Samenvatting De invoering van het nieuwe leren leidt tot grote problemen in het Nederlandse onderwijs. Deze conclusie trokken de belangenorganisaties voor scholieren en studenten JOB, LAKS en LSVb eind 2006. De drie organisaties kregen van veel scholieren en studenten klachten binnen over het competentiegericht onderwijs en de invulling van onderwijstijd in het voortgezet onderwijs. De protesten aan verschillende scholen leken slechts het topje van de ijsberg. Om dit aan te tonen openden de drie organisaties een klachtenmeldpunt www.noodklok.nl en gingen zij op tour langs verschillende instellingen om klachten te verzamelen. Het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS), de JongerenOrganisatie Beroepsonderwijs (JOB) en de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb) hebben de afgelopen twee maanden in totaal 7784 klachten verzameld van scholieren en studenten. Het is nu duidelijk: het gaat hier niet meer om incidenten, maar om structurele problemen rond de invoering en uitvoering van het competentiegericht onderwijs en de invulling van onderwijstijd. De meest genoemde klacht in het voortgezet onderwijs is het gebrek aan kwaliteit. Er zijn te veel nutteloze lessen en aan de kwaliteit van docenten valt veel te verbeteren. Veel leerlingen ervaren een ophokplicht als gevolg van de nieuwe onderwijstijd-maatregelen. In het MBO zijn studenten zoekend. Het is niet duidelijk wat de scholen van hen verwachten. Er is te weinig begeleiding en er zijn te weinig lessen. De lessen die er zijn sluiten niet bij hun behoeftes aan en worden vaak door slecht opgeleide docenten gegeven. Ook op hogescholen laat de begeleiding van studenten te vaak te wensen over en weten studenten vaak niet wat de school van hen verwacht. Daarbij geven studenten aan dat ze graag meer colleges willen: Het nieuwe leren? Het nieuwe thuiszitten zul je bedoelen! De klachten geven aan dat er echt veel mis is in het onderwijs. LAKS, JOB en LSVb doen een paar concrete aanbevelingen aan de Minister: - We vragen de minister om streng te controleren op de kwaliteit van de opleidingen, het aantal lesuren en de aard en mate van begeleiding die de studenten en scholieren wordt geboden. - Laat scholieren en studenten meebeslissen over plannen en vernieuwingen, die hen als geen ander aangaan. Vooral in het voortgezet- en middelbaar beroeps onderwijs ligt de oplossing voor de hand: een verplichte studenten- en leerlingenraad. De medezeggenschap moet versterkt worden. - We moeten goed kijken naar de rol van de docent. Docenten moeten veel, veel beter (bij) geschoold, beoordeeld en betaald worden. - Er moet gewerkt worden aan betere roosters. Ze zitten vaak slecht in elkaar, worden laat bekend gemaakt, er zijn te veel tussenuren en lesuitval is aan de orde van de dag. Wij hopen dat de Minister deze klachten en aanbevelingen serieus zal nemen, zodat we samen kunnen werken aan beter onderwijs!
