DROOMYOGA Meer dan een derde deel van ons leven brengen we slapend door. Elke dag eindigt op dezelfde manier. We sluiten onze ogen en zinken zonder enige angst weg in duisternis, ook al houdt alles wat we als 'ik' kennen op te bestaan. Na enige tijd verschijnen er beelden en daarmee komt ook alles wat we als 'ik' kennen weer terug. Tijdens de slaap trekt de geest zich terug uit de zintuiglijke wereld. We beginnen te dromen en tijdens het dromen komen indrukken die zich in de geest bevonden, ook wel karmische sporen genoemd, ongehinderd door de rationele geest tot bewustzijn Maar wat zijn nu eigenlijk karmische sporen? Karmische sporen zijn de gevolgen van handelingen die in het mentale bewustzijn blijven zitten, die onze toekomst beïnvloeden. Het zijn innerlijke of uiterlijke gedragspatronen, een bepaalde manier van denken en ingeslepen reacties. Zij dicteren niet alleen onze emotionele reactie op een situatie maar ook onze intellectuele starheid. Overdag maken wij bij elke reactie van begeerte naar of afkeer van een ervaring als het ware een foto. Dit kunnen herinneringen, gevoelens of gedachten zijn die in de donkere kamer van de slaap ontwikkeld worden. Maar welke foto we in welke nacht ontwikkelen wordt bepaald door de secundaire omstandigheden waar we op dat moment mee te maken hebben en deze manifesteert zich dan in onze droom. De sporen die geprikkeld zijn worden dan door ons bewustzijn verlicht en die manifesteren zich daarna in de beelden en ervaringen van de droom. Onze psyche maakt er een geheel, een film van door alle beelden aan elkaar te rijgen. Het resultaat is een verhaal geworden, bestaande uit geconditioneerdheden en gewoontepatronen. 1
Ook overdag bevinden we ons in hetzelfde droomcreërende proces, met het verschil dat we nu die innerlijke activiteit van de geest projecteren op de wereld om ons heen. De ervaringen die we dan opdoen blijken hierdoor net echt te zijn waardoor we menen dat zij buiten onze geest om gaan. In de droomyoga wordt met behulp van dit inzicht de geest getraind om anders op een ervaring te reageren, met als gevolg dat nieuwe karmische sporen ontstaan waardoor dromen ontstaan die bewust kunnen bijdragen aan onze spirituele oefening. Het doel van droomyoga is inzicht te verkrijgen in wat dromen nu werkelijk zijn. Maar we kunnen ook op andere manieren direct profiteren van ervaringen die we in de droom hebben, bijvoorbeeld door het overwinnen van angsten. Ook de Tibetanen gebruiken dromen op verschillende wijzen. Er zijn drie soorten dromen die in de droomyoga min of meer een progressie vormen: gewone samsarische dromen, helderheidsdromen en lichtdromen. In de eerste twee soorten is er geen zuiver gewaarzijn en bestaat er nog een subject-objectscheiding. Lichtdromen vinden plaats in niet-dualistisch gewaarzijn, dus zonder subjectobjectscheiding. SAMSARISCHE DROMEN Het zijn de dromen die wij meestal hebben en die voortkomen uit karmische sporen. De betekenis die wij aan deze dromen dan ook toekennen wordt door ons op de dromen geprojecteerd en is niet inherent aan de droom zelf. Je kunt dit proces vergelijken met het lezen van een boek. Een boek bestaat hoofdzakelijk uit tekens op papier en omdat wij weten wat ze betekenen, weten we ook wat er bedoeld wordt. De betekenis van een boek is, net als een droom, afhankelijk van subjectieve interpretatie; bijvoorbeeld: twee mensen lezen hetzelfde en kunnen toch totaal verschillende ervaringen hebben. De ene lezer verandert misschien zijn hele leven op grond van zijn interpretatie van het boek, terwijl de andere hetzelfde boek totaal oninteressant vindt. Het boek zelf blijft hetzelfde, alleen wordt door de lezer de betekenis geprojecteerd op de woorden, en die betekenis wordt gelezen. Maken we nu de vergissing om te geloven dat samsarische dromen ons de juiste leiding geven dan zitten we aardig mis. Handelen we namelijk in 'opdracht' van die 2
dromen dan kunnen we ons leven elke dag gaan veranderen en daar krijgen we een dagtaak aan! Het is ook een manier om vast te raken in ons persoonlijk drama, in de overtuiging dat al onze dromen boodschappen zijn uit een hogere, meer spirituele bron. Maar zo is het niet. We moeten daarom onze dromen nauwkeurig bekijken en leren onderscheiden welke ons echt iets te zeggen hebben en welke slechts een manifestatie zijn van de emoties, verlangens, angsten, hoop en fantasieën van ons dagelijks leven. De sleutel van dit soort dromen is altijd het ik-gerichte. HELDERHEIDSDROMEN Naarmate we meer bedreven raken in het dromen, worden de dromen helderder en gedetailleerder en kunnen we ons ook meer van de droom herinneren. Dit is het gevolg omdat we meer gewaarzijn in de droomtoestand kunnen brengen. Men noemt dit een