Straffen door de eeuwen heen Digiles over de geschiedenis van misdaad en straf in Nederland Ter voorbereiding, verwerking of verdieping van een bezoek aan het Gevangenismuseum. HANDLEIDING LEERKRACHT
Inhoud Didactische verantwoording 3 Doelgroep 3 Het gebruik van de opdrachten 3 Leerdoelen 3 Kerndoelen basisonderwijs 3 Benodigde leermiddelen 3 Lessuggesties voor de voorbereiding en evaluatie van de opdrachten 5 Voorbereiding beide opdrachten 5 Bij opdracht 1 5 Bij opdracht 2 5 Antwoorden bij de opdrachten 6 Opdracht 1 6 Opdracht 2 7 Bijlagen Opdracht 1 8 Opdracht 2 Dicke Dirck 9 Opdracht 2 Catootje de Muyter 10 Opdracht 2 Zwarte Sjaan 11 Opdracht 2 Peter Pang Cornelissen 12 Opdracht 2 Diederick Heemskerck van Duijvenroode 13 2
Didactische verantwoording Doelgroep De groepen 7 en 8 van het basisonderwijs. Het gebruik van de opdrachten De opdrachten kunnen op verschillende manieren gebruikt worden: Ter voorbereiding van het bezoek van uw leerlingen aan het Gevangenismuseum Ter verwerking van het bezoek van uw leerlingen aan het Gevangenismuseum Als les over de geschiedenis van misdaad en straf in Nederland van 1600 heden De opdrachten kunnen zelfstandig gemaakt worden, met of zonder klassikale inleiding. Het lesmateriaal bestaat uit twee opdrachten. Opdracht 1 geeft een overzicht van de geschiedenis van misdaad en straf in Nederland van 1600 heden. Opdracht 2 is een verdiepingsopdracht bij een periode uit de geschiedenis van detentie naar keuze. Alle informatie die nodig is voor het maken van de opdrachten is te vinden op de website www.vloekvanveenhuizen.nl. Werken met dit lesmateriaal vraagt een tijdsinvestering van 1 tot 3 lesuren, inclusief nakijken. Leerdoelen Bij opdracht 1: De leerling maakt kennis met de belangrijkste ontwikkelingen in de geschiedenis van misdaad en straf De leerling leert historische gebeurtenissen in de tijd te plaatsen De leerling reflecteert op de opgedane kennis De leerling ontwikkelt een eigen mening m.b.t. detentie Bij opdracht 2: De leerling verdiept zich in een bepaalde periode in de geschiedenis van detentie De leerling zoekt historisch relevante begrippen op De leerling kan historisch relevante begrippen gebruiken in een tekst De leerling werkt aan de schrijfvaardigheid Kerndoelen voor het basisonderwijs Het lesmateriaal sluit aan bij meerdere kerndoelen uit diverse vakgebieden. Uit de leergebiedoverstijgende kerndoelen: Werkhouding o relevante informatie zoeken en gebruiken o plezier hebben in het leren van nieuwe dingen Gebruik van uiteenlopende leerstrategieën o relevante informatie zoeken en verwerken uit andere bronnen Nieuwe media 3
o een tekst maken en bewerken met een tekstverwerkingsprogramma op de computer o met behulp van een computer digitale leermiddelen gebruiken Uit de kerndoelen historisch besef : Leerlingen kunnen historische bronnen raadplegen. Bij deze bronnen gaat het in elk geval om: o teksten en illustraties, wandplaten, jeugdliteratuur en audiovisuele middelen. Uit de kerndoelen samenleving : De leerlingen kennen enkele hoofdzaken van staatsinrichting en de rol van de burger daarin. Het gaat in elk geval om: o de rechtbank. Benodigde leermiddelen Voor de opdrachten: één opdrachtblad per leerling (zij kunnen dit zelf downloaden en printen vanaf de webpagina), één computer met internetverbinding per leerling. Voor de evaluatie: de antwoorden, school- of digibord, de geprinte versies van de verhalen. 4