Achtergrond De invoering van het nieuwe leren leidt tot grote problemen in het Nederlandse onderwijs. Deze conclusie trokken de belangenorganisaties voor scholieren en studenten JOB, LAKS en LSVb eind 2006. De drie organisaties kregen van veel scholieren en studenten klachten binnen over het competentiegericht onderwijs en de invulling van onderwijstijd in het voortgezet onderwijs. Slechts een paar contacturen per week, slechte begeleiding, eindeloze zelfreflecties, docenten die niet weten wat ze moeten doen, verplichte vrijwillige huiswerkbegeleiding. Niet het competentiegericht onderwijs zélf is het probleem, maar wel de manier van invoering en uitvoering. Opvallend was dat veel klachten vergelijkbaar van aard waren. De kwaliteit van het onderwijs stond op het spel, en daarom boden de drie organisaties op 26 januari 2007 de brandbrief wij willen leren, geef ons ook de kans aan aan de toenmalig staatssecretaris voor Onderwijs, Bruno Bruins. De staatssecretaris beloofde toen om tafel te gaan met de scholen die het te bont maken. De drie organisaties benadrukten dat het niet meer ging om incidenten, maar om structurele problemen rond de invoering en uitvoering van het competentiegericht onderwijs. De protesten aan verschillende scholen zoals op het Friesland College en de Hogeschool Utrecht vormen slechts het topje van de ijsberg. Om dit aan te tonen openden de drie organisaties een klachtenmeldpunt, www.noodklok.nl, en gingen zij op tour langs verschillende instellingen om klachten te verzamelen. In dit rapport wordt een beeld gegeven van de verzamelde klachten in het voortgezet-, middelbaar- en hoger onderwijs. Overigens zijn er niet alleen klachten binnengekomen. Op sommige instellingen en bij sommige opleidingen wordt de invoering van het competentiegericht onderwijs goed opgepakt en waren scholieren en studenten juist heel tevreden. Laten zij als voorbeeld dienen. Helaas waren de hoeveelheid klachten in de grote meerderheid. Het is echt tijd voor ingrijpen om deze situatie snel te verbeteren. Wij hopen dat deze klachten serieus worden genomen en dat we gaan werken aan structurele oplossingen voor de gesignaleerde problemen. 2
Hoofdstuk 1: Klachten voortgezet onderwijs Het LAKS heeft al jaren een klachten- en informatiecentrum, waar scholieren terecht kunnen voor advies en bemiddeling. Vanaf de zomer van 2006 groeide het aantal klachten over scholen die noodmaatregelen namen om aan nieuwe onderwijstijd normen te voldoen. Er werd zelden gekeken naar de kwaliteit van die meeruren. Het LAKS zette daarom een meldpunt www.onderwijstijd.nl op waar scholieren deze problemen kenbaar konden maken. Omdat veel problemen in meer takken van het onderwijs spelen en omdat bleek dat veel scholieren vreesden voor chaos op het mbo en hbo, heeft LAKS samen met JOB en LSVb in januari een brandbrief aan de staatssecretaris geschreven met de titel wij willen leren, geef ons ook een kans. Daarbij riepen we scholieren en studenten op om hun klachten te melden via www.noodklok.nl. Na het luiden van de noodklok zijn LAKS, JOB en LSVb op scholentoer gegaan om breder te inventariseren tegen welke problemen scholieren en studenten aanlopen. Door middel van een antwoordkaart hebben scholieren aangegeven welke problemen zij ondervinden. De resultaten van deze inventarisatie zijn hieronder aangegeven. In het tweede gedeelte staan de problemen die specifiek voorkomen op het gebied van de onderwijstijd. Tot slot formuleert het LAKS enkele aanbevelingen naar aanleiding van de klachteninventarisatie. Scholentoer en internet In het voortgezet onderwijs hebben ongeveer 1100 leerlingen een antwoordkaart ingevuld. Tijdens de scholentoer zijn zeven willekeurige middelbare scholen bezocht en via internet hebben 150 leerlingen van allerlei verschillende scholen laten weten wat hen het meeste dwars zit. De leerlingen zijn afkomstig uit boven- en onderbouw, van vmbo tot en met het gymnasium. Klachten Aantal % van alle klachten komt voor op % van alle kaarten Ik krijg te weinig begeleiding 341 16% 