat de naam vast: Van Brienenoordbrug. Naar het kleine eiland onder de brug dat ooit van baron A. W. van Brienen was. Helaas blijkt het autoverkeer zo snel te groeien, dat de brug de verkeersdruk al snel niet meer aankon. Daarom werd in 1986 gestart met een verbreding. Op 1 mei 1990 is de tweede Van Brienenoordbrug in gebruik genomen. 3
Wonen aan de rivieroever In de laatste drie decennia van de twintigste eeuw heeft de IJsselmondse rivieroever een ware metamorfose ondergaan. De zware industrie, opslag van goederen en onduidelijke industrieterreinentjes verdwenen. De havenactiviteiten trokken steeds verder naar het westen en de scheepsbouw ging teloor. Daarvoor in de plaats gingen mensen weer wonen aan de rivieroever en gebruik maken van het immer veranderende decor van de Maas. Op de voormalige terreinen van onder andere "Laming", "Piet Smit" en "Hulsinga Altona" kwamen woonwijken met aansprekende namen als Jachthavendorp, Waterside en de Veranda. Laming Dat proces ging in IJsselmonde in de jaren 80 van start met het aanleggen van de wijk Laming op het voormalige terrein van de gelijknamige houthandel. In december 1986 verleende het dagelijks bestuur van de deelgemeente IJsselmonde een bouwvergunning voor 108 woningen op terrein Laming aan de Bovenstraat en de Pelmolenstraat. De huizenbouw op het terrein Laming verliep aanvankelijk niet zo erg soepel. Eerst wilde men er drie hoge flats neerzetten. Daar waren de bewoners van de bestaande Pelmolenstraat fel tegen en dus werd het plan afgeblazen. Maar ook tegen het nieuwe bouwplan rees verzet. Daardoor duurde het een jaar of twee voordat men eindelijk met bouwen kon beginnen. In mei 1988 kregen de eerste bewoners hun sleutel. De straatnamen in de wijk zijn allemaal houtsoorten, Meranti, Merbau, Grenen en Mahonie. Dat was op verzoek van de oude heer Laming, die vroeger eigenaar was van het terrein en er een houthandel had. Waterside en Jachthaven Dorp Waterside en Jachthaven Dorp liggen respectievelijk westelijk en oostelijk van de fraaie jachthaven. De Watersportvereniging IJsselmonde die tegenwoordig een ligplaats biedt aan circa 210 schepen in de jachthaven heeft zijn verenigingsgebouw op een van de mooiste locaties aan de rivier. Eerst zijn de 234 woningen van Jachthaven Dorp gebouwd, zo n beetje tegen de oude Verolmeloods aan. Daarna, eind jaren negentig, werden op het voormalige terrein van houthandel Hulsinga, later nog gebruikt voor containeropslag, de 308 woningen op Waterside gebouwd. Beide buurten hebben straatnamen gekregen die refereren aan botentypes als Flying Dutchman, Optimist, Finjoll en Tornado. De buurten kenmerken zich door een gevarieerd aanbod van woningtypen. Het zijn wel een beetje geïsoleerde wijkjes geworden, te klein voor eigen voorzieningen, maar met een vrij zware infrastructuur. 4
De Veranda Op het voormalige Piet Smit-terrein, tegenover het Feyenoordstadion, ging vanaf 1997 het project De Veranda van start, een aantal grote wooncomplexen in de sector van de middeldure en dure koopwoningen. De woongebouwen staan langs het water en trekken zo de rivier veel meer bij het stadsleven. Daarnaast is een strook beschikbaar voor de vestiging van de zogeheten perifere detailhandel: grootschalige detailhandel buiten de winkelcentra. Langs het water bevinden zich zeven wooncomplexen met ongeveer 1200 woningen met een maximale hoogte van 15 verdiepingen. Langs de Stadionweg staat een Pathé bioscoop, die met 14 zalen en 2746 stoelen de grootste bioscoop is van Rotterdam en omstreken. Naast de bioscoop bevindt zich het districtskantoor van het politiedistrict Feijenoord-Ridderster. Verolme en IJVC Verder naar hetoosten liggen langs de dijk nog de terreinen van Verolme en IJVC. Ondanks verschillende plannen is de woningbouw hier nog niet gerealiseerd. 5