Lessuggesties voor de voorbereiding en evaluatie van de opdrachten Bekijk voor u begint het lesmateriaal, de opdrachten voor de leerling en de bijbehorende website. Voorbereiding beide opdrachten Introduceer het onderwerp en geef een korte uitleg bij de opdrachten. U kunt de opdrachten op het digibord laten zien en toelichten: www.gevangenismuseum.nl/onderwijs/basisonderwijslesmateriaal/digiles-straffen-doorde-eeuwen-heen Leerlingen kunnen de opdrachten tegelijkertijd individueel uitvoeren op een moment dat het u/hen goed past. Wanneer u de leerlingen de opdrachten in laat vullen op de computer in het worddocument, dienen zij het document eerst onder een andere naam op te slaan. Wanneer zij klaar zijn, kunnen zij de opdracht printen en inleveren. U kunt er ook voor kiezen de opdrachten eerst uit te printen de antwoorden handmatig in te laten vullen. Alle informatie die nodig is voor het maken van de opdrachten is te vinden op de website www.vloekvanveenhuizen.nl. Bij opdracht 1 Voor deze opdracht moeten jaartallen of gebeurtenissen ingevuld worden in een tijdbalk. De antwoorden vindt u in het schema op een van de volgende pagina s. De door de leerling in te vullen informatie staat in rood cursief afgedrukt in het overzicht. Onder het schema wordt gevraagd naar de eigen mening van de leerlingen. Nabespreking opdracht 1. De extra informatie in het antwoordschema biedt voldoende aanknopingspunten voor een onderwijsleergesprek wanneer u de opdracht klassikaal zou nakijken. Het tweede deel van de opdracht kan aanleiding zijn voor een groepsdiscussie over straffen (Bijvoorbeeld aan de hand van vragen als: Waarom straffen we? Heeft het nut? Waaraan moet een straf voldoen?) Bij opdracht 2 Voor deze vrije opdracht kiezen de leerlingen een personage uit een bepaalde periode en schrijven een verhaal over diens leven, waarbij ze gebruik moeten maken van een aantal gegeven begrippen. De leerling moet voldoen aan de volgende eisen: Minimaal 5 van de 10 begrippen gebruikt (correct in de context) Een omvang van ongeveer één A4 bij lettergrootte 14 Nabespreking opdracht 2. Kies de drie beste verhalen en laat de leerlingen deze zelf voorlezen aan de groep. 5
Antwoorden bij de opdrachten Opdracht 1 De tijdbalk is te vinden op: http://www.vloekvanveenhuizen.nl/gaius/door-de-eeuwen-heen-met-gaius.html Jaartal Gebeurtenis 1595 Eerste tuchthuis wordt in Amsterdam geopend Omdat het Amsterdamse stadsbestuur vond dat niet iedereen die een klein misdrijf had begaan een lijfstraf (zoals het afhakken van een hand) hoefde te ondergaan, werd in 1595 het eerste tuchthuis opgericht. Het is tuchthuis is de voorloper van de gevangenis. Mannen raspten hardhout in een rasphuis, vrouwen sponnen wol in een spinhuis. 1809 Invoering van het eerste landelijk wetboek van strafrecht Er komt voor het eerst een wetboek van strafrecht, dat voor heel Nederland geldt. Daarvoor had ieder gewest zijn eigen wetten en regels. We bevinden ons in de Franse tijd, het eerste wetboek werd ingevoerd door Lodewijk Napoleon. De meeste lijfstraffen worden in dit wetboek afgeschaft, maar zweepslagen en de doodstraf blijven bestaan. 