32% Ik krijg les van slecht opgeleide 460 22% 43% docenten Ik krijg veel nutteloze lessen 667 31% 62% Ik krijg te weinig theorie 172 8% 16% Ik krijg te weinig lesuren 114 5% 10% Ik weet niet wat school van mij verwacht 384 18% 36% Totaal 2138 100% nvt Ik heb niets te klagen 309 29% Het grootste probleem op dit moment is voor deze scholieren de kwaliteit van de lessen. Een grote meerderheid van de ondervraagde scholieren (62%) vindt dat ze veel nutteloze lessen hebben. Dit lijkt vooral veroorzaakt door alle verplichte huiswerkuren die scholen afgelopen jaar hebben ingevoerd om aan de nieuwe urennorm te voldoen. 3
Ik heb een hekel aan de ingevoerde studie-uren. Dat is saai en het is vooral slecht georganiseerd. Skip die nutteloze lessen! Ik ben het zat, naar school komen voor niks! Als er les uitvalt, krijgen we opvang van slechte assistenten, die niet veel verstand van de stof hebben. Nog eens 42 procent van de leerlingen geeft op hun antwoordkaart aan dat ze een probleem hebben met de kwaliteit van docenten. Dit komt gedeeltelijk door de onderwijsvernieuwingen, waardoor veel leerlingen niet weten waar ze aan toe zijn en wat er precies van hen verwacht wordt. Echter, sommige leraren functioneren al jaren niet, zonder dat daar iets aan gedaan wordt. Dat moet ook eens goed bekeken worden. Leraren moeten meer les geven en niet op hun stoel koffie drinken. Leerlingen moeten beter opletten en zich aan de planners houden De school moet niet meer zomaar slechte docenten aannemen, omdat ze een tekort aan docenten hebben. totaaloverzicht (van 1081 middelbare scholieren) 800 700 600 aantal scholieren 500 400 300 200 100 0 Ik krijg te weinig begeleiding Ik krijg les van slecht opgeleide docenten Ik heb veel Ik krijg te weinig nutteloze lessen theorie Ik krijg te weinig lesuren Ik weet niet wat school van mij verwacht Ik heb niets te klagen Wel melden veel leerlingen dat er grote onderlinge verschillen tussen docenten zijn. Vaak zijn er op elke scholen enkele slecht functionerende docenten: Sommige leraren zijn slecht opgeleid en kunnen niet goed uitleggen. Dat er voor wiskunde meer opgeleide docenten moeten komen! Aan de andere kant geeft 29 procent van de leerlingen aan dat ze niets te klagen heeft. Ze zijn soms erg enthousiast over hun school: Dit is de beste school en Ik wil kwijt dat ik het een vette school vind 4
Dat zijn positieve signalen die echter een veel te klein deel van het totaal uitmaken. Opvallend zijn de verschillen per school in leerling-tevredenheid en in de meest urgente problemen. Op de ene school is vooral de kwaliteit van de docenten een probleem, bij andere is bijna iedereen ontevreden over het nut van hun lessen. Op weer een andere school heeft bijna de helft van de leerlingen niets te klagen. Nog steeds niet ideaal, maar het kan dus beter! Individuele klachten van www.onderwijstijd.nl SG Spieringshoek uit Schiedam Wij moeten op het SG Spieringshoek uit Schiedam vier uur per week verplicht in de mediatheek huiswerk maken. Dat slaat natuurlijk nergens op want thuis kan je ook huiswerk maken en soms heb je niet zo veel te doen. Als je niet gaat moet je de uren dubbel inhalen. Als je geen tussenuren hebt dan moet je na schooltijd gaan zitten, een beetje raar. Anna van Rijn College, Nieuwegein Hierbij wil ik protesteren tegen de maatregelen met betrekking tot onderwijstijd. Ik denk dat de kwaliteit van het onderwijs er aan onder door gaat. Een voorbeeld is dat wij meer lessen moeten volgen en daardoor geen toetsweek meer hebben. Hierdoor moeten wij dus meer taken verdelen en hebben we minder tijd om ons voor te bereiden. Gevolg is dat sommige leerlinge overwerkt en moe raken en sommigen leerlingen daardoor gaan spijbelen. Mijn conclusie: de kwaliteit van het onderwijs vermindert. Dit betreur ik zwaar en daarom mijn protest. Isendoorn College te Warnsveld Scholieren van de bovenbouw havo/vwo van het Isendoorn College te Warnsveld (gemeente Zutphen) hebben hedenmorgen om 11.30 een walk-out georganiseerd tegen de nieuwe roosters. Aan het begin van het schooljaar was beloofd dat de roosters verbeterd zouden worden, maar dat is volgens de leerlingen niet gelukt. 