helderheidsdroom. Deze komt op als de geest in evenwicht is en de dromer het vermogen heeft ontwikkeld om in een niet-persoonlijke staat aanwezig te zijn en te blijven. Anders dan bij de samsarische droom, waarin de geest door karmische sporen heen en weer geslingerd wordt, blijft de dromer in de helderheidsdroom daar waar hij is. De beelden die opkomen zijn nu minder gebaseerd op persoonlijke karmische sporen. Ze geven blijk van kennis die direct uit het bewustzijn komt. De sleutel van dit soort dromen is de niet-ik gerichtheid. LICHTDROMEN Zijn we al een eind op pad dan zullen we zeer zeker in aanraking komen met de lichtdroom. In de lichtdroom blijft de dromer in de ware natuur van de geest vertoeven. Om dit te bereiken moet men stevig verankerd zijn in het niet-dualistisch gewaarzijn. Het ontwikkelen van het vermogen tot lichtdromen is hetzelfde als het ontwikkelen van het vermogen om overdag in het niet-dualistisch gewaarzijn van rigpa, de natuur van de geest, te vertoeven. De lichtdroom is anders dan de helderheidsdroom. De helderheidsdroom komt weliswaar op vanuit diepe en relatief zuivere aspecten van de geest, waarvan de basis uit positieve karmische sporen bestaat, maar waar nog steeds het dualistisch ervaren plaats vindt. De lichtdroom komt wel op vanuit de karmische sporen uit het verleden, maar resulteert niet in dualistisch ervaren. De beoefenaar maakt geen nieuwe 3
reconstructie als observerend subject in relatie tot de droom als object, noch als subject in de wereld van de droom, maar blijft totaal één in de niet-dualiteit. Bij de lichtdroom is er geen subjectieve dromer of een droomego. Evenmin is er een 'ik' dat een dualistische relatie heeft tot de droom of de droominhoud. Er komt wel een droom op, maar dat is een activiteit van de geest van de dromer die zijn verankering in helder licht niet verstoort. De sleutel is de gelukzaligheid ervaren. In de Tibetaanse traditie zijn talloze voorbeelden van beoefenaars die onderricht ontvingen in hun droom. De dromen komen daarbij in een bepaalde volgorde, waarbij iedere droom begint daar waar de vorige is geëindigd. Op deze manier worden leringen gedetailleerd en in alle volledigheid overgebracht. Boekdelen vol leringen zijn op deze manier 'ontdekt', met inbegrip van vele oefeningen die de Tibetanen al eeuwenlang doen. Men noemt de leringen die op deze wijze verkregen worden ook wel 'geest-schatten'. Geestschatten zijn niet te vinden in de fysieke wereld, zij worden gevonden in het bewustzijn van de mens. Het is bekend van sommige meesters dat zij deze schatten zowel in helderheidsdromen als in wakende toestand hebben gevonden. Alleen iemand met een onversluierde geest, die niet vertroebeld wordt door karmische sporen, heeft toegang tot de wijsheid die inherent is aan het bewustzijn zelf. De wijsheid van de boeddha's komt uit zichzelf voort en komt vanuit de diepten van het bewustzijn. De waarheid is dat deze leringen spontaan bij mensen opkomen wanneer zij een bepaald punt in hun individuele ontwikkeling hebben bereikt. Willen we droomyoga met succes beoefenen, dan moeten we een sterke stabiliteit van onze geest ontwikkelen, zodat we een krachtig gewaarzijn behouden. in ons ervaren; dus niet misleid worden door de verkeerde interpretaties van onze dualistische geest en het vermogen ontwikkelen om vaardig te reageren. Daarom is de eerste oefening die van kalmte (zhiné), waarin de geest getraind wordt om stil, gericht en alert te zijn. De volgende vier stadia van training van het droombewustzijn zullen de flexibiliteit van de geest verder verdiepen waardoor we ieder object dat we in ons dagelijks leven ervaren gebruiken om te oefenen in helderheid en aanwezigheid. Tijdens het 4
beoefenen van de vier stadia van training komen we alle drie soorten dromen tegen. 1. Het eerste stadium, het vasthouden van de droom. Om met dromen te werken is het van belang om een goede relatie te leggen met de droomstaat. We hebben echter tegelijkertijd een min of meer onbewuste angst voor wat zich daarin afspeelt, waardoor we wakker worden vlak vóór of in ieder geval tijdens een bedreigende situatie (bijvoorbeeld in nachtmerries of angstdromen). Wanneer we geconfronteerd worden met iets beangstigends, lopen we er vaak voor weg, of we drukken de droom bij het ontwaken meteen weg en vergeten hem. Om onze angst te kunnen meesteren is het essentieel te leren om onze dromen te onthouden. Vervolgens kunnen we leren om bewust te worden in de droom. In de tantrische traditie zijn daar allerlei oefeningen voor die met chakra - energieën werken, waardoor ten eerste de slaap zelf tot rust komt en, ten tweede, we ons bewust worden dat we dromen. 