1818 Generaal van den Bosch richt de Maatschappij van Weldadigheid op In 1814 vertrokken de laatste Fransen uit Delfzijl. Na het vertrek van de Fransen is Nederland een arm land. Veel mensen zijn hun werk en hun huis kwijt. Zij houden zich in leven met bedelen en stelen. Generaal Johannes van den Bosch bedenkt voor hen een oplossing. Hij sticht in Frederiksoord een kolonie, waar arme mensen een boerderijtje en een stukje grond krijgen. Zo hebben ze eten en onderdak en hoeven ze niet meer te bedelen of te stelen. 1823 Bouwjaar van de gestichten in Veenhuizen Van den Bosch kolonie in Frederiksoord bleek erg duur. Bovendien hadden arme mensen helemaal geen zin om naar Verweggistan Drenthe te verhuizen. Ook krijgt de Maatschappij van Weldadigheid in 1823 geldproblemen. Het helpen van armen lijkt een heel goed idee, maar het kost te veel geld. De Maatschappij van Weldadigheid bedacht daarom een nieuw plan en bouwde in Veenhuizen drie grote gebouwen. De gebouwen werden gestichten genoemd: het Eerste, Tweede en Derde Gesticht. In een van de oude gestichten is nu het Gevangenismuseum gevestigd. 1850 Invoering van het cellulaire systeem Tot 1850 zaten alle misdadigers bij elkaar in één ruimte. In de tuchthuizen werden de gevangenen ziek en leerden ze veel slechte dingen van elkaar. Vanaf 1850 worden gevangenen daarom apart van elkaar opgesloten in cellen. Dat wordt ook wel eenzame opsluiting genoemd. 1859 De Maatschappij van Weldadigheid gaat failliet Uiteindelijk blijkt het ook heel duur te zijn om de mensen in de gestichten te laten wonen. De kolonisten die in Veenhuizen wonen, zijn vaak zwervers en dronkenlappen. Ze kunnen niet zo hard werken. Rond 1850 komt de Maatschappij van Weldadigheid opnieuw in geldproblemen. Als het geld op 6
1980 tot 2000 2004 is, stopt de Maatschappij. De regering neemt de gestichten over. Groei criminaliteit en/of groot cellentekort Vanaf 1980 tot 2000 zijn er heel veel cellen bijgebouwd, maar nog is er een groot cellentekort. Sommige gevangenen worden gewoon naar huis gestuurd, omdat er geen ruimte voor ze is. Invoering meerpersoonscel Om iets aan het cellentekort te doen, worden er vanaf dit jaar ook meerdere gevangenen op één cel geplaatst. De gevangenen worden samen op een normale cel geplaatst, die niet groter is dan een eenpersoons cel. Voor het tweede gedeelte van opdracht 1 wordt gevraagd naar de eigen mening van de leerlingen over wat zij een goede manier van straffen zouden vinden. Opdracht 2 Voor deze vrije opdracht zijn geen kant en klare antwoorden te geven. De leerling baseert het verhaal op de informatie die te vinden is bij de verschillende personages op de site van de Vloek van Veenhuizen. De bijbehorende begrippenlijst is te vinden op: http://www.vloekvanveenhuizen.nl/marieke/tips-van-marieke.html 7
Opdracht 1: Straffen door de eeuwen heen Hieronder zie je een schema met jaartallen en gebeurtenissen. Sommige vakken zijn leeg. Opdracht: Vul de ontbrekende jaartallen en gebeurtenissen in. Maak gebruik van de tijdbalk die je op de website kunt vinden: ga naar www.vloekvanveenhuizen.nl, bij door de eeuwen heen met Gaius vind je de tijdbalk. Of klik op de link in de tabel op de webpagina. Als er in de tekst woorden zijn die je niet begrijpt, kijk dan in de begrippenlijst: ga naar www.vloekvanveenhuizen.nl, bij Marieke kun je een begrippenlijst downloaden. Of klik op de link in de tabel op de webpagina. Jaartal Gebeurtenis 1595 Invoering van het eerste landelijk wetboek van strafrecht. 