'Ik had een vervelend rooster met ongeveer vijf tussenuren, maar nu heb ik echt een vreselijk rooster met elf tussenuren', vertelt Tess, een leerling uit tweetalig 4 vwo. Het treurige is dat vorig schooljaar tussentijds de roostermaker is gestopt met werken, dit was een docent die de school door en door kende en voornamelijk zelf zat te roosteren. Daarna is er een roosterprogramma gekocht en is er iemand goedkoper gekomen om te computeren. Dat moest wel misgaan. Misschien nog wel treuriger is dat de school is genomineerd voor de Gouden Schoolbank, een prijs van het Ministerie van Onderwijs om de meest leerlingvriendelijke school te belonen. Leerlingen hebben inmiddels met de organisatie van die prijs geschreven om te eisen dat de nominatie wordt ingetrokken. Inmiddels heeft een leerlingendelegatie met de rector en conrectoren gepraat. Er is 5
beloofd dat gewerkt wordt aan een oplossing. Veel leerlingen hebben daar geen vertrouwen meer in. In het begin was het al knudde. Toen werden er verbeteringen beloofd. Nu is het alleen maar slechter geworden. Geen tijd Verwachten ze dat we in het Frans en Duits bijna foutloos een brief kunnen schrijven, oefenen we maar 3 x met een brief over het gehele jaar. Verwachten ze van ons dat we foutloos een betoog/beschouwing/uiteenzetting kunnen schrijven, moeten we verplicht als handelingsdeel 4 betogen, 4 uiteenzettingen en 4 beschouwingen maken, worden ze vervolgens niet nagekeken, omdat daar GEEN TIJD voor is. VOLGEND JAAR wordt alles anders, zeggen ze. alsof wij (VWO6) daar wat aan hebben... RSG Magister Alvinus Sneek Bij ons op school hebben ze, met betrekking tot eerder genoemde wet, een B-uren systeem ingevoert, wat zowel leerlingen als leeraren verplicht tot extra uren. Dit maakt ertoe dat alle roosters zijn veranderd in gatenkazen, omdat leeraren opeens b-uren op het rooster moeten hebben. Niemand heeft er wat aan en iedereen klaagt erover. Schooluren In briefvorm wil ik iets kwijt over de school van mijn dochter die in klas 4 v/v havo zit. De school heeft de te korte uren alsvolgt ingepland: De leerlingen kunnen tijdens lege uren huiswerk gaan maken of maar wat gaan kletsen. En dan wil ik het nog niet hebben over de vele lesuitvallen, die zij dan ook maar op school uit moeten zitten. De overige lesuren? Daar krijgen ze niets meer uitgelegd en moeten ze maar zien hoe ze de stof onder de knie krijgen. Mijn dochter vraagt om aub les te mogen krijgen er hebben al kids in de klas naar Maria vd Hoeven willen gaan, die vlakbij woont. Ook ben ik heel veel geld kwijt aan studie en extra bijlessen voor haar. Deze onderwijsvorm ontneemt kinderen het recht op fatsoendelijk onderwijs.dit is een vorm van kindermishandeling!!!! De leraren moeten beter les geven Ik zit op een reformatorische school, maar ik vind, dat ze beter les moeten geven in Engels. De hele klas staat iets van een vijf. En dan zeggen ze wel, dat we Engels moeten ophalen. Maar hoe kan dat dan als de lerares helemaal niet goed les geeft. Ik vang nooit wat op. Thuis kan ik allemaal zelf uitzoeken. Dan begrijp ik het wel, maar de lerares word er toch niets voor niets voor betaald? Ook krijgen we van verzorging weleens theorie toetsen, maar die zijn veel te moeilijk voor ons niveau. De hele klas scoort er slecht mee. De leraren mogen ons toch eens wat meer begeleiden? Natuurlijk moeten we ook zelfstandig zijn, maar ik wil later wat bereiken; echt waar! Docent zucht mee Ik zal niet uitgebreid uitwijden over de invulling van mijn lessen of de mening van mijn leerlingen over mijn lessen en de extraatjes die de directie heeft bedacht om zoveel mogelijk uren te halen. Wel aandacht voor iets anders, wat net zo erg is als een zinloze inval-les van iemand die liever thuis zit. Docenten worden geacht 750 uur per jaar voor de klas te staan. Daarbij werd altijd uitgegaan van 36 echte, effectieve lesweken per jaar. Als we de minister moeten volgen, dan zouden we 38,5 weken les moeten geven. De meeste scholen hebben tot nu toe geen 6
