Zo werden er vanaf 1942 honderden tonnen boeken, brieven en andere geschriften per vrachtwagen naar de Van Gelderfabriek in Wormer vervoerd. Al dat pa

Transcriptie

1 Dames en heren, jongens en meisjes, Ook dit keer bent u gelukkig met velen naar de jaarlijkse herdenking gekomen. Onze gedachten gaan vanavond terug naar het kwaad dat vijf jaar lang Nederland beheerste, de tweede wereldoorlog. Ze gaan ook, en misschien wel vooral, uit naar de mannen en vrouwen die het slachtoffer werden van de grootste misdaad sinds mensenheugenis. We herdenken tevens hen die tussen 1940 en 1945, met gevaar voor eigen leven, in opstand kwamen tegen onrecht en dictatuur. Het is goed om op 4 mei stil te staan bij de offers die velen hebben gebracht voor vrede en vrijheid. Gewend als we inmiddels zijn aan de democratie waarin wij leven, dreigen we wel eens te vergeten dat dit enkele generaties terug niet vanzelfsprekend was. De tweede wereldoorlog ligt inmiddels bijna driekwart eeuw achter ons, maar blijft in veel opzichten bepalend voor ons doen en laten. De gebeurtenissen van toen hebben nog steeds hun uitwerking op het heden. Laat ik dat illustreren met voorbeelden uit onze gemeente. De nationaalsocialisten waren niet alleen uit op de totale vernietiging van de joodse bevolking, maar ook op de vernietiging van joodse eigendommen. 1

2 Zo werden er vanaf 1942 honderden tonnen boeken, brieven en andere geschriften per vrachtwagen naar de Van Gelderfabriek in Wormer vervoerd. Al dat papier was afkomstig van de tienduizenden Amsterdamse joden die op transport moesten naar de vernietigingskampen. Hun huizen waren leeg geroofd, hun persoonlijke documenten werden bij Van Gelder tot pulp vermalen. Ondanks het strenge Duitse toezicht bij deze massavernietiging lukte het werknemers een enkele keer om wat roofgoed achterover te drukken. Onder de schaarse artikelen die zo werden gered bevond zich ook een fotoalbum. Er zaten kiekjes in van een jonge man en van twee baby s. Namen of adressen stonden er helaas niet bij. Het was daardoor na de oorlog een raadsel wie deze mensen waren en of ze de Jodenvervolging hadden overleefd. 75 Jaar lang bewaarde de familie van de man die het album had gered de foto s, hopend dat ooit bekend zou worden wie de geportretteerden waren. Een paar van de foto s werden kort geleden verspreid via sociale media. Dat leidde er toe dat iemand de jonge joodse man op een van de foto s herkende. Door onder te duiken had hij samen met zijn gezin heelhuids de bevrijding weten te halen. 2

3 Afgelopen maand kwamen zijn twee zoons, inmiddels 79 en 81 jaar oud, naar de Zaanstreek om de foto s waarop ze als baby s stonden in ontvangst te nemen. Het was een emotionele, ontroerende bijeenkomst, mogelijk gemaakt omdat iemand driekwart eeuw geleden het lef had om de bezetter te trotseren. Heel even raakten het verleden en het heden elkaar is uitgeroepen tot Jaar van Verzet. Verzet begint niet met grote woorden, maar met kleine daden, dichtte Remco Campert. En hij eindigde dat gedicht met de woorden: Jezelf een vraag stellen, daarmee begint verzet. En dan die vraag aan een ander stellen. Door dat fotoalbum opzij te schuiven en te bewaren, trotseerde die Van Gelder-werknemer de Duitse bevelen. Hij stelde zichzelf een vraag en verrichtte vervolgens een kleine daad. Een daad die vele jaren later van immense betekenis was voor een joodse familie. In Neck herdenken we de slachtoffers bij het monument van Pieter Slooten. Pieter was automonteur, een onopvallende, rustige jongeman van 26 jaar uit Neck. Hij vond het zijn plicht om het vaderland te dienen en treedt toe tot de Binnenlandse Strijdkrachten waar hij wordt ingedeeld bij de Stoottroep Purmerend. 3

4 Eind 1944 vonden onderduikers onderdak in de boerderij van Piet en Trijntje Kramer aan de Kanaaldijk 53. Aan de buitenkant van de hoeve is niets vreemds te ontdekken en toch is de hoeve een centrum van verzet. Naast onderduikers maakt ook de Stoottroep waar Pieter Slooten onderdeel van is gebruik van de boerderij. Er worden wapens verstopt en schietoefeningen gedaan en er is een verborgen ruimte onder de hooiberg waar de groep vergadert. Op 28 februari 1945 gaat het mis. Die ochtend is Pieter samen met 9 andere leden van de Stoottroep op de boerderij van Piet en Trijntje om zich in te enten tegen paratyfus. Mogelijk zijn zij verraden want die ochtend is er een inval door Duitse militairen. Tom Seegers, het elfde lid van de Stoottroep, komt op dat moment vanuit Purmerend aanfietsen, maar als hij ziet dat de Duitsers de boerderij hebben omsingeld fietst hij door. De 10 mannen in de boerderij en ook boer Piet Kramer worden gearresteerd en overgebracht naar het Huis van Bewaring aan de Weteringschans in Amsterdam. Op 8 maart worden 263 gevangenen, waaronder deze 11 mannen, gefusilleerd als vergelding voor de aanslag op een hoge SS officier. Deze voorbeelden laten zien dat de wereld niet ophoudt bij de grenzen van Wormerland. Ons dorp was en is geen geïsoleerd eiland waaraan de wereldproblemen voorbij gaan. 4

5 Dit verhaal laat ook zien dat het belangrijk was, en nog steeds is, om betrokken te zijn bij je medemensen. Het verzet van toen heeft dus nog altijd een actuele betekenis. Ook nu blijft het van belang om verantwoordelijkheid te nemen. Om op te komen voor mensen die het nodig hebben. Om pal te staan vóór mensenrechten en tégen uitsluiting. Om je te verzetten tegen onrecht en je in te zetten voor de goede zaak. De tweede wereldoorlog mag dan al lang voorbij zijn; het blijft nodig om de democratie te beschermen. In de wetenschap dat tussen 1940 en 1945 dappere mensen in het verzet hun stem lieten klinken voor de vrijheid, zijn wij op 4 mei twee minuten stil. Het is een kleine daad. En een belangrijk gebaar. 5