1818 Bouwjaar van de gestichten in Veenhuizen 1850 De Maatschappij van Weldadigheid gaat failliet 1980 tot 2000 Invoering meerpersoonscel Eigen mening Zoals je ziet is er veel veranderd aan de manier waarop we straf geven en ook aan het leven in de gevangenissen. Vroeger bijvoorbeeld werden er lijfstraffen uitgedeeld en er was ook een tijd dat alle misdadigers samen in één ruimte zaten. Schrijf op de achterkant een stukje over wat jij een goede manier van straffen vindt en waarom. 8
Opdracht 2: Schrijf een verhaal over Dicke Dirck, 1673 Je verhaal moet ongeveer één pagina (A4) lang zijn Gebruik in je verhaal minimaal 5 van de 10 begrippen uit de lijst hieronder. Wat je schrijft mag je helemaal zelf weten, maar de begrippen moeten wel kloppen (dus niet: er was een jongetje en hij heette Lijfstraf ). Dicke Dirck Dit is Dicke Dirck. Hij zit vast en wacht tot hij zijn straf krijgt. Wat heeft Dicke Dirck misdaan? Hoe loopt het met hem af? Hier lees je meer over Dicke Dirck: ga naar de website www.vloekvanveenhuizen.nl en klik op het portret van Dicke Dirck aan de rechterkant van de pagina. Of klik op de link in de tabel op de webpagina bij deze opdracht. Kies vijf van de volgende begrippen en gebruik ze in je verhaal: Cachot Schavot Schout Schepenen Beul Schandstraf Lijfstraf Verbanning Doodstraf Galgenveld Als er woorden zijn die je niet begrijpt, kijk dan in de begrippenlijst. Deze vind je op de website www.vloekvanveenhuizen.nl, bij tips van Marieke. Of klik op de link in de tabel van opdracht 1 op de webpagina. 9
Opdracht 2: Schrijf een verhaal over Catootje de Muyter, 1835 Je verhaal moet ongeveer één pagina (A4) lang zijn Gebruik in je verhaal minimaal 5 van de 10 begrippen uit de lijst hieronder. Wat je schrijft mag je helemaal zelf weten, maar de begrippen moeten wel kloppen (dus niet: Er was een meisje en ze heette Gesticht ). Catootje de Muyter Dit is Catootje de Muyter. Catootje is naar Veenhuizen gestuurd omdat ze een weeskind is. Als Catootje volwassen is, wil ze graag als dienstmeisje gaan werken bij een rijke familie. Wat vindt Catootje van haar leven in Veenhuizen? Hoe gaat haar leven verder als ze het gesticht mag verlaten? Hier lees je meer over Catootje: ga naar www.vloekvanveenhuizen.nl en klik op het portret van Catootje de Muyter aan de rechterkant van de pagina. Of klik op de link in de tabel op de webpagina die bij deze opdracht hoort. Kies vijf van de volgende begrippen en gebruik ze in je verhaal: Veenhuizen Gesticht School Werk Weeskind Landloper Bedelaar Zwerver Zaalmoeder Dienstmeisje Maatschappij van Weldadigheid Als er woorden zijn die je niet begrijpt, kijk dan in de begrippenlijst. Deze vind je op de website www.vloekvanveenhuizen.nl, bij tips van Marieke. Of klik op de link in de tabel van opdracht 1 op de webpagina. 10