aandacht besteed aan dit probleem. Krijgen we dan 7 % meer salaris of hoeven we 7 % minder uren per week les te geven (= ca. 2 lesuren)? Behalve aandacht voor de positie van de leerling is aandacht voor de arbeidsvoorwaarden van de docent heel niet verkeerd. Onderwijs is beroerd Voor mij is het te laat, want ik zit in mijn laatste jaar, maar doe in vredesnaam wat aan het beroerde onderwijs en overleg met leraren en leerlingen hoe dat moet gebeuren. Tot nu toe is elke vernieuwing een verslechtering geweest en breek nou eens door die sleur heen! Tot slot wil ik alleen nog zeggen dat het niet alleen gaat om vaardigheden, maar ook om kennis! We zijn een kenniseconomie en niet een vaardigheidseconomie!!! Jan Arentsz, Alkmaar Bij ons op school (Jan Arentsz, Alkmaar) duurt de toetsperiode voor het mondeling examen van alle taalvakken een maand. Dit komt doordat de afname uren in de tussenuren van de docenten moeten vallen, vanwege die nieuwe norm. Omdat er ook nog eens gebouwd wordt aan de uitbreiding van de school (en hierdoor verschillende vakken op een andere locatie in alkmaar worden gegeven) zorgt dit voor veel verwarring: leerlingen die staan te wachten op een leraar die nog een mondeling aan het afnemen is en daarna op de fiets naar de andere locatie moeten. Dit is gewoon geen prettige situatie niet voor leraren en zeker ook niet voor leerlingen. Inhoudelijke lessen Het gaat ook om de inhoud. In mijn lessen krijg je van de 90 minuten les (een blokuur) maar een kleine 15 minuten echte uitleg. Verder moet je gewoon zelfstandig werken. Dit gebeurd niet. Als ik vergelijk met andere scholen waar ik op gezeten heb dan is het duidelijk: inhoudelijk stelt het bij mij niets voor. Er gebeurd niets en dit wordt ook niet van je verwacht. Controle op huiswerk is geen onderdeel van de schooldag. Het niveau is ook erg laag. Ook controleert de inspectie niet op de bevoegdheden van docenten. Ik wil niet zeggen dat een bevoegde docent ook goed is, maar bij mij op school zijn enkele leraren niet eens bevoegd. Ik wil lessen waar ik iets aan heb! Want zo kan ik net zo goed thuis op de bank blijven zitten. Verplichte Keuze Werktijd Bij mij op school laten ze ons dit jaar een week langer in de zomervakantie "lessen" volgen. Ik heb mezelf in de commissie gewurmd die overmorgen gaat bedenken wat de leerlingen in die extra week gaan doen. Het wordt een nutteloze week. Verder hebben ze besloten om iets van 2/3 uur per week verplichte keuze werktijd (KWT) op te zetten. Dit heet nu nog KWT, maar zal binnenkort natuurlijk een creatievere naam krijgen. Op zich lijkt het me geen slecht plan om leerlingen wat meer hulp te laten zoeken bij KWT; omdat er nu meer leerlingen zijn die bijles hebben en er voor betalen. 7
Maar om er meteen 2 à 3 uur per week bij te bedenken, daar plaats ik mijn vraagtekens bij. Het gaat hiet om lesuren, dus 2/3 maal 75 minuten. Dit soort werktijd kan ook werken aan een presentatie of een verslag in mediatheek/betalab inhouden. Ik heb geprotesteerd in de medezeggenschapsraad, maar dat maakt niet uit. Het is de enige manier om de Tweede Kamer tevreden te houden... Rare toetweek roosters Ik heb een hekel aan de nieuwe onderwijstijd, want bij ons hebben we nu rare roosters. Normaal gesproken hadden we één week toetsweek en dan twee toetsen op een dag. Nu hebben wij eerst vier uur les en dan nog één toets en dat twee weken lang. Dit vind ik raar en erg irritant. Bovendien kan je je door die rare weken niet goed concentreren op een toets. Ook krijg je nu van die begeleidings uren om maar aan uren te komen. Tijdens maatschappijleer hebben we er over gehad en het blijkt dat bijna alle leraren en ook vooral leerlingen er tegen zijn. Toetsweek Vanaf volgende week krijgen wij in onze toetsweek verplicht de eerste twee uur les! Het gevolg is dat er gatenroosters ontstaan met maar liefst 11 tussenuren in je toetsweek! Onze school heeft als regel gesteld: geen lessen volgen, geen toetsen maken. Ik heb op