2. Het tweede stadium, het beheersen van de droom. In het tweede stadium komt onder andere de wilskracht aan de orde om steeds vrijer de realiteit binnen de droomstaat te kunnen onderzoeken. Wanneer dit lukt kunnen we de droombeelden herkennen en ze rechtstreeks en bewust benaderen in de lucide droomstaat zelf. Hierdoor worden we als het ware een toeschouwer van onze angsten en lossen deze vanzelf op. De beheersing van de droom opent bovendien de mogelijkheid van spiritueel onderzoek en het beleven van vele andere ongelooflijke ervaringen. Via specifieke methoden (bijvoorbeeld het zich afstemmen op zogenaamde energielijnen) kunnen we in contact komen met kennis op ieder door ons gewenst gebied, met inspiratiebronnen op het terrein van de kunsten of zelfs met de energieën van spirituele leiders of godheden. 3. Het derde stadium, het transformeren van de droom. Hierna komen we bij het belangrijkste doel van deze gehele training: het leren doorbreken van onze geconditioneerdheden. We geloven dat de wereld uit tastbare, solide materie bestaat en dat er een fundamenteel verschil bestaat tussen onszelf (het subject) en de wereld (het object). In de lucide droom kunnen we in dit stadium leren om onze wilskracht in te zetten om de realiteit van de droom te doorzien en te 5
transformeren. Dit ontstaat als volgt : Door bewust contact te maken met de energieën die de droom structureren kunnen we het zijnsniveau bereiken. Er ontstaat een zodanige eenheid tussen subject en object waardoor we een vergaande invloed, transformatie, op de droomwerkelijkheid kunnen uitoefenen. 4. Het vierde stadium, het ervaren van de eenheid. In het laatste stadium zijn er eigenlijk geen beelden meer. Dan werkt de adept rechtstreeks via de eenheid van de mannelijke en vrouwelijke chakra-energieën van zijn droomsubject en kan zich vanuit de droom zelfs manifesteren in de gewone dagelijkse werkelijkheid. De zijnsstaat heeft dan het vermogen bereikt om door de verschillende werkelijkheden heen te breken en de vele manifestaties van de eenheid van zijn te ervaren. Een van de aspecten van droomyoga is dat je inzicht probeert te krijgen in de dood en je daarop voorbereidt. Daarom staan droomyoga en bardo-beoefening niet los van elkaar, ze zijn met elkaar verbonden. Wil je met goed resultaat droomyoga beoefenen, dan moet je overdag oefenen, die ervaringen overbrengen naar de subtielere niveaus in je dromen en vervolgens naar nog subtielere niveaus in je slaap. Dan heb je meer kans het bardo goed door te komen. De oefeningen van de droomyoga en de oefeningen van het bardo lijken heel veel op elkaar. Volgens de droomyoga moeten we ons voor we gaan slapen met twee dingen bezighouden. Hoe is je relatie tot het verleden en hoe is de relatie tot de toekomst? Hierdoor wordt iedere verandering of overgang gemakkelijk omdat je niet gehecht bent aan je verleden waardoor je meer inspiratie of helderheid hebt met betrekking tot de toekomst. Het stervensproces wordt moeilijk wanneer je gehecht bent aan je verleden, aan dat waar je vertrouwd mee bent, en als je niet weet wat je na de dood te wachten staat. Je bent verknocht aan wat je hebt en je hebt er geen idee van wat er gaat gebeuren. Dat maakt sterven heel moeilijk. Dus wat maakt het gemakkelijk? Je moet je losmaken van het verleden, je moet inzicht hebben in de toestand, je afhankelijkheid, waarin je verkeert. Deze moet je overstijgen door naar jezelf te gaan. Op de een dag 6
zul je dan tegen de dingen waar je aan gehecht bent moeten kunnen zeggen: 'Oké, ga nu maar.' Hetzelfde vindt plaats voor je gaat slapen. Je kijkt terug op de dag, op wat er gebeurd is. Plezierige dingen, vervelende dingen. Het draait allemaal om hoe je daarmee bent omgegaan. Je moet die ervaring onder ogen zien en het verwerken. Kijk erop terug op een zodanige manier dat het je slaap niet al te sterk bepaalt. Het was misschien geen leuke ervaring, maar het had erger kunnen zijn, dus geeft het niet. Op de een of andere manier moet je ermee klaar zien te komen, zodat je er geen hinder meer van hebt. Droomyoga is de methode om het heldere licht te herkennen en daarin op alle momenten van je leven te vertoeven: als je wakker bent, mediteert, droomt, slaapt of sterft. In diepste wezen zijn de leringen bedoeld om ons te helpen inzicht te krijgen in de natuur van de geest, om de obstakels in onze oefening te begrijpen en te overwinnen en volledig in de natuur van de geest, rigpa, te verblijven. Dezelfde methoden kunnen we toepassen om in vreugde te vertoeven, om vrede te vinden en om ieder levend moment van ons menselijk bestaan naar waarde te schatten. Droomyoga is een natuurlijk verloop van de spirituele ontwikkeling. Want hoe meer je overdag in je meditatie kunt vertoeven, hoe meer je s nachts droomyoga beoefent, als vanzelf!!! 7