Opdracht 2: Schrijf een verhaal over Zwarte Sjaan, 1930 Je verhaal moet ongeveer één pagina (A4) lang zijn Gebruik in je verhaal minimaal 5 van de 10 begrippen uit de lijst hieronder. Wat je schrijft mag je helemaal zelf weten, maar de begrippen moeten wel kloppen (dus niet: Er was een vrouw en ze heette Celkap ). Zwarte Sjaan Dit is Zwarte Sjaan. Zij is een kanjer in het namaken van bankbiljetten, maar haar vriend heeft haar verlinkt. Nu is ze veroordeeld tot 10 jaar cel. Waarom vervalste Zwarte Sjaan bankbiljetten? Hoe ziet haar leven in de gevangenis er uit? Schrijf haar levensverhaal! Hier lees je meer over Zwarte Sjaan: ga naar www.vloekvanveenhuizen.nl en klik op het portret van Zwarte Sjaan aan de rechterkant. Of klik op de link in de tabel op de webpagina bij deze opdracht. Kies vijf van de volgende begrippen en gebruik ze in je verhaal: Cellulaire opsluiting Koepelgevangenis Bewakers Cel Celkap Gevangenisuniform Getuige Vrijheidsstraf Valsemunterij Eenzaamheid Als er woorden zijn die je niet begrijpt, kijk dan in de begrippenlijst. Deze vind je op de website www.vloekvanveenhuizen.nl, bij tips van Marieke. Of klik op de link in de tabel van opdracht 1 op de webpagina. 11
Opdracht 2: Schrijf een verhaal over Peter Pang Cornelissen, 1950 Je verhaal moet ongeveer één pagina (A4) lang zijn Gebruik in je verhaal minimaal 5 van de 10 begrippen uit de lijst hieronder. Wat je schrijft mag je helemaal zelf weten, maar de begrippen moeten wel kloppen (dus niet: Er was een man en hij heette Contrabande ). Peter Pang Cornelissen Dit is Peter 'Pang' Cornelissen, een groot smokkelaar van sigaretten, wapens en drugs... Lange tijd is hij iedereen te slim af, maar nu zit Peter in de gevangenis. Wat maakt hij mee in de gevangenis en hoe loopt het met hem af? Hier lees je meer over Peter Pang: ga naar www.vloekvanveenhuizen.nl en klik op het portret van Peter Pang Cornelissen aan de rechterkant van de pagina. Of klik op de link in de tabel op de webpagina. Bij deze opdracht. Kies vijf van de volgende begrippen en gebruik ze in je verhaal: Misdrijf Detentie Contrabande Arbeid Drugskoerier Ontvluchting Isoleercel Bezoek Luchten TV Als er woorden zijn die je niet begrijpt, kijk dan in de begrippenlijst. Deze vind je op de website www.vloekvanveenhuizen.nl, bij tips van Marieke. Of klik op de link in de tabel van opdracht 1 op de webpagina. 12
Opdracht 2: Schrijf een verhaal over Diederick Heemskerck van Duijvenroode, 2011 Je verhaal moet ongeveer één pagina (A4) lang zijn Gebruik in je verhaal minimaal 5 van de 10 begrippen uit de lijst hieronder. Wat je schrijft mag je helemaal zelf weten, maar de begrippen moeten wel kloppen (dus niet: Er was een man en hij heette Vonnis ). Diederick Heemskerck van Duijvenroode Dit is Diederick Heemskerck van Duijvenroode. Hij knoeide met de boekhouding en stal miljoenen euro s. Hiervoor is hij een paar jaar geleden opgepakt en kreeg drie jaar celstraf. Hoe verliep Diederick s rechtszaak en zal hij zijn leven beteren? Hier lees je meer over Diederick: ga naar www.vloekvanveenhuizen.nl en klik op het portret van Diederick Heemskerck van Duijvenroode aan de rechterkant van de pagina. Of klik op de link in de tabel op de webpagina bij deze opdracht. Kies vijf van de volgende begrippen en gebruik ze in je verhaal: Arresteren Rechter Rechtbank Rechtszaak Vonnis Gevangenisstraf Cel Advocaat Officier van Justitie Fraude Als er woorden zijn die je niet begrijpt, kijk dan in de begrippenlijst. Deze vind je op de website www.vloekvanveenhuizen.nl, bij tips van Marieke. Of klik op de link in de tabel van opdracht 1 op de webpagina. 13