vrijdag geen toets, maar moet wel voor het eerste uur aardrijkskunde mijn bed uit komen, want anders wordt een al gemaakte toets ongeldig verklaard!!! Mag de school dat zomaar doen? Ik kom aan genoeg uren in het jaar, maar de rest niet! Het is heel oneerlijk en de leraren bij ons hebben al gedreigd te gaan staken. Onderwijstijd verslechterd bij ons de kwaliteit van het onderwijs, doordat wij meer discussieren over de maatregelen en ze onzin ervan dan over nuttige onderwerpen of de lesstof! Laat kwaliteit voor kwantiteit gaan! DaVinci College, Purmerend Ook de leerlingen van het DaVinci College te Purmerend kregen een brief mee van de schoolleiding samen met een volgepland rooster voor de toetsweek. Er werd een kleine uitleg gegeven over de onderwijstijd. Ik struikelde vooral over de volgende zin: 'Wel willen we stellen: geen lessen, geen toetsen: als je niet aanwezig bent tijdens de lesuren, heb je niet het recht de toetsen te maken.' Is dit niet in strijd met het examenreglement?! Cals College, Nieuwegein Bij ons op het Cals Nieuwegein moet je verplicht een aantal uren in de mediatheek werken. Ook moeten een medewerker van de mediatheek ieder uur dat je daar zit een handtekening zetten. Veel kinderen melden zich, laten de kaart ondertekenen aan het begin van het uur, dan sluipen de kinderen weg en komen aan het eind van de les weer terug om de kaart te laten tekenen. Die extra uren helpen dus helemaal niet! Tijdens invaluren chips zitten eten met stagiair Het is echt gek. Wij hebben stagaires op onze school en als we dan verplichte invaluren van haar hebben, worden we niet verplicht om aan ons huiswerk te gaan, maar mogen we gewoon eten en drinken (maar het gekke is nog, dat we dat alleen mogen als zij (de 8
stagaire) dat ook mag!) Ik zit in de 4e jaar van het VMBO-TL dus ik heb dit jaar mijn examen en er ligt veel verantwoordelijkheid bij ons zelf. Maar ik vind dit echt absurd. We moeten echt iets doen tegen dit, dit kan zo niet.de leerlingen lijden eronder, en dat moeten ze een keer onder ogen zien!! Werkt spijbelen in de hand Hierbij protesteer ik tegen de maatregelen in het verband met de onderwijstijd. Ik denk dat de kwaliteit van het onderwijs er alleen maar onder lijdt en leerlingen meer gaan spijbelen omdat ze dan vinden dat ze te lang op school moeten zitten. Conclusies en aanbevelingen Allereerst moet iets gezegd worden over de houding van veel van de leerlingen die het LAKS tegenkwam op de scholentoer: de respons was serieus en scholieren wisten vaak heel concreet te benoemen wat er veranderd moest worden. Veel leerlingen zijn blij dat eindelijk hùn mening wordt gevraagd over het onderwijs. Ruimte bieden voor inspraak van alle leerlingen op een school gebeurt nu nog bijna niet, terwijl uit eerder onderzoek van het LAKS blijkt dat 72 procent van de leerlingen meer inspraak wil hebben op school. Het LAKS ziet dan ook dat scholen leerlingen structureel moeten betrekken bij het maken van plannen en het evalueren en verbeteren van de uitvoering daarvan. Concreet kan dat door kwaliteitsonderzoeken, het betrekken van onderwijskwaliteit als onderwerp van de nationale scholierenmonitor, maar vooral door het actief betrekken van leerlingen bij het onderwijs. Het is dan ook noodzakelijk dat de toegankelijkheid van medezeggenschap wordt bevorderd en dat inspraak terug wordt gebracht naar het niveau van de school(locatie). Het LAKS pleit dan ook voor verplichting van de leerlingenraad, zoals dat in Vlaanderen al eerder geregeld is. Tijdens de noodklokactie zijn nutteloze lessen als grootste probleem benoemd. Het gaat scholieren dus om kwaliteitsverbetering. De minister spoort op dit moment scholen aan om meer les te geven. Het LAKS wil dat er vooral wordt gekeken naar hoe er beter lesgegeven kan worden. Hierbij moet vooral gekeken worden naar de rol van de docent. Docenten moeten veel, veel beter (bij) geschoold, beoordeeld en betaald worden. Verder is het belangrijk om de versnippering van het rooster tegen te gaan. De nieuwe tweede fase is een stap in de goede richting, maar het onderwijs moet echt over inhoud gaan. Om die reden zouden vakken zonder eigen profiel of toegevoegde waarden moeten verdwijnen: ANW moet uit het lesprogramma. Samengevat moet de minister: - De leerlingenraad verplicht stellen - Meer investeren in het verbeteren van de leraren en hun opleidingen - ANW zo spoedig mogelijk afschaffen Scholen moeten - leerlingen betrekken bij het opzetten, evalueren en verbeteren van het onderwijs - docenten begeleiden en ruimte geven voor bijscholing en beoordeling - leerlingenraden en andere leerling-initiatieven ondersteunen 9
Hoofdstuk 2: Klachten HBO/WO De Landelijke Studenten Vakbond is een federatie van lokale studentenvakbonden. De laatste jaren kwamen er vanuit onze leden signalen binnen dat er, vooral in het HBO, sprake was van een sterke afname van het aantal contacturen en slechte begeleiding. Ook bij de studentenlijn en via contacten met medezeggenschapsraden kwam steeds vaker naar voren dat de invoering van het competentiegericht onderwijs voor de nodige problemen zorgt. Veel studenten maakten zich zorgen over de kwaliteit van hun opleiding, maar bij de instelling werd er niet naar hen geluisterd. Omdat deze problemen niet alleen in het hoger onderwijs, maar ook in het MBO en voortgezet onderwijs bleken te spelen, heeft de LSVb samen met JOB en LAKS in januari een brandbrief aan de staatssecretaris geschreven met de titel wij willen leren, geef ons ook een kans. Daarbij riepen we scholieren en studenten op om hun klachten te melden via www.noodklok.nl. Na het luiden van de noodklok zijn LAKS, JOB en LSVb op scholentoer gegaan om breder te inventariseren tegen welke problemen scholieren en studenten aanlopen. Door middel van een antwoordkaart hebben scholieren aangegeven welke problemen zij ondervinden. De resultaten van deze inventarisatie zijn hieronder aangegeven, waarna ook enkele aanbevelingen worden gedaan naar aanleiding van de klachteninventarisatie. Inventarisatie klachten In het hoger onderwijs zijn in totaal 3742 klachten en/of opmerkingen ingediend door 1494 studenten. Tijdens de scholentour zijn er acht hogescholen bezocht, daarnaast zijn er via www.noodklok.nl opmerkingen binnengekomen over 23 hogescholen en universiteiten. De grootste problemen voor studenten zijn een tekort aan begeleiding, weinig contacturen, nutteloze lessen en onduidelijke verwachtingen. Slechts 8,4 % van de studenten heeft niets te klagen over zijn of haar opleiding. Klachten Aantal % van alle klachten Komt voor op % van alle kaarten Te weinig 729 20,2% 50,1% begeleiding Slecht opgeleide 402 11,1% 26,9% docenten Veel nutteloze 793 21,9% 53,5% lessen Te weinig theorie 443 12,2% 29,7% Te weinig lesuren 654 18,1% 43,8% Weet niet wat 596 16,5% 39,9% school verwacht Totaal 3617 100% Niets te klagen 125 8,4% 10
totaaloverzicht (van 1494 studenten) 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 1: begeleidingtekort 2: opl.docenten 3: nutteloze lessen 4: theorietekort 5: lesurentekort 6: verwachting onduidelijk 7: geen klacht Conclusie en aanbevelingen De begeleiding van studenten laat vaak te wensen over en studenten weten vaak niet wat de school van hen verwacht. Hogescholen moeten meer investeren in een goede begeleiding van studenten en meer duidelijkheid geven over de eisen die aan studenten worden gesteld. Dit hangt sterk samen met de organisatie van de instelling: op een aantal instellingen klagen studenten steen en been over slechte roostering en administratie. De betreffende instellingen moeten nodig orde op zaken stellen. Studenten krijgen te weinig lesuren, en de uren die ze krijgen zijn niet altijd even zinvol. Studenten willen meer degelijke lessen met theorie. Dat betekent niet dat ze niet zelfstandig willen werken: veel studenten geven aan dat ze niets tegen het idee van het nieuwe leren hebben, maar dat de balans tussen dingen zelf uitzoeken en les krijgen kwijt is. Het lage aantal contacturen neemt hier en daar dramatische vormen aan: studenten geven aan maar drie tot acht uur per week les te hebben aan een voltijdopleiding. De LSVb vindt dit onacceptabel. Er zijn behoorlijk wat studenten die klagen over de kwaliteit (opleiding, didactisch vermogen) van docenten. Docenten spelen een cruciale rol in het onderwijs en moeten goed worden opgeleid en bijgeschoold. Het aantal studenten dat niets te klagen heeft over het nieuwe leren is opvallend klein. Ofschoon het mogelijk is dat er een zekere responsbias optreedt, is de LSVb geschrokken van het aantal klachten dat studenten hebben. In gesprek met studenten blijkt vaak dat ze met hun klachten hebben aangeklopt bij het onderwijsmanagement of docenten, maar dat er desondanks weinig mee gebeurd. Instellingen luisteren vaak slecht naar studenten. 11
Hoofdstuk 3: Klachten mbo JOB heeft al jaren een klachten- en informatiecentrum, waar mbo-studenten terecht kunnen voor advies en bemiddeling. In het schooljaar 2005 / 2006 groeide het aantal klachten over de kwaliteit van het onderwijs aanzienlijk. Eind 2005 heeft JOB daarom aan de staatssecretaris en aan het Projectmanagement Herontwerp MBO een bezorgde brief gestuurd met een inventarisatie van veel voorkomende klachten. In het schooljaar 2006 / 2007 nam het aantal klachten opnieuw toe, met name met betrekking tot het tekort aan lesuren en begeleiding. Na de oproep van LAKS, JOB en LSVb om alle klachten te melden via www.noodklok.nl, kwamen er nog meer klachten binnen. Alle klachten die dit schooljaar bij JOB zijn binnengekomen over de kwaliteit van het onderwijs zijn opgenomen in dit hoofdstuk. Het betreft dus zowel klachten van voor als na de noodklok-actie. Na het luiden van de noodklok zijn LAKS, JOB en LSVb op scholentoer gegaan om te inventariseren tegen welke problemen studenten aanlopen. Door middel van een antwoordkaart hebben studenten aangegeven welke problemen zij ondervinden. De resultaten van deze inventarisatie zijn weergegeven in het tweede gedeelte. Tot slot formuleert JOB enkele aanbevelingen naar aanleiding van de klachten-inventarisatie. 1. Indivuele klachten bij JOB binnengekomen per telefoon, mail of via de website Wie de klachten leest die indivuele studenten en ouders hebben gemeld bij JOB, wordt niet gelukkig. Het lijkt wel één grote chaos in het mbo! Nu is bekend dat wie tevreden is, dit minder snel meldt. We kunnen ons dus troosten met de gedachte dat er ook nog een heleboel tevreden studenten rondlopen op goedgeorganiseerde opleidingen en scholen. De klachten die echter wel binnenkomen, liegen er beslist niet om! De klachten zijn opgenomen in de bijlage achterin. De vele klachten over het tekort aan lessen en begeleiding springen als eerste in het oog. Dit betreft niet alleen chronische lesuitval, maar ook structurele minimale programmering. Studenten klagen dat zij aan hun lot worden overgelaten, regelmatig te horen krijgen dat zij maar iets voor zichzelf moeten doen en dat de boeken die ze schijnbaar tevergeefs hebben aangeschaft bij nader inzien voor zelfstudie bedoeld blijken. De studenten willen gewoon les en uitleg van docenten, melden ze met dikke uitroeptekens. Mbo ers constateren dat ze net zo goed thuis kunnen blijven, omdat de school geen meerwaarde biedt boven thuis wat uit een boek leren. Naast de roep om meer les vallen de ernstige twijfels over de inhoud / kwaliteit van de opleiding op. Studenten hebben het gevoel veel te weinig te leren en voelen zich daarom erg onzeker als zij op stage of aan het werk gaan. Een jongen schrijft als ik nu naar een stageplek zou moeten solliciteren, zou ik niet weten wat ik zou moeten aanvoeren als zaken die ik nu beheers en een ander constateert dat het MBO-diploma zo niets meer voorstelt. Studenten wijten hun gebrekkige kennis en vaardigheden aan het tekort aan les en begeleiding, maar ook aan de gebrekkige kwaliteit van hun docenten. Een student vraagt zich bijvoorbeeld ernstig af of zijn docenten van de ict-opleiding wel een ictdiploma hebben. Ook constateren studenten dat veel docenten zelf niet weten hoe ze moeten werken in een competentiegericht opleidingsprogramma. 12